NEDERLANDS MET GEBAREN HOE LEER IK MIJN COLLEGA S DAT? Binnen de gehandicaptenzorg is Auteur Nederlands met Gebaren een vorm van ondersteunende communicatie (Terpstra & Schermer, zonder datum). Kinderen met bijvoorbeeld het syndroom van Down zijn sterker in visuele prikkels dan in de auditieve prikkels (Werkgroep Downsyndroom, Anne Bastiaans 2011). Ook voor vele andere kinderen 4e jaars geldt dat het aanbieden van zowel logopedie student auditieve als visuele prikkels de taalontwikkeling versterkt. Toch wordt deze kennis in de praktijk nog minimaal toegepast omdat begeleiders niet goed weten hoe zij de gebaren kunnen inzetten. Veelal is het gezien de kosten, niet mogelijk om de begeleiding te scholen vanuit externe cursussen. Binnen de werksettings zijn vaak logopedisten werkzaam, welke al een rol van trainer in hun beroepsprofiel hebben. Binnen deze rol wordt er gestreefd naar oplossingsgericht werken of het preventief werken aan het voorkomen van communicatieproblemen (Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie, 2013). Maar op welke wijze kun je als logopedist een training vormgeven vo0r groepsleiding? INTRODUCTIE/AANLEIDING Binnen kinderdagcentrum de Elzenhoek is logopedist Annemarie Broekhoven 25 jaar werkzaam als logopedist. Het team van het kinderdagcentrum (KDC) wil graag zo goed mogelijke zorg bieden aan hun cliënten. Binnen KDC de Elzenhoek staat communicatie centraal vanuit het kijken naar de mogelijkheden in plaats van de onmogelijkheden (Baalderborg Groep, 2013). Het team is zeer gedreven en staat open voor verbeteringen en aanpassingen. Logopedist Annemarie Broekhoven heeft zelf de cursus Nederlands met Gebaren gevolgd. Na het volgen van deze cursus heeft zij de meerwaarde in de praktijk ervaren. Doordat taal visueel wordt gemaakt kunnen kinderen de informatie makkelijker en eerder verwerken, aldus Annemarie Broekhoven. Ook de groepsleiding heeft meerdere malen aangegeven graag meer informatie te willen over Nederlands met Gebaren. Er is gekeken naar mogelijkheden om de informatie over te dragen. Hierbij kwam ook de rol van trainer als competentie voor logopedisten naar voren: Als logopedist in de rol van trainer geeft u op methodische wijze vorm aan een ontwikkelings- of veranderingsproces met als doel de communicatiemogelijkheden van (groepen) cliënten te verbeteren c.q. problemen van (groepen) cliënten op dit gebied te voorkomen (Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie, 2013). Om deze reden is een training Nederlands met Gebaren ontwikkeld door de stagiaire logopedie om collega s bij te scholen. Binnen dit artikel zal worden beschreven hoe de training Nederlands met Gebaren is vormgegeven voor de begeleiders van KDC de Elzenhoek.
WERKWIJZE INVENTARISATIEFASE Allereerst is gestart met een inventarisatiegesprek. Samen met de opdrachtgever Annemarie Broekhoven is besproken en geïnventariseerd op welk gebied er behoefte is aan Nederlands met Gebaren binnen KDC de Elzenhoek. Er kwam naar voren dat er reeds gestreefd wordt om de communicatie met gebaren te ondersteunen, maar dat dit in de praktijk minimaal toegepast wordt. Enkele begeleiders van KDC de Elzenhoek hebben al kennis en ervaring met het gebruik van ondersteunende gebaren. Het grootste deel van de begeleiding heeft dit echter nog niet of minimaal. De begeleiders gaven dan ook aan dat er behoefte is aan extra uitleg en achtergrondinformatie over Nederlands met Gebaren. DOELGROEP Allereerst is de training samengesteld voor de groepsleiding van KDC de Elzenhoek. De communicatie staat centraal en omdat de beginsituatie van de diverse begeleidsters zeer uiteenloopt, is voor de training geen voorkennis noodzakelijk. Om deze reden kan de training ook worden gevolgd door bijvoorbeeld de administratieve medewerkers, keukenmedewerkers en vrijwilligers van KDC de Elzenhoek. Belangstellenden voor de cursus konden zich melden door middel van een intekenlijst. Aan de hand van de intekenlijst kon een schatting gemaakt worden van de hoeveelheid cursusmateriaal dat klaargemaakt moest worden. ONTWERPPLAN Voor het samenstellen van de training is er gebruik gemaakt van een lesmodel. Er worden diverse stappen onderscheiden en doorlopen. LESMODEL Voor het ontwerp van dit trainingsplan is gebruik gemaakt van het model van Van Gelder. Binnen dit model worden 4 stappen gebruikt (Video Scribe Project, 2014): Stap 1: Niveau inschatten Stap 2: Instructie (werkvormen) Stap 3: Oefenen (activiteiten) Stap 4: Evalueren Allereerst is bepaald wat de beginsituatie is en wat de doelstellingen zijn. Vervolgens is er gekeken op welke wijze deze doelen behaald kunnen worden. Er is bekeken hoe de informatie overgebracht en geoefend kan worden. Daarna is geëvalueerd of de doelen behaald zijn. NIVEAU INSCHATTEN VOORBEREIDING Binnen KDC de Elzenhoek waren enkele deelnemers al bekend met gebaren en hoe zij dit in de praktijk kunnen toepassen. Voor anderen was het onderwerp geheel nieuw. Door deze diversiteit was de theoretische achtergrond van het onderwerp niet voor iedereen duidelijk, bij enkele
