Het college van Gedeputeerde Staten verzoekt de leden van Provinciale Staten om:

Transcriptie

1 STATENBRIEF Onderwerp: Kapitaalmarktonderzoek Oost-Nederland Portefeuillehouder: M. Scheffer Kerntaak/plandoel: Regionale economie / versterken MKB Doel van deze brief: Het college van Gedeputeerde Staten verzoekt de leden van Provinciale Staten om: Te besluiten conform het ontwerpbesluit Over de inhoud van deze brief te overleggen De inhoud van deze brief voor kennisgeving aan te nemen (informatieplicht) HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH 1 Inhoud voorstel (beoogd resultaat/doel) De financieringsmarkt is de afgelopen jaren sterk gewijzigd. Banken nemen minder risico s, initiatieven als crowdfunding en kredietunies nemen aan belang toe en de financieringsmarkt wordt steeds internationaler. Aan de vraagkant trekt de economie aan wat groeikansen oplevert voor ondernemingen. Voor deze groei - en daarmee het creëren van nieuwe werkgelegenheid - is toegang tot voldoende kapitaal cruciaal. Uw Staten hebben de afgelopen jaren via fondsen zoals Topfonds Gelderland (TG) en haar dochterfonds Innovatie- en Energiefonds Gelderland (IEG) middelen beschikbaar gesteld voor de financiering van kansrijke business cases met als doel het behoud en creëren van (nieuwe) werkgelegenheid en/of hernieuwbare energie. Om inzicht te krijgen of bij de inzet van deze instrumenten de juiste keuzes zijn gemaakt en of aanvullend instrumentarium nodig is om de financieringsketen sluitend te krijgen, hebben wij samen met de provincie Overijssel een kapitaalmarktonderzoek laten uitvoeren. Met dit onderzoek geven wij ook een nadere invulling aan ons beleidskader Economie Werken aan de economie van de toekomst (PS ): hierin is aangegeven dat we nader onderzoek zullen uitvoeren om gedetailleerd inzicht te krijgen in hoeverre het realiseren van onze economische ambities bemoeilijkt worden door het marktfalen op de kapitaalmarkt. Wij sturen dan ook uw Staten ter informatie dit kapitaalmarktonderzoek Oost-Nederland toe. Dit onderzoek wordt tegelijkertijd aan de Provinciale Staten van Overijssel aangeboden. Om (snel) een goed beeld te kunnen vormen van de uitkomsten en aanbevelingen van dit rapport, bevelen wij de managementsamenvatting aan die u kunt vinden op pagina 5 t/m Aanleiding Het onderzoek is uitgevoerd door de Rebel Group en Panteia (bekend van de landelijke financieringsmonitor). De (hoofd)doelstellingen van het onderzoek zijn het verkrijgen van: 1. Inzicht in zowel vraag- als aanbodkant van financiering in Oost-Nederland, inclusief een beeld voor de provincies Overijssel/Gelderland, en analyse van oorzaken van een eventuele mismatch; Inlichtingen bij: Lars Oosters, telefoonnummer (026) adres: post@gelderland.nl

2 2. Inzicht in te nemen maatregelen, met de voor- en nadelen van deze opties en advies over de wijze waarop de provincies een maximale bijdrage kunnen leveren aan verminderen van een mismatch. In het onderzoek is voor alle fasen van een onderneming, voor startende bedrijven tot en met grootbedrijven, zowel de vraag- als aanbodkant van financiering in kaart gebracht. Bij deze analyse worden drie fasen onderscheiden: Innovatiefinanciering cq. (pre)seed capital: Kapitaal gericht op het kunnen doen van innovaties, van de vroege R&D-fases via technische en commerciële validatie tot aan marktintroductie. Dit kan zowel bij startende bedrijven voorkomen als bij bedrijven die al langer bestaan. Startup/groei-financiering: fase van bedrijven en het daartoe benodigd kapitaal waarin oprichting/start (na de innovatiefase) aan de orde is (bedrijven niet ouder dan 5 jaar) cq. waarin bedrijven als snelle groeier aangemerkt kunnen worden, en waarin geen sprake is van innovatie/(pre)seed. Definitie snelle groeiers: bedrijven die de komende vijf jaar een gemiddelde jaarlijkse omzetgroei van minimaal 20 procent verwachten. Financiering in volwassenheidsfase cq. mature capital: fase van bedrijven waarin kapitaal benodigd is voor het doen van investeringen in bijvoorbeeld latere uitbreidingen, turn-arounds, management buy-outs etc. of reguliere bedrijfsinvesteringen na de eerste ca. 5 jaar. In de analyse is ook een onderscheid gemaakt in het type vermogen: eigen vermogen danwel vreemd vermogen 1. De breedte van het onderzoek wijkt af van de meeste onderzoeken die elders in Nederland zijn uitgevoerd. Andere onderzoeken richten zich vaak alleen op een bepaalde doelgroep die bepaalde activiteiten uitvoert, zoals innovatie bij startende of groeiende bedrijven. Het Kapitaalmarktonderzoek Oost-Nederland is hierdoor een uniek onderzoek geworden, welk een objectief beeld geeft van de knelpunten op de kapitaalmarkt. 3 Bestaand beleid c.q. kader De uitkomsten van het onderzoek zijn in onderstaante tabel samengevat. In deze tabel wordt een overzicht gegeven van de confrontatie tussen vraag en aanbod, inclusief een inschatting van de gemiddelde hoogte van de financiering. De gegevens zijn afkomstig uit een enquête waaraan 1000 bedrijven uit Oost-Nederland hebben deelgenomen 2. 1 onder vreemd vermogen worden schulden (bijvoorbeeld leningen) en verplichtingen van een bedrijf verstaan waarvoor het bedrijf een bedrag moet betalen, bijvoorbeeld in de vorm van rente. Eigen vermogen is het kapitaal dat een partij investeert in een onderneming, waartoe in ruil aandelen voor verkregen worden en waar dividend over ontvangen wordt. 2 Een kleine groep bedrijven heeft aangegeven een forse kapitaalbehoefte te hebben. Om het gemiddelde beeld niet erg te verstoren, zijn deze hoge aanvragen eruit gefilterd; echter ze bestaan wel degelijk en oefenen ook een feitelijke kapitaalsvraag uit. De gepresenteerde inschattingen kunnen dan ook in de praktijk mogelijk hoger uitvallen. 2

