2
Inhoud Team Onderzoek -------------------------------------------------------------- 5 Gezondheidsmonitors --------------------------------------------------------- 6 Kenniscentrum Onderzoek --------------------------------------------------- 8 Panelonderzoek --------------------------------------------------------------- 9 Het monitoren van ontwikkelingen in het --------------------------------- 10 sociaal domein -------------------------------------------------------------- 10 Belevingsonderzoek --------------------------------------------------------- 11 Samenwerking met externe partners -------------------------------------- 14 Concept mapping ----------------------------------------------------------- 16 Kwalitatief onderzoek ------------------------------------------------------- 18 Actiebegeleidend onderzoek ------------------------------------------------ 19 Samenwerking met Robuust en de ---------------------------------------- 20 eerstelijnsgezondheidszorg ------------------------------------------------- 20 Big Data, serious gaming en andere alternatieve onderzoeksmethoden 20 3
4
Team Onderzoek V.l.n.r.: Carola Mes, Kim Ensinck, Malissa Janssen, Michelle Hoeijmakers, Loes Pouwels, Peter van Nierop, Daniëlle Brunenberg, Anke van Gestel, Yvonne Meertens, Antje Eugster, Paula Dijkema en Mieke van Duijnhoven Wij zijn het team Onderzoek van de GGD Brabant-Zuidoost. Het is onze missie om gemeenten zo goed mogelijk te ondersteunen bij het maken van de juiste beleidskeuzes in het sociaal domein door het uitvoeren van onderzoek en het toepasbaar maken van (onderzoeks)kennis. De behoeften en wensen van opdrachtgevers en samenwerkingspartners zijn ons uitgangspunt: in dialoog met elkaar komt onze dienstverlening tot stand. In deze brochure laten we u graag zien op welke manieren we u als gemeente kunnen ondersteunen. Indien u hierover vragen of opmerkingen heeft, schroom dan niet om met een van ons contact op te nemen. 5
Gezondheidsmonitors Jaarlijks verzamelen we gegevens op het gebied van de gezondheid en het welbevinden van de burgers in Zuidoost-Brabant door middel van een viertal Gezondheidsmonitors. Elke monitor wordt gehouden onder een steekproef van de betreffende bevolkingsgroep. Huidige Volgende monitor monitor Jeugdmonitor 0- t/m 11-jarigen 2013 2017 Jeugdmonitor 12- t/m 18-jarigen 2015 2019 Volwassenenmonitor 19- t/m 64-jarigen 2012 2016 Ouderenmonitor 65 jaar en ouder 2012 2016 De resultaten van de Gezondheidsmonitor jeugd 0- t/m 11-jarigen zijn in 2014 naar de gemeente gestuurd in de vorm van een tabellenboek en een infographic. Relevante thema s zijn o.a.: weerbaarheid, opvoeding en sociale participatie. GGD kompas en Gezondheidsatlas Tabellenboeken en andere rapportages met betrekking tot de vier gezondheidsmonitors zijn te raadplegen via het GGDkompas op de website van de GGD. Op de site www.ggdgezondheidsatlas.nl kunt u de cijfers van uw gemeente ook vergelijken met omringende gemeenten in Zuidoost- Brabant. 6
Presentaties Naast tabellenboeken en andere rapportages verzorgen we presentaties over de resultaten van de Gezondheidsmonitors. Daarnaast zijn er nog andere mogelijkheden voor gebruik van deze cijfers bij de ontwikkeling en uitvoering van het gemeentelijk beleid, zoals het bespreken van knelpunten en oplossingen in kleine groepen van bijvoorbeeld maatschappelijke partners en burgers. Contactpersoon: Loes Pouwels l.pouwels@ggdbzo.nl Telefoon: 088 0031456 7
