WW w gemeente QoSterllOUt Aan de gemeenteraad Datum Uw kenmerk Ons kenmerk In behandeling bij 28 juli 2014 10.1419135 K.Klomp@oosterhout.nl Onderwerp preventieplan Gemeentelijke Schuldhulpverlening Geachte raad, Het college heeft op 22 juli 2014 het preventieplan Gemeentelijke Schuldhulpverlening vastgesteld, dat bij deze brief is bijgevoegd ter kennisname. Dit preventieplan is een uitwerking van een onderdeel van het beleidsplan Gemeentelijke Schuldhulpverlening 2012-2015. Het preventieplan is onder meer tot stand gekomen na gesprekken met collega's van andere beleidsterreinen (zoals WMO en Onderwijs) en na regelmatige afstemming met onze partners Kredietbank Nederland en Surplus Welzijn. Ook is gesproken met onder andere Stichting Leergeld en Thuisvester. Daarnaast zijn de eerste stappen al gezet met betrekking tot een onderdeel uit het preventieplan: de verbinding zoeken. Het Samenwerkingspact Oosterhout - een samenwerkingsverband van organisaties in Oosterhout die zich inzetten ter bestrijding van schulden en armoede - is eind mei voor het eerst bij elkaar geweest. Input uit deze bijeenkomst is verwerkt in het plan. De vervolgacties uit deze bijeenkomst zijn inmiddels gaande en nieuwe deelnemers melden zich al aan. Het preventieplan is als een dynamisch (communicatie)plan geschreven. Dat betekent dat omstandigheden kunnen leiden tot aanpassing/optimalisering van bepaalde preventie-activiteiten. Wij vertrouwen erop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Hoogachtend, Burgemeester en wethouders van Oosterhout, burgemeester, secretaris telefoon UŨ162 162 e-mail stadhuis@oosterhout.nl bezoekadres Slotjesveld 1 Oosterhout fax (0162) 42 31 74 internet www.oosterhout.nt
Preventieplan gemeentelijke schuldhulpverlening w gemeente Oosterhout
Inhoudsopgave 1 Inleiding 1 2 Financieel gedrag en schulden 2 2.1 Soorten schulden 2 2.2 Schuldpreventie 3 2.3 Risicogroepen 3 3 Huidige schuldhulpverlening 6 3.1 Activiteiten tot nu toe 6 3.1.1 Primair 6 3.1.2 Secundair 6 3.1.3 Tertiair 7 3.2 Ontwikkelingen en initiatieven 7 4 Schuldpreventie 2014 en verder 8 4.1 Preventie in onderdelen 8 4.1.1 Verbinding 8 4.1.2 Evaluatie 9 4.1.3 Activiteiten 10 4.2 Planning en kostenindicatie 12 4.3 Evalueren 14 Preventieplan gemeentelijke schuldhulpverlening
Inleiding Voorkomen is beter dan genezen! Met de komst van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) per 1 juli 2012 zijn gemeenten verantwoordelijk om aan natuurlijke personen hulp te bieden bij het verhelpen èn voorkomen van schulden. In het beleidsplan gemeentelijke schuldhulpverlening 2012-2015 is aangegeven dat de nadruk de komende beleidsperiode gelegd wordt op het voorkomen van problematische schulden. Met het Preventieplan gemeentelijke schuldhulpverlening beoogt de gemeente Oosterhout voor schuldpreventie een kader te scheppen waardoor in een goede balans uitvoering gegeven kan worden aan preventieve activiteiten. Het gaat hierbij om het uitgebreid inzetten op voorlichting en het verbinden van organisaties en initiatieven ter voorkoming van schulden. Hiermee kan het preventieplan ook als een soort communicatieplan gezien worden. Het voorkomen van schulden wil de gemeente voorkomen door enerzijds informatieverschaffing over hoe schulden voorkomen kunnen worden en waar men naartoe kan voor hulp. Anderzijds wil de gemeente samen met de partners in Oosterhout mensen in een zo vroeg mogelijk stadium bereiken en op dat moment laagdrempelige, maar passende ondersteuning te bieden. Het preventieplan moet gelezen worden als een dynamisch plan. De ambitie is immers om financiële stabiliteit te creëren en zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid te stimuleren. De wijze waarop dat gebeurt, zal door de tijd heen veranderen. Preventieplan gemeentelijke schuldhulpverlening 1
Financieel gedrag en schulden De kern van het sociaal beleid van de gemeente Oosterhout is meedoen. De gemeente biedt hiervoor een sociale springplank en waar nodig een sociaal vangnet. Zo probeert de gemeente haar inwoners optimaal te ondersteunen in het behalen van het hoogst haalbare niveau van zelfredzaamheid. Om mee te kunnen doen in de maatschappij moeten burgers over basisvaardigheden beschikken. Net als kunnen lezen, schrijven en rekenen, zijn ook financiële vaardigheden onontbeerlijk. Vaardig zijn op financieel gebied start met het opdoen van kennis en daarnaar handelen. Opvoeding en omgeving spelen daarbij een belangrijke rol. Van jongs af aan komt iedereen in aanraking met geld en leert er op een bepaalde manier mee omgaan, ontwikkelt daarbij eigen gedrag. Gezond en ongezond financieel gedrag komt dan ook in alle lagen van de bevolking voor. Ongezond financieel gedrag (schulden maken) is dus niet toe te schrijven aan een bepaalde groep