3 Legenda: -/- is stevig tekort, - is tekort, = is evenwicht, + is overschot, +/+ is stevig overschot Ticket size = De omvang van een investering (eigen vermogen) of financiering (vreemd vermogen). Bron: Rebel/Panteia In tabel 0.2 op pagina 7 van het rapport zijn de bijbehorende bedragen opgenomen. De belangrijkste conclusies per fase zijn : De tabel laat voor Gelderland zien dat voor de innovatiefase de vraag naar vreemd vermogen hoger is dan het aanbod; Voor de start-upgroeifase lijkt er in Gelderland een evenwicht te bestaan tussen vraag en aanbod. Echter wanneer we dieper inzoomen naar het type benodigde kapitaal, zien we dat er een tekort aan eigen vermogen is en een overschot aan vreemd kapitaal waarbij in deze fase met name een knelpunt zit bij financieringsvragen van meer dan 5 miljoen; In de fase van volwassenheid lijkt er in Gelderland een overschot aan aanbod van kapitaal te bestaan van bijna 1 miljard. Als we echter ook hier naar het benodigde type kapitaal kijken, zien we een mismatch: het aanbod bestaat vooral uit vreemd vermogen terwijl er juist behoefte is aan eigen vermogen. Daarnaast valt in het rapport op dat in termen van spreiding van geïnvesteerd privaat kapitaal in Nederland, Oost-Nederland de afgelopen jaren minder risicodragend venture capital weet aan te trekken (7 procent) dan op basis van de omvang van de economie (15 procent) te verwachten zou zijn. Met name de Randstad (West-Nederland) trekt een hoger aandeel van de venture capital investeringen in Nederland naar zich toe (69 procent, bij een omvang van de economie van 57 procent) 3. 4 Argumenten/afwegingen/risico's Op pagina 13 en 14 van het onderzoek (laatste deel van de managementsamenvatting) worden de conclusies en aanbevelingen per provincie weergegeven. Wij streven ernaar, conform het advies van de onderzoekers, een integrale set acties uit te zetten waarbij we zoveel mogelijk gezamenlijk met provincie Overijssel willen optrekken. Hieronder trekken we de belangrijkste conclusies waarbij we - indien dit nodig is - aangeven welke acties we hieraan verbinden: De eerste conclusie is dat de provincie Gelderland in 2012 en 2013 bij de oprichting van TG en IEG de juiste keuze heeft gemaakt door zowel te kiezen voor directe investeringen in bedrijven in de groeifase (via het IEG) als in te zetten op fonds-in-fonds investeringen (via TG). 3 Venture capital: Risicokapitaal (in de vorm van eigen vermogen, via het nemen van aandelen) dat wordt geïnvesteerd door gespecialiseerde bedrijven ( venture capitalists ) in bedrijven. Betreft doorgaans kapitaal gericht op de startup / growth fase. 3

