Onderzoek Burgerbegroting. gemeente Den Haag

Onderzoek Burgerbegroting gemeente Den Haag

Inhoudsopgave 1 Inleiding... 4 1.1 Aanleiding... 4 1.2 Achtergrond... 4 1.3 Vraagstelling... 4 1.4 Aanpak onderzoek... 5 2 Burgerparticipatie... 6 2.1 Inleiding... 6 2.2 Afspiegeling... 6 2.3 Theoretische modellen van burgerbegroting... 7 2.4 Praktijkvoorbeelden... 8 2.5 Samenvattend... 10 3 Pilot... 11 3.1 Inleiding... 11 3.2 Proces... 11 3.3 Uitkomsten van de pilot... 12 3.4 Samenvattend... 13 4 Financiële burgerparticipatie in Den Haag... 15 4.1 Inleiding... 15 4.2 Inzicht in de financiën... 15 4.3 Programma 19 en de burgerbegroting... 15 4.4 Digitalisering van de gemeentebegroting... 17 4.5 Open Spending... 17 4.6 Samenvattend... 17 5 Conclusies en aanbevelingen... 18 5.1 Conclusies... 18 5.2 Aanbevelingen... 19 Bijlage 1. Organisatie Onderzoek... 21 Bijlage 2. Voorbeelden... 22 Pagina 2 van 22

Pagina 3 van 22

1 Inleiding 1.1 Aanleiding Bij de begrotingsbehandeling 13 november 2014 heeft de raad een motie ingediend om de mogelijkheden van een burgerbegroting te onderzoeken. De raad verzoekt het college in de motie een onderzoek te doen naar de mogelijkheden voor uitwerkingen van een burgerbegroting en hierbij rekening te houden met een aantal aspecten: budgetten, representativiteit en voorbeelden andere steden. In het coalitieakkoord staat deze ambitie als volgt verwoord: De begroting is van alle Hagenaars. Het principe van open spending wordt leidend in de presentatie en communicatie over de begroting. We maken vaker en creatiever inzichtelijk wat de financiële consequenties zijn van de dingen die de gemeente doet. Bewoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties worden meer betrokken bij de besteding van budgetten. 1.2 Achtergrond Een burgerbegroting is een besluitvormend proces waarin burgers meedenken en onderhandelen over het verdelen van publieke geldbronnen, zoals die van de gemeente. Dit geeft burgers de mogelijkheid om dichter bij de besluitvorming van de gemeentebegroting te komen. Bij een burgerbegroting gaat het vooral om samenwerking. Het budgetrecht ligt altijd bij de gekozen gemeenteraad en burgers kunnen nooit formeel beslissen. Wel worden in diverse steden samenwerkingsafspraken gemaakt waarbij burgers de prioriteiten kunnen bepalen. Werken met een burgerbegroting vergroot de verantwoordelijkheid van burgers voor de besteding van publieke middelen. Er zijn diverse varianten van een burgerbegroting, die elk verschillen in de mate en reikwijdte waarin burgers de begroting direct meebepalen. 1.3 Vraagstelling In het onderzoek zullen wij de mogelijkheden verkennen voor het opzetten van een burgerbegroting. De vraagstelling is dan ook: Wat zijn de mogelijkheden voor een uitwerking van een Haagse burgerbegroting? Deelvragen om deze vraagstelling te beantwoorden hierbij zijn: a) Hoe kan een burgerbegroting worden vormgegeven? Om deze vraag te beantwoorden, schetsen we de achtergrond van burgerparticipatie en zullen we de verschillende theoretische modellen van burgerbegrotingen belichten. Daarbij zullen we praktijkvoorbeelden van binnen- en buitenlandse steden behandelen. Ook zullen we bekijken hoe de burgerbegroting voor de raad een aanvulling kan zijn op de representatieve democratie. b) Welke budgetten zijn bruikbaar voor een burgerbegroting? Hierbij komt aan de orde op welke gebieden, met welke budgetten en op welke wijze burgers (delen van) de begroting kunnen beïnvloeden. De uitkomsten uit de pilot die in Haagse Hout is gedraaid nemen we hierin mee. c) Wat doet de gemeente Den Haag aan financiële burgerparticipatie? We schetsen de organisatie van de Haagse programmabegroting, programma 19 Stadsdelen en Wijkaanpak en de flexibele stadsdeelbudgetten in relatie tot participatiemogelijkheden op wijkniveau. Pagina 4 van 22

1.4 Aanpak onderzoek De onderzoekswerkzaamheden hebben aan de hand van twee methodes plaatsgevonden: 1. Theoretisch onderzoek 2. Praktijkonderzoek: pilot budgetmonitoring Het theoretisch onderzoek is gericht op een juiste afbakening van de term burgerbegroting. We geven een beschrijving van de verschillende definities en varianten van inkleuring van een burgerbegroting. Ook zullen we een aantal initiatieven en/of voorbeelden uit binnen- en buitenland schetsen. Een voorbeeld uit het buitenland vinden we bijvoorbeeld in Keulen. Daar kiezen burgers de driehonderd belangrijkste stadsprojecten in de openbare ruimte. In Nederland heeft bijvoorbeeld Amsterdam-Oost eerder meegedaan aan de pilot budgetmonitoring Het praktijkonderzoek heeft, naast de het houden van interviews met sleutelfiguren, plaats gevonden in de vorm van een pilot. De gemeente Den Haag en een aantal bewoners uit Bezuidenhout, namen daaraan deel onder begeleiding van het Centrum voor Budgetmonitoring, Pakhuis de Zwijger en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Pagina 5 van 22

