Met een dynamische keuzebegeleiding naar een effectieve keuzebekwaamheid Eindrapport Onderzoek in opdracht van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Departement Onderwijs OBPWO 04.01 Project Ministerieel Initiatief - OBPWO 02.02 Prof. Dr. Marlies Lacante, KULeuven (Promotor) Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck, VUB (Promotor) Ann De Vos, KULeuven - VUB (Navorser) Met de medewerking van J. Simons, B. Depreeuw, K. Tibos & J. Wijffels Mei 2008
Onderzoeksteam Promotoren Prof. Dr. Marlies Lacante Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck Katholieke Universiteit Leuven Vrije Universiteit Brussel Navorsers Ann De Vos Kim Tibos Jan Wijffels Barbara De Preeuw Joke Simons Referentie Lacante, M., Van Esbroeck, R., & De Vos, A. (2008). Met een dynamische begeleiding naar een effectieve keuzebekwaamheid. Eindrapport OBPWO projecten 04.01 & 02.02 en Ministerieel Initiatief. Brussel/Leuven: Vrije Universiteit Brussel/ Katholieke Universiteit Leuven.
INHOUDSTAFEL Voorwoord 1 Verantwoording onderzoek 3 Hoofdstuk 1. Algemeen kader onderzoek: SOHO-pilootproject 5 1.1. Algemeen 5 1.2. Doelstellingen SOHO-pilootproject 5 1.3. Praktische uitwerking SOHO-pilootproject 6 1.4. Wetenschappelijke uitwerking SOHO-pilootproject 6 Hoofdstuk 2. Theoretisch kader 9 2.1. Evolutie in de visie op (school)loopbaanbegeleiding 9 2.1.1. Van beroepsoriëntering naar levensloopbegeleiding 9 2.1.2. Van loopbaanbegeleiding naar levensloopbegeleiding 10 2.1.3. Waarheen met loopbaanbegeleiding in het onderwijs? 11 2.2. Actoren en taakverdeling in het keuzeproces 14 2.2.1. Algemeen kader 14 2.2.2. Leerling 14 2.2.3. Leerkracht 14 2.2.4. Centrum voor leerlingenbegeleiding (CLB) 17 2.2.5. Drielijnen model en praktijk in Vlaanderen 18 2.3. Dynamisch keuzebegeleidingsmodel 21 2.3.1. Algemeen kader 21 2.3.2. Operationalisering dynamisch model 23 2.3.3. Keuzeacties 26 2.3.4. Evaluatie model 28 2.3.5. Begeleiden vanuit dynamisch keuzebegeleidingsmodel 29 2.3.6. Wie doet wat? 30 2.4. Keuzeontwikkelingsprofiel 32 2.4.1. Algemeen kader 32 2.4.2. Keuzeontwikkelingsprofiel 32 2.4.3. Beïnvloedende variabelen en keuzeontwikkelingsprofiel 33 2.4.4. Rol activiteiten en co-actoren bij ontwikkeling van het keuzeprofiel 35 2.5. Belang van levenswaarden en levensrollen 37 2.6. Intrede in het hoger onderwijs 39 2.6.1. Algemeen kader 39 2.6.2. Model van Tinto 40 2.6.3. Model anprins (1997) 41 2.6.4. Aangepaste model voor Vlaanderen 42 Hoofdstuk 3. Onderzoeksvragen 45
3.1. Onderzoeksvragen rond studiekeuzebegeleiding binnen SO 45 3.1.1. Veranderingen in keuzebekwaamheid van leerlingen tijdens SOHO-pilootproject 45 3.1.2. Evolutie in visie bij actoren tijdens SOHO-pilootproject 50 3.1.3. Rol van actoren en co-actoren in het keuzeproces 51 3.2. Onderzoeksvragen rond de doorstroom naar het hoger onderwijs 51 3.2.1. Belangrijkste variabelen 51 3.2.2. Intenties en commitments 51 3.2.3. Operationalisering onderzoeksvragen naar variabelen 53 Hoofdstuk 4. Methodologie 55 4.1. Onderzoeksgroepen 55 4.1.1. Scholen en onderzoeksgroepen 55 4.1.2. Actoren en co-actoren in SOHO-onderzoek 55 4.1.3. Externe controlegroep 57 4.2. Instrumentarium 57 4.2.1. Vragenlijst Keuzeontwikkelingsprofiel (KOP) 58 4.2.2. Vragenlijst sociale achtergrondgegevens 59 4.2.3. Vragenlijst naar houdingen, rol en percepties bij leerlingen 60 4.2.4. Interventies 60 4.2.5. Activiteitenfiches 61 4.2.6. Vragenlijst naar houdingen en percepties bij co-actoren 61 4.2.7. Semi-gestructureerd interview met SOHO-coördinator 62 4.2.8. Vragenlijsten voor studenten uit HO (FU2 en FU1) 63 4.3. Onderzoeksverloop 64 4.3.1. Leerlingen 64 4.3.2. Andere actoren 65 4.4. Afnameprocedure 66 4.4.1. Leerlingen S0 66 4.4.2. Leerlingen HO 66 4.4.3. Andere actoren 68 4.5. Analysemethode 68 Hoofdstuk 5. Rol school in keuzebegeleiding: een schooltypologie 71 5.1. Werkwijze typologie 2003: Beleid en leerkrachten 71 5.1.1. Eerste reductie 71 5.1.2. Verdere reductie 74 5.1.3. Opbouw schooltypologie 76 5.2. Werkwijze typologie 2004 en 2006: Beleid en leerkrachten 77 5.2.1. Beleid 2004 78 5.2.2. Leerkrachten 2004 79 5.2.3. Beleid 2006 80 5.2.4. Leerkrachten 2006 81 5.3. Werkwijze typologie 2003 en 2006: Leerkrachten 82 5.4. Analyse resultaten 83 5.4.1. Typologie 2003: Beleid en leerkrachten 83 5.4.2. Typologie 2004: Beleid en leerkrachten 86
