Maak je droom Memorandum voor de Digitale Week Colofon Memorandum Deze organisaties werkten mee aan het memorandum: Cultuurconnect LINC vzw Mediawijs 2016 1
Inhoud 1. Van digitale inclusie en disruptie naar transformatie 3 2. Twee sporen: leren en experimenteren 4 3. Beleidsaanbevelingen 5 4. Partners Digitale Week 8 5. Annex 9 2
1. Van digitale inclusie en disruptie naar transformatie 11 jaar geleden ontstond de Digitale Week in Vlaanderen om uitdrukking te geven aan de onevenwichtige participatie aan de digitalisering. Het eerste decennium lag de focus van initiatiefnemers Linc vzw en Vlaams Steunpunt Nieuwe Geletterdheid dan ook op e-inclusie en het dichten van de digitale kloof. Dus, voor doelgroepen die digitaal uitgesloten werden. De laatste jaren schakelde de digitalisering nog een versnelling hoger. De digitale disruptie slaat wild om zich heen en de maatschappij verandert fundamenteel. Dat heeft ingrijpende gevolgen en zorgt soms voor een angstige toekomstblik. Doemscenario s met robots die jobs doen verdwijnen of traditionele sectoren die overvleugeld worden door internetvarianten, cybercriminaliteit en terrorisme... belichamen voor veel mensen de schaduwzijde van deze verandering. Zo zien we dat de impact van digitalisering veel verder reikt dan afzonderlijke doelgroepen die uitgesloten lijken. Digitalisering is een volwaardig maatschappelijk proces. Een proces waarbij iedere burger nood heeft aan een nieuwe geletterdheid en creativiteit. Hoe dieper de digitalisering doordringt, hoe minder het draait om een online groep tegenover een offline groep. The Internet of Things, augmented en virtual reality en andere ontwikkelingen vervlechten de digitale en fysieke wereld. Of zoals de Raad voor Cultuur in Nederland schrijft Met de wereld in je broekzak en altijd online, zijn de virtuele en fysieke 1 wereld voorgoed verweven geraakt. Daardoor is de digitalisering ook een verhaal van kansen. Binnen de digitale en creatieve economie worden veel nieuwe banen voorspeld, het digitale creëert leerkansen, nieuwe vormen van expressie ontstaan. Maar om die kansen te grijpen en ten volle te benutten, moeten de overheid, het maatschappelijke middenveld, onderwijs, media en de cultuursector doordacht een afgestemde en daadkrachtige toekomstvisie ontwikkelen. De Digitale Week vestigt vanaf deze editie, met de partners Linc vzw, Mediawijs en Cultuurconnect, de volle aandacht op deze digitale transformatie van onze samenleving. We roepen mensen en beleidsmakers op om zelf in de cockpit van de veranderende samenleving plaats te nemen met aandacht voor zowel weerbaarheid en wijsheid, als voor creativiteit en een open toekomstgerichte blik. Kritisch voor risico s, creatief met de kansen. In al deze aspecten vinden we het cruciaal dat de burger centraal staat, vandaar ook de interactieve en participatieve publiekscampagne. Een digitaal beleid moet vertrekken vanuit de noden en wensen van alle burgers. We schrijven ons hierbij in in een Vlaams beleid dat wil streven naar gelukkige burgers die zich kunnen ontwikkelen en kunnen participeren aan het sociale, economische en maatschappelijke leven. De organisaties achter de Digitale Week geven niet enkel een publiekscampagne vorm, maar vanuit hun betrokkenheid bij de digitale transformatie werken ze met dit memorandum ook actief mee aan een daadkrachtig beleidskader voor de digitalisering. 1 Raad voor Cultuur, Sectoranalyse E-cultuur. 3
2. Twee sporen: leren en experimenteren De Digitale Week schuift twee sporen naar voor: leren en experimenteren. 1. Leren: aandacht voor digitale mediawijze competenties Om burgers ten volle te laten participeren, moeten we hun digitale mediawijze competenties 2 versterken. Daarvoor is het cruciaal om in te zetten op de maximale competentieverhoging van alle doelgroepen en profielen. We mogen het beleid niet beperken tot weerbaar maken, maar moeten ook inzetten op informatiegeletterdheid, op sociale vaardigheden, op diensten en producten kunnen uitwisselen, digitale content of content op digitale dragers zelf kunnen creëren en op digitaal ontspannen. Daarbij geven we telkens zowel het gebruiken, als het begrijpen van digitale 3 media voldoende aandacht. Met de Digitale Week zetten we sterk in op het versterken van de competenties van lokale culturele, educatie- en welzijnsactoren. De lokale actoren zetten zelf vaak workshops en cursussen op om mensen wegwijs te maken in de digitale wereld. 