Woord vooraf. De promotoren Geert Devos Peter Van Petegem Jan Vanhoof

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Woord vooraf. De promotoren Geert Devos Peter Van Petegem Jan Vanhoof"

Simona Bauwens
5 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Woord vooraf Sinds 2007 zijn de Vlaamse scholen in het secundair onderwijs, alsook de Centra voor Volwassenenonderwijs en de Centra voor Leerlingenbegeleiding, verplicht al hun onderwijzend personeel te evalueren. In navolging van deze regeling in het secundair onderwijs werd in 2009 eenzelfde regelgeving opgestart in het basisonderwijs en in het Deeltijds Kunstonderwijs. In een cyclus van telkens 4 jaar moeten de scholen een individuele functiebeschrijving opmaken voor hun leerkrachten en personeelsleden, één of meerdere functioneringsgesprekken voeren en uiteindelijk een evaluatie uitspreken over de leerkracht, die ofwel voldoende ofwel onvoldoende is. Het evaluatiesysteem is bedoeld om de werking van de scholen en de professionele ontwikkeling van de personeelsleden te verbeteren, maar het systeem kan ook sanctionerend werken. Twee opeenvolgende onvoldoende evaluaties of drie onvoldoende evaluaties in de loopbaan betekenen namelijk het ontslag voor het betrokken personeelslid, ook al is hij of zij vast benoemd. Tegelijk met de invoering van dit evaluatiesysteem werd tussen de overheid en de onderwijsvakbonden overeen gekomen om de werking van dit systeem te evalueren via een onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek. In 2011 verscheen bij de uitgeverij Garant het eerste luik van dit onderzoek dat betrekking had op het secundair onderwijs, de Centra voor Volwassenenonderwijs en de Centra voor Leerlingenbegeleiding. Dit boek is het resultaat van het tweede luik van dit onderzoek, gericht op het basisonderwijs en het Deeltijds Kunstonderwijs. Beide onderzoeken beogen vooral de werking van het evaluatiesysteem zoals het is ingevoerd in de scholen in kaart te brengen. Aan de hand van telkens een uitgebreide survey in de scholen en een aantal casestudies wordt geanalyseerd hoe scholen tewerk gaan bij de evaluatie van hun personeel, welke moeilijkheden zij ondervinden en welke aanbevelingen uit dit onderzoek voor het beleid kunnen gedistilleerd worden. Wij hopen dat wij hiermee kunnen bijdragen tot de optimalisering van de werking van de scholen en centra in het Vlaams onderwijs. Dit onderzoek was niet mogelijk geweest zonder de medewerking van een groot aantal scholen. Wij willen de vele directeurs, leerkrachten, personeelsleden, vakbondsafgevaardigden en vertegenwoordigers van de schoolbesturen danken voor hun medewerking aan dit onderzoek. Wij willen ook de leden van de begeleidende stuurgroep van het Ministerie van Onderwijs en Vorming danken voor hun feedback en hun nuttige commentaren. Last but not least willen wij de twee onderzoekers Lieselot Declercq (Universiteit Gent) en Eva Delvaux (Universiteit Antwerpen) danken voor hun inzet bij de realisatie van dit grootschalig onderzoek. De promotoren Geert Devos Peter Van Petegem Jan Vanhoof 11

3 Onderwijskwaliteit is vandaag de dag een belangrijk maatschappelijk topic. Scholen worden vaak geacht kwaliteitsvol onderwijs te voorzien en dienen hierover verantwoording af te leggen (Guskey, 2000; Vanhoof & Van Petegem, 2010). Het functioneren van leerkrachten beïnvloedt in belangrijke mate de kwaliteit van het onderwijs. Een evaluatiesysteem voor leerkrachten kan dan ook een belangrijke rol spelen in het verbeteren van het functioneren van leerkrachten en zo een bijdrage leveren aan de bewaking van de kwaliteit van onderwijs (Ovando, 2001; Wright, Horn, Sanders, 1997). Vanaf 1 september 2009 dienen basisscholen en academies voor deeltijds kunstonderwijs functiebeschrijvingen op te maken voor hun personeelsleden en functioneringsen evaluatiegesprekken te voeren met hun personeelsleden. De overheid wil hiermee scholen stimuleren om hun personeelsbeleid kwalitatief uit te bouwen. Onderzoek naar de invoering van personeelsevaluatie in secundaire scholen, CLB s en CVO s, waar het evaluatiesysteem in september 2007 werd ingevoerd, toont aan dat men vooral de voordelen inziet van functioneringsgesprekken: leerkrachten worden meer gewaardeerd, men is verplicht om op regelmatige basis met iedereen over zijn jobinvulling te praten, personeelsleden worden aangezet tot zelfreflectie,... (Devos, Van Petegem, Vanhoof, Delvaux & Vekeman, 2013). Toch werden er ook enkele nadelen vastgesteld: zo zorgen de nieuwe decretale maatregelen voor een extra belasting in de reeds drukke agenda s van scholen, worden evaluatiegesprekken als overbodig gezien voor personeelsleden die goed tot zeer goed functioneren, is het moeilijk een onvoldoende uit te spreken zonder een procedurefout te maken en is het moeilijk om te differentiëren tussen personeelsleden (Tuytens & Devos, 2008; Devos et al., 2013). De mate waarin een evaluatiesysteem een toegevoegde waarde biedt, is dus sterk afhankelijk van de wijze waarop dit systeem wordt vorm gegeven. Dit onderzoek beoogt te analyseren hoe het evaluatiesysteem in de schooljaren tot in het basisonderwijs en deeltijds kunstonderwijs is ingevoerd. Ook wordt nagegaan wat de effecten en resultaten zijn van het ingevoerde evaluatiesysteem. We stellen volgende onderzoeksvragen voorop: 1) Hoe ziet het evaluatiesysteem eruit dat diverse scholen(gemeenschappen) hanteren? Hierbij worden verschillen kenmerken van het evaluatiesysteem in kaart gebracht: a. Hoe vaak worden leerkrachten geëvalueerd binnen de school, gerelateerd aan het statuut van het personeelslid (tijdelijk, TADD, vastbenoemd) en anciënniteit? b. Hoe worden de leerkrachten geëvalueerd (o.m. gebruik van functiebeschrijving, plannings-, functioneringsen evaluatiegesprekken, formatieve en summatieve 13