2 Burgerparticipatie 2.1 Inleiding De gemeente Den Haag maakt zich op voor de volgende stap in participatie. Er is meer vrijheid en flexibiliteit nodig om ook daadwerkelijk te kunnen inspelen op maatschappelijke initiatieven. In de eerste plaats stelt dit eisen aan de transparantie en presentatie van budgettering en uitgaven, zodat vervolgens de stap kan worden gemaakt naar meer participatie. In het coalitieakkoord staat deze ambitie als volgt verwoord: De begroting is van alle Hagenaars. Het principe van open spending wordt leidend in de presentatie en communicatie over de begroting. We maken vaker en creatiever inzichtelijk wat de financiële consequenties zijn van de dingen die de gemeente doet. Bewoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties worden meer betrokken bij de besteding van budgetten. De publicatiereeks over burgerparticipatie Nederland op weg naar de burgerbegroting beschrijft een burgerbegroting als een besluitvormend proces waarin burgers meedenken en onderhandelen over het verdelen van publieke geldbronnen van de lokale overheid en/of maatschappelijke partijen. In een aantal grote steden is dit proces een wisselwerking tussen het stellen van begrotingsprioriteiten op wijkniveau en het opstellen van een gemeentebegroting. Op deze manier komen wijken dichter bij de besluitvorming van de gemeentebegroting. Wel met de kanttekening dat het budgetrecht bij de gekozen gemeenteraad ligt. Daarom kunnen burgers nooit formeel beslissen. In diverse steden worden wel samenwerkingsafspraken tussen gemeente en burgers gemaakt, waarbij burgers de prioriteiten kunnen stellen. Het doel van het (financieel) laten participeren van burgers is dat bewoners zich meer betrokken voelen bij hun woonomgeving en hierover meer zeggenschap krijgen. De mate waarin bewoners zeggenschap hebben over de besteding van het geld en de uitvoering van hun ideeën hangt af hoe ver gemeenten hierin gaan. Bij het zoeken naar nieuwe verhoudingen tussen overheid en burgers worden veel verschillende termen gebruikt. Een aantal van de rapporten en adviezen hanteert de term doe-democratie. Daarnaast worden diverse andere begrippen gebruikt die daarmee verband houden, zoals vitale samenleving, participatiesamenleving, burgerkracht, eigen kracht, energieke samenleving, samenredzaamheid, zelfsturing, zelforganiserend vermogen, actief burgerschap, doe-het-samen-maatschappij, sociaal ondernemerschap, maatschappelijk initiatief, overheidsparticipatie en nog veel meer. Het risico van spraakverwarring is dus niet denkbeeldig. 2.2 Afspiegeling Verschillende definities benadrukken dat burgerparticipatie een aanvulling is op de representatieve democratie waarmee de burger in staat wordt gesteld (extra) invloed uit te oefenen op het overheidsbeleid 1. Zo zegt de Raad van Openbaar Bestuur: Burgerparticipatie heeft een aanvullende werking op de representatieve democratie en betreft de actieve deelname van (groepen) burgers aan de verschillende fasen van het beleidsproces. Deze participatie heeft een proactief karakter en betreft een door burgers en politiek gelegitimeerd proces, dat een bepaalde procedure kent. Onderzoek wijst uit dat actief burgerschap gemakkelijk tot maatschappelijke ongelijkheid en tegenstellingen kan leiden en bestaande ongelijkheden en tegenstellingen kan versterken. Dit komt ten eerste door soort zoekt soort : doordat burgers zich het gemakkelijkst organiseren met mensen van dezelfde sociaal economische, etnische of religieuze achtergrond. Ten tweede zijn actieve burgers vaker wit, ouder en hoger opgeleid. Het risico bestaat dat beleid deze groep meer aanspreekt en dus nog meer activeert, 1 Sociaal Cultureel Planbureau, Burgermacht op eigen kracht, maart 2014, Den Haag. Pagina 6 van 22

waardoor andere groepen (jongeren, migranten, lager opgeleiden of laaggeletterden) onbedoeld buitengesloten worden 2. Het zoeken is daarom naar beleid dat actieve burgers (groepen of individuen) verbindt met minder actieve en niet-actieve, sociaal uitgesloten burgers, dat ook nieuwe groepen burgers uitnodigt en activeert. Mensen met een lagere opleiding en een lagere positie op de arbeidsmarkt of met een uitkering, hebben een extra stimulans nodig om actief te worden. Daarbij is het raadzaam dat een overheidsorganisatie actief blijft te blijven, bijvoorbeeld in de vorm van het organiseren van evenementen, bij vergaderen of bij conflictbeheersing. 2.3 Theoretische modellen van burgerbegroting Een burgerbegroting is een besluitvormend proces waarin burgers meedenken en onderhandelen over het verdelen van publieke geldbronnen. Het is een financiële variant van burgerparticipatie. Bij een burgerbegrotingsaanpak is het de bedoeling dat burgers met elkaar het gesprek aangaan en daadwerkelijk kunnen schuiven met budgetten. Het budgetrecht ligt altijd bij de gekozen gemeenteraad en burgers kunnen nooit formeel beslissen. Budgetmonitoring kan de gemeente als instrument inzetten om de burger toegang te geven tot financiële informatie om maatschappelijke participatie in de beleidsvorming te bevorderen en om de besteding van de vastgestelde begrotingen van de verschillende overheidsorganisaties te controleren en desgewenst te beïnvloeden. Er zijn diverse varianten van een burgerbegroting, die elk verschillen in de mate en reikwijdte waarin burgers de begroting direct mee(bepalen). Budgetmonitoring is een eerste stap richting een burgerbegroting waarbij transparantie voorop staat. Door burgers meer inzicht te geven in de begrotingsprocessen en besteding van middelen kan een dialoog worden gestart tussen burgers onderling en tussen burgers en overheid over prioritering, behoeftes en aanpak van problemen. Het door burgers opstellen van delen van de gemeentebegroting gebeurt, sinds het in 1989 gestart is in het Braziliaanse Porto Alegre, in honderden steden in de wereld. In Nederland zijn de eerste participatieve begrotingscoalities tussen overheid en burgers zo rond 2010 en 2011 ontstaan. Deventer en Hoogeveen werken al een aantal jaar met wijkbudgetten waarbij inwoners zelf voorstellen kunnen indienen voor de realisatie van projecten. Daarnaast worden bewoners betrokken bij de vraag naar de invulling van bezuinigingen. Inwoners van Dordrecht kregen in 2010 een begrotingswijzer voorgelegd waarbij zij konden aangeven welke door de gemeente geformuleerde bezuinigingsvoorstellen hun voorkeur hadden. In andere gemeenten zoals Zeist, Stichtse Vecht, Haarlemmermeer en Eindhoven konden inwoners via een bezuinigingsdialoog meedenken over bezuinigingen en suggesties aandragen 3. Het ministerie van BZK onderscheidt drie hoofdmodellen voor een burgerbegroting 4 ; Model I: Een begroting ingericht van onderop, op basis van wijkprioriteiten en investeringsvoorstellen voor wijken, waarin burgers zelf de begroting inrichten. Model II: Burgers beoordelen een bestaande conceptbegroting, deze kan worden bijgesteld met nieuwe voorstellen. Zo wijzigen burgers onderdelen of komen met alternatieve voorstellen. 2 Hartman, Democratie van de grote bekken of leer je wat van het publieke debat? Instituut voor Publiek en Politiek, 2000, Den Haag. 3 Sociaal Cultureel Planbureau, Burgermacht op eigen kracht, maart 2014, Den Haag. p. 213. 4 Publicatiereeks over burgerparticipatie, Nederland op weg naar de burgerbegroting Ministerie van Binnenlandse Zaken in Koninkrijksrelaties, 2011 Pagina 7 van 22