burgers. Soorten schulden De verschillende soorten schulden kunnen globaal worden ingedeeld in vier categorieën:» Overlevingsschulden Het inkomen enerzijds en de onvermijdbare uitgaven anderzijds staan niet goed in verhouding tot elkaar. In de meeste gevallen bestaat er een structurele oorzaak waarbij lage inkomens in verhouding tot hoge lasten tot problemen leiden. Een andere belangrijke oorzaak is het niet benutten van inkomensaanvullende voorzieningen. * Aanpassingsschulden Door een plotselinge daling van het inkomen lukt het niet meer de financiële verplichtingen na te komen. Oorzaken kunnen zijn een relatiebreuk, werkloosheid of arbeidsongeschiktheid. «Overbestedingsschulden Deze schulden komen voort uit het maken van onjuiste inschattingen van de financiële mogelijkheden. Een gebrekkig inzicht in het voeren van een financiële huishouding in combinatie met het gemak waarmee mensen met een geringe draagkracht een lening af kunnen sluiten.» Compensatieschulden Deze schulden worden veroorzaakt door onverantwoord gedrag door mensen die door een verslaving, koopgedrag of psychische problemen een onverantwoord uitgavenpatroon hebben. Schuldsituaties kennen vaak meer dan één oorzaak. En daarbij komt dat de oorsprong van financiële problemen voor een groot deel bij het gedrag van mensen ligt. Om enerzijds geldproblemen te voorkomen en anderzijds geldproblemen het hoofd te kunnen bieden is gezond financieel gedrag nodig. Gelet op de Wet Gemeentelijke Schuldhulpverlening (Wsg) heeft de gemeente de verantwoordelijkheid om ook op dit gebied actief in te grijpen. Voorkomen is altijd beter dan genezen. Financiële problemen kunnen snel uit de hand lopen. Zeker wanneer er sprake is van schulden. Mensen zijn zelf verantwoordelijk, maar als hulp nodig is, kan in een vroeg stadium nog een juiste interventie ingezet worden, zoals schuldhulpverlening. Door in een vroeg stadium schuldhulp in te zetten, kan voorkomen worden dat er problematische schulden ontstaan. Preventieplan gemeenielijke schuldhulpverlening 2
2.2. Schuldpreventie Wat wil de gemeente met schuldpreventie bereiken? Om dit aan te kunnen geven is het van belang om eerst de verschillende vormen van 'preventie' te benoemen. Preventie kan in verschillende stadia van de schuldhulpverlening aan de orde komen en bestaat uit drie niveaus: 1. Primaire preventie: Alle activiteiten die gericht zijn op het voorkomen van het ontstaan van financiële problemen. Deze vorm richt zich daarom op alle inwoners. De in te zetten activiteiten zijn laagdrempelig en voor een breed publiek inzetbaar, maar kunnen ook voor een specifieke (risico)groep ingezet worden. Primaire preventie-activiteiten zijn bijvoorbeeld voorlichting over risico's van geldleningen, kopen op afbetaling, roodstand, maar ook het aanleren van (budgetterings)vaardigheden en het aanbieden van inkomensondersteunende maatregelen (tegengaan van niet-gebruik). 2. Secundaire preventie: Alle activiteiten die gericht zijn op het voorkomen dat financiële problemen groter worden. Mogelijkheden om tot een oplossing te komen zijn hierbij nog groot. Het gaat hierbij om het vroegtijdig onderkennen, opsporen en behandelen van schuldenproblematiek (vroegsignalering). Een activiteit is bijvoorbeeld een project opzetten waarbij gebruik wordt gemaakt van netwerken en samenwerkingsverbanden om de bepaalde risicogroep te onderkennen en risicofactoren op te sporen. 3. Tertiaire preventie: Alle activiteiten die gericht zijn op het voorkomen dat er opnieuw financiële problemen ontstaan ^ nazorg). De nazorg beoogt inzichtelijk te krijgen of de klant nog steeds zijn inkomsten en uitgaven in balans heeft en zelfredzaam is. Voor de gemeente ligt in dit beleidsplan de focus op de primaire preventie. Het doel is daarmee bepaald en tweeledig. Ten eerste dat mensen tijdig maatregelen nemen om te voorkomen dat er schulden ontstaan. En daarnaast dat mensen, die niet zelfstandig in staat zijn om hun financiën op orde te krijgen, in een zo vroeg mogelijk stadium zelf om ondersteuning vragen. Naast primaire preventie is in dit beleidsplan ook aandacht voor de secundaire preventie in de vorm van vroegsignalering. Hiermee kan namelijk voorkomen worden dat achterstanden omslaan in problematische schulden en wordt voorkomen dat er belemmeringen voor participatie en/of maatschappelijke kosten ontstaan. Uitgangspunt tijdens het opstellen van het beleidsplan gemeentelijke schuldhulpverlening was om vooral aan de voorkant te gaan insteken, zoals op preventie en vroegsignalering. Inmiddels is er zeker ook wel een ontwikkeling gaande in de richting van de tertiaire preventie en dan op het voorkomen dat er bij iemand opnieuw schulden ontstaan. 2.3. Risicogroepen Zoals al is aangegeven komen schulden in alle lagen van de bevolking voor. Toch volgt hierna een overzicht van risicogroepen. De bepaling van specifieke groepen is namelijk van belang voor het uitvoeren van gerichte preventieactiviteiten. 1) Jongeren In Oosterhout wonen naar schatting 7.900 jongeren tussen 12 en 25 jaar, waarvan ongeveer de helft tussen 18 en 24 jaar is. Volgens cijfers van Kredietbank NL over 2013 zijn er 21 aanmeldingen van jongeren tussen 18 en 24 jaar geweest. Dit is 10 o Zo van het totaal aantal aanmeldingen dat jaar. Preventieplan gemeentelijke schuldhulpverlening 3