4 evaluatie, informatiebronnen voor evaluatie, betrokkenheid van leerkracht, differentiatie tussen leerkrachten, de rol van de eerste en de tweede evaluator)? c. Wat is de invloed van schoolkenmerken (o.m. type instelling, samenwerking op het niveau van scholengemeenschap/ schoolbestuur, traditie in evaluatiebeleid, etc.) inzake het personeels- en evaluatiebeleid van scholen? d. Hoe verloopt de evaluatie van de directie door de inrichtende macht/schoolbestuur? 2) Hoe ervaren de verschillende actoren de evaluaties van leerkrachten? Belangrijke actoren hierbij zijn de inrichtende machten, de directies, de vakbondsvertegenwoordigers in de scholen(gemeenschappen). De ervaringen van betrokken personen worden al te vaak niet in rekening genomen. Nochtans wees onderzoek uit dat het belang van de perceptie van schoolleiders en leerkrachten niet onderschat mag worden voor het slagen van evaluaties van leerkrachten (Tuytens & Devos, 2009b; Devos et al., 2013). 3) Wat zijn de effecten van evaluaties van leerkrachten? De effecten dienen op twee niveaus geanalyseerd te worden: a. de leerkracht: impact op professionele ontwikkeling, jobtevredenheid en organisatorische betrokkenheid. b. de organisatie: personeelsbeleid en nascholingsplan van de school. In dit onderzoek hanteren we een conceptueel model om de variatie in de werking en de effecten van en reacties op het personeelsevaluatiesysteem te analyseren. Daarbij wordt in de eerste plaats rekening gehouden met de kenmerken van het evaluatiesysteem zoals: de doelstellingen, de criteria, de ondersteuning, de betrokkenheid van personeelsleden en vakbondsleden, de differentiatie tussen personeelsleden, de frequentie van evalueren en de actoren die betrokken zijn bij het evaluatiesysteem. Verder worden ook personeelskenmerken in acht genomen zoals het statuut van het personeelslid, het aantal jaren anciënniteit, het vak dat men onderwijst, alsook een aantal schoolkenmerken zoals type instelling, ondersteuning van scholengemeenschap en schoolbestuur. Verder wordt er ingegaan op de belangrijke rol die een (school)leider speelt in het evaluatiesysteem en worden de reacties van personeelsleden en de mogelijke effecten van het evaluatiesysteem geschetst. Om de (variatie in de) processen en effecten van de leerkrachtevaluaties te beschrijven en te verklaren, doen wij een beroep op een combinatie van onderzoeksmethoden (Creswell e.a. 2003; Brewer & Hunter, 1989; Bergman, 2007). We voorzien namelijk een kwantitatieve verbredende studie en een kwalitatief verdiepende studie. Voorafgaand aan dit onderzoek werd er reeds een gelijkaardig onderzoek uitgevoerd in secundaire 14

5 scholen, CLB s en CVO s. Binnen dit onderzoek werd een uitgebreide literatuurstudie uitgevoerd. Daarnaast werden er instrumenten ontwikkeld en gevalideerd die de processen en de effecten van het evaluatiesysteem op kwalitatieve en kwantitatieve wijze in kaart brengen (Devos et al., 2013). Het kwantitatieve verbredende luik bestond uit een representatieve studie in 81 scholen voor basisonderwijs, 8 scholen voor buitengewoon basisonderwijs en 10 academies voor deeltijds kunstonderwijs waarbij een web-based survey werd voorgelegd aan directeurs en personeelsleden. Het kwalitatieve verdiepende luik werd uitgevoerd in 15 scholen voor basisonderwijs, waarvan 2 in het buitengewoon basisonderwijs en ook in 3 academies voor deeltijds kunstonderwijs via semigestructureerde interviews en documentenanalyse. We starten dit werk met een begrippenkader en de voorgeschiedenis van het personeelsevaluatiesysteem in Vlaanderen. Verder schenken we in hoofdstuk 1 aandacht aan de doelstellingen en de wetgeving betreffende het personeelsevaluatiesysteem. In hoofdstuk 2 beschrijven we het conceptueel kader aan de hand van onderzoeksliteratuur. Hoofdstuk 3 beschrijft de onderzoeksfasering, biedt de algemene onderzoeksopzet, de gevolgde methodologie en de steekproef. Hoofdstuk 4 bestaat uit de onderzoeksresultaten van het kwantitatieve onderzoeksluik. In hoofdstuk 5 bespreken we de resultaten van het kwalitatieve onderzoeksluik (case-studies). Hoofdstuk 6 sluit het rapport af met een aantal beleidsaanbevelingen zowel op het niveau van de overheid, de scholengemeenschap of het (school)bestuur als op het niveau van de school zelf. 15

Vergelijkbare documenten

voor Leerlingenbegeleiding in deze eerste cyclus van vier jaar zijn omgegaan met deze uitdagingen.

voor Leerlingenbegeleiding in deze eerste cyclus van vier jaar zijn omgegaan met deze uitdagingen. Woord vooraf Sedert 1991 controleert de inspectie niet langer individuele leerkrachten in scholen, maar de hele instelling. Het functioneren van leerkrachten bleef door de hervorming de verantwoordelijkheid