Kenniscentrum Onderzoek Wij zijn u graag van dienst bij het nader analyseren van de resultaten van de Gezondheidsmonitors en het vertalen van deze resultaten in aandachtspunten voor uw gemeente. Een groot aantal vragen met betrekking tot de publieke gezondheid, WMO en het sociaal domein, kan met kortdurend onderzoek beantwoord worden. Voor het beantwoorden van deze vragen kunnen wij, naast de gegevens die wij als GGD zelf beschikbaar hebben, gebruik maken van informatie uit externe bronnen. Tevens kunnen wij de gemeente ondersteunen bij het (tussentijds) evalueren van verschillende beleidslijnen binnen het sociaal domein en het uitvoeren van een cliëntervaringsonderzoek. Uit de praktijk Enkele recente voorbeelden uit de regio: Armoedeconferentie in Gemert: inventarisatie en presentatie van cijfers over het voorkomen van armoede, de (gezondheids)risico s en het gebruik van voorzieningen (i.o.v. gemeente Gemert-Bakel) Evaluatie van de pilot dorpsondersteuning (i.o.v. gemeente Bergeijk) Begeleiden Reusel-De Mierden met formuleren indicatoren sociaal domein Prognose aantal mantelzorgers en ontvangers in de Peelgemeenten Focusgroepen ten behoeve van Klanttevredenheidsonderzoek WMO (Waalre) Contactpersoon: Mieke van Duijnhoven m.van.duijnhoven@ggdbzo.nl Telefoon: 088 0031470 8
Panelonderzoek Naast de vertrouwde gegevens uit onze Gezondheidsmonitors kan er behoefte bestaan om snel en flexibel in een kort tijdsbestek informatie te ontvangen over gezondheid, zorg en het sociale domein. Om in deze behoefte te voorzien, kunnen we het GGD panel inzetten. Het GGD panel bestaat uit mensen woonachtig in Zuidoost-Brabant, die zich via de Gezondheidsmonitor of via de GGD-website hebben opgegeven. Aan dit panel kunnen wij vragen stellen over actuele thema s. Ook is er de mogelijkheid om burgers uitgebreider hun mening of ervaringen te laten delen, bijvoorbeeld over veranderingen in het sociale domein. Door middel van het panel kunnen wij mensen ook vragen of zij willen deelnemen aan een groepsgesprek of interview. Op deze manier doen wij verdiepend en kwalitatief onderzoek. Een panelonderzoek kan dus zowel kwantitatieve als kwalitatieve informatie opleveren. Momenteel bestaat het panel uit ongeveer 8.500 mensen uit de regio Zuidoost-Brabant. Alle inwoners uit de regio Zuidoost-Brabant van 16 jaar en ouder kunnen lid worden van het panel door zich in te schrijven via de website www.ggdpanel.nl. Uit de praktijk Enkele voorbeelden van panelonderzoeken die zijn uitgevoerd: Wensen ten aanzien van locaties en openingsdagen en -tijden JGZ in Eindhoven Bekendheid met de Transitie Jeugd en opvoedondersteuning Gezondheidsbeleving en ondersteuningsbehoeften (Positieve Gezondheid) Ouders Someren over weerbaarheid (resultaten nog niet beschikbaar) Contactpersoon: Loes Pouwels l.pouwels@ggdbzo.nl Telefoon: 088 0031456 9
Het monitoren van ontwikkelingen in het sociaal domein Gemeenten zoeken naar een manier om hun doelen in het sociaal domein te monitoren. Verschillende gemeenten hebben ons reeds benaderd om hen hierbij te ondersteunen. Wij hebben veel expertise in huis met betrekking tot het meten en monitoren van diverse indicatoren en ontwikkelingen in het sociale domein. Daarbij hebben we een goed zicht op de verschillende databronnen die hiervoor ingezet kunnen worden. Denkmodel als basis voor monitor sociaal domein Samen met de gemeente Geldrop-Mierlo en de gemeente Nuenen hebben we een denkmodel ontwikkeld waarin de missies van de gemeenten (oranje ovalen) in het sociaal domein vertaald zijn naar maatschappelijke resultaten (groene bollen) en mogelijke indicatoren (rode en witte rechthoeken): Afhankelijk van de wensen van een gemeente kunnen wij dit model op maat maken en/of door ontwikkelen naar een monitor. 10
Contactpersoon: Yvonne Meertens y.meertens@ggdbzo.nl Telefoon: 088 0031457 11