Het Nibud doet regelmatig onderzoek naar het financieel gedrag van jongeren tussen 12 en 25 jaar. Uit de laatste cijfers is gebleken dat steeds meer jongeren tussen 18 en 25 jaar een beroep doen op schuldhulpverlening (van 7 0 Zo in 2007 naar 11 0 Zo in 2012). Jongeren van 18 tot 25 jaar: Als jongeren van het middelbaar onderwijs komen, gebeurt er vaak veel: sommigen gaan werken en op zichzelf wonen, sommigen gaan studeren. Zij hebben in deze fase vaak een klein inkomen en hierdoor ontstaan snel achterstanden. Jongeren tot 18 jaar: Hoewel schoolgaande jongeren zelf geen beroep doen op schuldhulpverlening is het om meerdere redenen wel van belang deze groep specifiek te benoemen als risicogroep. Enerzijds zijn jongeren kwetsbaar als het gaat om de verleidingen van de consumptiemaatschappij en hebben ze vaak nog niet het gedrag in huis dat nodig is om hier verstandig mee om te gaan. Anderzijds zijn al veel jongeren geconfronteerd met grote financiële uitgaven voor bijvoorbeeld mobiele telefonie, aankopen op krediet of dure vakanties. Het tijdig aanleren van financiële vaardigheden voor deze groep kan in een latere levensfase vruchten afwerpen. 2) Inwoners met lage inkomens Rondkomen van een minimuminkomen of uitkering is niet gemakkelijk. Omdat er soms financiële keuzes gemaakt (moeten) worden, lopen zij een aanzienlijk risico om betalingsachterstanden te krijgen. Wsw-ers: Een grote groep van mensen met schulden is de groep die een Wsw-indicatie heeft. Voor deze groep is het op basis van een lichamelijk, verstandelijke of psychische beperking lastig om goed om te gaan met hun inkomsten en uitgaven. In Oosterhout gaat het om ongeveer 325 mensen (peildatum 31 december 2013). Statushouders: Ze zijn vaak onbekend met de (financiële) cultuur in Nederland en hebben soms ook nog te maken met een taalbarrière. Het is een moeilijk te benaderen doelgroep, omdat we ze enerzijds niet goed in beeld hebben (we weten dat er in 2013 in totaal 7 nieuwe statushouders bij zijn gekomen, maar een totaal aantal kunnen we op dit moment niet aangeven) en anderzijds omdat het vanwege de taal vaak lastig is deze mensen te bereiken. De benadering is nu vooral reactief, als men zich meldt bij bijvoorbeeld Surplus. 3) Inwoners met een inkomstendaling In de slechte economische situatie van dit moment dreigen mensen hun baan te verliezen of zijn al werkloos geworden. Zonder werk zitten brengt een inkomstendaling met zich mee, waardoor niet altijd meer alle financiële lasten gedragen kunnen worden. Eind 2012 ontvingen ruim 1300 mensen een WW-uitkering. Het jaar ervoor was dit nog 1150 en de prognose voor 2013 is dat bijna 1700 mensen dat jaar een WW-uitkering hebben ontvangen. Voor bijstandsuitkeringen zijn de cijfers als volgt: eind 2012 verstrekte de gemeente aan zo'n 800 mensen een uitkering. Eind 2013 was dat aan bijna 880 inwoners en de prognose voor eind 2014 ligt op 933 bijstandsuitkeringen. Ook de slecht functionerende woningmarkt is een probleem: steeds meer mensen kunnen na een echtscheiding hun eigen huis niet verkopen en/of krijgen vanwege de waardevermindering een probleem met de hypotheek. 4) Zelfstandig ondernemers In de huidige economie wordt het steeds moeilijker om je als ondernemer (ZZP-er) staande te houden met voldoende inkomsten. De laatste jaren verstrekt de gemeente gemiddeld 10 Bbzuitkeringen, dat aantal is niet stijgend. Daarnaast is er wel een stijgende trend te zien in het aantal aanvragen voor kredieten. Deze kredieten worden als investering gebruikt, maar ook om schulden af te betalen. Ook gaan mensen na een periode van werkloosheid aan de slag als zelfstandige omdat ze beschikken over goede vakinhoudelijke kennis en vaardigheden, maar niet altijd over goede ondernemers- of administratieve kwaliteiten, waardoor een onderneming ook in de problemen kan komen. Preventieplan gemeentelijke schuldhulpverlening 4
5) Gepensioneerden Oosterhout heeft relatief veel ouderen in haar gemeente wonen. Uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat 19,1 y 0 van de bevolking in Oosterhout op 1 januari 2013 ouder dan 65 jaar is (ruim 10.200 mensen). Landelijk ligt dit percentage op 16,8. Hoewel ouderen steeds langer zelfredzamer blijven, blijft het over het algemeen een kwetsbare groep, zowel fysiek (zorgbehoevend) als financieel (ontwikkelingen rond internetbankieren kunnen het lastig maken, of niet-gebruik van regelingen bij een klein pensioen). Preventieplan gemeentelijke schuldhulpverlening 5