2. Experimenteren: ruimte voor een labofunctie voor e-cultuur We hebben een integrale visie op e-cultuur nodig in Vlaanderen. In vergelijking met bijvoorbeeld buurland Nederland hinkt Vlaanderen nog steeds achterop. De huidige maatregelen zijn versnipperd over verschillende beleidsdomeinen en heel erg gestoeld op web 2.0-inzichten, die met rasse schreden ingehaald worden door de e-cultuurpraktijk. Daar gaan we ondertussen aan de slag met nieuwere technologietrends zoals cloudcomputing, software as a service en mobile consumer applications. Daarom moeten we ruimte maken voor experiment. We hebben nood aan maatschappelijke labo s die de kansen van het digitale onderzoeken. Het socio-culturele middenveld, onderwijs, de media en de creatieve sector zijn de sectoren bij uitstek om hierop in te zetten. Die labo s scherpen de creativiteit, het probleemoplossend vermogen, kritisch denkvermogen, conceptueel denken alle 21st century skills die cruciaal zijn voor burgers in de digitale samenleving. De Digitale Week stimuleert die aanpak, kleinschalig voor lokale organisatoren die hier weinig ervaring mee hebben, structureel voor doorwinterde actoren. 2 Cf. definitie mediawijsheid in Conceptnota Mediawijsheid, Vlaamse Regering 2012: Het geheel van kennis, vaardigheden en attitudes waarmee burger zich bewust en kritisch kunnen bewegen in een complexe, veranderende en gemediatiseerde wereld. Het is het vermogen tot actief en creatief mediagebruik dat gericht is op maatschappelijke participatie. 3 Mediawijs, het Vlaams Kenniscentrum Mediawijsheid ontwikkelde hiervoor het voorbije jaar het Mediawijs Competentiemodel dat een ideale kapstok biedt om competentieontwikkeling in verschillende sectoren te onderbouwen. 4
3. Beleidsaanbevelingen Vanuit de Digitale Week voelen we de nood aan bij de lokale actoren en bij de organiserende partners, LINC vzw, Mediawijs en Cultuurconnect voor een integraal digitaal beleid in Vlaanderen. We formuleren daarom aandacht voor volgende punten. Nood aan een integraal digitaal beleid De digitale uitdagingen worden momenteel nog te versnipperd aangepakt, binnen bepaalde sectoren of disciplines, beleidsniveaus of maatschappelijke domeinen. We hebben nood aan maximale afstemming en een gezamenlijke digitale langetermijnvisie en -strategie. Digitalisering kent geen grenzen. We pleiten ervoor de beleidsinspanningen in Vlaanderen maximaal af te stemmen op de initiatieven van België, de Europese Unie, de Raad van Europa en de Verenigde Naties. Andere landen ontwikkelen momenteel straffe daadkrachtige beleidsimpulsen. Het is raadzaam hier inspiratie te halen voor de ontwikkeling van het integrale digitale beleid in Vlaanderen. Inzetten op toegang We pleiten voor een gecoördineerd beleid over toegang tot digitale media, informatie en diensten. We vragen een visie op een informatiesysteem dat vertrekt vanuit de nood van overheid en burgers om correcte en gemeenschapsvormende informatie te bewaren, te ontsluiten, te verspreiden en op te zoeken en de rol die journalisten, mediabedrijven, archieven, musea, jongerenadviseurs, onderwijs, bibliotheken, telecombedrijven daarin spelen, te bepalen. Aandacht voor toegankelijke en kwaliteitsvolle digitale infrastructuur Er is nood aan een afgestemd beleid rond fysieke digitale infrastructuur. Zeker wat het onderwijs betreft moeten we stevig inzetten op de digitale infrastructuur en ondersteuning in onze scholen, in het bijzonder de connectiviteit tot het internet via het openstellen van bestaande glasvezelnetwerken voor secundair en lager onderwijs. Hier dringt zich eveneens een afstemming op met de infrastructuur die andere beleidsvelden aanbieden zoals welzijn (vb. dienstencentra, voorzieningen) en cultuur (vb. bibliotheken). Er is nood aan een gemeenschappelijke strategie voor de toekomstige digitale infrastructuur voor culturele organisaties, zoals archieven, bibliotheken, erfgoed, kunsten en de manier waarop deze inzetten op bewaring en ontsluiting. We vragen een afgestemd beleid met aandacht voor linked open data en doen een oproep voor het gebruik van open standaarden. 5