Model III: Binnen een gelimiteerd vrij gemaakt budget kunnen burgers initiatieven en projectvoorstellen indienen en ontwikkelen. Binnen de drie modellen kan er gekozen worden voor vijf oplopende varianten: variërend van licht (XS) naar zwaar (XL). In de lichtste variant bespreekt het stadsbestuur hun begroting met burgers, in de zwaarste variant is er een vorm van burgerregie en maken de burgers een uitgewerkt begrotingsvoorstel, voorzien van een gekwalificeerd advies aan het bestuur. Verschillende varianten van een burgerbegroting Invloed burgers Partijen Onderwerp burgergesprekken XS Informeren De bevolking in brede zin Kennisopname van de begroting S Consulteren Met belangengroepen en Begrotingskeuzes semiprofessionele partijen en soms is er een open platform voor individuele burgers aan toegevoegd M Uitwisseling Een mix van Begrotingsonderbelangengroepen, werpen voorhoede, en professionele groepen en individuele burgers L Burgerpriotering Gericht op de individuele Begrotingsindeling burgers en informele netwerken van burgers XL Burgerregie Gericht op individuele burgers, netwerken van burgers en een organisatievorm van burgers Begroting uitvoeringsklaar maken Samenwerking gericht op Informatie overdracht Meningspeiling begrotingskeuzes Meningen delen, Meningsvorming en oplossingscompetenties benutten Diensten kwalificeren, begrotingsprioriteiten stellen Beslissen tav begroting en zorgen dat het uit te voeren is 2.4 Praktijkvoorbeelden 2.4.1 Inleiding Het model van participatief begroten is in vele honderden Braziliaanse steden en regio s ingevoerd alsmede in andere Latijns-Amerikaanse steden in Peru, Argentinië, Uruguay of Ecuador. Ook India (Poona) en Europa rukken op. In Europa betreft het kleine, middelgrote en grote steden als Sevilla, Bonn of districten in Londen, Berlijn, Parijs en Rome. We spreken dan over gebieden tussen de 100.000 en 700.000 inwoners. Drie landen springen er uit: Spanje, Italië en Duitsland. In de tweede linie volgen Portugal, Frankrijk en Groot-Brittannië. Sinds 2008 zijn er ook modellen van participatief begroten gestart in Polen en Albanië. In Duitsland zijn de methoden voor participatief budgetteren in ruim 150 steden ver doorgevoerd. Keulen en Hamburg doen het en in diverse districten in Berlijn wordt er al jaren mee gewerkt. Het district Lichtenberg (250.000 inwoners) maakt al vanaf 2005 een groot deel van de jaarlijkse begroting op samen met duizenden inwoners. Deze vorm van participatief budgetteren is geen besluitvormend proces, maar een instrument dat extra maatschappelijk gewogen argumenten aandraagt voor de gemeenteraad, zodat deze goede keuzes kan maken. De referentiestad voor deze benadering is Christchurch, Nieuw-Zeeland. Winnaar in 1993 van de internationale prijs voor het beste good governance model. Onderstaand wordt een aantal Pagina 8 van 22

voorbeelden uit binnen- en buitenland verder toegelicht. Daarbij is aansluiting gezocht bij de drie modellen zoals die door BZK worden onderscheiden. 2.4.2 Voorbeelden bij de drie hoofdmodellen In de vorige paragraaf zijn de drie hoofdmodellen theoretisch aan de orde gekomen. Om een beeld te geven van hoe deze modellen er in de praktijk uit kunnen zien. Worden in deze paragraaf voorbeelden beschreven uit steden in het binnen en buitenland. Model I: Porto Alegre, Brazilië 5 : Van onderop de stadsbegroting inrichten op basis van wijkprioriteiten en daarop volgend het maken van investeringsvoorstellen voor de wijken, in hoge mate bepaald door de burgers. Dit model kenmerkt zich vooral door de actieve manier waarop het individuele burgers voorbereidt, faciliteert en aanmoedigt mee te doen. Het heeft ook een bepalende rol bij de zwaartepunten en de inrichting van de begroting. Het passeert bewust de keten van bestaande overleggen en belangenorganisaties. De gemeenteraad heeft in dit model zijn budgetrecht aan de inwoners overgedragen. De burgers stellen de prioriteiten op voor de inrichting van de begroting en daarna voor de uit te voeren diensten en initiatieven in hun wijk. De burgers worden ook aangesproken als ideeleveranciers voor wijkprojecten. De stad wordt gezien als voorloper op het gebied van burgerparticipatie op het gebied van het inrichten van de begroting. Het doel was om de dienstverlening eerlijk over de stad te spreiden. In Porto Alegre is de stadsbegroting van onderop ingericht op basis van wijkprioriteiten en investeringsvoorstellen voor wijken. De inwoners worden vanaf de start van het begrotingsproces betrokken. Burgers stellen prioriteiten op voor de inrichting van de begroting en voor de uit te voeren diensten en initiatieven in hun wijken. Zij leveren de ideeën voor projecten. Waar burgers de prioriteiten opstellen, stelt de gemeenteraad de prioriteiten vast. De begrootte bewonersprioriteiten worden door de gemeente omgezet in beleids- en uitvoeringsplannen. In de praktijk wordt zo ongeveer 20% van de begroting ingericht. Dit heeft ertoe geleid dat een deel van de investeringen zijn verschoven van de rijkere naar de armere wijken van de stad. Model II: Keulen, Duitsland 6 : De vormen van burgerbegroting die voorkomen in Duitse steden lijken het meest op het tweede model. Het gaat om het beoordelen van een voorgestelde begroting, door bepaalde onderdelen te wijzigen (meer/minder) en door met alternatieve voorstellen en uitvoeringsideeën te komen. Soms in een proces waarin burgers overleggen en onderhandelen met de gemeente en uiteindelijk zelf op de voorstellen scoren. Burgers worden uitgenodigd mee te doen en hebben een rol die varieert van adviserend, beoordelend tot prioriteiten stellend ten aanzien van losse initiatieven. In Keulen heeft de gemeenteraad besloten dat burgers 300 projecten kunnen kiezen. Sinds 2007 wordt jaarlijks een burgerbegroting georganiseerd. Bewoners kunnen voorstellen indienen voor een aantal beleidsvelden, de beleidsvelden worden gekozen aan de hand van de uitslag van een enquête. Via internet kan worden gestemd op de ingediende voorstellen. Per themagebied worden vervolgens de 25 populairste voorstellen voorgelegd aan het gemeentebestuur. De raad neemt uiteindelijk een definitief besluit. Model III: Gemeente Antwerpen 7, België en Deventer, Nederland 8 5 www.derodewouw.nl, routekaart naar een burgerbegroting, 2012 6 SCP, Burgerkracht op eigen macht, 2014 Pagina 9 van 22

