ACTUALITEITENDAG INVOLON - DECEMBER 2014 Dia 1 Dia 2 Ineke van den Berg Hogeschool Utrecht Faculteit Maatschappij & Recht Dia 3 Dia 4 wereld van schulden en invordering Waar gaat het over? 1. Verandering van de samenleving 2. Gevolgen voor de overheid/ambtenaren 3. Oplossingen 4. Wat moet er nog gebeuren? Wat staat ons te wachten? Participatiesamenleving Verdere digitalisering, waaronder de Politie, Belastingdienst, t Rechtspraak, contact t gemeente - burger Toenemende schuldenproblematiek Flexwerken Toekomst vraagt om veranderkunst en dus andere vaardigheden Andere verhouding overheid - burger? 1
Maar ook: Dit heeft consequenties voor het recht en zijn agenda: macht van bestaande autoriteiten wordt ondergraven; afnemend vertrouwen in overheid fiscaal en juridische slimmigheden om belasting te omzeilen worden aangepakt robotisering/digitalisering: groepen burgers kunnen niet meer mee doen. Ongelijkheid groeit. Ongeregeld werk, flexibele contracten sociale onrust weer focus op huisvesting, werkgelegenheid, bestaanszekerheid, zorg, verzekeringsdekking, positie van minder validen juridische strijd: rechtszekerheid, gelijkheid, bescherming van de zwakkere partij en voor de maatschappelijke zorgvuldigheidsnorm en in het brandpunt de gemeente en de transities: privacy en rechtsongelijkheid! Van ambtenaren worden andere vaardigheden gevraagd: Persoonlijke kwaliteiten worden belangrijker: kunnen luisteren, meepraten en meedenken met directies, flexibel zijn, beschikken over aanpassingsvermogen, omgaan met mensen, vertrouwen wekken, empathie tonen en binden Waardengerichtheid: Waardengerichtheid: dienen van publiek belang Juist ook voor overheden: integriteit staat hoog op de agenda. Wat is een goede ambtenaar? (NZA, UWV en boetes Fraudewet) 2
BIOS (bureau integriteitsbevordering openbare sector)*: corruptie, fraude, diefstal en verduistering dubieuze beloften of giften onverenigbare functies en bindingen misbruik ik en manipulatie van informatie misbruik van bevoegdheden verspilling en wanprestatie ongewenste omgangsvormen (discriminatie, intimidatie en pesten) misdragingen in de vrije tijd *Informatie van BIOS Dus aandacht voor: onpartijdigheid betrouwbaarheid zorgvuldigheid dienstbaarheid en respectvolle bejegening professionaliteit en morele verantwoordelijkheid Voor meer informatie: http://www.integriteitoverheid.nl/fileadmin/bios/data/nieuws/2014/bios_-_presentaties_kio_20-11-14.pdf Vertrouwen in een veranderende samenleving https://www.youtube.com/watch?v=pbk2qcyzfww t / t h? De Nationale DenkTank geeft in deze film een kort overzicht van de uitkomsten van het onderzoek naar vertrouwen. De vijf cases die aan bod komen zijn: wetenschappelijk gefundeerd beleid, het pensioenstelsel, de rechtspraak, de politie, en burgers zelf. - Burgers ervaren gebrek in vertrouwen, overheid afstandelijk, te veel inadequate regels - Ambtenaren vinden burgers verwend, kritisch, cynisch en onwetendheid - Vertrouwen van/in burgers (vertrouwen is over en weer nodig) 3
Klant is belangrijk Echte klantvriendelijkheid is belangrijk Eén klacht: (sociale) media en je staat te kijk. Toenemende schulden: nieuwe kijk op schulden als gedragsvraagstuk. We zijn niet zo rationeel als we denken. Hoe maken mensen keuzes bij aangaan abonnementen, koop? Vooroordelen/ intuïtie Overoptimisme Groepsdruk Self-serving bias Schaarste Framing: afhankelijk van de manier van inkleding (frame) worden verschillende beslissingen genomen. Wat zijn oplossingen om dit soort effecten te verkleinen? Bewustzijn dat ze bestaan Zelfreflectie fl Gestructureerde besluitvorming ( bv adhv checklists, beslisbomen, ontwikkeling van instrumenten, bij schuldhulpverlening is @mesis ontwikkeld om de financiële zelfredzaamheid in te schatten, organiseren van feedback etc). Gedragsbeïnvloeding als mogelijkheid: via nudging (duwtje in de goede richting bv door de overheid: dan betere keuzen maken) Ontwikkelen betaalknop van Groenewegen&partners: angstprikkel veroorzaakt weglopen (brieven niet open maken en geen telefoon opnemen). Sociale prikkel en beloning wel. Vraag is hoe dan te belonen? 4