Belevingsonderzoek Om inzicht te verkrijgen in hoe inwoners van uw gemeente hun leefomgeving ervaren kunnen wij voor u een belevingsonderzoek uitvoeren. Dit kan belangrijk zijn wanneer inwoners zich zorgen maken over bepaalde milieufactoren, zoals bijvoorbeeld geurhinder door (intensieve) veehouderijen in de omgeving of mest be-/verwerking. Maar ook wanneer bezorgdheid over geluidsoverlast door een bepaalde bron of bezorgdheid omtrent gezondheidsrisico s een rol spelen, kan een belevingsonderzoek gewenst zijn. Uit de praktijk Intensieve veehouderij in Deurne Voor de gemeente Deurne hebben we onlangs door middel van een korte online vragenlijst, een zogenaamde Quick Scan uitgevoerd naar ervaren geurhinder rond veehouderijen. Dit onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met Bureau Gezondheid Milieu & Veiligheid van de GGD en in Zeeland en Brabant. Aan de hand van een dergelijk onderzoek kan de gemeente snel en efficiënt antwoord krijgen op vragen die spelen in de hele gemeente of in deelgebieden ervan. Door middel van een combinatie van standaardvragen en vragen over onderwerpen die specifiek in een gemeente een rol spelen, kan de gemeente enerzijds vergeleken worden met andere gemeenten en wordt anderzijds inzicht verkregen in zaken die voor de eigen gemeente belangrijk zijn. De quick scan kan aangevuld worden met verdiepende focusgroep gesprekken met omwonenden en betrokkenen. Vliegveld Eindhoven Samen met Bureau Gezondheid Milieu & Veiligheid hebben we begin 2012 en eind 2014 een belevingsonderzoek uitgevoerd bij omwonenden van vliegveld Eindhoven. Doel van het onderzoek was vast te stellen wat de invloed is van het toenemende vliegverkeer (burger en militair) in de periode 2012-2014 op de beleving van de leefomgeving. De resultaten van de eerste meting zijn 12
vergeleken met de resultaten van de tweede meting. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de omliggende gemeenten. Hieraan ligt een advies van de Alderstafel Eindhoven uit 2010 ten grondslag. Contactpersonen: Daniëlle Brunenberg d.brunenberg@ggdbzo.nl Telefoon: 088 0031 458 Anke van Gestel a.van.gestel@ggdbzo.nl Telefoon: 088 0031 454 13
Samenwerking met externe partners Om de expertise te waarborgen werken we samen met lokale maatschappelijke organisaties, Zuid-Nederlandse GGD en, de Academische Werkplaats Publieke Gezondheid Brabant (AWPG) en de Academische Werkplaats Jeugd (AWJ) beiden binnen Tranzo (Tilburg University). Lokale partners We werken nauw samen met lokale partners op het gebied van gezondheid en het sociaal domein en met maatschappelijke organisaties op het gebied van zorg, sport en onderwijs. Met Sociale Studies van Fontys Hogeschool (Eindhoven) wordt samengewerkt aan praktijkgericht onderzoek op het gebied van jeugdhulp. Robuust (regionale ondersteuningsstructuur voor de eerste lijn) is een van de partners in het uitvoeren van wijk-/buurtanalyses. Zuid-Nederlandse GGD en De GGD en in Zeeland, Brabant en Limburg werken samen onder de naam ZeeBraLim. Het doel van deze samenwerking is om kennis en innovaties te delen om zodoende Publieke Gezondheid een stevige positie te geven in Zuid-Nederland. Binnen ZeeBraLim bestaan verschillende thema- en werkgroepen waar ook onderzoekers van de GGD Brabant-Zuidoost bij betrokken zijn, zoals wijkgezondheidsprofielen, WMO-transitie en kwetsbare burgers. Academische Werkplaats Publieke Gezondheid Brabant en Jeugd 1 Soms is er aanvullend onderzoek nodig om uw vraag te kunnen beantwoorden. Hiervoor kunnen wij een kortdurend onderzoek uitvoeren (kenniscentrum of offerte). Is er langdurig onderzoek nodig, dan kunnen wij in samenwerking met de AWPG of de AWJ, samen met u de vraag 1 Voor informatie over de werkplaatsen in Brabant, zie: https://www.tilburguniversity.edu/nl/onderzoek/instituten-enresearchgroepen/tranzo/academischewerkplaatsen/. 14
