STATENBRIEF Onderwerp: Relazione finale (eindrapportage) Giro Gelderland Portefeuillehouder: J. Markink Kerntaak/plandoel: Regionale Economie/Giro d Italia Doel van deze brief: Het college van Gedeputeerde Staten verzoekt de leden van Provinciale Staten om: Te besluiten conform het ontwerpbesluit Over de inhoud van deze brief te overleggen De inhoud van deze brief voor kennisgeving aan te nemen (informatieplicht) HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH 1 Inhoud voorstel (beoogd resultaat/doel) Begin mei 2016 was de wielerronde Giro d Italia drie dagen lang op onze Gelderse wegen te vinden. Op de eerste dag werd een tijdrit verreden in het centrum van Apeldoorn, op de tweede dag reed het peloton van Arnhem naar Nijmegen en op de derde dag ging de etappe van Nijmegen naar Arnhem. Met de finish van de derde etappe op 8 mei j.l. kwam er een einde aan The Big Start van de Giro d Italia 2016 in Gelderland. In de aanloop naar en tijdens de wielerronde kleurde onze provincie meer en meer roze en stond Gelderland met het wielerfeest nationaal en internationaal volop in de belangstelling. Nu het evenement inhoudelijk en financieel is afgerond, willen wij met u daarop terugkijken. Wij bieden uw Staten hierbij de eindrapportage aan. Giro Gelderland wordt daarin in al zijn facetten beschreven. De eindrapportage is mede gebaseerd op een evaluatie opgesteld door de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN). Ons eindrapport en de evaluatie van de HAN zijn als bijlagen bij deze Statenbrief gevoegd. Buon divertimento bij het lezen. Wij zijn nog steeds onder de indruk van alle dynamiek die de start van Giro d Italia 2016 in Gelderland heeft opgeleverd. Of het nu gaat om de vele piazza s (buurtfeesten) en mercato s (Italiaanse markten), de goed bezochte fietslessen en -clinics of de ontwerpen van nieuwe fietsrekken: wij hebben dit evenement als succesvol ervaren. Wij hopen dan ook dat wij samen met u de ervaring en kennis die uit Giro Gelderland is voortgekomen voor nieuwe evenementen kunnen inzetten. Leeswijzer In de volgende paragraaf nemen wij u in vogelvlucht mee naar de belangrijkste momenten van Giro Gelderland. In paragraaf 3 gaan wij in op de resultaten die met Giro Gelderland behaald zijn. In paragraaf 4 kijken we naar de risico s. Informatie over de financiële afwikkeling van dit project kunt u vervolgens lezen in paragraaf 5. Tenslotte nodigen wij u in paragraaf 6 uit voor een technische briefing, waarin de eindrapportage en de evaluatie nader worden toegelicht. 2 Aanleiding De ambitie en haalbaarheid om de Giro d Italia in 2016 in Gelderland van start te laten gaan, werd in de eerste helft van 2014 verkend met als resultaat een PS-voorstel om de Giro d Italia naar Gelderland te halen. In juni 2014 stemde u met deze ambitie in (PS2014-469). Inlichtingen bij: Lars Oosters, telefoonnummer (026) 359 91 53 e-mailadres: post@gelderland.nl
De provincie stond niet alleen aan de startlijn; ook Arnhem, Apeldoorn en Nijmegen sprongen in het wiel om de start van de Giro mede te organiseren. Een dergelijk groot evenement sloot in onze beleving goed aan op de gemeentelijke en provinciale beleidsdoelstellingen om economie en vrijetijdsbesteding te stimuleren, sportbeoefening te bevorderen en de aantrekkelijke kanten van Gelderland en de steden te promoten (citymarketing). In februari 2015 hebben uw Staten voor Giro Gelderland 5 miljoen beschikbaar gesteld. Samen met bijdragen van de gemeenten, de personele inzet van de provincie en de steden, de verkregen VWSsubsidie en bijdragen van derden (sponsoring en hospitality) was er een begroting beschikbaar van 11,3 miljoen. In het najaar van 2015 hebben wij deze bijgesteld naar 12,85 miljoen (zie hiervoor onze Statenbrief PS2015-666). De onderlinge afspraken en verplichtingen tussen de vier overheden zijn vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst voor de voorbereidingsfase en een bestuursovereenkomst voor de realisatiefase. Nadat in juni 2015 wereldkundig werd gemaakt dat de 99ste editie van de Giro d Italia in Gelderland zou starten en het contract met