Een eerste reactie op de vraag over asbestdaken Notitie bij het richtinggevend college- en raadsvoorstel asbestdaken juni 2016 Naar aanleiding van het voornemen van het rijk om asbestdaken te verbieden per 1 januari 2024 zijn uit verschillende wijken in Lelystad vragen om hulp van de gemeente gekomen. De gemeenteraad heeft het college gevraagd met een voorstel te komen hoe de inwoners ondersteund kunnen worden bij deze praktische en financiële uitdaging. In dit document worden opties beschreven waaruit de ondersteuning van de gemeente zou kunnen bestaan. In bijlage 1 vindt u een duiding van het probleem en de ideale eindsituatie. In bijlage 2 vindt u een korte samenvatting van de problematiek in de wijken Tjalk, Haf, Bongerd en Wold afkomstig van het Platform Asbestdaken Lelystad. Dit document is als bijlage gevoegd bij een college- en een raadsvoorstel. Met het collegevoorstel maakt het college keuzes in de uitwerking van diverse dienstverleningsopties. Voor die onderwerpen waarvoor begrotingsvoorstellen nodig zijn legt het college haar ideeën met betrekking tot het gewenste niveau van dienstverlening aan de betrokken bewoners(groepen) voor aan de raad. Aan de hand van de keuzes die de raad maakt zal de komende maanden invulling gegeven worden aan het kadernotavoorstel betreffende asbestdaken. Het uitgewerkte raadsvoorstel zal opgenomen worden in de begroting. De rol van de gemeente is beperkt. Bij alles wat we doen als gemeente komt de vraag langs: wat is onze rol. Wat moeten we, wat mogen we, wat kunnen we, wat willen we. Maar ook: wat kunnen, willen en mogen we niet. Het vervangen van daken is primair een verantwoordelijkheid van de eigenaar. Het hoort bij het onderhoud van het pand. Binnen de daarvoor geldende regelgeving bepaalt de eigenaar zelf hoe, wat en wanneer hij iets aan zijn pand doet of laat doen. De gemeente is bevoegd gezag voor onder andere de woningwet en aanverwante regelgeving. Daarnaast heeft ze verantwoordelijkheden rond volksgezondheid, veiligheid en voorlichting over regels. Welk dienstverleningsniveau kiest de gemeente? Op het wettelijk niveau gaan we door met toezicht en handhaving op dit onderwerp, bereiden we ons tijdig voor op het aankomende verbod op asbesthoudende daken en houden we de informatievoorziening rond asbest actueel. We kunnen de eigenaren op diverse wijze aanvullend ondersteunen, waarbij onderscheid is tussen financiële en procesmatige ondersteuning. Het gemeentebestuur zal hier een keus in moeten maken, zij kan immers via de lopende begrotingsbehandeling middelen beschikbaar stellen. Door al vroeg in het proces de gemeenteraad te vragen naar haar ambitie voor wat betreft het dienstverleningsniveau kan hier bij de uitwerking rekening mee gehouden worden.
Ondersteuningsopties, in volgorde van oplopende kosten en inspanning voor de gemeente, kunnen zijn: Financiële ondersteuning - Lobby: provincie, rijk. (EU?) - Voorlichting over beschikbare subsidies en leningen - Uitbreiding duurzaamheidslening en/of stimuleringsregeling woningverbetering (aanpassen voorwaarden en budgetplafond) - Speciale asbestlening - Maatwerklening - Aflossingsvrije lening (hypothecair, af te lossen bij verkoop woning) - Vergoeding kostenposten (bv onderzoek, procesbegeleiding) - Aanvullende subsidie (vangnet zwaarste probleemgevallen? Anderen?) Praktische, procesmatige ondersteuning - Lobby: landelijk samenwerkingsverband asbestdaken (vertegenwoordigers van alle betrokken partijen: I&M, Bouwend Nederland, asbestbranche, verzekeraars, verhuurders, overheden, Vereniging Eigen Huis en diverse anderen) - Voorlichting over regels - Actief leden samenwerkingsverband bevragen over en betrekken bij onze knelpunten - Passieve voorlichting over kansen duurzaamheid, wooncomfort en verbetering (informatiepunt) - Actieve voorlichting in samenwerking met de duurzaamheidswinkel - Ondersteunen selectie van procesbegeleiding en/of projectleiding - Organiseren procesbegeleiding (via aanbesteding selectie geschikte partijen, in te huren door bewoners(groepen)), sturing mogelijk op inventarisatie kansen duurzaamheid, wooncomfort en verbetering - Inhuren procesbegeleiding (idem, maar gemeentelijke projectleider stuurt op inhoud) - Gemeentelijke projectleiding (rechtstreeks overleg met bewonersgroepen incl selectie uitvoerders)