Het door burgers ontwikkelen en indienen van initiatieven en projecten die binnen een gelimiteerd vrijgemaakt budget gekozen kunnen worden. De keuze ligt bij de wijkbewoners en/of vertegenwoordigers van de wijk, zij bediscussiëren op wijkniveau de pro s en contra s en maken een rangorde. In Nederland werken meerdere gemeenten met deze aanpak in de vorm van wijkbudgetten. Deventer is naar aanleiding van de bezuinigingen in 2010 gestart met het betrekken van bewoners bij de invulling van de bezuinigingen. De burgers bepaalden de indeling van budgetten in de begroting en de gemeente nam daar beslissingen over middels een budgetkadervoorstel. De bezuinigingsopgave was opgedeeld in zeven onderdelen, per onderdeel had de gemeente Deventer aangegeven waar bezuinigingen gezocht moeten worden en wat de te behalen bezuinigingsdoelstelling was. Op ieder onderdeel konden door burgers via een website en bijeenkomsten voorstellen indienen voor vormen van bezuinigingen. Het College van de gemeente Deventer heeft zo een bezuinigingsvoorstel van 17 mln. kunnen maken. Hierbij kwam 67% van de voorstellen uit de samenleving en 33 procent uit de ambtelijke organisatie. In het district Antwerpen kunnen bewoners mee beslissen over de inrichting van een gedeelte, ruim één miljoen euro, van de begroting,. Burgers kiezen in Antwerpen de onderwerpen die volgens de bewoners meer aandacht nodig hebben. In de praktijk houdt dit in dat bewoners in diverse ronden de onderwerpen hebben bepaald die belang zijn voor het begrotingsjaar 2015. Uit deze ronden zijn 12 onderwerpen naar voren gekomen. In de eindronde hebben de bewoners de beschikbare middelen verdeeld over deze 12 projecten. 2.5 Samenvattend Bij het principe van het maken van een burgerbegroting is het belangrijk dat burgers met elkaar het gesprek aangaan. Het vereiste voor het welslagen is ook dat er daadwerkelijk met budgetten moet kunnen worden geschoven. In dit hoofdstukken zijn er drie theoretische modellen van een burgerbegroting gepresenteerd, waarin burgers zeggenschap hebben over overheidsgeld: het model I, waarin burgers zelf de begroting inrichten en de gemeenteraad zijn budgetrecht heeft afgestaan (Porto Alegre), model II, waarin burgers bestaande begrotingsopmaak beoordelen en bijstellen (Keulen), het model waarin burgers binnen een gelimiteerd bedrag autonoom keuzes kunnen maken (Antwerpen en Deventer). Binnen deze burgerbegrotingsmodellen kan gekozen worden voor lichte of zwaardere varianten, in totaal vijf (van XS tot en met XL). In de lichtste variant (XS) bespreekt het stadsbestuur de begroting met burgers, in de zwaarste is er een vorm van burgerregie (XL). Daarin maken burgers een uitgewerkt begrotingsvoorstel, voorzien van een gekwalificeerd advies aan het bestuur. De invloed van de burgerbegroting op de politiek is niet oneindig: de gemeenteraad heeft en houdt allereerst het budgetrecht. In het geval van de burgerbegroting gaat de raad hierover wel in gesprek met de samenleving, maar zij beslist uiteindelijk zelf. Burgerparticipatie middels een burgerbegroting kan een aanvulling zijn op de representatieve democratie waarmee de burger in staat wordt gesteld (extra) invloed uit te oefenen op het overheidsbeleid. 7 www.antwerpenaantwoord.be 8 Publicatiereeks over burgerparticipatie, Nederland op weg naar de burgerbegroting Ministerie van Binnenlandse Zaken in Koninkrijksrelaties, 2011 Pagina 10 van 22

3 Pilot 3.1 Inleiding Budgetmonitoring is een instrument waardoor burgers, communities en andere organisaties zicht krijgen op de besteding van overheid of andere organisaties. Met behulp van deze methodiek kan een dialoog plaatsvinden tussen burgers onderling en tussen organisaties en overheid over prioritering, behoeftes en aanpak van problemen. Het is een mogelijkheid voor burgers om budgetten te monitoren. De gemeente Den Haag werd door een aantal bewoners uitgenodigd om mee te doen aan een pilot budgetmonitoring georganiseerd door het Centrum voor Budgetmonitoring, Pakhuis de Zwijger en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Doel van deze pilot was dat bewoners inzicht kregen in geldstromen binnen de gemeentebegroting voor een bepaald gebied (buurt/wijk). Van juli tot en met december 2015 is deze pilot in de wijk Bezuidenhout uitgevoerd onder leiding van het Centrum voor Budgetmonitoring. Wij geven hiermee invulling aan de afspraken zoals geformuleerd bij de afdoening van de motie een inzichtelijke burgerbegroting. 3.2 Proces Via de wijkorganisatie Bezuidenhout zijn bewoners benaderd die actief deel wilden nemen aan de pilot budgetmonitoring. In totaal zijn in 7 sessies bewoners en gemeenteambtenaren met elkaar in gesprek gegaan. De groep van bewoners uit Bezuidenhout bestond uit ca. 10 bewoners. Dit waren voor een groot deel mensen met een financiële achtergrond of met een interesse op dit vlak. Er waren drie vrouwen en zeven mannen in de leeftijdscategorie 20-44 jaar van autochtone afkomst. Wanneer men dit naast de statistieken van stadsdeel Bezuidenhout Midden-Oost zet dan blijkt dat 47% tussen de 20-44 jaar is. 38,2% van de inwoners is allochtoon tegen 61,8 % autochtonen. 9 Dit laat zien dat de deelnemers niet geheel een representatieve afspiegeling zijn van de bewonerssamenstelling van de buurt Bezuidenhout Midden-Oost. Op representativiteit is echter niet geselecteerd. De groep van bewoners brengt kennis in en betrokkenheid bij de buurt. Wel gaat deze groep de uitkomsten van de pilot voorleggen aan de buurt om vervolgens met buurtbewoners hierover in gesprek gaat. Voorafgaand aan de pilot werden er bewust geen kaders bepaald. Het idee hierachter was om bewoners en gemeenteambtenaren in samenspraak wensen en verwachtingen met elkaar te laten uitwisselen. De pilotbijeenkomsten kenden een trechtervormig verloop: van een aanvankelijk brede informatie-uitvraag werd toegewerkt naar een smaller financieel overzicht als uitkomst. Dit hield in dat in de eerste bijeenkomst vooral verkend is welke vraag de bewoners hadden. Door de bewoners werd al snel de wens geuit om op gemeentebreed niveau inzicht te krijgen in de begroting, toegespitst op de wijk Bezuidenhout Oost en Midden. Het idee hierachter is dat als de bewoners weten hoeveel geld er wordt besteed en waaraan, zij beter voor de belangen van de wijk kunnen opkomen. Aan de hand van een toelichting op de opbouw van de gemeentelijke begroting hebben de bewoners een eerste inzicht verworven. Binnen de gemeentelijke organisatie heeft daarvoor een uitvraag plaatsgevonden naar het splitsen van de gemeentelijke begroting naar de wijk Bezuidenhout Oost en Midden. Deze uitvraag leverde de volgende inzichten: Voor bepaalde activiteiten geldt een stedelijke aanpak met voor de hele gemeente hetzelfde beleid en dezelfde criteria. Er is geen specifiek beleid en daaraan gerelateerd budget per (gedeelte van een) wijk; De begroting is voor een deel van de budgetten niet ingericht om informatie per buurt te verstrekken. Vanuit een gemeentebreed beleid (bijvoorbeeld sport) worden de voorzieningen en 9 http://www.denhaag.buurtmonitor.nl/ Pagina 11 van 22

