Omgaan met zelfbeschadigend gedrag Nienke Kool Verpleegkundige en sr. onderzoeker CIB en CDP, n.kool@palier.nl Lid kenniskring lectoraat GGZ-Verpleegkunde Inholland
Definitie Zelfbeschadigend gedrag: het doelbewust toebrengen van directe of indirecte schade aan het eigen lichaam, in een zich herhalend patroon, zonder dodelijk resultaat Zelfverwonding: directe schade Automutilatie: verminking, vaak onder invloed van psychotische waandenkbeelden 2
Zelfbeschadiging en de hulpverlener Ongeloof en afschuw Boosheid, frustratie Teleurstelling Medeleven, begrip Druk van verantwoordelijkheid Machteloosheid 3
4
Zelfbeschadiging en de patiënt Functioneel gedrag: Emoties draagbaar te maken Einde aan dissociatie of depersonalisatie Grens tussen zichzelf en de ander Weerstaan van suïcide drang Communicatie: cry for help Zichzelf straffen of kleineren 5
6
7
Zelfbeschadiging is positief gedrag Helpt door moeilijk momenten heen Helpt te overleven Verzacht het lijden Geeft rust en ontspanning Er is niemand anders voor nodig 8
De gevolgen zijn echter ook negatief Het gaat persoon controleren i.p.v. andersom Het levert wonden en littekens op Soms behandeling nodig, die soms niet goed is, bijv. SEH of uitgesloten worden van therapie Stigmatisering Een waardeloze manier om te vragen wat je nodig hebt Afwijzing door de omgeving 9
Dilemma s Functioneel gedrag met negatieve gevolgen Impact is groot: Dader en slachtoffer in dezelfde persoon Machteloosheid en verantwoordelijkheid Systeem verwacht interventies 10
Interventies Communicatie Signaleringsplan Behandeling onderliggende problematiek 11
Communicatie Contact maken Psycho-educatie (ook naar systeem) Bespreekbaar maken Inzicht in eigen proces (gevoelens, gedachten, triggers, gedrag) Leren verdragen, reguleren en uiten van gevoel Alternatieven Afleiding, ontspanning Ademhaling, fitness/fysieke activiteiten Oriënteren, veiligheid Signaleringsplan 12
Attitude Validerend Respectvol Echt luisteren Oprechte nieuwsgierigheid Rustig en doortastend Deskundig, niet bang voor inhoud of de hopeloosheid Doel: samen inzicht krijgen en overleggen over vervolgstappen Vermijdt overbezorgdheid, boosheid, neutraliteit 13
Behandeling Cognitieve behandeling, DGT (Slee et all. 2008; de Keijser & Steendam 2010) Versterken zelfbeeld Identificeren van triggers en denkpatronen Herformuleren van cognities Verdragen en accepteren van emoties ( mindfulness ) Oplossende strategieën Terugval preventie Trauma behandeling 14
Praktijk: moeilijke materie! Impact Verschillend perspectief Steeds meer effectieve behandelmethodes, maar lange adem Moeilijke patiënt Geen snel resultaat Mondige patiënt Comorbiditeit Weinig vertrouwen in hulpverlening Vraagt veel van ons 15
Voorwaarden Kennis Visie wat versta je als team onder zelfbeschadiging wat kan en wil je bieden aan de patiënt wordt het gedragen in het gehele team hoe past het in de behandeling wat is de basishouding binnen het team Opvanggesprekken Super- en intervisie 16
Tips Met mij alles goed. www.metmijallesgoed.nl Materialenbox. n.kool@palier.nl www.zelfbeschadigingondercontrole.nl www.zelfbeschadiging.nl Verder lezen: Bosman, M. & Van Meijel, B. Begeleiding van patiënten die zelfverwonden, een verpleegkundige interventiepakket. Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg, 2009. Claes L, Vandereycken W. Zelfverwonding. Hoe ga je ermee om? Tielt: Lannoo NV, 2007 De Klerk S., Van Emmerik A. & Van Giezen A. Omgaan met zelfbeschadiging en suïcidaal gedrag. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2010 Kool N, Van Meijel B & Bosman M. Behavioral Change in Patients With Severe Self-injurious Behavior: A Patient s Perspective. Archives of Psychiatric Nursing. 2009, 23 (1), 25-31 Walsh, B. Treating Self-Injury. A Practical Guide. New York: The Guilford Press, 2012 17
18