cursus: Didactiek taal en rekenen

cursus: Didactiek taal en rekenen

> Inhoud > Over deze cursus 3 > Didactiek 5 > Doelgericht leren 10 > Taaldidactiek in de bovenbouw 16 > Rekendidactiek in de bovenbouw 20 > Reflectie 22 > Theoriebron 1: Didactiek 24 > Theoriebron 2: Doelgericht leren 27 > Theoriebron 3: Taaldidactiek in de bovenbouw 31 > Theoriebron 4: Rekendidactiek in de bovenbouw 37 > Beoordeling 41 Colofon Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Postbus 1056 7940 KB Meppel Tel.: 0522-235235 Fax: 0522-235222 E-mail: info@edu-actief.nl Internet: www.edu-actief.nl Odalys Faneyte en ROC Mondriaan Auteurs Titel Vormgeving Binnenwerk: DBD design/ruurd de Boer, omslag: Tekst in Beeld/Hubi de Gast ISBN 978 90 3720 729 3 Copyright 2012 Uitgeverij Edu Actief b.v. Eerste druk/eerste oplage Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912.

> Over deze cursus In deze cursus staan de kerndoelen en referentieniveaus voor taal en rekenen in het primair onderwijs centraal. Tijdens deze cursus gaan de studenten zich verdiepen in de didactiek voor taal en rekenen in de bovenbouw. Uitgaande van de kerndoelen moet de student in staat zijn een lesplan te maken dat de leerlingen uitdaagt en stimuleert op het gebied van rekenen en taal. Doelstellingen Je hebt kennis over de taal- en rekenontwikkeling van het schoolkind. Je kunt de juiste methodiek hanteren bij het stimuleren en begeleiden van de taal- en rekenontwikkeling in de bovenbouw. Je hebt kennis van de doorgaande leerlijnen van taal en rekenen in de bovenbouwgroepen van het primair onderwijs. Je kunt een omschrijving geven van doelen die aan het eind van groep 8 op taal- en rekenniveau behaald moeten worden. Je kunt uitleggen hoe de kerndoelen en referentieniveaus houvast bieden bij het volgen en stimuleren van de taal- en rekenontwikkeling. Je kunt weloverwogen kiezen tussen de didactische werkvormen die goed aansluiten op het doel dat je wilt bereiken. Je kunt een relatie leggen tussen de aangeboden activiteit en het doel dat behaald moet worden. Je kunt gevarieerde didactische werkvormen inzetten bij het aanbieden van een reken- en taalactiviteit. Beoordeling Je wordt op verschillende punten beoordeeld. Kijk voor deze punten achter in dit boek. Belangrijke punten bij de beoordeling zijn: actieve deelname aan de lessen een nette en heldere uitwerking van de opdrachten een theorietoets. Je toekomstige collega Naam: Koen van Daal Werkzaam bij: Medewerkers: Werkzaam als: Soort werkzaamheden: De Elout van Soeterwoudeschool Dertien leerkrachten, één onderwijsassistent en één directeur. Onderwijsassistent. Begeleiden van individuele leerlingen en groepjes, observeren en signaleren, organiseren van allerlei groepsoverstijgende activiteiten en assisteren bij het organiseren van een betekenisvolle en veilige leeromgeving. Over de werkomgeving: Ik assisteer in de groepen 6 tot en met 8. Wat is leuk aan je werk: Grootste blunder: Waaraan wil je werken: Gelijke onderwijskansen voor iedereen. Bij het begeleiden van een spellingsactiviteit bleek dat ik zelf een spelfout had gemaakt. Werkboekje ontwerpen met uitdagende opdrachten op het gebied van taal en rekenen. Uitgeverij Edu Actief b.v. 3