RCS, de organisator van de Giro, getekend was (oktober 2015), kon de projectorganisatie in het najaar van 2015 op volle kracht verder gaan met de voorbereidingen van de 99 ste start van de Giro d Italia. Na de opwarmfase van 99 dagen, waarin maar liefst 1.516 side events werden gehouden, startte de Giro d Italia op 5 mei j.l. met de ploegenpresentatie in Apeldoorn. De volgende dag vond de tijdrit van 9,8 km in deze stad plaats die aangevuurd door een massaal opgekomen, enthousiast publiek en bijgewoond door Koning Willem Alexander - door Tom Dumoulin op zijn naam werd geschreven. De volgende dag klonk het startschot in Arnhem. Het peloton doorkruiste de Veluwe via Hoenderloo, reed verder via Wageningen naar Tiel om via Heumen en een stukje Duitsland (Kranenburg) na 188 km te finishen in Nijmegen. Op 8 mei, de laatste dag van de Giro d Italia in Gelderland, werd gestart in Nijmegen en werd vervolgens via Zevenaar en Berkelland gekoerst naar Zutphen om - na een spannende klim op de Posbank, gewonnen door onze provinciegenoot Maarten Tjalingii - na 189 km te eindigen in Arnhem. 3 Bestaand beleid c.q. kader Het was de 99 ste keer dat de Giro verreden werd en de 12 e keer dat de start buiten Italië plaatsvond. Voor onze provincie was het voor het eerst dat wij, samen met de gemeenten Apeldoorn, Arnhem en Nijmegen, zo n ambitieus evenement hebben georganiseerd. In het Statenvoorstel Giro d Italia (PS2015-80) staat welke doelen wij voor ogen hadden: minimaal 460.000 bezoekers; bestedingsimpuls in Gelderland van 11,3 miljoen; zoveel mogelijk sport- en Gelderland-promotie, door de wielerronde, maar ook via de side events; het gebruikmaken van de Giro voor specifieke lesprogramma s op scholen en het stimuleren van initiatieven van particulieren, bedrijven en wielerclubs; de organisatie van een toertocht met een vervolg voor de jaren hierna. Gelderland zou met andere woorden in mei 2016 letterlijk en figuurlijk roze moeten kleuren. Wij zijn van mening, ook afgaande op de vele mediaberichten, dat Giro Gelderland een groot succes is geweest. Meer mensen dan gedacht stonden langs het parcours en de prachtigste beelden van Gelderland gingen de wereld over. Mauro Vegni, de directeur van de Giro d Italia, vatte het volksfeest in Gelderland na afloop mooi samen: What can I say about these three days? The Gelderland public has said it all for us. We have had three wonderful days, three days of magnificent organisation with sport and cycling at their heart. Behalve op het bereiken van de genoemde doelen hoopten wij dat het wielerfestijn zou bijdragen aan de verbinding met en binnen de steden en dorpen in de provincie. Wij denken dat dit goed is gelukt. De 125 officiële piazza s en alle niet-officiële piazza s, die buurtbewoners in de start- en doorkomstgemeenten hebben georganiseerd, mogen daarvan een bewijs zijn. Net als de 50 mercato s 2
die ondernemers samen met Italiaanse organisaties op poten hebben gezet om ieder die wilde Italiaans te laten proeven. De talloze versieringen langs de routes en de vele feestelijkheden op de wedstrijddagen waren meestal ook de uitkomst van een goede samenwerking van de plaatselijke bevolking. Mooi resultaat is ook de aandacht die The Big Start heeft gebracht voor de fietsveiligheid buiten het parcours. 195 scholen in Gelderland hebben in de aanloop naar de Giro het Giro Scuola-lespakket voor fietsveiligheid aangevraagd. 2.500 basisschoolleerlingen kregen een fietsvaardigheidstraining. Wij vinden dat we als organiserende overheden trots mogen zijn op de resultaten van Giro Gelderland. Dat het is gelukt The Big Start in nauwe samenwerking met elkaar tot een goed einde te brengen, is eveneens iets om trots op te zijn. Voor andere complexe onderwerpen, die in de toekomst in gezamenlijkheid moeten worden opgepakt, is Giro Gelderland een stimulerende ervaring. Het enthousiasme van de organiserende overheden werkte aanstekelijk: maar liefst 20 doorkomstgemeenten sloten zich bij Giro Gelderland als officiële partner. Ook met hen is uitstekend samengewerkt. Onmisbaar uiteraard was de inzet van de vier