activiteiten over de stad verspreid, waarbij de voorzieningen worden gebruikt door bewoners uit meerdere buurten en wijken; Deel van de budgetten is voor de gemeentelijke organisatie en derhalve niet wijkspecifiek; Een deel van de budgetten zijn te verdelen naar de stadsdelen (budget programma 19). Een uitsplitsing van alle gemeentelijke budgetten op wijkniveau is niet mogelijk. De gemeentelijke begrotingssystematiek gaat uit van stedelijke programma s naar stedelijke programma onderdelen. In de begroting is geen sprake een gebiedsgerichte indeling. Een vertaling van alle stedelijke budgetten naar wijkniveau eist een andere opzet van de huidige begrotingssystematiek. De huidige financiële administratie is niet ingericht om op wijkniveau gedetailleerd financieel inzicht te verschaffen. Wel is het mogelijk om op stadsdeelniveau, in dit geval Haagse Hout, financieel inzicht te bieden in een aantal begrotingsposten die vanaf 2016 in de gemeentebegroting zijn opgenomen onder programma 19. De focus werd daarom in een volgend stadium van de pilot gelegd op de begroting van Haagse Hout. Basis hiervoor was de begroting 2015, waarin in de paragraaf Stadsdelen de totale budgetten per stadsdeel staan opgenomen over de verschillende begrotingsprogramma s. Op dat moment was programma 19 nog in voorbereiding en had hierover nog geen besluitvorming plaatsgevonden. Vanuit het budgettaire overzicht van het gehele stadsdeel Haagse Hout is handmatig voor enkele begrotingsproducten een uitsplitsing gemaakt naar de wijk Bezuidenhout (Midden-Oost). Te weten: Openbaar groen: - Bomen Speelvoorzieningen Subsidie aan Voor welzijn Onderhoud straten, wegen en pleinen Wijkleefbaarheid Buurtpreventie Bezuidenhout Leefbaarheid en bewonersparticipatie 3.3 Uitkomsten van de pilot Unaniem is de conclusie onder de bewoners dat het financiële inzicht dat nu is geboden op stadsdeelniveau en een aantal wijkbudgetten een mooie stap is. Het moet nog wel scherper en gedetailleerder worden uitgewerkt, bij voorkeur in de wijkprogramma s. Ook wordt de houding van de gemeente als constructief ervaren. Wel wordt de mening gedeeld dat in de beginfase van de pilot de discussie erg breed is gevoerd. Men geeft aan dat dit waarschijnlijk ligt aan het feit dat de kaders niet scherp waren aangegeven. Ook vindt men dat van tevoren niet helder was geschetst waar de pilot precies over ging. Tijdens de pilot bleek het lastig om de gevraagde cijfers op wijkniveau boven water te krijgen uit de gemeentelijke financiële systemen. Dit moest dit handmatig gebeuren. Dit zorgt voor teleurstellingen bij de pilotgroep. De pilotgroep zou graag weten wat de kosten van kleine ingrijpen in de wijk zijn, bijvoorbeeld het plaatsen van een bankje of het snoeien van een boom. De pilotgroep geeft in interviews terug dat ze het als positief te hebben ervaren om te kunnen meedenken en praten over een dergelijke thema. Uit de bijeenkomsten kunnen we vanuit het perspectief van de gemeenteambtenaren het volgende constateren: Voor aanvang van de pilot had het proces en de intentie transparanter en meer helder aan de bewoners gecommuniceerd kunnen worden; Het trechtervormig verloop van de bijeenkomst heeft er toe geleid dat de buurtbewoners meegenomen zijn in het concretiseren van de budgetten; Buurtbewoners zijn meegenomen in (de werking van) de programmabegroting en de programmarekening; De kansrijke budgetten die te verdelen zijn naar de wijk, zijn leefbaarheidsbudgetten. Pagina 12 van 22

Binnen het budget van een stadsdeel geldt in de regel dat de budgetten niet naar de wijken zijn ingedeeld. De gedachte hierachter is dat met stadsdeelbudgetten flexibel wordt omgegaan. Concreet: in jaar t wordt speeltoestel x aangepakt in wijk x binnen stadsdeel Haagse Hout en in jaar t+1 wordt speeltoestel y aangepakt in wijk y binnen stadsdeel Haagse Hout. 3.3.1 Aanbevelingen pilotgroep De uitkomsten van de pilot zijn de aanbevelingen die de bewoners van Bezuidenhout vanuit de pilot Budgetmonitoring hebben gedaan aan de gemeente Den Haag. Deze zijn onderstaand opgesomd. Een transparante gemeentebegroting die bewoners inzicht geeft in de financiële aspecten van de thema s die zij belangrijk vinden (zowel op wijkniveau als op stadsdeelniveau) is nodig. Dat hebben we geleerd van de - wat uitkomsten betreft teleurstellende - zoektocht naar de budgetten voor Bezuidenhout midden en Oost. Om het voorgenoemd doel te realiseren geven de bewoners de volgende aanbevelingen: a) In het nieuw op te stellen wijkprogramma moet een financiële paragraaf staan die gekoppeld is aan de plannen in dit programma. Niet alleen op het niveau van het stadsdeel, maar waar mogelijk ook naar de wijken in het stadsdeel; b) Een overzicht van de voorgenomen investeringen voor de komende vijf jaar moet onderdeel zijn van het wijkprogramma. Een dergelijk overzicht biedt bewoners(organisaties) de mogelijkheid om vroegtijdig met elkaar en met de gemeente in gesprek te gaan over de wenselijkheid van deze investeringen, de gevolgen voor de buurt en de mogelijkheid om de uitvoering te beïnvloeden. c) De inzet van gemeentelijke diensten en budgetten dient zoveel als mogelijk gebiedsgericht te worden verbijzonderd (en op termijn onderdeel worden van het wijkprogramma) d) Het is voor de bewoners van belang te weten hoeveel geld de gemeente besteedt aan de thema s die zij belangrijk vinden. De bewoners kunnen dan met elkaar in gesprek over de vraag of men tevreden is over het huidige voorzieningenaanbod en of het wellicht anders of beter georganiseerd kan worden. Dit kan spoedig uitgevoerd worden door in de begroting 2017 voor de wijken Bezuidenhout Midden en Oost de volgende thema s uit te werken: - Verkeersveiligheid / veilig oversteken scholen - Drie kinderspeelgelegenheden: Spaarwaterveld, Sophiepark en van Wijkckstraat - Welzijnswerk e) In de WMO is er sprake van een right to challenge. Om daar op wijkniveau inhoud aan te kunnen geven, moeten voor de voorzieningen die op wijkniveau onder de WMO vallen, bekend zijn welk budget besteed wordt en welke prestaties daarvoor geleverd moeten worden. Dit is de enige manier waardoor de right to challenge daadwerkelijk in de praktijk kan worden gebracht. f) De gemeente Amsterdam ontwikkelt momenteel een applicatie die alle financiële en beleidsmatige informatie op voor bewoners belangrijke thema s toegankelijk maakt. Dat kan ook voor Den Haag een bruikbare aanpak zijn. 3.3.2 Vervolgstappen bewoners Nadat het rapport inclusief de aanbevelingen aan het college en de raad is aangeboden zijn de bewoners voornemens om hun ervaringen en bevindingen vanuit de pilot aan hun medebewoners van Bezuidenhout te communiceren. Het idee is om hier in de wijkkrant een artikel aan te wijden en in een bijeenkomst de bewoners te informeren. Een aantal bewoners heeft ook het plan om gebruik te maken van de spreektijd, wanneer dit onderzoeksrapport in de raad wordt besproken. 3.4 Samenvattend De gemeentelijke begroting is onderverdeeld in programma s en producten. Het is niet goed mogelijk om gedetailleerde financiële informatie op stadsdeel of, beter nog op wijkniveau, te verschaffen. Uit de pilot die gehouden is in de wijk Bezuidenhout, blijkt dat hier bij de bewoners wel behoefte aan is. Pagina 13 van 22