Vragen en voorstellen over uit te werken onderdelen van dienstverlening Vanuit het bovenstaande overzicht zijn geschikte ondersteuningsopties vertaald naar voorstellen aan college, respectievelijk gemeenteraad om concrete acties in gang te zetten of onderdelen nader te onderzoeken en uit te werken. Voor alle onderdelen is een belangrijk knelpunt dat er nog geen budget beschikbaar is. De uitwerking van een deel van de punten vraagt vooral uren (die hier ook niet voor gereserveerd zijn), maar daadwerkelijk leningen en financiering verstrekken kan pas vanaf 2017, als in de nog te behandelen begroting middelen hiervoor beschikbaar gesteld zijn en waar van toepassing de benodigde verordeningen vastgesteld zijn. Dit geldt ook voor andere onderdelen als hiervoor budget nodig blijkt te zijn. 1. Financiële ondersteuning Het vervangen van een asbestdak is een forse investering. Voor een eenvoudige woning liggen de kosten tussen de vijf en de twintig duizend euro. Vanuit de bewonerscollectieven komen signalen dat een aanzienlijk deel van de eigenaren dit niet kan betalen zonder financiële ondersteuning. Voorstel 1a: Starten cq doorgaan met lobby en voorlichting rond financiële voorzieningen voor vervanging van asbestdaken 1a.1 In het kader van lobby zijn al diverse stappen gezet: onze situatie is via politieke en ambtelijke lijnen onder de aandacht gebracht bij minister Blok en staatssecretaris Dijksma, er is contact met het landelijke samenwerkingsverband asbestdaken en er is contact gelegd tussen onze wethouder en gedeputeerde Stuivenberg. Voorstel aan het college is de lobby rond financiële voorzieningen voort te zetten en uit te bouwen. 1a.2 Voorlichting rond beschikbare financiële voorzieningen is te regelen zonder verdere besluitvorming. Samen met de bewonersgroepen wordt de informatie zo compleet mogelijk gemaakt en gedeeld via Internet en de frontoffice. Na besluitvorming over de hieronder genoemde begrotingsvoorstellen zal ook hierover via diverse kanalen (oa in een bijeenkomst) informatie gedeeld worden. Voorstel aan het college is voorlichting rond beschikbare financiële voorzieningen voor zover mogelijk in gang te zetten en hierbij maximaal gebruik te maken van informatie die elders al beschikbaar is. Voorstel 1b: Onderzoeken mogelijkheden uitbreiding duurzaamheidslening, speciale asbestlening en/of aflossingsvrije lening De SVn (Stichting Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse Gemeenten) heeft verschillende leningsvormen. Lelystad biedt hiervan momenteel vier varianten aan, waarvan er twee relevant zijn voor dit dossier: de Stimuleringslening (nu alleen beschikbaar voor de Zuiderzeewijk en een deel van de Atolwijk) en de Duurzaamheidslening. Daarnaast heeft SVn de Maatwerklening, bedoeld voor mensen die niet in aanmerking komen voor een gewone lening. Bij deze Maatwerklening worden de maandelijkse lasten afgestemd op de financiële draagkracht van de cliënt. De SVn ontwikkelt een standaardproduct voor asbestleningen, maar dat is niet op korte termijn beschikbaar.
Met instemming van de raad zal de komende maanden gewerkt worden aan onderzoek naar de te verwachten vraag en kosten van deze voorzieningen, uitwerking van passende voorwaarden en voorstellen voor budgetplafonds voor de verschillende varianten. De uitkomsten zullen worden verwerkt in een apart besluitpunt bij de begroting. 1b.1 Het uitbreiden of aanpassen van de duurzaamheidslening en/of de stimuleringsregeling woningverbetering Atol- en Zuiderzeewijk of een aparte, maar gelijkwaardige asbestlening is relatief eenvoudig te realiseren na instemming van de raad. Wel moeten er onderbouwde keuzes gemaakt worden over voorwaarden en budgetplafond. De informatie hiervoor is nog niet beschikbaar. Voorstel aan de raad is de inzet van een duurzaamheids-, stimulerings- en/of asbestlening voor asbestdaken nader te onderzoeken en uit te werken tot een begrotingsvoorstel 1b.2 Het beschikbaar maken van andere vormen van leningen, bijvoorbeeld met behulp van de Maatwerklening van de SVn, en het formuleren van de voorwaarden hiervan vergt meer onderzoek naar juridische en financiële consequenties en risico s. Ook is een nauwkeuriger beeld nodig van de te verwachten vraag naar deze voorziening. Voorstel aan de raad is de inzet van andere vormen van lening voor asbestdaken nader te onderzoeken en uit te werken tot een begrotingsvoorstel Voorstel 1c: Onderzoeken mogelijkheden vergoeding kostenposten Het verbod op asbestdaken zorgt ervoor dat een potentiële bedreiging van de volksgezondheid wordt weggenomen. Eigenaren die hun asbestdak willen vervangen lopen echter tegen kostenposten op die eigenaren van een dak zonder asbest niet hoeven te maken. Vooraf moet een asbestinventarisatie uitgevoerd worden en het oude dak moet onder strenge arbeidsbescherming worden weggehaald. Na verwijdering moet het werkgebied worden uitgekeurd voordat het nieuwe dak geplaatst kan worden. Naast deze specifieke kostenposten zijn er nog andere kosten die niet asbestgerelateerd zijn, zoals flora- en faunaonderzoek en proces- en projectbegeleiding. Met instemming van de raad zullen we de bij het voorstel genoemde punten uitzoeken en uitwerken. De uitkomsten zullen als een apart besluitpunt bij de begroting aan de raad worden voorgelegd. 