politiedistricten en vijf veiligheidsregio s. Zij hebben in samenwerking met elkaar laten zien dat één langgerekte karavaan op een veilige wijze door grote mensenmassa s geloodst kan worden en dat aan de bijzondere veiligheidsrisico s van deze tijd het hoofd kan worden geboden. Uitdrukkelijk willen wij ook de inzet roemen van de ca. 1.500 vrijwilligers en 341 jongeren via de Giro Gelderland Academy. Mede dankzij hun fantastische bijdrage kunnen we spreken van succesvolle en veilige evenementdagen. Onvermijdelijk is natuurlijk dat er ook onderdelen minder goed verlopen of zelfs ronduit tegengevallen zijn. De negen FietsCampussen hadden ondanks interessante lezingen niet veel bezoekers. De Giro Experiences voor bedrijven werden, niettegenstaande de lage deelnamekosten, minder goed ingekocht dan gehoopt. En, last but not least, de beoogde inkomsten uit sponsoring en hospitality zijn achtergebleven. Meer informatie over de door Giro Gelderland georganiseerde activiteiten inclusief de side events kunt u vinden in de bijgevoegde eindrapportage. Hierin wordt ook de projectstructuur nader uiteengezet. I risultati Dat Gelderland tijdens de Giro-dagen geheel roze was gekleurd, is hier en daar nog steeds te zien. Hieronder wordt nader ingegaan op een aantal specifieke resultaten, o.a. aan de hand van de HANevaluatie: Bezoekersaantallen. Het beoogde bezoekersaantal is ruimschoots behaald. Het onderzoek van de HAN laat zien dat 482.500 mensen de Giro bezocht hebben. Hiervan waren 126.500 personen van buiten Gelderland die speciaal naar de Giro zijn gekomen en 42.500 personen uit het buitenland. De veiligheidsdiensten schatten de bezoekersaantallen tijdens de Girodagen de bezoekersaantallen in totaal op 575.000 personen. Toeristische legacy. Ruim 80% van de bezoekers vond Gelderland een aantrekkelijke provincie om te verblijven en ongeveer de helft zei door het evenement positiever te denken over Gelderland als vrijetijdsbestemming. Zo n 70% wilde Gelderland ook daadwerkelijk aanbevelen bij vrienden en familie. Op heel veel aspecten krijgen Gelderland en de drie gastgemeenten hoge waarderingen van mensen van buiten Gelderland. Gelderlanders zelf waarderen hun provincie nog meer. Maatschappelijke legacy. Uit de HAN-evaluatie blijkt dat er een behoorlijk draagvlak is onder Gelderlanders voor Giro Gelderland en grote sportevenementen in het algemeen. Tussen de 30% en 40% procent van hen is trots op het evenement en zou wel vaker dergelijke evenementen in de provincie willen zien en was zelfs bereid om te betalen voor het evenement. Daar staat wel tegenover dat een 20-25% het onnodig vindt om de Giro en andere evenementen naar Gelderland te halen. De positieve immateriële waarde (trots, plezier) van Giro Gelderland is te monetariseren als ruim 6,5 miljoen voor de (volwassen) Gelderlanders en 50 miljoen voor heel Nederland. 3
Media-aandacht en PR-waarde. Totale uitzendtijd van de eerste drie dagen Giro d Italia 2016 in Europa was 1.250 uur. 31% daarvan is live uitgezonden. Er keken in Europa verdeeld over de drie dagen 72,29 miljoen mensen. Er is een totale PR-waarde van ca. 34,1 miljoen bereikt voor printmedia, onlinemedia en social media. Bestedingsimpuls. De gerealiseerde impuls in Gelderland is volgens het HAN-onderzoek lager dan begroot. Hoewel de HAN deze in eerste instantie op een bedrag van bijna 11,7 miljoen berekent (bezoekers 10,2 miljoen, RCS, wielerteams 1,35 miljoen en pers 0,14 miljoen), wordt deze gecorrigeerd doordat 3,3 miljoen van de bestedingen door de projectorganisatie buiten de provincie Gelderland belandden. De uitkomst komt dan volgens deze berekening uit op een bestedingsimpuls van bijna 8,4 miljoen. Bij deze berekening zijn de uitgaven van de inwoners van Gelderland zelf niet meegenomen: in de gehanteerde onderzoeksmethodiek wordt uitgegaan dat deze uitgaven toch wel in Gelderland zouden plaatsvinden (een verschuiving van bestedingen in tijd). Waardering. De bezoekers van Giro Gelderland waarderen het evenement gemiddeld met een 8,1. Deze waardering is hoger dan van eerder onderzochte evenementen. Zo had de start van