Beroepsproduct: Activiteitenmap taal en rekenen De activiteitenmap bevat een verzameling van uitdagende activiteiten voor taal en rekenen in de bovenbouwgroepen van het basisonderwijs. Voor zowel taal als rekenen staan drie domeinen beschreven. Taaldomeinen: 1. mondeling onderwijs 2. schriftelijk onderwijs 3. taalbeschouwing, waaronder strategieën. Rekendomeinen:1. wiskundig inzicht en handelen 2. getallen en bewerkingen 3. meten en meetkunde. Elke werkgroep kiest voor zowel taal als rekenen één domein. Uit elk domein worden minimaal twee kerndoelen uitgekozen en per gekozen kerndoel worden minimaal tien activiteiten uitgewerkt. Processtappen Ontwerp een mooie voorkant voor de activiteitenmap. Bedenk aan de hand van de theoriebronnen minimaal tien uitdagende activiteiten die goed gebruikt kunnen worden bij het uitwerken van de kerndoelen. Maak een planning en een taakverdeling. Bedenk per activiteit: de doelgroep, de soort activiteit, het doel, de benodigde materialen, de didactische aanpak van de begeleider en de aandachtspunten. Ontwerp een activiteitenmap die in de praktijk informatie, tips en tools biedt bij het begeleiden van taal en rekenen in de bovenbouw. Werkmodel: Cursusplanning op www.factor-e.nl Werkmodel: Samenwerkingscontract op www.factor-e.nl. Laat elke processtap goedkeuren door je docent voordat je verdergaat met de volgende processtap. Eisen aan het beroepsproduct Indeling van de activiteitenmap: voorkant inhoudsopgave gebruiksaanwijzing activiteiten in rubrieken (bijvoorbeeld per kerndoel een rubriek). Indeling beschrijving activiteiten: doelgroep soort activiteit doel benodigde materialen (worden in de activiteitenmap opgenomen) didactische aanpak begeleiders beschrijving van de activiteit. De activiteitenmap heeft een verzorgde buitenkant en het geheel ziet er verzorgd uit De tekst in de activiteitenmap bevat geen spelfouten. De gekozen activiteiten zijn uitdagend en sluiten aan bij het gekozen doelgroep. De activiteitenmap heeft een heldere opbouw en is makkelijk te gebruiken. Presentatie De opbouw van de activiteitenmap wordt aan de rest van de groep gepresenteerd. Per kerndoel kunnen twee activiteiten worden gepresenteerd. 4

> Didactiek Doelstellingen Je kunt de kernbegrippen van de didactische analyse benoemen. Je kunt de zeven kernbegrippen uit het DA-model beschrijven. Je kunt een activiteit voorbereiden aan de hand van het DA-model. Je kunt de verschillende didactische werkvormen benoemen. Je kunt uitleggen wat het belang is van het inzetten van de juiste didactische werkvorm. Opdracht 1: Kernbegrippen DA Als onderwijsassistent heb je geleerd om een activiteit voor te bereiden aan de hand van het DA-model. Noteer de zeven kernbegrippen van een activiteit volgens het DA-model. 1. Theoriebron 1: Didactiek 2. 3. 4. 5. 6. 7. Opdracht 2: Uitwerking kernbegrippen Bij het voorbereiden van een activiteit stel je jezelf een aantal vragen bij elk onderdeel van het DA-model. Noteer bij elk sleutelbegrip de vragen die je jezelf stelt en die je kunt bedenken bij het uitwerken van een activiteit. Kernbegrip Kernvragen 1. Doelstelling 2. Beginsituatie 3. Didactische werkvormen 4. Leerstof 5. Leeractiviteiten 6. Onderwijsleermiddelen 7. Evaluatie Uitgeverij Edu Actief b.v. 5

Opdracht 3: Persoonlijk leerplan Maak voor deze cursus een persoonlijk leerplan aan de hand van de sleutelbegrippen van het DA-model. Werk dit leerplan uit op maximaal twee A4'tjes. Beginsituatie Wie ben je? Wat weet je al over dit onderwerp? Wat is je ervaring met het voorbereiden van activiteiten? Wat is jouw leerstijl? Wat is jouw motivatie? Doelen Wat wil je bereiken met deze cursus? Welke activiteiten ga je ondernemen om je doel te bereiken? Wanneer weet je dat je je doel hebt bereikt? Hoeveel tijd heb je hiervoor nodig? Welke eisen stel je aan jezelf? Didactische werkvormen Hoe moet de uitleg van de docent eruitzien tijdens deze cursus? Wat verwacht je van de begeleiding en ondersteuning? Leeractiviteiten Welke activiteiten moet je doen om je doel in deze cursus te kunnen bereiken? Onderwijsleermiddelen Welke (aanvullende) leermiddelen of materialen heb je binnen deze cursus nodig? Evaluatie Hoe ga je het resultaat evalueren aan het eind? 6