1c Een vergoeding of restitutie van kostenposten (bv asbestinventarisatie, flora- en faunaonderzoek, procesbegeleiding) kan gebruikt worden als stimulans voor tijdige vervanging. Hiervoor zal uitgezocht moeten worden of dit mogelijk is, welke kostenposten zich hiervoor lenen, wat de maximum vergoeding zou kunnen zijn, welke voorwaarden hierbij gelden en wat de financiële en juridische consequenties voor de gemeente zijn. Kanttekening bij een dergelijke vergoeding is dat woningeigenaren buiten de huidige doelgroep hiervan uitgesloten worden terwijl ook hun dak op enig moment aan vervanging toe is. Door alleen asbestgerelateerde kosten deels te vergoeden speelt dit probleem niet. Voor te leggen voorstel aan de raad: de beschikbaarstelling van een vergoeding voor asbestgerelateerde kostenposten nader te onderzoeken en uit te werken tot een begrotingsvoorstel
2. Praktische, procesmatige ondersteuning Voorstel 2a: Starten cq doorgaan met lobby en voorlichting rond vervanging van daken 2a.1 In het kader van lobby zijn al diverse stappen gezet: onze situatie is via politieke en ambtelijke lijnen onder de aandacht gebracht bij minister Blok en staatssecretaris Dijksma en er is contact met het landelijke samenwerkingsverband asbestdaken. Voorstel aan het college is de lobby rond vervanging van daken voort te zetten en uit te bouwen en het opgebouwde netwerk te benutten voor ondersteuning en voorlichting aan onze inwoners. 2a.2 Onze website is het afgelopen half jaar sterk verbeterd. Ook de bewonerscollectieven hebben veel informatie gedeeld. Door bundeling van krachten kunnen we de aanwezige kennis versterken en delen met eigenaren die voor dezelfde uitdaging staan. Naast digitaal kan ook via de frontoffice informatie worden gedeeld. Voorstel aan het college is de informatievoorziening rond vervanging van daken samen met de bewonerscollectieven te optimaliseren en hierbij waar mogelijk aan te sluiten bij landelijke initiatieven. 2a.3 Klantbegeleiding vanuit de frontoffice richt zich nu vooral op toetsen van voorgelegde conceptplannen. Door ook informatie te geven over handhaving nu en na 2024 wordt duidelijker dat naleving van de regels van belang is. Voorstel aan het college is de informatie en voorlichting over de regels aan te vullen met informatie over handhaving. 2a.4 Eind 2015 is van 90% van de adressen met een bouwjaar van voor 1994 in beeld gebracht of het dak van het hoofdgebouw naar verwachting asbesthoudend is. Daarnaast is van de gevels en de projectmatig gebouwde bijgebouwen een zelfde inschatting gemaakt. De rest van de adressen zal de komende tijd werkendeweg bekeken worden. Het college vindt het belangrijk dat ruim voor 2024 de inventarisatie compleet is en zal zich inspannen voor eind 2018 de gegevens aan te vullen, inclusief verwerking van sloopvergunningen en -meldingen. Deze actie zal opgenomen worden in het HandhavingsUitvoeringsProgramma (HUP) Hierbij geldt de kanttekening dat in het geval er golfplaten of leien op het dak aanwezig zijn, de kans groot is dat het om asbesthoudend materiaal gaat. Leien en golfplaten van voor 1994 worden als (waarschijnlijk) asbesthoudend genoteerd totdat het tegendeel bewezen wordt. In het geval er mastiek/dakleer (teerachtig materiaal) gebruikt is als dakbedekking, is de kans veel kleiner dat dit asbesthoudend is. Er zijn geen gegevens beschikbaar over de mate waarin asbesthoudend mastiek/dakleer is toegepast. Daken met mastiek en dakleer worden in ons asbestregister vooralsnog niet als asbesthoudend genoteerd tenzij er aanwijzingen zijn dat in het project of gebouwtype waarschijnlijk de asbesthoudende variant is toegepast. Een tweede kanttekening is dat schuurtjes, tuinhuisjes en dergelijke niet actief meegenomen worden in onze inventarisatie. Inspanning en rendement lopen hierbij te ver uiteen. Uiteraard geldt het verbod tzt wel voor deze daken. Voorstel aan het college is voor eind 2018 in beeld te brengen op welke adressen het dak van het hoofdgebouw naar verwachting asbesthoudend is. Voorstel 2b: Uitwerken samenwerking met duurzaamheidswinkel 2b De duurzaamheidswinkel gaat graag met de bewoners(collectieven) in gesprek om kansen voor verduurzaming te onderzoeken. Ook faciliteren ze graag in het verstrekken van informatie. Voorstel aan het college is de samenwerking met de duurzaamheidswinkel verder uit te werken.