verhelderen. Voor de uitvoering van onderzoek wordt samen met u gezocht naar externe subsidiebronnen. Wij hebben science-practitioners die verbonden zijn aan de AWPG Brabant. Ook met de Academische Werkplaats Amphi; infectieziekten (Nijmegen) en de Academische werkplaats Publieke Gezondheid Limburg (Maastricht) bestaan samenwerkingsrelaties. Uit de praktijk Op de website van AWPG Brabant kunt u voorbeelden vinden van projecten die zijn uitgevoerd. Contactpersoon: Antje Eugster a.eugster@ggdbzo.nl Telefoon: 088 0031 459 15
Concept mapping Concept mapping is een methodiek waarmee de opvattingen of beleving van een brede vertegenwoordiging van betrokken partijen met betrekking tot een specifiek onderwerp in kaart worden gebracht. Dit kan met professionals en/of met burgers. Er wordt gezocht naar de grootste gemene deler van opvattingen, verschillende dimensies en prioriteiten binnen het onderwerp, zodat een gedeeld denkkader rond dit onderwerp ontstaat. Dit dient vervolgens als een gemeenschappelijke basis voor planning, uitvoering en evaluatie van een project. De methodiek is in een relatief korte periode uit te voeren. Het bestaat, afhankelijk van het onderwerp, bijvoorbeeld uit twee bijeenkomsten waaraan 10-20 betrokkenen actief deelnemen. Daarnaast verricht de onderzoeker, deels samen met de opdrachtgever, in de periode tussen de twee bijeenkomsten (2-4 weken) analyserend werk. Omdat betrokkenen een actieve rol krijgen, draagt concept mapping bij aan draagvlak voor het vervolgtraject. Dit kan bestaan uit de keuze en uitwerking van beleidsspeerpunten of beslissingen over de aanpak van programma s of interventies. 16
Uit de praktijk Voorbeelden binnen en buiten de regio waarin deze methodiek is toegepast, zijn: Overeenstemming krijgen over het doel van de JOGG (Jongeren op Gezond Gewicht) aanpak in Veghel Vaststellen van kwaliteitscriteria voor psychosociale hulpverlening na rampen en crises Vaststellen van criteria voor kwaliteit van zorg en ondersteuning in gemeente Laarbeek Inzicht krijgen in de gezondheidsbeleving van mensen met verschillende opleidingsniveaus in relatie tot het concept positieve gezondheid Contactpersoon: Paula Dijkema p.dijkema@ggdbzo.nl Telefoon: 088 0031431 17
Kwalitatief onderzoek Bij kwalitatief onderzoek staat de beleving centraal. Bij deze vorm van onderzoek gaat het niet om het in kaart brengen van cijfers, maar om het verkrijgen van diepgaande informatie, over achterliggende motieven, denkbeelden, gedrag en emoties, wensen en behoeften van een doelgroep. Doel is een beeld te krijgen van wat er leeft onder de doelgroep en waarom en deze gegevens te beschrijven en te interpreteren. Bij kwalitatief onderzoek kunnen we gebruik maken van verschillende methoden: Individuele interviews Groepsinterviews - panelbijeenkomsten, - focusgroepen, - workshops Literatuuronderzoek Actiebegeleidend onderzoek (zie volgende pagina) We hebben ervaring met deze vorm van onderzoek in o.a. de volgende programma s en interventies: Evaluatie pilot Zorg Dichtbij Laarbeek Evaluatie pilot Dorpsondersteuning Bergeijk Focusgroepen construct Positieve Gezondheid Focusgroepen ten behoeve van Klanttevredenheidsonderzoek WMO Waalre Contactpersonen: Paula Dijkema p.dijkema@ggdbzo.nl Telefoon: 088 0031 431 Antje Eugster a.eugster@ggdbzo.nl Telefoon: 088 0031 459 18
Actiebegeleidend onderzoek (Participatief) actiebegeleidend onderzoek kenmerkt zich door feedback: de onderzoeksresultaten worden voortdurend teruggekoppeld naar de praktijk zodat op basis daarvan beslissingen kunnen worden genomen over hoe nu verder. Actiebegeleidend onderzoek heeft dus twee functies: evaluatie en actie. De betrokken partijen bediscussiëren de resultaten en nemen tussentijds beslissingen die leiden tot nieuwe acties. Bij participatief actiebegeleidend onderzoek werkt de onderzoeker nauw samen met alle betrokkenen in een project of aanpak, ook de mensen die onderzocht worden. Zij