deelnemers is de achtergrond in de loop der tijd naar de achtergrond geraakt. Om deze reden was het dan ook van belang dat voor de training geen voorkennis noodzakelijk was. DOELSTELLINGEN Voor het samenstellen van de training is gebruik gemaakt van diverse doelstellingen. Door het opstellen van doelstellingen kan de training gerichter worden vormgegeven en is het mogelijk om te evalueren. - Na de training benoemen de deelnemers hoe en voor welke doeleinden ondersteunende gebaren gebruikt kunnen worden binnen de setting van KDC de Elzenhoek. - Na de training benoemen de deelnemers het belang van gezichtsmimiek en lichaamshouding. - Na de training gebaren de deelnemers minimaal 15 frequent gebruikte gebaren. - Tijdens de training wordt een informatiepakket uitgereikt met daarin de achtergrondinformatie, frequent gebruikte gebaren, gebaren van het thema kerst en een verwijzing naar waar overige gebaren en informatie kan worden gevonden. WERKVORMEN De werkvormen zijn gebaseerd op de leerpiramide van Miller. Binnen de training zijn de diverse stappen doorlopen om tot handelen te komen. Figuur 1 Leerpiramide van Miller (SURF, zonder datum) De leerpiramide bestaat uit vier verschillende lagen. Knows Het is noodzakelijk om te weten welke kennis er nodig is om uiteindelijk zelfstandig te kunnen handelen. Daarom is in het eerste deel van de training de achtergrond en theorie van Nederlands met Gebaren toegelicht. Knows how Binnen de training is uitgelegd hoe de deelnemers de kennis in de praktijk kunnen toepassen. Dit is nodig om uiteindelijk zelfstandig te kunnen handelen. Shows how Door tijdens de training te oefenen met gebaren konden de deelnemers laten zien in hoeverre zij zich de kennis eigen hebben gemaakt in een gesimuleerde omgeving.
Does In de bovenste punt van de piramide staat het zelfstandig handelen in de praktijk centraal. Door het geven van de training is de verwachting dat de stap naar het toepassen van de gebaren in de praktijk wordt verkleind. ACTIVITEITEN De activiteiten voor de training zijn volgens de eerder beschreven modellen samengesteld. Zo is er aandacht voor de achtergrondinformatie en de hoeveelheid voorkennis die aanwezig is bij de deelnemers van de cursus. De kennis is vergroot door de theorie achter de gebaren te bespreken door middel van een PowerPoint presentatie. Er is gebruik gemaakt van een PowerPoint presentatie met daarin diverse videofragmenten en afbeeldingen om de informatie te visualiseren. Hoe de betreffende kennis kan worden toegepast is aan de hand van praktijkvoorbeelden uitgelegd. Om de kennis eigen te maken en leren toe te passen, is er geoefend met gebaren die in de praktijk handig zijn om te beheersen. Als laatste is benoemd waar extra informatie omtrent Nederlands met Gebaren gevonden kan worden. Hierdoor wordt gehoopt de drempel naar de praktijk te hebben verlaagd. VOORBEREIDING VAN DE TRAINING Voor het samenstellen van de training hebben diverse voorbereidingen plaatsgevonden. - Praktische gebaren uitzoeken en oefenen - Voorbeelden zoeken voor tijdens de presentatie - Spel voor het oefenen van de mimiek - Spel voor het oefenen van de gebaren Er is gekozen om bij deze training een informatiemap uit te reiken aan de deelnemers van de training. De map bevatte de volgende inhoudt: - Hand-outs - Artikel Nederlands met Gebaren - Lijst met praktische gebaren - Overzicht met handige sites en informatie - Gebaren bij diverse thema s Door het aanbieden van de map is het voor de deelnemers mogelijk om de informatie later nog eens terug te lezen. Daarbij zijn ook diverse handige websites en app s vermeld. Op deze wijze wordt de drempel verlaagd om verdere informatie te zoeken. EVALUATIEVORM Er is gebruik gemaakt van de evaluatieniveaus van Kirkpatrick, hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende niveaus (Bridge 2 learn, 2012). Voor de evaluatie van de training Nederlands met Gebaren is gekozen voor een evaluatie op niveau 1: reactieniveau. De tevredenheid over de cursus kan geëvalueerd worden aan de hand van een formulier of een mondelinge evaluatie. In dit geval is gekozen voor een mondelinge evaluatie, waarbij rekening werd gehouden met de volgende punten. - Het stellen van open vragen, zoals: welke kennis ga je zeker gebruiken? - Het stellen van vragen waarmee de kennis wordt geëvalueerd, zoals: wat vond je het meest nuttig of interessant? Daarmee wordt de cursist gestimuleerd om de geleerde kennis en vaardigheden te scannen en daarmee ook te herhalen en benoemen.