Met het doorgaan op de manier van de pilot dreigt het gevaar dat de gemeente vastloopt in techniek en gefixeerd raken op allerlei dingen die (nog) niet kunnen, waardoor het proces zijn doel voorbij schiet. Wel is het bijvoorbeeld mogelijk om kansrijke budgetten, te weten de leefbaarheidsbudgetten, te verdelen naar wijk. Een ander aspect dat naar voren kwam uit de pilot is dat bewoners het actief deelnemen en meedenken over budgetten in de wijk in een dergelijke werkvorm als positief hebben ervaren. Pagina 14 van 22

4 Financiële burgerparticipatie in Den Haag 4.1 Inleiding Een burgerbegroting en participatie; dit zijn twee begrippen die deels met elkaar verbonden zijn. Een burgerbegroting kan niet zonder participatie; een burgerbegroting zonder geïnteresseerde burgers heeft geen zin. Participatie kan wel zonder burgerbegroting; op vele beleidsthema s en uitvoeringstrajecten vindt participatie plaats. Daar wordt de burger vaak actief voor benaderd en in toenemende mate vindt de burger pro-actief zelf ook wat van de plannen en projecten van de gemeente. Talrijke bewoners initiatieven zijn over het algemeen al goed ingeburgerd; voorstellen voor vergroenen van de woonomgeving, schoonhouden van de straat, straatfeesten ter bevordering van de sociale cohesie, etc.. De ervaringen van de gemeente op het gebied van participatie met een financiële component is divers en over het algemeen kleinschalig. Het gaat dan hoofdzakelijk over fysieke projecten als de herinrichting van een plein, straat of een speeltuin. In deze projecten zijn vanaf het begin de gemeentelijke financiële kaders duidelijk; binnen deze kaders vindt het meedenken, - praten en doen plaats. De effecten en resultaten van deze participatievorm zijn vaak goed; de participanten voelen zich gezamenlijk verantwoordelijk voor het resultaat. 4.2 Inzicht in de financiën Als burgers inzicht hebben in de financiële speelruimte en kaders, dan verloopt de participatie over het algemeen soepel. Dat is de ervaring die is opgedaan met o.a. fysieke projecten in de buitenruimte. Voor de pilot Budgetmonitoring was inzicht krijgen in de wijkfinanciën de eerste vraag van de deelnemers. De gemeentebegroting is echter voor de meeste beleidsprogramma s niet terug te herleiden naar wijkniveau. Ook voor beleidsprogramma s waar dat op basis van de inhoud wel kan (schoonhouden, groenonderhoud, e.d.), zijn deze financiën niet te leveren door de financiële systemen. De Haagse programmabegroting is technisch niet ingericht voor een begroting op wijkniveau. De beleidsprogramma s worden op programmaonderdelen begroot; de producten en diensten die onder de programmaonderdelen hangen zijn in de in de productenraming zichtbaar. Daarbij wordt er op stedelijk niveau begroot en niet op gebiedsniveau (wijk). Het schuiven tussen budgetten is alleen mogelijk met goedkeuring van de raad. Immers daar ligt het primaat. Voor een actieve burgerbegroting zijn dit wel de kritische succesfactoren. 4.3 Programma 19 en de burgerbegroting Aan de programmabegroting 2016 is een nieuw programma toegevoegd: programma 19 Stadsdelen en Wijkaanpak. Hierin zijn de budgetten ondergebracht die onder verantwoordelijkheid van de stadsdelen en vanuit de wijkaanpak worden ingezet. Het budget van dit programma omvat per saldo ca. 77 mln., te weten 78,5 aan lasten en 1,4 mln. aan baten. Programma 19 heeft een geografische indeling en niet een beleidsinhoudelijke onderverdeling. Hiermee is de bestuurlijke verantwoordelijkheid niet veranderd; deze blijft ongewijzigd. De portefeuillehouders beslissen over verschuivingen tussen de onderdelen binnen de beleidsterreinen. De budgetten die zijn opgenomen in programma 19 zijn voor het overgrote deel niet vrij besteedbaar. Binnen de bestaande financiële kader worden met delen van het programma 19 wel kleinschalige vormen van financiële participatie uitgevoerd, bijvoorbeeld herinrichten speeltuinen (hierover meer in de volgende paragraaf). Ongeveer 90% van de budgetten zijn gekoppeld aan (onderhouds-) werkzaamheden in de buitenruimte of via opdrachten naar welzijnsinstellingen. 4.3.1 Flexibele (subsidie)budgetten Momenteel is eén budget binnen programma 19 vrijwel volledig flexibel inzetbaar per stadsdeel, namelijk het leefbaarheids- en bewonersparticipatiebudget. Elk stadsdeel heeft een flexibel (subsidie)budget Leefbaarheid en Bewonersparticipatie. Met dit budget worden bewoners Pagina 15 van 22