3. Huidige schuldhulpverlening Zoals in het beleidsplan schuldhulpverlening is aangegeven lossen de gemeente en haar partners het probleem niet op voor de verzoeker, maar bieden zij de verzoeker ondersteuning. Daarbij zal voor zover mogelijk een beroep worden gedaan op het eigen netwerk van de verzoeker. Wanneer financiële zelfredzaamheid niet haalbaar is, zal naar een duurzame oplossing gezocht worden, bijvoorbeeld in de vorm van beschermingsbewind. Een mogelijkheid is dat de verzoeker na het einde van het traject gebruik blijft maken van budgethulp, een vorm van budgetbeheer die Kredietbank NL biedt, maar deze hulp zelf betaalt. 3.1. Activiteiten tot nu toe In de afgelopen jaren zijn door de gemeente al meerdere activiteiten ontplooid die gericht zijn op schuldhulpverlening, preventie en vroegsignalering. 3.1.1. Primair Op de website kan men informatie vinden over de regelingen/mogelijkheden voor mensen met een minimuminkomen en over schuldhulpverlening. Ook is er vier keer in de week in het stadhuis een inloopspreekuur budgetadvies, verzorgd door Kredietbank Nederland. In 2013 is dit spreekuur door 405 mensen bezocht. Van daaruit is voor 84 personen een schuldregeling opgestart, maar wordt ook veel inkomens- of budgetadvies gegeven of geholpen met formulieren invullen. Via Surplus Welzijn zijn er 10 vrijwilligers actief die zich richten op schuldhulpverlening, schuldpreventie en thuisadministratie. Dooreen stijgende vraag (20 o Zo meer financiële problemen in tweede halfjaar van 2013) is het voor Surplus lastig om met deze 10 vrijwilligers iedereen in korte tijd te kunnen helpen. Surplus verzorgt verder een meerdaagse cursus hoe je met je inkomen rond kan komen. Volgens Surplus werkt de combinatie van de cursus met een budgetcoach preventief en bevordert het de zelfredzaamheid. De afdeling Stedelijke Ontwikkeling van de gemeente is in samenwerking met het IMK begonnen met het uitwerken van een initiatief dat zich richt op preventie van faillissementen van ZZP-ers. 3.1.2. Secundair Op het gebied van vroegsignalering worden ook verschillende acties uitgevoerd. Zo worden bijvoorbeeld betalingsachterstanden van inwoners bij de verzekeraars en bij energiemaatschappijen gemeld bij de gemeente. Energiemaatschappijen sturen maandelijks gemiddeld 28 meldingen. Hiervan ontvangt zo'n 10 0 Z 0 een uitkering van de gemeente. Vanuit de gemeente worden deze personen (of zij nu een uitkering vanuit de gemeente ontvangen of niet) schriftelijk gewezen op de mogelijkheden van schuldhulpverlening. Het effect hiervan is echter niet bekend. Verder komt er vanuit het Inlichtingenbureau informatie binnen over betalingsachterstanden bij de verzekeraars. Daarop is eind 2013 eenmalig actie ondernomen door de inwoners op de lijst telefonisch of schriftelijk te wijzen op Zorgverzekeringslijn.nl 1, een organisatie die hen wellicht kan helpen en bij meerdere financiële problemen doorverwijst naar het spreekuur budgetadvies. Resultaten hiervan en van Zorgverzekeringslijn.nl als onafhankelijke bemiddelaar zijn nog niet bekend. Met woningstichting Thuisvester is afgesproken dat zij met hun huurders met achterstanden in gesprek gaan en hen doorverwijzen naar het spreekuur budgetadvies, of naar de budgetcoaches van Surplus voor een eerste begeleiding. Zelf geeft Thuisvester inmiddels ook budgetbegeleiding. 1 Sinds medio 2013 is Zorgverzekeringslijn.nl een onderdeel van de Stichting Klachten en Geschillen Zorgverzekeringen (SKGZ). Preventieplan gemeentelijke schuldhulpverlening 6
3.1.3. Tertiair Vanuit Surplus wordt er met budgetcoaches gewerkt die burgers met vragen over hun financiële (en/of administratieve) situatie zowel preventief of uit de vroegsignalering proberen te helpen. Deze budgetcoaching werkt echter ook als nazorg omdat mensen gaandeweg geleerd wordt hoe zij met hun financiën zouden moeten omgaan om problemen te voorkomen. Daar draagt ook de cursus Uitkomen met je inkomen aan bij, die primair als preventief middel wordt ingezet. Dat Kredietbank Nederland bij een schuldsaneringstraject gedurende een jaar intensieve budgetcoaching inzet, is eveneens een vorm van tertiaire preventie. 