Aandacht voor een veilige en betrouwbare digitale omgeving We vragen blijvende aandacht om het recht op privacy te bewaken. We vragen maximale aandacht voor een veilige en betrouwbare digitale omgeving voor alle doelgroepen. Nood aan gebruikersgerichte digitale dienstverlening Bij het ontwikkelen van nieuwe digitale diensten en producten - zoals bij het Radicaal Digitaal-programma - is het noodzakelijk dat publiek centraal gesteld wordt. Ruimte voor digitale en mediawijze competenties Binnen onderwijs onderschrijven we de nood om de coaching en ondersteuning van leerkrachten in het onderwijs te blijven ondersteunen bijvoorbeeld door ICT-coaches en mediacoaches, door het verhogen van de slagkracht van het plan geletterdheid, door het vrijwaren van voldoende middelen voor digitale cultuurprojecten via de Dynamoprojecten van CANON Cultuurcel Het is cruciaal om in de vernieuwing van de eindtermen en de leerplannen het begrip mediawijsheid en de elementen van het Mediawijs Competentiemodel op te nemen. We pleiten voor aandacht voor digitale competentieontwikkeling op vlak van levenslang en levensbreed leren in andere maatschappelijke sectoren en meer specifiek binnen de socio-culturele sector. Een visie op e-cultuur We pleiten ervoor om samen met andere partners binnen de culturele bovenbouw een integrale visie en strategie voor e-cultuur uit te werken. Er is nood aan stimulansen voor de ontwikkeling van nieuwe vormen van e-cultuur door de samenwerking tussen e-cultuur, onderwijs, media en creatieve industrie te bevorderen. Hierbij is specifieke aandacht voor de game-industrie noodzakelijk gezien de impact en het bereik van deze cultuurvorm. Steeds meer kunstenaars worden beïnvloed door game-aspecten, met name door interactiviteit en gameplay. Belangrijk hierbij is om game-producties te ondersteunen die een experimenteel karakter hebben dat nieuwe vormen van gameplay en/of nieuwe vormen van techniek en interactie ondersteunt. Er is nood aan flankerende regelgeving rond businessmodellen. De huidige experimenten van medialabs bij het ontwikkelen van nieuwe vormen van e-cultuur tonen aan dat er een grote noodzaak is om op zoek te gaan nieuwe businessmodellen. De huidige vorm van auteursrecht bemoeilijkt hergebruik en innovatie en belemmert de ontwikkeling van e-cultuur. Harmonisatie van regelgeving rond auteursrecht is nodig op Europees niveau. Tot slot moet er duurzaam omgegaan worden met de producten van e-cultuur. Wij scharen ons hierbij achter de aanbevelingen in het memorandum 2014-2019 van de SARC rond duurzaam digitaliseren: de Vlaamse overheid dient duurzame digitale 6
toegankelijkheid als een blijvende prioriteit te behandelen. Zij dient daarom infrastructuur, ondersteunende diensten, instrumenten en financiële middelen te voorzien voor het duurzaam digitaal bewaren, beheren en ontsluiten van digitaal cultureel erfgoed, zowel digital born als archief. Hiernaast dient zij ook een kader te creëren dat het bewustzijn rond de problematiek van duurzame digitale toegankelijkheid vergroot en de kennis en expertise rond digitale duurzaamheid versterkt en verspreidt. Dit geldt zowel voor kernprocessen als ondersteunende processen. 7
Partners Digitale Week Sinds 2006 organiseert LINC vzw in Vlaanderen de Digitale Week. Vanaf dit jaar (2016) worden ze versterkt door Cultuurconnect en Mediawijs. Cultuurconnect is een nieuwe Vlaamse projectorganisatie, die het lokale cultuurbeleid wil ondersteunen bij de digitale uitdagingen, door het opzetten van kleinschalige experimenten met lokale actoren en de succesvolle op te schalen tot sectorbrede diensten. ( www.cultuurconnect.be ) LINC is een beweging binnen het sociaal-culturele vormingswerk voor volwassenen en ijvert ervoor om zoveel mogelijk mensen bij de kennismaatschappij te betrekken door projecten op te zetten rond leesbevordering, maar ook door mensen vertrouwd te maken met de digitale wereld. ( www.linc-vzw.be ) Mediawijs is het Vlaams Kenniscentrum Mediawijsheid van de Vlaamse overheid en imec vzw. Mediawijs helpt de inwoners van Vlaanderen en Brussel om bewust, actief, kritisch en creatief media te gebruiken om deel te nemen aan onze maatschappij. ( www.mediawijs.be ) 8
Annex 1. Digitale uitdagingen voor het lokaal cultuurbeleid http://www.cultuurconnect.be/sites/default/files/atoms/files/20160112_visietekst_ cc.pdf 2. White paper e-inclusie https://mediawijs.be/nieuws/40-organisaties-onderschrijven-white-paper-e-inclusie 3. Het Mediawijs Competentiemodel https://mediawijs.be/dossiers/dossier-mediawijs-competentiemodel/mediawijs-com petentiemodel 9