4 In de innovatiefase is sprake van een relatief fors tekort aan kapitaal, vooral aan vreemd vermogen. Bancair kapitaal speelt echter in verband met het hoge risicoprofiel in deze fase vrijwel geen rol. Echter eigen vermogen speelt in deze fase een belangrijke rol: naast vermogensinbreng gaat het bij dit type kapitaal ook om de inbreng van kennis, kunde en netwerk. Conclusie is dat er voor deze fase het noodzaak is om extra kapitaalsaanbod aan te boren én bedrijven en kapitaalverschaffers elkaar beter te laten vinden op hoe dat geïnvesteerd kan worden. Deze rol wordt op dit moment dan ook opgepakt door reguliere kapitaalaanbieders (zoals crowd-funding, informals, regionale (publieke) fondsen en Rijksinstrumenten) die zich in deze fase bevinden. Maar het totaalaanbod is per saldo te beperkt. Het advies is dit uit te breiden via een extra faciliteit. Wij zullen deze analyse toetsen bij bovengenoemde (financiële) partijen. In dit kader zullen wij samen met Overijssel onderzoeken of we hiervoor een deel van de beschikbare EFRO-middelen in kunnen zetten, gecofinancierd met provinciale middelen. Voor Gelderland is de groeifase vooral sprake van een mismatch naar type kapitaal: er is een tekort aan eigen vermogen, terwijl juist een overschot geldt voor vreemd vermogen. Banken doen hier niet aan, de omvang van wat informals doen is beperkt, venture capital spelers acteren maar weinig in deze fase en de publieke spelers kennen een ingeperkt/ gemaximeerd aanbod. Het advies van de onderzoekers is voor deze fase extra risicokapitaal in de markt te brengen, via een extra scale-up faciliteit. In de vorm van eigen vermogen, zowel direct als via fund-in-fund (via investeringen in marktfondsen). Ook hier zullen wij deze analyse toetsen bij bovengenoemde partijen. Ook zullen we hierbij bekijken of we - na toetsing - inhoudelijk kunnen aansluiten bij het Rijksinitiatief Invest NL 4 welk begin 2018 operationeel moet zijn. Tenslotte zullen wij in dit kader de mogelijkheden bekijken (inclusief eventueel aanhaken ) die het Brabantse MKB-plus fonds kan bieden 5. Voor de maturefase zien we vooralsnog geen directe rol weggelegd voor de provincie Gelderland. Echter ook deze analyse zullen wij toetsen bij de (financiële) partijen die in deze fase betrokken zijn bij financieringen. Belangrijke conclusies zijn verder dat meer privaat kapitaal naar de regio moet worden getrokken, de kwaliteit van de bedrijfsplannen moet worden verbeterd en dat de financieringsmarkt intransparant is. Zoals hierboven al is aangegeven, kan een publieke bijdrage in de vroege fase (waar de benodigde middelen relatief beperkt zijn, maar de private sector de risico s veelal niet alleen wil dragen) en bij forse financieringsvragen van sterke groeiers (waarbij het risico door de hoogte van het bedrag en het gebrek aan onderpand veelal te hoog is) het verschil maken. Ook bij het faciliteren van bedrijven bij het opstellen van een financierbare business case of het op de kaart zetten van de regio kan de overheid het verschil maken. Echter het is niet aan de publieke sector om de gehele geconstateerde jaarlijkse tekorten aan kapitaal danwel mismatches af te dekken. Wel kan de overheid een rol spelen bij het triggeren van private investeringen. Wij zullen dan ook samen met de provincie Overijssel een mini-symposium/ronde tafel gesprek organiseren waarvoor financiers/financiële instellingen uitgenodigd worden. Doel is om de transparantie van het regionaal kapitaalsaanbod te vergroten en met hen te overleggen hoe de aanbevelingen uit het kapitaalmarktonderzoek verder opgepakt kunnen worden. 5 Financiële consequenties Op dit moment vloeien er geen financiële consequenties uit de conclusies en bevindingen van dit onderzoek. Op basis van dit rapport nemen wij een aantal vervolgstappen tot nadere analyse. Indien deze stappen leiden tot nieuwe voorstellen, zullen wij die aan uw Staten voorleggen Voor leningen tot tot is het instrument van de Groeiversneller operationeel. Het scale-up fonds richt zich op de groter bedragen. 4

5 6 Proces en evaluatie Zoals wij hierboven al hebben aangegeven, zullen wij de conclusies inzake vraag en aanbod van kapitaal nog toetsen aan de ervaringen van financiële partijen en instellingen. Na deze ronde van nadere analyse, zullen wij uw Staten met een vervolgbrief informeren welke stappen wij zullen nemen. Wel zullen we - voor de korte termijn - bekijken of de huidige instrumenten in de innovatie- en start up/groeifase extra middelen nodig hebben. Dit is in lijn met het onderzoeksrapport dat o.a aangeeft om de bestaande instrumenten in bovengenoemde fasen van extra middelen te voorzien. Wij zullen hier bij de MTR op terugkomen. Wij begrijpen dat dit onderwerp - gezien de vele financiële begrippen - erg technisch kan overkomen; indien uw Staten dit wensen, kunnen wij een technische briefing organiseren waarin de conclusies en aanbevelingen uit het rapport met u gedeeld worden. Hierbij kunnen dan vragen van uw kant beantwoord worden. Wij kunnen dan tevens een eerste terugkoppeling geven over de genomen acties. Arnhem, 24 april 2017 zaaknummer Gedeputeerde Staten van Gelderland J. Markink - plv. Commissaris van de Koning P.G.G. Hilhorst - secretaris Bijlagen: Ontwerpbesluit Begrotingswijziging Rapport Kapitaalmarktonderzoek Oost Nederland met bijlagenboek Tekst 5