3.2. Ontwikkelingen en initiatieven Er wordt op dit moment vanuit de rijksoverheid veel aandacht besteed aan armoede, schulden, schuldhulpverlening, bewindvoering, kinderen in armoede en wanbetaling. Zo worden er over deze onderwerpen landelijke congressen en regionale bijeenkomsten georganiseerd. De algemene boodschap hierin is "samenwerking zoeken". Het belang van een tijdige aanpak (preventief of vroeg) is niet alleen voor de persoon met de financiële problemen van belang. Maar ook het belang van verhuurders, energiebedrijven, banken en zorgverzekeringen is groot. Het incasseren van achterstanden kost immers veel tijd en moeite. Zo ook voor werkgevers, want loonbeslagen zijn tijdsrovende en dure inspanningen. En werknemers met problematische schulden laten een verlies aan arbeidsproductiviteit zien. Voor de gemeente is het beroep op schuldhulpverlening een dure zaak. Maar ook mogelijke gevolgen zoals huisuitzetting, energieafsluiting of werkloosheid doen een zwaar beroep op de gemeenschapsgelden. Preventie is dan ook een taak van gemeente samen met de betrokken organisaties en werkgevers. Niet alleen gezien het kostenaspect, maar zeker ook vanuit maatschappelijke betrokkenheid. Er dient gezocht te worden naar een zo goed en effectief mogelijk bereik van het preventiebeleid. Vroegsignalering is alleen mogelijk met gegevensuitwisseling, wat betekent dat een goede samenwerking met verschillende soorten organisaties binnen de gemeente noodzakelijk is, waarbij de privacy van inwoners in acht wordt genomen. Verder is het belangrijk om de bestaande preventie-activiteiten tegen het licht te houden en screenen op het effect ervan. Niet voorlichten omdat voorlichting een opdracht is, maar goed kijken wat in welk geval, op welk moment het meeste of het beste resultaat behaalt. Het is goed om de activiteiten die er al zijn en die ook echt effect hebben verder te optimaliseren en te koppelen aan andere - bestaande of nieuwe - activiteiten om zo meer een samenwerkend geheel van organisaties te krijgen. Hoofddoel is dan dat de burger zo goed mogelijk geholpen is. In het volgende hoofdstuk zal een overzicht van nieuwe, gekoppelde en bestaande activiteiten op het gebied van preventie en vroegsignalering worden weergegeven. Preventieplan gemeentelijke schuldhulpverlening 7
4. Schuldpreventie 2014 en verder Mensen met financiële problemen melden zich nog steeds op diverse plaatsen, zoals bij de gemeente, Surplus Welzijn, de burgeradviseurs, de goederenbank, loketbegeleiding, Stichting Leergeld, woningcorporaties, Kredietbank NL, rechtbanken, private stichtingen en werkgroepen. Via preventieactiviteiten kun je hen bereiken. Primaire preventie-activiteiten zijn laagdrempelig en richten zich met name op massamediale voorlichting, voorlichting aan specifieke risicogroepen en het verbeteren van vaardigheden. Maar ook op het wijzen op het bestaan van regelingen waar wellicht recht op is. Activiteiten gericht op vroegsignalering richten zich op (het versterken van) samenwerking met organisaties en instanties en het geven van individueel advies en informatie. Het uitgangspunt hierbij is steeds dat ondersteuning gericht moet zijn op het ontwikkelen van de eigen kracht van de persoon, waarbij zijn motivatie en vaardigheden bepalend zijn. Belangrijk is dat er gekozen wordt voor een flexibele aanpak (die varieert afhankelijk van risicogroep en omstandigheden) en dat er een actuele sociale kaart is waarbij inzichtelijk is wie wat doet voor welke doelgroep. Hiermee kan de hulpverlening goed afgestemd worden. Preventie- en vroegsignaleringsactiviteiten moeten uiteindelijk opleveren dat er meer mensen worden bereikt over de mogelijkheden van goed financieel beheer, de mogelijkheden en de weg van schuldhulpverlening en dat er meer partijen meer en/of beter samenwerken om te voorkomen dat er financiële problemen ontstaan. 4.1. Preventie in onderdelen Ruwweg kan de preventie/vroegsignalering worden onderverdeeld in drie onderdelen: verbinding, evaluatie en activiteiten. 4.1.1. Verbinding Het eerste onderdeel is de verbinding. Gelet op hetgeen hiervoor al is aangegeven over het belang van een tijdige aanpak van de schuldenproblematiek lijkt samenwerking de meest aangewezen manier naar een effectieve aanpak van schulden en daarmee samenhangende armoede. Samenwerkingspact Oosterhout Binnen Oosterhout is veel te bieden, als samenleving en vanuit de organisaties. Er zijn kansen op een beter leven en kansen om van kwetsbaar weerbaar te worden. Er is al een breed aanbod van regelingen en diensten waar men gebruik van kan maken. Toch weten mensen niet altijd waar ze moeten zijn of ze vinden het te ingewikkeld om iets aan te vragen of praten er liever niet over als ze weinig geld of schulden hebben. Daarbij kennen de organisaties elkaar niet altijd even goed. Zo kan de ene organisatie wel iets opmerken, maar niet oplossen, terwijl een andere organisatie daarjuist een oplossing voor heeft. Het samenwerkingspact zal gaan bijdragen dat signaal en oplossing bij elkaar worden gebracht. In Oosterhout hebben naast de gemeente onder andere de volgende organisaties te maken met mensen met financiële vraagstukken: Kredietbank Nederland, Thuisvester, energiebedrijven, (ziektekosten)verzekeraars, banken, maatschappelijke organisaties op het terrein van zorg en welzijn (zoals Surplus, MEE, Thebe, ondersteunende organisaties of stichtingen als Help ons Helpen en Oecumenische Werkgroep Armoede Oosterhout), Stichting Leergeld, Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG), politie, scholen, huisartsen, werkgevers, deurwaarders. Het doel van het samenwerkingspact is dat al deze organisaties gaan samenwerken gericht op de voorkoming en bestrijding van armoede en schulden. Dit door preventie, vroegtijdig signaleren en Preventieplan gemeentelijke schuldhulpverlening 8
