ZIEN! Pedagogisch expertsysteem voor het basisonderwijs 1
Wat is ZIEN!? Het pedagogisch expertsysteem ZIEN! is een krachtig instrument om de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen van groep 1 t/m groep 8 systematisch in kaart te brengen. ZIEN! onderscheidt zich van andere signaleringsinstrumenten door de ingevoerde gegevens te analyseren en er uitspraken aan te verbinden. Zo helpt ZIEN! om het gedrag van de groep en/of van de leerling te begríjpen! Uitspraken die verder gaan dan de signalering van een tekort en die wijzen op onderliggende vaardigheden die versterkt kunnen worden. Dat maakt ZIEN! uniek. Concrete doelen en handelingssuggesties per uitspraak helpen de leerkracht om de groep en/of de leerling gericht en planmatig te ondersteunen. Dankzij de ingebouwde contactfunctie geven wij desgewenst ondersteuning op maat. ZIEN! en de fasen van het Schoolontwikkelingsmodel 1. Vragenlijst = waarnemen Leerkracht observeert en vult vragenlijst + eventuele aanvullingsbladen in. 2. Profiel en indicatie-uitspraken = begrijpen Groeps- en leerlingprofiel wordt gegenereerd en indien van toepassing één of meer indicatie-uitspraken. De leerkracht interpreteert en gaat er eventueel over in gesprek met ib er, leerling of ouders. INDIEN VAN TOEPASSING: 3. Selecteren uitspraak = wegen Leerkracht selecteert welke indicatie-uitspraak het meest relevant/geschikt lijkt om op in te steken. Leerkracht kiest vervolgens een handelingsdoel bij de betreffende uitspraak. 4. Handelingsplan = plannen Leerkracht maakt een handelingsplan op basis van de toelichting van het gekozen doel. Hierbij kan de leerkracht de handelingssuggesties in ZIEN! gebruiken als inspiratiebron. 5. Aanpak = handelen Leerkracht voert samen met de groep of leerling het handelingsplan uit. 6. Terugblik = evalueren Leerkracht evalueert of de aanpak de groep of leerling geholpen heeft, bijvoorbeeld door de vragenlijst nogmaals in te vullen. 2
De categorieën binnen ZIEN! Wat kun je als leerkracht met omschrijvingen als storend gedrag, slechte werkhouding, opstandig gedrag enzovoorts? Dit zijn waardeoordelen over hoe een leerkracht en/of de groep dit gedrag ervaart. Maar door welke sociaal-emotionele factoren wordt dit gedrag bepaald? ZIEN! richt zich op categorieën die je inzicht geven in de mogelijke ondersteuningsbehoeften van de groep of de leerling. De 28 stellingen van de vragenlijst hebben betrekking op betrokkenheid, welbevinden, sociaal initiatief, sociale flexibiliteit, sociale autonomie (eigenheid), impulsbeheersing en inlevingsvermogen. Deze zeven categorieën helpen de leerkracht om gedrag van groepen en leerlingen te duiden. De afname Het invullen van de observatielijst voor alle leerlingen gebeurt liefst twee keer per jaar. In groep 1 gebeurt dit in maart, in de groepen 2 t/m 8 in ieder geval oktober en eventueel ook in maart. Het scoren van de stellingen vraagt enige oefening in observeren. Hier besteden wij nadrukkelijk aandacht aan tijdens het scholingsmoment. Daarnaast verschaft de handleiding de leerkrachten duidelijke richtlijnen. De stellingen zijn positief gesteld en gaan over het kunnen van de leerling. Steeds zijn er vier antwoordmogelijkheden: dit klopt niet dit klopt een beetje dit klopt redelijk dit klopt helemaal. Aan het einde van de cyclus kan de leerkracht de vragenlijst opnieuw (deels) invullen, om de uitgevoerde interventies te evalueren. Vragenlijst + toelichting De toelichtingen bij elke stelling vergemakkelijken het invullen van de observatielijst. Na enige oefening kost het invullen van een lijst relatief weinig tijd. Profiel Het groepsoverzicht. Alle mogelijke ondersteuningsbehoeften binnen de groep in beeld. Het overzicht is verticaal (groepsniveau) en horizontaal (leerlingniveau) te lezen. Voor alle achttien indicatie-uitspraken is af te lezen welke leerling hier mogelijk ondersteuning nodig heeft. 3