5.4.3. Typologie 2006: Beleid en leerkrachten 88 5.4.4. Typologie leerkrachten 90 5.4.5. Analyse Longitudinale ontwikkeling 91 5.5. Vaststellingen 94 Hoofdstuk 6. Ontwikkeling keuzebekwaamheid in SO 95 6.1. Samenstelling proef- en responsgroepen 95 6.1.1. SOHO-pilootgroepen 96 6.1.2. Interne controlegroepen 97 6.1.3. Externe controlegroepen 97 6.2. Startprofiel Follow-up en referentiegroepen 97 6.2.1. Geslacht, onderwijsvorm en onderwijsnet 98 6.2.2. Studievertraging 99 6.2.3. Schooltype 100 6.2.4. Sociaal-economische situatie 100 6.2.5. Meertaligheid 101 6.2.6. Betaalde werkervaring 101 6.2.7. Besluit 102 6.3. Ontwikkelingen follow-up groep 1 102 6.3.1. Individuele verschillen in ontwikkeling keuzeprofiel 103 6.3.2. Ontwikkeling keuzeprofiel naar leeftijd 103 6.3.3. Ontwikkeling keuzeprofiel naar geslacht 104 6.3.4. Ontwikkeling keuzeprofiel naar onderwijsvorm 105 6.3.5. Ontwikkeling keuzeprofiel naar studievertraging 105 6.3.6. Ontwikkeling keuzeprofiel naar schooltype 106 6.4. Vergelijking tussen follow-up groepen en controlegroepen 107 6.5. Conclusies 108 Hoofdstuk 7. Ontwikkeling in transitie SO-HO en eerste jaar HO 111 7.1. Samenstelling proef- en responsgroepen 111 7.2. Relatie keuzeontwikkelingsprofiel einde SO en loopbaanindicatoren eerste jaar HO 111 7.3. Evolutie loopbaanindicatoren doorheen eerste jaar HO 113 7.4. Relatie keuzeontwikkelingsprofiel SO, loopbaanindicatoren en studieresultaten HO 114 7.5. Vergelijking tussen de follow-up groepen 117 7.6. Conclusies 117 Hoofdstuk 8. Co-actoren bij het keuzeproces 121 8.1. Samenstelling proef- en responsgroepen 121 8.1.1. Leerkrachten 121 8.1.2. SOHO-coördinatoren 122 8.1.3. Directie 122 8.1.4. CLB-medewerkers 122 8.2. Houdingen bij co-actoren 123 8.2.1. Bij start SOHO-project (2002-2003) 123 8.2.2. Na één jaar SOHO-project (2003-2004) 125
8.2.3. Bij einde SOHO-project (2005-2006) 126 8.3. Rol co-actoren 127 8.3.1. Na één jaar SOHO-project (2003-2004) 127 8.3.2. Bij einde SOHO-project (2005-2006) 128 8.4. Conclusies 128 Hoofdstuk 9. Houdingen en visie van leerlingen 131 9.1. Bij start SOHO-project (2002-2003) 131 9.2. Na één jaar SOHO-project (2003-2004) 132 9.3. Na twee jaar SOHO-project (2004-2005) 133 9.4. Bij einde SOHO-project (2005-2006) 134 9.5. Conclusies 135 Hoofdstuk 10. Interventies in relatie tot keuzeontwikkeling 137 10.1. Inventarisatie interventies 137 10.1.1. Algemene bevindingen 137 10.1.2. Verschillen naar onderwijsvorm leerling 137 10.1.3. Besluit 140 10.2. Rol interventies in keuzebegeleiding 142 10.2.1. Inleiding 142 10.2.2. Voorbereiding op keuzeinterventies 142 10.2.3. Evaluatie Keuzeinterventies 144 10.2.4. Evolutie keuzeontwikkelingsprofiel 147 10.2.5. Besluit 148 Hoofdstuk 11. Algemene conclusies 151 11.1. In welke mate treden er veranderingen op in de keuzebekwaamheid van leerlingen bij de uitvoering van het SOHO-pilootproject? 151 11.2. Evolueert de visie van de betrokken actoren tijdens de invoering van het SOHO-pilootproject? 152 11.3. Wat is de rol van de actoren en co-actoren in het keuzeproces? 154 11.4. Wat is de relatie tussen het keuzeontwikkelingsprofiel einde SO en loopbaanindicatoren eerste jaar HO? 154 11.5. Hoe evolueren de loopbaanindicatoren doorheen heel het eerste jaar hoger onderwijs? 155 11.6. Wat is de relatie tussen het keuzeontwikkelingsprofiel einde SO, loopbaanindicatoren eerste jaar HO en studieresultaat? 156 Hoofdstuk 12. Aanbevelingen 159 12.1. Regelgevende overheid 159 12.2. Instellingen SO 164 12.3. Instellingen HO 168 Referenties 171 Bijlagen