gestimuleerd om projecten of werkzaamheden in hun wijk of straat op te pakken. Het zijn over het algemeen kleinschalige projecten: van het organiseren van een straatfeest tot vergroening van de eigen straat, of voor de uitvoering van een project als co-financierder etc.. Initiatieven van bewoners om hun buurt en straat te verbeteren worden via dit budget ondersteund. Het stadsdeel beheert dit budget, binnen door de raad vastgestelde kaders. Jaarlijks geven de stadsdelen aan zo n 1.100 initiatieven in totaal 8,2 mln. subsidie via deze regeling Leefbaarheid- en bewonersparticipatie. Daarnaast zijn er nog een tweetal subsidieregelingen waar bewonersinitiatieven uit gefinancierd worden. Dit eerste is Bewonersinitiatieven Veiligheid waaruit buurtpreventieteams financiële ondersteuning ontvangen. In de loop van het jaar 2016 zal nog een (subsidie)budget worden toegevoegd aan het begrotingsprogramma. De post bewonersinitiatieven Duurzaamheid zal worden opgehoogd tot ruim 0,3 mln en is bedoeld voor de subsidieregeling Duurzaamheid Door Haagse Wijken, waarin kleine initiatieven op gebied van duurzaamheid worden gestimuleerd en financieel ondersteund. 4.3.2 Toelichting op programma 19 In onderstaand overzicht de (lasten)budgetten van programma 19, verdeeld per stadsdeel. De geel gearceerde budgetten Leefbaarheid en Bewonersparticipatie, Bewonersinitiatieven Veiligheid en Bewonersinitiatieven Duurzaamheid zijn de flexibele budgetten van programma 19. Deze budgetten worden geheel flexibel ingezet. Programma 19 - Lasten Loosduinen Escamp Segbroek Scheveningen Centrum Laak Haagse Hout Leids.-Ypenb. Stadsd. Alg. Stadsdelen (S) 1.289.484 1.971.639 1.249.926 1.456.925 2.192.874 1.219.863 1.197.783 1.338.379 1.480.549 Bestrijding onveiligheid Deco (S) - - - - - - - - 475.000 Onderhoud wegen/straten/pleinen (S) 157.000 273.000 145.000 414.000 1.008.000 140.000 440.000 171.000 3.574.000 Aanleg wegen, straten en pleinen (S) 28.000 41.000 28.000 40.000 40.000 22.000 28.000 22.000 12.000 Straatreiniging (S) 61.000 34.000 17.000 21.000 85.000 70.000 335.000 21.000 595.000 Verlichting wegen (S) - - - - 4.000 - - - - Verkeersmanagement (S) 36.000 53.000 33.000 214.000 88.000 23.000 40.000 58.000 - Onderhoud bruggen/ viaducten/ tunnels (S) - - - - - - 62.000 - - Gebruik openbare ruimte (S) 25.000 12.000 7.000 49.000 55.000 6.000 7.000 5.000 32.000 Wijkaanpak (S) - - - - - - 80.000-5.000.000 Grachten en vaarten (S) 17.000 119.000 2.000 17.000-3.000 29.000 10.000 - Waterkering (S) 56.000 - - 86.000 - - - - - Openbaar groen (S) 1.696.000 2.838.000 1.038.000 1.279.000 1.352.000 456.000 1.606.000 2.064.000 1.409.000 Speelvoorzieningen (S) 331.000 465.000 279.000 257.000 527.000 168.000 257.000 501.000 1.100.000 Recreatieve voorzieningen (S) 69.000 29.000-32.000 - - 182.000 - Buurthuis van de Toekomst (S) 1.216.605 2.483.285 1.331.976 1.417.734 5.691.610 2.212.726 1.071.867 1.602.880 - Leefbaarheid en bewonersparticipatie (S) 672.025 1.984.323 981.882 817.204 1.847.270 726.432 679.545 632.976-179.000 Vrijwilligerswerk (S) 5.000 15.000-5.000 20.000 5.000 - - - Preventief Jeugdbeleid (S) 461.768 1.561.467 598.099 831.086 1.241.123 581.993 499.815 75.173 - Ongediertebestrijding (S) 37.000 49.000 11.000 8.000 15.000 9.000 43.000 6.000 - Wijkleefbaarheid (S) 45.000 125.000 71.000 39.000 57.000 57.000 82.000 33.000 - Graffitibestrijding (S) - - - - - - 710.782 - - Bewonersinitiatieven duurzaamheid - - - - - - - - 125.000 Totaal Lasten 6.202.882 12.053.714 5.792.883 6.983.949 14.223.877 5.700.014 7.350.792 6.540.408 13.623.549 De overige budgetten zijn per stadsdeel verdeeld en kunnen niet tot lastig naar wijk worden vertaald. Daarvoor zijn een aantal verschillende redenen per thema: De welzijnsbudgetten worden als geheel aanbesteed bij de welzijnsorganisatie en zijn niet te splitsen naar onderdelen per wijk; Onderhoudsbudgetten worden ingezet voor straten, wegen, pleinen, bankjes, etc. die gerepareerd moeten worden. Dit is niet structureel aan een wijk gebonden. Als e.e.a. moet worden gerepareerd dan wordt er gebruikt gemaakt van de gemeentelijke standaard voor bankjes, tegels, speeltoestellen e.d. (Handboek Openbare Ruimte); Een stedelijk budget kan dermate laag zijn, dat zelfs verdelen per stadsdeel alle flexibiliteit en effect wegneemt, bijvoorbeeld het duurzaamheidsbudget; Stedelijke budgetten die gebiedsgericht worden ingezet zijn daarmee niet structureel voor een wijk beschikbaar zijn. Pagina 16 van 22

4.4 Digitalisering van de gemeentebegroting De programmarekening en de programmabegroting worden in de vorm van een gedrukt boek gepubliceerd. Het gaat hierbij om omvangrijke fysieke boekwerken aangevuld met verschillende bijlagen. In de begroting 2016 is een stap gezet in het digitaliseren van de programmabegroting, namelijk het verder doorklikbaar maken van het pdf-bestand vanuit de inhoudsopgave, vanuit een index en vanuit de producten naar de productenraming. Hierdoor is het pdf bestand dynamischer geworden. Dit maakt de informatie in de productenraming en programmabegroting meer toegankelijk voor burgers, instellingen maar ook voor de raad zelf, als het gaat om cijfermatige inzichten. Voor de begroting 2017 wordt een volgende stap gezet in het digitaliseren van de programmabegroting. Op dit moment loopt er een project om deze producten - programmabegroting en programmarekening - in een toegankelijke online omgeving digitaal te ontsluiten. De verbeteringen van de begroting vergen nogal wat voorwerk aan ontwerp en digitale inrichting. Met hulp van IT-ers wordt hier vorm aangegeven. Ook zal aandacht worden besteed aan digitaal ontsluiten van de wijkprogramma s. Op de korte termijn zullen we zorgen voor een doorklikfunctionaliteit naar de wijkprogramma s. 4.5 Open Spending Gemeenten leveren jaarlijks informatie over hun financiën in excelvorm aan bij CBS, de zogenaamde IV3. Deze gegevens worden door de Open State Foundation (OSF) gebruikt om hun website te vullen in het kader van Open Spending (OS). De gemeenten zijn zelf data-eigenaar over deze gegevens. Deze gegevens zijn geaggregeerd en hebben een hoog abstractie niveau. Op de site van OS kan men de gegevens van verschillende gemeenten met elkaar vergelijken. OSF heeft een subsidie vanuit het Rijk gekregen om alle gemeenten, provincies en waterschappen aan te schrijven om hun IV3 op te geven. Den Haag was de tweede stad na Amsterdam die dit aanleverde. Uit een onderzoek van het VU onder journalisten, ambtenaren en raadsleden bleek dat de gegevens op de site nog te weinig inzichten bieden. Het doel van OSF is om overheden zo transparant mogelijk te laten zijn, ze lobbyen voor twee dingen: Het beschikbaar stellen van gegevens en cijfers (WOB) & het gebruik van deze gegevens aanmoedigen. OSF kijkt hoe informatie van de overheid te ontsluiten is om zo de verantwoording van beleid en financiën bij elkaar te brengen. Het detailniveau (dus hoe diep men op de cijfers ingaat) kan een gemeente zelf kiezen. De mogelijkheid bestaat ook om deze gegevens weer aan programma s in de eigen begroting te koppelen. 4.6 Samenvattend Inzicht en beïnvloeding van de begroting op wijkniveau is een duidelijke wens van de bewoners die mee hebben gedaan aan de pilot. Door middel van het doorklikbaar maken van de gemeentebegroting wordt aan het vervullen van deze wens gewerkt. Het project zal in de komende periode nog verder worden verbeterd, waarbij ook de doorklikfuncionaliteit naar wijkprogramma s wordt meegenomen. Ook deelname aan het initiatief van de Open State Foundation om in het kader van Open Spending gemeentelijke gegevens voor hun site aan te leveren is een stap in de richting van meer (financiële) transparantie. Pagina 17 van 22