ZIEN! en COTAN ZIEN! heeft een positieve COTAN-beoordeling gekregen voor de vragenlijst die de leerkracht invult. De Commissie Testaangelegenheden Nederland beoordeelt de kwaliteit van meetinstrumenten zoals vragenlijsten. Deze beoordeling is gebaseerd op onderzoeken en een inhoudelijke verantwoording van ZIEN!. Deze verantwoording is te downloaden op onze website www.zienvooronderwijs.nl/ documenten_po. Wat nog meer? ZIEN! is meer dan een signaleringsinstrument. ZIEN! biedt bij de verschillende uitspraken ook doelen voor leerkrachten en suggesties voor ouders. En al heel wat leerkrachten vonden de weg naar de knop Informatief om bijvoorbeeld dat artikel over spelletjes of een pestprotocol te vinden. Er is een vragenlijst voor leerlingen ontwikkeld en een oudervragenlijst is via onze website beschikbaar. We werken voortdurend aan verbetering en uitbreiding. ZIEN! en methoden Het uitgangspunt is dat ZIEN! probleemloos naast elke (sova)methode ingezet moet kunnen worden. ZIEN! is daarom inhoudelijk niet afgestemd op één specifieke methode. ZIEN! kan bovendien heel goed los van een methode gebruikt worden vanwege de handelingssuggesties die het biedt. ZIEN! laat zich ook uitstekend combineren met een portfolioaanpak. Omdat veel scholen werken met methoden voor de sociaal-emotionele ontwikkeling zijn in ZIEN! verwijzingen opgenomen naar de lessen van inmiddels ruim tien methodes. Op verzoek ontsluiten we nog steeds nieuwe methodes. Op groepsniveau analyseer je welke ontwikkel- of onderwijsbehoefte een groep heeft. Op basis van die informatie zoek je gericht lessen in een methode. Zo wordt op handelingsgerichte wijze tegemoet gekomen aan de onderwijsbehoeften van de groep. Indicatie-uitspraken Op basis van de observaties van de leerkracht maakt ZIEN! een profiel aan. ZIEN! geeft bij dit profiel indicatie-uitspraken. Keer op keer blijkt dat dit leerkrachten helpt om het gedrag van leerlingen beter te begrijpen. En dáár begint een goede aanpak! Doel Bij elke uitspraak worden handelingsdoelen gegeven. Bij elk handelingsdoel wordt heel concreet verteld hoe je hieraan kunt werken. 4
ZIEN!-vragenlijst voor leerlingen Vraag je je als leerkracht ook wel eens af wat een leerling nu precies vindt van school? Of hij of zij het gevoel heeft dat klasgenoten graag met hem omgaan? Je vult de vragenlijst in voor de leerling, maar je wilt ook leerlingen zelf vragen laten beantwoorden. De ZIEN!-leerlingvragenlijst is hiervoor de oplossing! Er is een leerlinginterview beschikbaar voor groep 1-3, een vragenlijst om klassikaal in te vullen voor groep 3-4. Voor groep 5-8 is de leerlingvragenlijst digitaal in te vullen. De leerlingvragenlijst wordt gebruikt als aanvulling op de leerkrachtvragenlijst. De leerlingvragenlijst onderscheidt dezelfde categorieën als de leerkrachtvragenlijst. Betrokkenheid en welbevinden worden wel uitgebreider bevraagd, omdat we ook naar de beleving van de leerling kunnen vragen en niet alleen af hoeven te gaan op het gedrag. Het profiel dat na het invullen van de leerlingvragenlijst wordt gegenereerd kan daarom eenvoudig vergeleken worden met de observatie van de leerkracht. De