de Giro in Amsterdam een 7,7 als waarderingscijfer. Toertocht. Ruim 5.500 fietsliefhebbers reden op zondag 1 mei delen van het Giro-parcours in de DroomParken Giro Gelderland Toertocht. Er kon worden gestart en gefinisht in Apeldoorn, Arnhem en Nijmegen. Op het vlak van sportparticipatie kan gesteld worden dat de algehele sportparticipatie niet veranderd is door de komst van de Giro naar Gelderland. Deze bevinding is in lijn met eerder onderzoek naar de invloed van topsportevenementen op sportparticipatie onder de bevolking. Er zijn 1.516 side events gehouden met ca. 77.000 deelnemers en 226.000 bezoekers. Voor meer achtergrondinformatie, deelconclusies alsmede de gebruikte onderzoeksmethode verwijzen wij u naar het evaluatierapport. Legacy Tijdens de organisatie is gesproken over de legacy van het evenement, oftewel de nalatenschap. Een doel van de organisatie was om jaren na Giro Gelderland nog iets van een vervolg te zien. Er is veel belangstelling om de toertochten voort te zetten. Ook activiteiten zoals de Cityrace en de Wielerhub in Apeldoorn, de wielerronde voor aanvang van de Stevensloop in Nijmegen en de Giro Il Campo door ROC Rijn IJssel in Arnhem worden zo mogelijk voortgezet of staan al voor 2017 op de evenementenkalender. De initiatiefnemers van de Giro Academy en de vrijwilligerscoördinatoren hebben aangegeven verder te gaan met de opgebouwde goede ervaringen met het vrijwilligerslegioen. Vanuit de lokale kracht ontstonden verschillende initiatieven die vanuit Giro Gelderland zijn ondersteund: Taskforce Giro Apeldoorn, Taskforce Arnhem Nijmegen en het Arnhemse initiatief Kopgroep Ondernemers. Het bedrijfsleven werd opgewarmd met verschillende informatieavonden. Sommige initiatieven zijn blijvend. De voor Giro Gelderland opgerichte Taskforce Giro Apeldoorn gaat verder onder de naam Taskforce Events. Die groep wil de samenwerking rondom grote evenementen samen met ondernemers en de gemeente verder uitbouwen. Zoals gezegd was de samenwerking met de doorkomstgemeenten uitstekend. De coöperatie en kennisuitwisseling op ambtelijk niveau tussen de provincie en de gemeenten is vergroot of verbeterd. Dat geldt ook voor de samenwerking met het bedrijfsleven bij de organisatie van side events en voor de samenwerking tussen de overheden en de veiligheidsregio s en de veiligheidsregio s onderling. Met de sport-, culturele en onderwijsorganisaties was het eveneens prima samenwerken. En ook met de horeca en overig bedrijfsleven bleek goede afstemming mogelijk. Op bestuurlijk niveau is al aangegeven dat dit in de toekomst een vervolg krijgt. Wij willen dan ook de ervaring en kennis die wij als vier overheden hebben opgebouwd, inzetten voor toekomstige evenementen. Zo kan het interessant zijn om elke 2 tot 4 jaar een groot sportevenement te organiseren. 4
Onze conclusie is dat wij tevreden zijn over de behaalde beleidsresultaten. Deze resultaten tonen aan dat met een dergelijk groot evenement invulling kan worden gegeven aan veel beleidsdoelen, op een voor een groot publiek aansprekende wijze. 4 Argumenten/afwegingen/risico's Het project is inhoudelijk en financieel afgerond. De voornaamste risico s hebben zich niet voorgedaan. Zo is van VWS de maximale subsidie van 2,5 miljoen verkregen. En heel belangrijk is natuurlijk dat grote ongelukken en andere onregelmatigheden tijdens het evenement zijn uitgebleven. Het onbetaald blijven van nog enkele openstaande facturen vormt een restrisico. Dat geldt ook voor de mogelijkheid dat nog claims voor nadeelcompensatie worden ingediend. Het recht daartoe bestaat tot vijf jaar na de vergunningverlening voor het evenement. 