Opdracht 4: Inleiding kern afsluiting Elke activiteit bestaat uit drie fasen. Je start, dan komt de instructie en vervolgens gaan de leerlingen aan de slag. Geef een beknopte omschrijving van elke fase en de rol van de begeleider daarin. Fasen Omschrijving Rol van de begeleider Inleiding Kern Afsluiting Opdracht 5: Hoe leren mensen? Bij het kiezen van de juiste didactische werkvorm is het belangrijk om te weten wat kinderen onthouden en op welke manier zij het meest onthouden. Plaats de volgende percentages achter de juiste stelling en vergelijk jouw antwoord met dat van een klasgenoot. 10% 20% 30% 50% 70% 80% 90% van wat ze lezen van wat ze horen van wat ze zien van wat ze horen en zien van wat ze met anderen bespreken van wat ze evalueren en nabespreken van wat ze anderen uitleggen Vraag jouw docent naar de antwoorden. Wat zou het verband kunnen zijn tussen de gekozen didactische werkvormen en de hoeveelheid informatie die kinderen vasthouden? Uitgeverij Edu Actief b.v. 7

Opdracht 6: Didactische werkvormen Didactische werkvormen worden onderverdeeld in vijf hoofdcategorieën met elk specifieke kenmerken en doelen. Elke categorie is weer opgesplitst in verschillende werkvormen. Plaats elke werkvorm bij de juiste hoofdcategorie. groepsdiscussie vertellen individuele opdrachten werken met viertallen demonstreren partnerwerk brainstorm rollenspel doceren vraag- en antwoordgesprek groepswerk leerspelen Instructievorm Interactievorm Opdrachtvorm Samenwerkingsvorm Spelvorm Opdracht 7: Rol van de begeleider Welke didactische werkvorm hoort bij de onderstaande rollen? Kies uit: leerspelen brainstorm demonstratie vraag- en antwoordgesprek - groepswerk Activiteit van de begeleider: je doet op een visuele manier iets voor, eventueel geholpen door een paar leerlingen. Activiteit van de begeleider: je stelt een vraag en legt een probleem voor. Activiteit van de begeleider: je leidt de opdracht in, begeleidt de groepen tijdens het uitvoeren van de opdracht en begeleidt de nabespreking. Activiteit met de begeleider: je maakt gebruik van een bekende spelvorm om de activiteit aan te bieden en begeleidt het spel. Activiteit van de begeleider: je stelt gerichte vragen en bouwt samen met de leerlingen de activiteit op. 8

Opdracht 8: Leeractiviteiten Bij welke didactische werkvorm kom je de onderstaande leerlingenactiviteiten tegen? Leeractiviteit: de leerlingen spelen een situatie uit de werkelijkheid na. Ze leven zich in in het personage dat ze spelen. Leeractiviteit: de leerlingen proberen door onderling met elkaar in discussie te gaan tot een oplossing of gezamenlijke beslissing te komen. Leeractiviteit: de leerlingen nemen de verantwoordelijkheid om zelfstandig aan de slag te gaan. Leeractiviteit: de leerlingen luisteren en laten de betekenis van het verhaal op zich inwerken. Leeractiviteit: de leerlingen krijgen als opdracht om goed te luisteren en desnoods aantekeningen te maken. Opdracht 9: Lesvoorbereiding Je hebt in de BPV talloze activiteiten voorbereid aan de hand van een lesvoorbereidingsformulier. Je neemt een ingevuld voorbeeld van een lesformulier mee. Voorbereiding Bekijk je lesformulier kritisch. Licht toe waarom je welke keuzes hebt gemaakt, bijvoorbeeld met betrekking tot de gekozen activiteit, doelstelling, beginsituatie, didactische werkvormen of organisatievormen. Welke problemen en vragen ben je tegengekomen tijdens het uitvoeren van de activiteit en hoe heb je deze opgelost? Waarover ben je zelf tevreden? Uitvoering Vergelijk jullie lesformulieren qua inhoud met elkaar: zijn er overeenkomsten en verschillen? Kijk kritisch naar het ingevulde lesformulier van een medestudent en maak notities. Geef elkaar beurtelings feedback. Reflectie Vergelijk de feedback van je medestudenten met jouw eigen reflectie: waren er overeenkomsten en verschillen? Heb je nog bruikbare tips gekregen? Noteer voor jezelf de aandachtspunten. Uitgeverij Edu Actief b.v. 9