leerlingvragenlijst bevraagt daarnaast ook pestgedrag en pestbeleving. Leerlingvragenlijst digitaal Het laten invullen van de leerlingvragenlijst voor groep 5-8 gebeurt via een portaal. De leerling krijgt één voor één de stellingen te zien in willekeurige volgorde. De stellingen zijn positief geformuleerd, met uitzondering van de stellingen die betrekking hebben op pestgedrag en pestbeleving. De leerling reageert door te klikken op één van de vier antwoordmogelijkheden: (bijna) nooit soms vaak (bijna) altijd. Na het invullen kun je als leerkracht de antwoorden van de leerling bekijken. Benieuwd of de eigen beleving van de leerling afwijkt van die jou? Of misschien werpt de eigen score van de leerling wel nieuw licht op jouw observatie? In ZIEN! kun je de profielen naast elkaar zetten. Zo versterken de profielen elkaar bij het lezen en wegen van de resultaten en heb je aanknopingspunten voor een eventueel kindgesprek. Leerlingvragenlijst Via het portaal worden de stellingen één voor één getoond. De volgende stelling verschijnt als de leerling een antwoord heeft aangeklikt. Als de leerling op het icoontje met de luidspreker klikt, wordt de stelling voorgelezen. Klikt de leerling op het icoontje met het vraagteken, dan verschijnt er een toelichting bij de stelling. Groepsprofiel leerlingvragenlijst Op basis van de antwoorden van de leerling maakt ZIEN! een profiel aan. De categorieën betrokkenheid en welbevinden worden verder uitgesplitst in deelcategorieën. Naast de vaardigheden verschijnt daarnaast een score voor pestgedrag en pestbeleving. Groepsprofiel leerkrachtvragenlijst en leerlingvragenlijst Je kunt in ZIEN! de beleving van de leerling die blijkt uit de leerlingvragenlijst vergelijken met je eigen observaties. In een oogopslag zie je de verschillen en overeenkomsten. Zo kun je de leerling beter begrijpen. Aanleiding voor een kindgesprek? 5
Webbased, overal te gebruiken ZIEN! is volledig via internet te gebruiken. Je kunt ZIEN! net zo makkelijk thuis als op school gebruiken. ZIEN! is bovendien volledig geïntegreerd in ParnasSys. Geen dubbele leerlingadministratie, géén onderhoud, géén gedoe met updates of servicepacks. Kosten De kosten voor ZIEN! zijn 1,- per leerling per jaar. Omdat ZIEN! zoveel meer is dan een vragenlijst, is een goede inhoudelijke introductie van belang. Scholen kunnen ZIEN! alleen gaan gebruiken, als ze een startscholing aanvragen. Daarnaast is een verdiepingsscholing een waardevolle aanvulling. Op onze website kun je hier meer over lezen. Contact Je kunt het expertsysteem ZIEN! bestellen via de website www.parnassys.nl/producten/zien. Voor vragen over ZIEN! kun je contact opnemen via info@zienvooronderwijs.nl. Vragen over het plannen van scholing kun je stellen per e-mail via planningparnassys@driestar-educatief.nl of telefonisch via 0182-54 03 85. Bekijk www.zienvooronderwijs.nl voor meer informatie. 6
ZIEN! Verdieping De implementatie van ZIEN! is een proces. Het eindresultaat van de implementatie is een nieuwe praktijk waarin leerkrachten ZIEN! goed benutten. ZIEN! wil behulpzaam zijn bij het lezen en begrijpen van kinderen aan de hand van hun gedrag. Wij willen de sensitiviteit van leerkrachten ondersteunen! Ook voor de responsiviteit van leerkrachten is ZIEN! ondersteunend. Door ZIEN! komen leerkrachten tot een passend aanbod, tot adequaat handelen. Er zijn immers veel handelingssuggesties opgenomen. Team Wil het team na de aftrap een vervolgstap zetten? Samen leren groepsoverzichten begrijpen en via de fase van