persoonlijk contact met inwoners. De ambitie is om financiële stabiliteit te creëren en zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid te stimuleren. Uitgangspunt van het pact is: regelarm en actierijk. Een van de prioriteiten voor het samenwerkingspact is om uit te werken hoe er een effectievere respons op de meldingen van betalingsachterstanden kan worden gegeven. Juridisch is uitgezocht dat deze informatie gedeeld mag worden met instanties waarmee de gemeente een overeenkomst heeft voor de uitvoering van schuldhulpverlening. Binnen die overeenkomst moeten dan wel afspraken gemaakt zijn over de waarborg van privacy. Ten aanzien van de achterstanden bij de zorgpremies wordt op dit moment nog geen specifieke actie ondernomen. Het belang hieraan iets te veranderen is wel zeer groot. Achterstanden bij zorgpremies zijn vaak een eerste indicator dat er financiële problemen zijn. Uit recente cijfers blijkt dat het aantal achterstanden bij zorgpremies flink groeiende is. Daarnaast is dit de enige private verzekering waarvoor loonbeslag mogelijk is en wordt ook een boete van 30 o 7o in rekening gebracht. Dit kan huishoudens in serieuze financiële problemen brengen. Door samen aan oplossingen te werken, kan een doordachte interventie op de juiste manier worden uitgezet. Via het nieuwe Infoplein Oosterhout wordt het via de sociale kaart voor de burgers duidelijk waar zij zich kunnen melden bij een bepaald vraagstuk. Het samenwerkingspact zou daarom ook via het infoplein inzichtelijk moeten worden, door goed door te linken. In het eerste kwartaal van 2014 zijn de eerste stappen gezet naar het Samenwerkingspact Oosterhout. 4.1.2. Evaluatie Het tweede onderdeel van preventie is evaluatie. Zoals gezegd: er gebeurt al heel wat op het gebied van schuldenbestrijding. In veel gevallen is echter niet bekend wat het effect is van de initiatieven. In het evaluatieproces worden bestaande acties door de betrokken organisatie, eventueel in samenwerking met partners uit het samenwerkingspact, tegen het licht gehouden. Waar mogelijk worden de bestaande acties geoptimaliseerd en andere acties worden wellicht volledig vervangen door een activiteit die (vermoedelijk, danwel aangetoond) meer effect zal hebben. Achtergronden: Inmiddels is bekend dat 95 0 Zo van ons gedrag automatisch gedrag is. Het is gedrag waar niet over nagedacht wordt, simpelweg omdat er geen mogelijkheid en tijd is om over al ons gedrag na te denken. Er zijn technieken om automatisch gedrag te beïnvloeden (verstoren of juist faciliteren). Sociale invloed is misschien wel de sterkste techniek om automatisch gedrag te beïnvloeden. Onder andere door het vermelden van normgedrag. In de communicatie rond een specifieke activiteit wordt bijvoorbeeld aangegeven dat 85 0 Xo van de gebruikers hun rekeningen binnen de daarvoor aangegeven termijn betaalt, of dat 60 0 7o van de deelnemers aan de cursus Uitkomen met je Inkomen geen deurwaarders meer aan de deur hebben gehad. Verder vraagt het concreet invullen van schuldpreventie ook altijd om het besef van de psychologische processen waar mensen in zitten als zij te maken hebben met financiële problemen. Het vernauwt de bandbreedte van het denken. (Zie ook het boek "Schaarste, hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen" van Sendhil Mullainathan rs Eldar Shafir). Wanneer men weet welke aspecten van invloed zijn, kan gedrag beïnvloed worden en kunnen er grote effecten bereikt worden. Het moment waarop de activiteit aangeboden wordt is hierbij van groot belang. In het overzicht van activiteiten in de volgende paragraaf is aangegeven in welk stadium de activiteit zich bevindt. Hierna is in de tabel opgenomen wat de status betekent in het kader van het evaluatieproces. Preventieplan gemeentelijke schuldhulpverlening 9