krijgen een stem in het project of de aanpak én in het onderzoek zelf. Het doel hiervan is te leren van elkaar en actie te ondernemen om effectieve veranderingen tot stand te brengen. Vaak wordt gebruik gemaakt van een combinatie van kwantitatieve en kwalitatieve onderzoeksmethoden. (Participatief) actiebegeleidend onderzoek bevordert o.a. dat: betrokkenen overeenstemming krijgen over doelen, werkwijzen en taken; betrokkenen reflecteren over (samenwerkings)processen en hun eigen rol; de doelgroep een stem krijgt en zich meer betrokken en erkent voelt; betere samenwerking tot stand komt. Wij hebben ervaring met deze vorm van onderzoek in o.a. de volgende programma s en interventies: De Gezondheidsrace Laarbeek Wijkgericht Werken Eindhoven / Gezond in de Buurt Consultatiebureau voor Ouderen Eindhoven Contactpersoon: Paula Dijkema p.dijkema@ggdbzo.nl Telefoon: 088 0031 431 19
Samenwerking met Robuust en de eerstelijnsgezondheidszorg We werken graag samen met Robuust om wijkgerichte onderzoeksgegevens met elkaar te verbinden. Robuust is één van de vijftien regionale ondersteuningsstructuren (ROS) in Nederland die zich inzet voor het realiseren van geïntegreerde populatiegerichte eerstelijnszorg. Door middel van de ROS-wijkscan geeft Robuust onder andere inzicht in de bevolkingsontwikkeling, inwonerskenmerken, omgevingskenmerken, (eerstelijns)zorgvraag en aanbod in een gemeente. Er is reeds samengewerkt in de gemeenten Gemert-Bakel en Eindhoven binnen het onderzoeksproject Tools ter bevordering van een effectieve samenwerking preventie-curatie in de wijk: modules voor wijkprofielen en beleidsdialoog. Met deze tools kan de samenwerking tussen publieke en eerstelijnsgezondheidszorg op lokaal niveau worden gestimuleerd. Ervaringen met het proces, de wijkgezondheidsprofielen en de beleidsdialoog staan beschreven in het e-book Verbinden preventie en zorg in de praktijk. Wijkgezondheidsprofiel en beleidsdialoog als handvatten. Contactpersoon: Anke van Gestel a.van.gestel@ggdbzo.nl Telefoon: 088 0031 454 Big Data, serious gaming en andere alternatieve onderzoeksmethoden In de afgelopen jaren is grote hoeveelheid data beter beschikbaar gekomen voor onderzoek. Dit geldt onder andere voor data afkomstig van sociale media, verschillende (gezondheids)apps en data van de overheid die als 20
open data beschikbaar wordt gesteld. De GGD volgt deze ontwikkelingen en probeert zo goed mogelijk gebruik te maken van de informatie die uit deze bronnen afkomstig is en de vertaling te maken naar wat deze nieuwe informatie betekent voor gezondheid en gezondheidsbeleid. Dit doen we door samenwerkingsverbanden te starten en onderhouden met partijen die kennis en expertise hebben met betrekking tot big data en big data analyse. Daarnaast wordt in pilot projecten ervaring opgedaan met de mogelijkheden om genoemde data bronnen te gebruiken als aanvulling op of alternatief voor de meer traditionele vormen van onderzoek. Smart City- Open data voor de gezonde buurt In het kader van Brainport/smart City wordt door de gemeente Eindhoven, GGD Brabant-Zuidoost, Fontys en aantal andere partners gekeken naar beschikbare data op het gebied van gezondheid. Hierbij wordt gefocust op data die op buurtniveau beschikbaar is of beschikbaar kan worden gemaakt. Het doel is vragen te beantwoorden en initiatieven te laten ontstaan die een positieve invloed hebben op de gezondheid Serious Game Samen met Games for Health Projects wordt door de GGD Brabant-Zuidoost een pilot uitgevoerd waarin een prototype van een serious game wordt ontwikkeld en waarin wordt nagegaan in hoeverre deze game van belang kan zijn voor het monitoren van de gezondheidstoestand van burgers. Contactpersoon: Peter van Nierop p.van.nierop@ggdbzo.nl Telefoon: 088 0031 465 21