Voorstel 2c: Stimuleren samenwerking 2c Door contact tussen eigenaren en verhuurders kan samenwerking gezocht worden. Via opbouwwerk en sociaal wijkteam kunnen mogelijk ook achterblijvers aangehaakt worden. Voorstel aan het college is de contacten tussen bewoners en verhuurders en tussen bewoners onderling te stimuleren. Voorstel 2d: Geen gemeentelijke procesbegeleiding of projectleiding De betrokken woningeigenaren geven aan dat ze het hele proces van plannen maken, kiezen voor materialen, isolatie en extra werkzaamheden, betrekken van hun buren, vragen van offertes en coördineren van de werkzaamheden moeilijk vinden. Ze hebben behoefte aan professionele begeleiding en vragen de gemeente hierin de regie te nemen. Juridisch is dit een lastig punt. Onderhoud van de woning (of bedrijfspand) is de verantwoordelijkheid van de eigenaar en elke inmenging van de gemeente die verder gaat dan wettelijke regels en vastgesteld beleid kan leiden tot discussies en getouwtrek. Een oplossing hiervoor is een tweetrapsraket: - De eerste stap is dat de bewonerscollectieven zelf, ondersteund door een door hen ingeschakelde professional, via een offertetraject of een aanbestedingsprocedure gezamenlijk één of meerdere geschikte partijen voor projectleiding en/of procesbegeleiding selecteren. - De individuele collectieven kunnen vervolgens elk een geselecteerde partij tegen de geoffreerde tarieven inhuren om hen bij het vervolgtraject te ondersteunen. De bewoners zijn op deze wijze volledig zelf verantwoordelijk voor het selectieproces. De gemeente kan niet worden aangesproken op de kwaliteit van de geselecteerde en ingehuurde projectleiding en/of procesbegeleiding. 2d.1 Bij het inschakelen van een professional voor de ondersteuning van een offertetraject of een aanbestedingsprocedure zouden we de gezamenlijke collectieven op twee manieren kunnen ondersteunen: - We kunnen meedenken bij het stellen van de goede uitvraag en we kunnen meekijken of de aanbiedingen leiden tot het beoogde doel, namelijk het gezamenlijk selecteren van procesbegeleiders of projectleiders die per wijk/woningtype de bewonersgroepen kunnen helpen vanaf plannen maken tot en met de opleveringscontrole van hun nieuwe daken. - Daarnaast zouden we dit deel van het proces kunnen ondersteunen met een financiële bijdrage door met een financiering op declaratiebasis de kosten van de professional op ons te nemen. Voorstel aan de raad is te onderzoeken welke uren en kosten gemoeid zijn met financiering van externe ondersteuning van de gezamenlijke bewonerscollectieven bij de selectie van procesbegeleiders of projectleiders en deze middelen op te nemen in een begrotingsvoorstel. 2d.2 Het inhuren van een procesbegeleider of projectleider per wijk/woningtype maakt onderdeel uit van het voorbereidingsproces van de verbouwing. De bewonersgroepen kunnen een keus maken uit de door/namens hen geselecteerde partijen en de kosten meenemen in de verbouwingskosten. Voorstel aan de raad is procesbegeleiding of projectleiding tijdens het verbouwproces niet te financieren. Er blijft een groep over die buiten de boot valt Een groot deel van de panden met een asbestdak bestaat uit panden in rijtjes. De vervanging gaat het gemakkelijkst en goedkoopst als het hele blok in één keer aangepakt wordt.
Zelfs als het gemeentebestuur er bij de begrotingsbehandeling voor kiest alle genoemde ondersteuningsopties in te zetten zal er naar verwachting een groep eigenaren overblijven die niet mee wil of kan doen met de gezamenlijke vervanging van de daken in hun blok. Dit kan allerlei oorzaken hebben, van financiële of andere aard. Doordat de onderliggende problematiek zeer divers is vergt dit individuele begeleidingstrajecten. De duur en kosten hiervan zijn vooraf niet in te schatten. Ook is niet in te schatten over hoeveel huishoudens het gaat. 19 mei 2016 Ellen Rozema Afdeling Beleid