Status Betekenis Follow-up actie Wie Wanneer Optimaliseren Bestaande informatie actualiseren en indien nodig verbeteren Check 1 e lijn vragen Gemeente ism Kredietbank NL Q2 Verspreiden Nog op te zetten Loopt Bestaand preventiemateriaal op meerdere plaatsen onder de aandacht brengen Activiteiten volgens de doordachte manier - eventueel in samenwerking met partners - uitwerken en meten. Activiteiten die op dit moment veel bezocht/gebruikt worden. Plaatsen na 3 maanden nabellen of het wordt meegenomen Meetmomenten inplannen en uitvoeren Afstemmen of het effect bekend is. En afhankelijk daarvan verder acties uitzetten. Gemeente met betrokken partners Met of tussen betrokken partners Gemeente met betrokken partners Q2 Q2, Q3 en Q4 Q2, Q3 en Q4 Bij de nieuw te ontwikkelen activiteiten zal aan de hand van een format een standaard check uitgevoerd worden, als nulmeting. Het beoogde effect van de activiteit zal vooraf worden aangegeven en na een afgesproken tijd in een meting duidelijk moeten worden. Het format hiervoor wordt in samenwerking met de afdeling Onderzoek opgesteld. De resultaten zullen dan bepalen of de activiteit wordt voortgezet, herhaald of aangepast. 4.1.3. Activiteiten Het derde onderdeel bestaat uit de daadwerkelijke activiteiten op het gebied van preventie en vroegsignalering. Belangrijk hierbij is het onderscheid tussen de algemene voorlichting die als informatieverschaffing geldt en de gerichte activiteiten (kunnen zowel gericht op voorlichting als op vroegsignalering zijn). Wat Doelgroep Wanneer Waar Informeren en stimuleren om zelf actie te ondernemen -optimaliserenledereen Gehele jaar met extra aandacht bij speciale acties Website, Infoplein Oosterhout, weekblad Oosterhout, flyers op locaties Informatie over schuldhulpverlening (doorverwijzing naar instanties) -optimaliserenledereen Gehele jaar met extra aandacht bij speciale acties Website, Infoplein Oosterhout, weekblad Oosterhout, flyers op locaties Cursus Uitkomen met je Inkomen (Surplus) -looptledereen 5 maal per jaar Locaties via Surplus Budgetadvies (Kredietbank NL) -looptledereen 4 maal per week inloopspreekuren Locatie Stadhuis Preventieplan gemeentelijke schuldhulpverlening 10
Wat Doelgroep Wanneer Waar Cursus Uitkomen met je Inkomen - special (Surplus) -nog op te zetten- Mensen met Wswindicatie Kwartaal 3 Locatie!GO Activiteiten Week van het Geld, aanbod van gemeente aan scholen (wijzeringeldzaken.nl 2 ) Samenwerking Programma Jong -wordt opgezet- Jongeren basisonderwijs Door school zelf in te plannen in jaar 2014/2015 Basisscholen Oosterhout Moneywise (Nibud) Samenwerking programma Jong -nog op te zetten- Jongeren voortgezet onderwijs Schooljaar 2014/2015 Scholen voortgezet onderwijs Checklist 18 jaar en je geldzaken (wijzeringeldzaken.nl) Samenwerking programma Jong -verspreiden- Jongeren voortgezet onderwijs Schooljaar 2014/2015 Scholen voortgezet onderwijs Informatieset ZZP (Kamer van Koophandel) -verspreiden- *) Checklist ZZP-er en geldzaken (wijzeringeldzaken.nl) -verspreiden- *) ZZP-ers Kwartaal 4 Locatie Stadhuis en op locaties ZZP-ers Kwartaal 4 Locatie Stadhuis en op locaties Persoonlijke brief met informatie. Stimuleren om zelf actie te ondernemen bij evt financiële vragen -nog op te zetten- Workshop "Financiële gevolgen van een uitkering" (Kredietbank NL) -loopt- Ouderen van Ö5+ (gepensioneerden) Mensen die nieuw in de bijstandsuitkering terecht komen Kwartaal 3 Iedere maand In de wijken: Centrum, Oosterheide, Oosterhout-stad *)gebaseerd op rapport Kwetsbare Oosterhouters Locatie Stadhuis Voorlichting financiële coaching (mbv programma Jong, burgeradviseurs Surplus en Kredietbank NL) -nog op te zetten- Ouders en begeleiders Ouders 2015 Begeleiders kwartaal 4 Nader te bepalen 2 Wijzeringeldzaken.nl is een initiatief van het ministerie van Financiën, waarin partners uit de financiële sector, de overheid, onderwijs-, voorlichtings- en consumenten-organisaties en de wetenschap samenwerken. Preventieplan gemeentelijke schuldhulpverlening II
Wat Doelgroep Wanneer Waar Inzet vrijwilligers uitbreiden en waarderen -nog op te zetten- ***) Mensen die aangeven hulp nodig te hebben Kwartaal 3 Ism Surplus en andere partners te bepalen *) Naast deze algemene voorlichting, gaat er een preventie-initiatief lopen om faillissementen te voorkomen (samenwerking met afdeling Stedelijke Ontwikkeling en IMK). **) Financiële problemen zijn in eerste instantie een groot probleem voor de mensen zelf. Het hebben van schulden kan een zo overheersend effect hebben op het leven van iemand dat het functioneren op tal van terreinen hierdoor wordt beïnvloed. Voorbeelden hiervan zijn: - werknemers met schulden verliezen arbeidsproductiviteit, en - mensen met schulden worden of voelen zich vaker ziek of arbeidsongeschikt. Voor werkgevers is het verstandig dat zoveel mogelijk gekozen wordt voor een integrale benadering. In november 2013 is een pilot gestart waarin Kredietbank NL actief werkgevers benadert als iemand zich op het inloopspreekuur meldt en daarvoor toestemming verleent. In januari 2014 zijn de eerste resultaten van deze benadering bekend