Voorbeeld van gedragsbeïnvloeding door belastingdienst in Engeland: nieuwe vorm envelop (niet meteen in de papierbak) door verandering van één zin: 85% van uw stadgenoten betaalden hun belastingen op tijd (=sociale norm), stegen de inkomsten met 15% Wordt ook gedaan door energiemaatschappijen (huishoudens in uw straat gebruiken zoveel..) We zijn minder rationeel dan we denken Uit onderzoek blijkt dat bedreiging van de schuldenaar vaak niet effectief is. Zowel de herinnering aan eerder slecht gedrag (ze hebben schulden) als de dreiging met negatieve consequenties in de toekomst (extra kosten of een dagvaarding) g) kan de schuldenaar een slecht gevoel over zich zelf geven.* De gevolgen: inhoud vermijden of ontkennen. *Onderzoek Incassade Rijksuniversiteit Groningen: message framing (gedragsbeïnvloeding van debiteuren) Onderzoek en aanpak deurwaarder Wanneer nemen debiteuren aanmaningsbrief serieuzer? Het is van belang om de schuldenaar te motiveren om contact t op te nemen en uit te leggen waarom ze informatie serieus moeten nemen. Het voorbeeld van de onderzoekers* (in een korte tekst die uitlegt waarom ze niet aan (gedrags)veranderingen ontkomen): Onderzoekers in opdracht van Incassade* Voorbeeld brief Incassade Een betalingsachterstand kan iedereen overkomen. Daarom bent u nog geen wanbetaler Wees eerlijk. Sommige mensen denken misschien: als ik niets doe, komt het wel goed. Een heel begrijpelijke gedachte. Maar niet juist: een betalingsachterstand verdwijnt niet vanzelf. U kunt dit probleem alleen oplossen door contact op te nemen met (..organisatie invullen) Wat wilt u? Wilt u graag van uw betalingsachterstand af? Liever geen zorgen meer over uw schulden? Neem dan contact op met (..organisatie invullen) 5
Onderzoek onder huurders bij dreigende huisuitzetting: belangrijk hoofdstuk over ervaringen met deurwaarders. Globaal: persoonlijk contact wordt belangrijk gevonden, niet elke dag een andere deurwaarder aan de deur en dreigbrieven worden op stapel gelegd en niet geopend. Maar kan dat nog wel? NIBUD*: onbetaalde rekeningen kosten samenleving miljoenen. Pleiten voor een integrale aanpak minstens 15% Nederlandse huishoudens heeft ernstige betalingsachterstanden (1,1 miljoen huishoudens) dus investeren in schuldpreventie op breed niveau het kost (!) 100.000 aan één huishouden: verloren afschrijvingen, hulpverlening, verzuim- en ziektekosten, verloren arbeidsuren, uitkeringen en huisuitzettingen en gevoelen van uitsluiting en spanningen in het gezin *rapport Overkoepelende blik op omvang en preventie van schulden in Nederland Maar: inzichten uit gedragswetenschap laten zien dat (goede) keuzen maken niet altijd eenvoudig is er wordt niet altijd rationeel gehandeld Dus is ondersteuning nodig (en niet zorgen voor) wel begrijpelijke informatie geven nadenken over verdienmodellen (bv Wehkamp en krediet) nieuwe kijk op schulden nodig en nadenken over nieuwe oplossingen En daarbij is van belang dat: meer dan de helft van de verzoekers om schuldhulpverlening is in behandeling bij GGZ, verslavingszorg, g, maatschappelijk werk of MEE (voor mensen met beperkingen) bovendien wordt het steeds moeilijker om mee te doen: digitalisering (begint al bij reizen met openbaar vervoer) en complexe samenleving 6
Oplossing Meerderjarigenbewind: wetswijziging m.i.v. 1-01-2014 Verkwisting weg als grond voor curatele en nu samen met het hebben van problematische schulden een van de gronden voor beschermingsbewind (art. 1:431 (nieuw) Curatele en bewind worden opgenomen in een openbaar register (1:391) Het aantal mensen dat onder bewind wordt gesteld, is explosief gegroeid. Het aantal bewindzaken dat kantonrechters in Nederland behandelen is de laatste jaren bijna verdrievoudigd. Dat blijkt uit het jaarverslag Rechtspraak over 2012. De toenemende schuldenproblemen en de vergrijzing zijn volgens kantonrechters de belangrijkste oorzaken. Genoemde ontwikkelingen treffen ook de werkzaamheden van de lokale overheden. Hoe kunnen lokale overheden werken aan betere contacten met burgers en hoe kunnen ze nieuwe vaardigheden opdoen? 7