> Theoriebron 1: Didactiek Sommige mensen kunnen op een vlotte en natuurlijke wijze de kennis die ze in huis hebben overdragen. Anderen hebben behoefte aan handvatten. Didactiek is een kunst, want je moet goed nadenken over de wijze waarop je kinderen nieuwe kennis en vaardigheden laat opdoen. Als onderwijsassistent word je voornamelijk ingezet bij begeleiding en ondersteuning. Het lesgeven wordt doorgaans door de groepsleerkracht verzorgd. Wanneer je meer ervaring hebt opgedaan, kun je ook breder worden ingezet. Voorbereiding en uitvoering van een activiteit Een goede voorbereiding verhoogt het niveau van de activiteit die je gaat aanbieden. Tijdens de voorbereiding bepaal je de beginsituatie, bedenk je de doelen die je wilt bereiken en maak je een zorgvuldige keuze uit de didactische werkvormen die goed aansluiten bij de gekozen activiteit. De voorbereiding doe je in samenwerking met de groepsleerkracht. Het is van belang dat je weet wat jouw rol is tijdens het voorbereiden en uitvoeren van de activiteit. Bij het voorbereiden van een activiteit waarmee je weinig ervaring hebt, begin je altijd met eenvoudige werkvormen. Bij het voorbereiden van een activiteit moet je goed nadenken over de volgende kernvragen: 1. Hoe bepaal ik de beginsituatie? 2. Welke bedoeling heb ik met deze activiteit? 3. Wat gaan de kinderen doen? Welke leeractiviteiten voeren ze uit? 4. Wat ga ik doen? Welke didactische werkvormen en groeperingsvormen ga ik gebruiken? 5. Uit welke onderdelen is de activiteit opgebouwd en hoe plan ik die in? 6. Welke leermiddelen passen het best bij deze activiteit? 7. Hoe ga ik het leerproces en het resultaat evalueren met de kinderen? 8. Hoe evalueer ik mijn eigen inbreng? Didactisch analysemodel van Van Gelder Een veelgebruikt model dat ondersteuning biedt bij het stap voor stap ontwikkelen en voorbereiden van activiteiten, is het analysemodel van Van Gelder. Er zijn veel modellen ontwikkeld die je helpen na te denken over je didactisch handelen. Het DA-model van Van Gelder kan bij elke activiteit gebruikt worden om precies na te gaan wat je stap voor stap gaat doen om je doel te bereiken. Bij het voorbereiden van een activiteit gebruik je altijd een lesformulier. Dit dient tijdens de activiteit als een geheugensteuntje voor jezelf. Het is niet alleen geschikt voor het werken met een grote groep, maar ook handig te gebruiken als hulpmiddel bij het voorbereiden van een activiteit in een klein groepje. A. Voorbereiding Titel lesbrief Titel 24

Doelstelling Persoonlijk leerdoel Wat is de beginsituatie? Hoe heb je deze les voorbereid? B. Lesschema Lesfase Tijdsduur Didactische werkvormen Inleiding Kern Leeractiviteit Organisatie/leermiddelen Afsluiting Doelstelling De voorbereiding van een activiteit begint altijd met het vaststellen van je doelen. Je maakt onderscheid tussen het doel dat je met de kinderen wilt bereiken en je persoonlijk leerdoel. Het lesdoel moet zo concreet mogelijk worden geformuleerd (SMART). Voorbeeld van een lesdoel: aan het eind van de activiteit kunnen de kinderen een relatie leggen tussen cijfersymbolen en concrete aantallen door het juiste cijfer te noemen bij het aantal figuren. Als je een doel formuleert, moet je dat in concrete bewoordingen doen: Wat gaan de kinderen leren? Welke handelingen horen hierbij? Wat zijn de voorwaarden waaronder het doel wordt bereikt? Beginsituatie De beginsituatie verschilt per kind, doelgroep of leerjaar. Het is van belang dat je weet wat de kinderen al kennen en kunnen. Vanuit de beginsituatie werk je naar het doel dat je met de activiteit wilt bereiken. Als kinderen een bepaalde vaardigheid niet beheersen, moet je dit meenemen bij het formuleren van het doel dat je wilt bereiken. Lesfase Bij elke fase geef je aan in welke volgorde je de activiteit gaat aanbieden, hoeveel tijd het in beslag neemt, wat de leerinhoud is, welke didactische werkvormen je gaat inzetten, wat de leeractiviteiten van de kinderen zijn, hoe de organisatie eruitziet en wat de benodigde materialen zijn. Tijd Op school heb je te maken met een vrij strakke dagindeling. Je moet je activiteit plannen binnen de tijd die je ervoor hebt. Je moet voor elke fase van je activiteit goed inschatten hoeveel tijd je ervoor nodig denkt te hebben en je moet ook proberen om je daaraan te houden. Uitgeverij Edu Actief b.v. 25