geworden, wat heeft geleid tot enkele aanpassingen in de benadering. ***) Vrijwilligers en burgeradviseurs spelen op dit moment al een grote rol in de voorlichting en ondersteuning van mensen op financieel gebied. Deze inzet is zeer positief en kwalitatief van een toereikend niveau. De ondersteuning is voor mensen met schulden en mensen die moeite hebben om hun administratie op orde te houden van groot belang. Vrijwilligers hebben meer tijd dan professionals, zijn laagdrempeliger en zij komen bij iemand thuis. Die factoren kunnen het verschil maken. Grip, inzicht en overzicht over de financiën zijn belangrijke indicatoren voor financiële zelfredzaamheid. Budgetvaardigheden aanleren en samen oefenen is een activiteit waarbij vrijwilligers een rol spelen. Omdat enerzijds de groep mensen met financiële problemen groeit en anderzijds de financiële mogelijkheden van de gemeente om te investeren in de begeleiding beperkt zijn is het van groot belang te bevorderen dat er meer vrijwilligers komen. Mits goed aangestuurd kunnen deze een rol spelen in een groter bereik van de doelgroep. De gemeente kan het enthousiasme van de vrijwilligers vergroten door op een leuke manier de waardering te laten blijken. In het land zijn hiervan aardige voorbeelden bekend, zoals bijvoorbeeld een vrijwilligerscompliment, waarbij de vrijwilliger door de wethouder in het zonnetje wordt gezet. Of een vrijwilligerspenning voor de vrijwilliger van het jaar. Belangrijk is om dit niet een incidentele activiteit te laten zijn, maar een jaarlijks terugkerende. 4.2. Planning en kostenindicatie Belangrijk is om op alle drie de onderdelen vaart te houden. Het ontstaan van schulden wacht niet totdat de juiste onderlinge verbanden zijn ingeregeld of er een nieuwe activiteit is uitgewerkt. De evaluatie van het effect van een bestaande activiteit zal dus moeten gebeuren naast het uitvoeren van die activiteit, terwijl de organisatie die het uitvoert in gesprek is met een partner over samenwerking. Veel van de activiteiten die in paragraaf 4.1.3 staan genoemd zijn zonder of met lage extra kosten uit te voeren. Het zal met name gaan om inzet van tijd. Eventuele kosten voor activiteiten kunnen betaald worden uit het schuldhulpverleningsbudget. Hiervoor is in de begroting 2014 een bedrag van ê 650.000 opgenomen. De verwachting is dat door de inzet van de juiste preventie-en vroegsignaleringsacties en de samenwerking meer mensen de weg weten te vinden naar de schuldhulpverlening. Naast het schuldhulpverleningsbudget is er een bedrag in het minimabudget opgenomen dat vanuit het rijk is vrijgemaakt voor de bestrijding van armoede en het voorkomen van schulden (6 175.000). De bedoeling van dit extra budget is om het in praktische situaties in te zetten en om initiatieven te ontplooien die gericht zijn op armoedebestrijding. Preventieplan gemeentelijke schuldhulpverlening 12
De geschatte kosten op dit moment staan in de tabel hieronder. Nieuw op te zetten activiteiten die voortkomen uit het samenwerkingspact en dus nog niet in de lijst van activiteiten in paragraaf 4.1.3 zijn opgesteld, zijn in deze schatting niet opgenomen. Onderdeel Kosten Toelichting Verbinding 1.200 2 x per jaar bijeenkomst Evaluatie 0 Activiteiten 28.500 Preventie onderwijs 25.000 Vrijwilligers 2.500 Alg info flyers 1.000 Totaal 29.700 Preventieplan gemeentelijke schuldhulpverlening 13
5. Evalueren Preventieplan gemeentelijke schuldhulpverlening Vanuit het beleidsplan gemeentelijke schuldhulpverlening heeft de gemeente de regierol binnen het uitvoerende proces aan Kredietbank NL gemandateerd. Over het gehele proces blijft de gemeente echter verantwoordelijk en heeft daarmee onder meer de evaluatie van de effectiviteit van het beleid als taak. Het is dan ook belangrijk om na te gaan of de ingezette acties tot het gewenste resultaat leiden. De preventie- en vroegsignaleringsactiviteiten in het preventieplan zouden moeten opleveren dat: meer mensen worden bereikt over de mogelijkheden van goed financieel beheer en schuldhulpverlening, meer partijen beter samenwerken om te voorkomen dat er bij mensen financiële problemen ontstaan. Om te kunnen vaststellen of met de specifieke activiteiten de gewenste effecten worden bereikt, wordt invulling gegeven aan het onderdeel evalueren zoals aangegeven in paragraaf 4.1.2. Een eerste periodiek evaluatieverslag van de effecten van het preventieplan zal in januari 2015 worden opgeleverd. De tussenmeting van het Minimabeleid eind 2014 heeft dan ook plaatsgevonden en kan hierin worden meegenomen. Verder wordt in dit verslag ook stilgestaan bij de resultaten van het samenwerkingspact, bijvoorbeeld via de cijfers van de verschillende partners over doorverwijzing en behandeling. Preventieplan gemeentelijke schuldhulpverlening 14