Van kleine boer tot robot Modernisering in de Nederlandse landbouw 1945-2015 Lezing bij ICAG Leuven (KU Leuven) 10 december 2015 Dr. Erwin H. Karel Rijksuniversiteit Groningen Nederlands Agronomisch Historisch Instituut (NAHI)
Vraagstelling Wat zijn de gevolgen van de naoorlogse industrialisering van de landbouw voor het boerengezin?
Inhoud 1. Streekverbetering 1956-1970 2. Modernisering na 1970 3. Agribusiness modellen } 4. Conclusie
STREEKVERBETERING 1956-1970
Situatie na Tweede Wereldoorlog Internationale competitie Traditionele landbouw Te veel kleine boeren
Number of Dutch farmers 1910-1970 140000 120000 Toestand na W0 2 1945-1952 < 10 ha > 10 ha 100000 80000 60000 40000 20000 0 1910 1921 1930 1938 1950 1959 1970
Begin jaren 50: modernisering Twee grote programma s: Ruilverkaveling (1954-.) Streekverbetering (1956-1970) Sicco Mansholt
Ruilverkaveling
1945 1955 1965 1975
Streekverbetering Samenwerking tussen: Overheid (Ministerie van Landbouw, RLVD) Verzuilde boerenbonden Wageningse Landbouwhogeschool
DOEL Alle boeren in Nederland een inkomen garanderen dat minimaal gelijkstond aan dat van het inkomen van een fabrieksarbeider
Modern-dynamisch cultuur patroon Overgang van een traditioneel agrarische cultuur naar een modern industrieel samenleving (vgl. Gemeinschaft Gesellschaft van Tönnis) Cultural Lag E.W. Hofstee Het is de plicht van sociologen om de boeren te geleiden naar de moderne samenleving. (social engineering) Hofstee bezocht VS, maar in VS golden andere sociale relaties op platteland dan in Europa
Uitvoering Technisch-Economische Voorlichting Huishoudelijke Voorlichting Agrarisch Sociale Voorlichting
Technisch-economische voorlichting Strategieën: 1. Schaalvergroting 2. Intensivering van de productie 3. Mechanisering 4. Specialisatie 5. Overgang naar tuinbouw
Huishoudelijke voorlichting
Traditioneel boerengezin Modern westers gezin
Agrarisch Sociale Voorlichting Beroepsvoorlichting aan jeugd Erfkwesties Thema s met maatschappelijk belang
Resultaten Gebieden en boerenbedrijven waar streekverbetering werd gehouden liepen geen grotere achterstand op. Het streekverbeteringsprogramma werd feitelijk achterhaald door de ontwikkeling op de markt.
Samenvatting Structurele veranderingen Landhervorming Streekverbetering Leidde tot politiek afhandelen van kleine boeren -probleem (van dorpsprogramma naar individuele programma s) Overgang naar Gemeenschappelijke Landbouw Politiek van de EEG Mengvorm tussen markoriëntatie en overheidsregulatie
Industrialisering van de landbouw: MODERNISERING NA 1970
450 Aantal landbouwbedrijven in Nederland 1950-2014 Number of Dutch farmers 1910-1970 400 350 300 250 200 150 100 50 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 < 10 ha > 10 ha 1910 1921 1930 1938 1950 1959 1970 0 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2014
Samenhangende oorzaken Voortgaande schaalvergroting en specialisatie (ontstaan industrial farming) Voortgaande mechanisering (robotisering van de bedrijven) Snelle kapitaalaccumulatie in landbouwbedrijven (rol van de banken) Afnemende dominantie landbouw op platteland (ten gunste van natuur en toerisme) Dalende landbouwprijzen als gevolg van marktwerking en toenemende macht TNC s (agribusiness model)
Voorbeeld: opkomst slachtkuiken industrie Technische revolutie Genetica Management Agrofarmacie Diervoeding Verpakking Transport Verkoop (supermarkten) Godley, Andrew, and Bridget Williams. Democratizing luxury and the contentious. Invention of the technological chicken in Britain. Business History Review 83 (Summer 2009): 267-290.
Natuur, milieu en landbouw 1. Chemische en industriële landbouw 2. Epidemieën in dierziekten (factory-farming) 3. Verdwijnen kleinschalig landschap (ruilverkaveli Wie veranwtoordelijkheid?
Input en output in: AGRIBUSINESS MODELLEN
Fase 1: Klassieke agribusiness model tot 2 e helft 19 e eeuw Handel Boerenbedrijf Markten
Fase 2: TATE-model 2 e helft 19 e Input Banken eeuw tot 1970 Output Agroindustrie Agrochemical Boerenbedrijf Markten Coöperaties Handel..
Fase 3: Verticale integratie Unilever Cargill Monsanto Supermarkt boer boer boer boer Markets
Toekomst van het familiebedrijf Erfopvolging? (verdeling bedrijfskapitaal over kinderen) Familiebedrijf marktgeoriënteerd als lifestyle (ook in marktniches)
CONCLUSIES
Conclusies Wat zijn de gevolgen va de naoorlogse industrialisering van de landbouw voor het boerengezin? 1945-1970 verdwijnen kleine boerengezinnen (uitstoot overtollige arbeid) 1945-2015 Industrialisering (robotisering) van het boerenbedrijf 1970-2015 boerengezin onder toenemende financieringsdruk 2015-???????????????