5 Conclusies en aanbevelingen 5.1 Conclusies Verschillende landen en steden kennen varianten van een burgerbegroting. Het is afhankelijk van de wettelijke en de bestuurlijke context en van de beoogde doelen hoe hieraan vorm wordt gegeven. Sommige varianten gaan uit van een bottom-up opbouw van de gemeentebegroting op basis van door burgers opgestelde wijkbegrotingen, andere van inkleuring door burgers van door de gemeenteraad vastgestelde kaders. Nu eens ligt het accent vooral op het stellen van prioriteiten en het uitspreken van voorkeuren, dan weer op de (financiële) techniek van de vertaling van die prioriteiten en voorkeuren in een begroting. Kortom, burgerbegroting is een begrip dat op veel manieren kan worden uitgewerkt en worden toegesneden op de specifieke behoeften en omstandigheden van een stad. Het is belangrijk te beseffen dat een burgerbegrotingsvariant om effectief te kunnen zijn moet passen in het financiële systeem van een gemeente. Goede modellen uit het buitenland kunnen niet zomaar worden overgenomen maar zullen moeten worden beoordeeld worden op hun inpasbaarheid. In dit rapport zijn drie theoretische modellen van een burgerbegroting langsgelopen, waarin burgers (een grotere of kleinere mate van) zeggenschap hebben over overheidsgeld: het model I, waarin burgers zelf de begroting inrichten (Porto Alegre), model II, waarin burgers de bestaande begrotingsopmaak beoordelen en bijstellen (Keulen) en het model III waarin burgers binnen een gelimiteerd bedrag autonoom keuzes kunnen maken (Antwerpen en Deventer). Binnen deze burgerbegrotingsmodellen kan gekozen worden voor lichte of zwaardere varianten. De invloed van de burgerbegroting op de politieke besluitvorming is niet absoluut: de gemeenteraad heeft en houdt het budgetrecht. Uiteraard wordt het met de burgerbegroting beoogde doel, vergroting van de burgerbetrokkenheid, te niet gedaan als de raad te makkelijk over een burgerbegroting heen stapt: een raad die besluit om met burgerbegrotingen te gaan werken zal moeten beseffen dat dit verwachtingen wekt en dat het resultaat negatief zal uitpakken als te vaak aan de noodrem wordt getrokken. Op zoek naar een Haagse toepassing is het zaak om goed in het oog te houden welke doelen bereikt moeten worden: Burgers meer mogelijkheden geven om eigen initiatieven te realiseren; Burgers meer invloed geven op het bepalen van prioriteiten en op de inzet van menskracht en middelen voor het realiseren daarvan. en wat daarbij de belangrijkste randvoorwaarden zijn: Het proces moet transparant en helder zijn; Het proces moet passen in de Haagse manier van werken en aansluiten bij gangbare werkprocessen: we kunnen niet zomaar alles veranderen om tot een geheel andere manier van opstelling van de begroting of van begrotingsposten komen; Zoveel mogelijk mensen moeten kunnen meedoen, ook als ze niet hoog opgeleid zijn, geen gedegen kennis van gemeentelijke financiën hebben en niet bereid of in staat zijn hier heel veel tijd in te investeren; Helder moet zijn wat de kaders zijn: wat kan wel, wat kan niet; Er moet voor burgers voldoende te kiezen en te sturen zijn, zodat het voor hen ook aantrekkelijk wordt hier tijd en energie in te steken; De raad is bereid prioriteiten, keuzes en plannen van burgers over te nemen c.q. mogelijk te maken zolang de vooraf meegegeven kaders in acht zijn genomen en maakt zeer terughoudend gebruik van zijn recht om daarvan af te wijken. Pagina 18 van 22

De pilot Budgetmonitoring in Bezuidenhout heeft laten zien dat burgers belangstelling hebben om mee te praten en te beslissen over prioriteiten in hun wijk en over de inzet van menskracht en middelen daarvoor. Maar de pilot maakt ook duidelijk dat de manier waarop dat gebeurt in belangrijke mate bepalend is voor het succes. Als de financieel-technische aspecten te veel de overhand krijgen dreigt het risico dat alleen mensen met een hoge opleiding en veel tijd aan het proces meedoen. Ook bleek dat het vrijwel ondoenlijk is om stedelijke of stadsdeelbudgetten toe te rekenen aan wijken. Dat is niet de manier waarop in Den Haag de begroting is ingericht. Met doorgaan op de manier van de pilot dreigt het gevaar dat er wordt vastgelopen in techniek en men gefixeerd raakt op allerlei dingen die (nog) niet kunnen, waardoor het proces zijn doel voorbij schiet. Hieruit kan de conclusie worden getrokken dat de gemeente zich meer moeten richten op de dingen die wel kunnen en waarop op korte termijn slagen te maken zijn: prioriteitstelling, het beantwoorden van wat-vragen (welke dingen zijn in deze wijk naar het oordeel van de bewoners het belangrijkst) en het aangeven van voorkeuren voor oplossingsrichtingen. 5.2 Aanbevelingen Van de drie bovengenoemde hoofdmodellen waarin de zeggenschap van burgers rondom overheidsfinanciën wordt vergroot, past model III (waarin burgers binnen een gelimiteerd bedrag autonoom keuzes kunnen maken) op dit moment het beste in de bestaande werkwijze van de gemeente. De koppeling met de wijkuitvoeringsplannen ligt voor de hand. Bezien kan worden hoe binnen de uitvoeringsplannen hieraan vorm kan worden gegeven. Er zal binnen de budgetten voor de uitvoeringsplannen moeten worden gezocht naar mogelijke invullingen, zoals het maken van keuzes uit alternatieven voor maatregelen met de mogelijkheid er eigen alternatieven aan toe te voegen, het prioriteren van voorgestelde maatregelen en binnen nader te bepalen grenzen- het verschuiven van middelen tussen thema s. Het aangeven van prioriteiten wordt interessanter (en zinvoller) als voor geprioriteerde activiteiten extra geld beschikbaar kan worden gesteld en/of deze in de tijd vooruit gehaald kunnen worden. Daar zal wel ruimte voor moeten zijn. Bijvoorbeeld door aan elk uitvoeringsplan een hiervoor bestemd budget te koppelen. Op dit moment is daarvoor binnen programma 19 geen financiële ruimte aanwezig. Onder meer uit de pilot Budgetmonitoring is gebleken dat burgers behoefte hebben aan meer financieel inzicht op wijkniveau. Met de hierboven aangegeven beperkingen (de gemeentebegroting is programmatisch opgezet en niet wijkgewijs) zijn op dit vlak wel een aantal verbeteringen mogelijk. De volgende zaken (quick wins) kunnen op korte termijn worden opgepakt: a. Het operationaliseren van het project digitalisering begroting en jaarrekening. Het digitaliseren van de begroting en jaarrekening verschaft burgers meer inzicht in de centrale geldstromen van de gemeente. Bekijk in een project op welke wijze de producten - programmabegroting en programmarekening - in een toegankelijke online omgeving digitaal ontsloten kan worden. Besteed daarbij ook aandacht aan het digitaal ontsluiten van de wijkprogramma s. En zorg voor een doorklikfunctionaliteit naar de wijkprogramma s. b. Het verder inzetten en promoten van een initiatief als Open Spending. De gemeente levert al gegevens aan voor de website van de Open State Foundation. Er zou meer gebruik gemaakt kunnen worden van de functionaliteiten en mogelijkheden die deze website biedt, waarin geldstromen van overheden inzichtelijk worden gemaakt en onderling vergeleken. Hier zou intensiever op in kunnen worden gezet. Ook bijvoorbeeld het plaatsen van een link op de website van Den Haag is een eenvoudige manier om burgers inzicht te bieden in de globale cijfers van de begroting c. Meer inzicht geven in de mate waarin middelen ten goede komen aan wijken. Momenteel zijn de budgetten Leefbaarheid en Bewonersparticipatie, Bewonersinitiatieven Veiligheid en Pagina 19 van 22