Didactische werkvormen Bij didactische werkvormen geef je aan hoe je de leerstof aanbiedt en op welke manier de kinderen deze verwerken. Je maakt altijd een keuze uit de didactische werkvormen die het best passen bij de activiteit. Je kunt kiezen uit interactievormen, instructievormen, opdrachtvormen, samenwerkingsvormen en spelvormen. Probeer bij het aanbieden van de activiteit ook gebruik te maken van gevarieerde werkvormen. Leeractiviteiten Je noteert wat de leerlingen werkelijk doen. Bijvoorbeeld lezen, tellen, kleuren, bronnen zoeken en raadplegen. Bij een interactieve werkvorm verwacht je dat ze actief meedoen, vragen stellen en antwoorden geven. Organisatie De organisatie is een belangrijk onderdeel van klassenmanagement. Je moet ervoor zorgen dat elk onderdeel van de activiteit goed geregeld is, dat je snel aan de slag kunt en dat de overgang van de ene naar de andere lesfase soepel verloopt. Je zorgt ervoor dat de ruimte op orde is en dat je materialen klaarliggen. Je denkt van tevoren na over afspraken die je met de kinderen gaat maken Leermiddelen Je geeft aan welke hulpmiddelen jij en de leerlingen nodig hebben bij de verschillende fasen van de activiteit, zodat de activiteit soepel verloopt. 26

> Beoordeling Naam deelnemer: Namen groepsleden: Groep: Docent: Blok: Cursus: Onderwerp: Beoordeling Criteria Voldoende Onvoldoende Proces Uitwerking opdrachten Overzichtelijk mapje met alle uitgewerkte opdrachten. Ontwerp activiteitenmap Per kerndoel staan minimaal tien uitdagende activiteiten beschreven. Eisen aan het beroepsproduct Indeling van de activiteitenmap: voorkant inhoudsopgave gebruiksaanwijzing activiteiten in rubrieken (bijvoorbeeld per kerndoel een rubriek). Indeling beschrijving activiteiten: doelgroep soort activiteit doel benodigde materialen (worden in de activiteitenmap opgenomen) didactische aanpak begeleiders beschrijving van de activiteit. De activiteitenmap heeft een verzorgde buitenkant en het geheel ziet er verzorgd uit. De tekst in de activiteitenmap bevat geen spelfouten. De gekozen activiteiten zijn uitdagend en sluit aan bij het gekozen doelgroep. De activiteitenmap heeft een heldere opbouw en is makkelijk te gebruiken. Uitgeverij Edu Actief b.v. 41

Beoordeling Criteria Voldoende Onvoldoende Actieve deelname in de les Uitvoering Mondeling en schriftelijk taalgebruik Actieve bijdrage tijdens de cursus. Presentatie Geeft een beschrijving van de opgedane kennis binnen deze cursus. Geeft een verantwoording van de geschiktheid van de activiteiten. Mondeling taalgebruik Correct Nederlands bij de presentatie. Schriftelijk taalgebruik Correct Nederlands, correcte spelling en correcte opbouw in de tekst van de activiteitenmap. Overig Eindbeoordeling Onvoldoende Voldoende Goed > Datum:... Paraaf docent: Paraaf deelnemer:...... 42