- Neutraal reageren: Zo voorkom je dat je niet weet hoe je moet reageren wanneer er minder positieve feedback wordt gegeven. Dit kan worden gedaan door enkel met dankjewel te reageren en op enkele delen door te vragen (Bridge 2 learn, 2012). EVALUATIE Na de training is er mondeling geëvalueerd hoe de deelnemers de training vonden. Alle reacties waren positief. De afwisseling tussen theorie en praktijk werd als prettig ervaren. De opbouw en de videofragmenten, foto s en oefeningen maakten de training levendig. De informatie die tijdens de training is behandeld is toepasbaar in de praktijk. En door zelf te oefenen waren de deelnemers bewust bezig met de informatie. De uitgereikte informatiemappen werden gewaardeerd. TOEPASBAARHEID De cursus is geheel gericht op het direct toepasbaar zijn in de praktijk. Dit heeft ervoor gezorgd dat enkel de relevante en praktische informatie is overgedragen aan de deelnemers van de cursus. Als positieve feedback is de afwisseling tussen theorie en praktijk benoemd. Om deze reden is het dan ook raadzaam om voldoende afwisseling aan te brengen in de training. De deelnemers van de training gaven aan het erg prettig te vinden dat de kennis van de training direct toe te passen is in de praktijk. CONCLUSIE Als logopedist is het zeer goed mogelijk om een training Nederlands met Gebaren samen te stellen. Daarbij is het van belang om didactische en leermodellen toe te passen om een gedegen beeld te krijgen van de situatie van de deelnemers en het samenstellen van de training. SAMENVATTING Binnen KDC de Elzenhoek is door de interne logopedist een training samengesteld voor collega s. Deze training bestond uit een theorie- en praktijkdeel over Nederlands met Gebaren. Voor het samenstellen van deze training is gebruik gemaakt van didactische en leermodellen. KEYWORDS Signed Dutch, Training AUTEUR Anne Bastiaans, 4 e jaars student logopedie Hogeschool Windesheim te Zwolle CORRESPONDENTIEADRES Kinderdagcentrum de Elzenhoek Elzenstraat 1, 7731 VC Ommen Tel.nr: 0529-452410 LITERATUURLIJST Baalderborg Groep. (2013). Missie en visie. Geraadpleegd op 22-11, 2015, van http://www.baalderborggroep.nl/nl/missie-en-visie/ Bridge 2 learn. (2012). Evaluatie van trainingen. Geraadpleegd op 29-11, 2015, van http://www.persoonlijke-leerstijl.com/evaluatie_van_trainingen.html Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie. (2013). Beroepsprofiel. Geraadpleegd op 29-11, 2015, van http://www.logopedie.nl/bestanden/nvlf/kwaliteit/beroepscode_en_beroepsprofiel/b eroepsprofiel_2013_201014.pdf SURF. (zonder datum). Plaatsbepaling van portfolio in het onderwijs. Geraadpleegd op 29-11, 2015, van http://www.icto.ic.uva.nl/surf/nl_portfolio/handboek/ Terpstra, A., & Schermer, T. (zonder datum). Wat is NmG en waarom gebruik je het? Geraadpleegd op 11-12, 2015, van https://www.gebarencentrum.nl/media/33685/waaromgebruikjenmg.pdf Video Scribe Project. (2014). Model van van Gelder instructie video. Geraadpleegd op 29-11, 2015, van https://youtu.be/lcbrfytjfkc Werkgroep Downsyndroom. (2011). Een update van de multidisciplinaire richtlijn voor de medische begeleiding van kinderen met Downsyndroom.
E-mail: annebastiaans@student.windesheim.nl