wegen tot handelen komen? Driestar onderwijsadvies biedt verschillende verdiepingsscholingen aan waarmee het team meer expertise opdoet in het werken met ZIEN!. Haal er uit wat er in zit! er is veel te leren áán ZIEN!. Een maatwerkscholing hoort daarbij altijd tot de mogelijkheden. Daarnaast zijn er trainingen rondom een specifiek onderwerp: Kindgesprekken over de profielen en over het gedrag van een kind. Om in gesprek te gaan met kinderen over hun sociaal-emotioneel functioneren is het belangrijk dat je vaardig bent in het lezen van profielen en dat de ZIEN!-begrippen je eigen zijn. Het is belangrijk dat je weet hoe je het gesprek met een leerling aangaat. Wordt de leerlingvragenlijst gebruikt op school, dan kun je ook de resultaten daarvan meenemen in het gesprek. Gebruik je naast de ZIEN!-leerkrachtvragenlijst ook de ZIEN!-leerlingvragenlijst? Dan heb je daarmee een schat aan informatie in handen! Leer de leerlingvragenlijst optimaal in te zetten en in te bedden in je schoolcultuur. Het voeren van gesprekken met ouders is een effectief communicatiemiddel. Ouders en school trekken samen op in de sociaal-emotionele ontwikkeling van een kind. Het ZIEN!-profiel kan een goed hulpmiddel zijn om het gesprek aan te gaan. Hoe licht je de resultaten toe voor ouders? In een training kan een onderwijsadviseur, eventueel samen met een acteur, het team professionaliseren in het voeren van oudergesprekken. Specialist Als intern begeleider of gedragsspecialist speel je een invloedrijke rol in de vraag of het werken met ZIEN! op je school ook daadwerkelijk leidt tot verdere professionalisering van leerkrachten. Een sterke ib er leidt het team in het verder ZIEN!. Door middel van scholing of begeleiding werk je aan kennis en vaardigheden om leerkrachten te kunnen begeleiden of te coachen. Ook voor de ib er kan Driestar onderwijsadvies verschillende scholingen verzorgen. Experttraject ZIEN! In twee dagen leer je als ib er of gedragspecialist het proces van ZIEN! doorzien en overbrengen op de leerkrachten. Daarbij komen zowel inhoudelijke verdieping op ZIEN! als bijvoorbeeld gespreksvaardigheden aan bod. Dit traject kan eventueel ook binnen je school of stichting georganiseerd worden. Consult ib er. Tijdens een consult leert een onderwijsadviseur de ib er kennis en vaardigheden. De groepsprofielen van de groepen van de teamleden kunnen daarbij als uitgangspunt dienen om te leren begrijpen en daarna via de fase van het wegen te komen tot handelen. Ook de gesprekslijn komt aan de orde. Wat bespreek je met teamleden, hoe doe je dat en waarom zo? Combinatie ib er en teamleden door consultaties met teamleden. Samen met de onderwijsadviseur plant de ib er gesprekken met teamleden. De groepsuitslagen worden doorgenomen. De centrale vraag die leerkrachten beantwoorden is: Wat heeft deze groep van mij nodig? Met uitleg worden de verschillende fasen doorgelopen: hoe kom je als teamlid via waarnemen, begrijpen en wegen tot een planning? De ib er leert het gesprek te voeren. 7
Burg. Jamessingel 2 Postbus 368 2800 AJ Gouda T 0182-540333 info@driestar-onderwijsadvies.nl info@zienvooronderwijs.nl planningparnassys@driestar-educatief.nl www.driestar-onderwijsadvies.nl www.zienvooronderwijs.nl Driestar onderwijsadvies adviseert en begeleidt scholen voor voortgezet en (speciaal) basisonderwijs, met inspirerend onderwijs en goede zorg als ideaal. Wij zijn een onderdeel van kenniscentrum Driestar educatief en werken nauw samen met Driestar hogeschool en Driestar managementadvies.