5 Financiële consequenties Zoals hierboven is aangegeven, gaat de oorspronkelijke begroting uit van 11,3 miljoen aan kosten en baten (zie PS2015-80). In het najaar van 2015 is de begroting bijgesteld tot 12,85 mln. In het onderstaande overzicht is de begroting afgezet tegen de in werkelijkheid gerealiseerde kosten en inkomsten. Begroot Werkelijk Totale kosten 12.851.200 12.462.400 Totale opbrengsten 12.851.200 12.097.300 Resultaat 0 -/- 365.100 De totale kosten van het project bedragen 12.462.400. De totale dekking is uitgekomen op 12.097.300. Er is derhalve een tekort ontstaan van 365.100. Het uitvoeren van grote projecten als Giro Gelderland kent risico s. Wij hebben daar steeds uitdrukkelijk op gewezen. In het statenvoorstel Giro d Italia (PS2015-80), dat in februari 2015 aan u is voorgelegd, is in een bijlage een opsomming gegeven van de risico s die wij toen voorzagen. In onze derde Stato di avanzamento (Stand van zaken) Giro Gelderland (PS2016-275) van april j.l. hebben wij melding gemaakt van de financiële risico s, die zich op dat moment helderder aftekenden. Daarbij is aangegeven welke beheersingsmaatregelen waren genomen. Het ging met name om de inkomsten uit sponsoring en hospitality. Om de risico s zoveel mogelijk te beperken heeft afschaling van hospitality-locaties plaatsgevonden. Daarnaast is afgezien van enkele voorziene activiteiten (o.m. merchandising) en zijn uitgaven verlaagd, zoveel mogelijk zonder af te doen aan de doelstellingen van het project. De middelen die aldus werden bespaard, zijn als stroppenpot achter de hand gehouden. Dit omdat bij aanvang geen risicoreserve binnen het project was ingesteld (de subsidievoorwaarden van VWS staan dit niet toe). Hoewel de organisatie sterk heeft ingezet op kostenreductie, bleek deze niet over de hele linie haalbaar. Voor het realiseren van een groot internationaal sportevenement als de Giro zijn veiligheid van parcours en veiligheids- en mobiliteitsmaatregelen van bezoekers en bewoners essentieel. Aan de kosten hiervan kon niet of nauwelijks worden getornd. De focus op kostenreductie heeft er voor gezorgd dat aan de kostenkant geen overschrijding heeft plaatsgevonden. Het project is 388.800 onder de geraamde kosten gebleven. Het tekort is in hoofdzaak toe te schrijven aan de tegengevallen sponsor- en hospitalityinkomsten ( 606.800). Met name de late start van de verkoop van sponsor- en hospitalitypakketten hiervan is de belangrijkste oorzaak. Het vinden van de juiste gedragslijn bij het zoeken naar partners om te 5
voorkomen dat sprake zou kunnen zijn van (de schijn van) vermenging van overheidsbelangen en bedrijfsbelangen heeft nogal wat tijd genomen. Per saldo is het tekort uitgekomen op 365.100. De provincie en de drie steden hebben in de samenwerkingsovereenkomst afgesproken dat een eventueel tekort door hen wordt gedeeld in de verhouding 7-1-1-1. Dit betekent dat de provincie 70% voor haar rekening neemt en de drie steden elk 10%. Op basis van deze verdeling zal de provincie dus 255.570 moeten bijdragen. Apeldoorn, Arnhem en Nijmegen nemen elk 36.510 voor hun rekening. Wij stellen uw Staten voor om het bedrag van 255.570 ten laste te brengen van de algemene middelen. Dit betekent concreet dat dit bedrag uit de algemene reserve wordt gehaald en wordt overgebracht naar kerntaak 5 Regionale Economie (Giro d Italia is een plandoel onder deze kerntaak). 6 Proces en evaluatie De eindrapportage en de evaluatie worden op 15 november ook aan de gemeenteraden van Apeldoorn, Arnhem en Nijmegen aangeboden en op dezelfde dag via een gezamenlijke bijeenkomst - waarbij de verantwoordelijke bestuurders van de vier overheden aanwezig zijn - aan de buitenwereld gepresenteerd. Op 23 november a.s. vindt er voor uw Staten een technische briefing over de Giro plaats. Op deze bijeenkomst zal de eindrapportage en de evaluatie nader worden toegelicht. Er zal ook een korte film over Giro Gelderland 2016 worden getoond waarin de resultaten van Giro Gelderland in beeld en geluid worden gepresenteerd. Samen met de gemeenten kijken we terug op een geweldig mooi evenement, dat veel Gelderlanders in beweging heeft gebracht. Wij willen deze dynamiek voortzetten en met u in gesprek gaan over de vraag hoe wij hieraan in de toekomst een vervolg kunnen geven. A Presto. Arnhem, 15 november 2016 zaaknummer 2016-000279 Gedeputeerde Staten van Gelderland C.G.A. Cornielje - Commissaris van de Koning P.G.G. Hilhorst - secretaris Bijlagen: Ontwerpbesluit Begrotingswijziging Twee bijlagen: eindrapport Giro Gelderland & evaluatie Giro Gelderland 2016 6