Globalisering, technologische verandering en de polarisatie van de arbeidsmarkt

Transcriptie

1 VIVES BRIEFING 207/04 Globalisering, technologische verandering en de polarisatie van de arbeidsmarkt Koen Breemersch KU Leuven, Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen, VIVES Met dank aan Cathy Lecocq en Prof. Joep Konings voor suggesties en commentaren

2 %punten verandering in aandeel totale tewerkstelling 2 VIVES BRIEFING 207/04 INLEIDING De media bericht frequent over het verdwijnen van middenklasse jobs op onze arbeidsmarkt en de relatieve toename van laag en hoog betaalde jobs, oftewel polarisatie. In deze briefing concentreren we ons op de Belgische arbeidsmarkt en gaan we na hoe polarisatie zich voordoet in de verschillende sectoren. Daarnaast bespreken we ook wat de rol van globalisering en technologische verandering is in deze trend. Figuur toont aan dat dit fenomeen van polarisatie niet alleen op de Belgische arbeidsmarkt plaatsvindt maar in alle Europese landen, met uitzondering van Tsjechië en Hongarije. De verandering van tewerkstelling vertoont een U-vormig patroon waarbij zowel hoog als laag betaalde banen aan belang winnen, terwijl gemiddeld betaalde banen aan belang inboeten. We zien echter wel grote verschillen in hoe polarisatie zich voordoet in de verschillende landen. België valt bijvoorbeeld op doordat vooral het aandeel van hoog betaalde werknemers sterk toeneemt (+6,9%), terwijl het aandeel van laag betaalden er minder op vooruitgaat (+0,4%) dan in onze directe buurlanden. In onze analyse maken we gebruik van data van de European Labor Force Survey (EU LFS) van 997 tot De indeling in laag, gemiddeld en hoog betaalde banen vindt plaats op basis van de gemiddelde lonen van de beroepsbezigheden 2. POLARISATIE OP DE BELGISCHE ARBEIDSMARKT In figuur 2 tonen we voor de Belgische economie het aandeel van de hoog en laag betaalden per sector in 997 en De grafiek maakt duidelijk dat er opvallende 5 Figuur : Polarisatie in verschillende Europese landen tijdens de periode laag betaalde jobs gemiddeld betaalde jobs hoog betaalde jobs Deze briefing bouwt verder op de paper Breemersch. K., Damijan, J. en Konings, J., 207, Labor Market Polarization in Advanced Countries: Impact of Global Value Chains, Technology, Import Competition from China and Labor Market Institutions, OECD Working Paper, forthcoming 2 Jobs werden ingedeeld in laag betaald, gemiddeld betaald en hoog betaald in overeenstemming met Goos, M., Manning, A. en Salomons, A., 204, Explaining Job Polarization: Routine-biased Technological Change and Offshoring, American Economic Review, 04(8),

3 3 VIVES BRIEFING 207/04 verschillen bestaan in het aandeel van hoog en laag betaalden. De industrie en de bouwnijverheid zijn bijvoorbeeld sectoren die typisch meer gemiddeld betaalde werknemers hebben dan bijvoorbeeld de dienstensectoren zoals de gezondheidszorg, de horeca en de immobiliën en zakelijke dienstverleningssector. Verder is het opmerkelijk dat de fractie van hoog en laag betaalde werknemers in alle sectoren met uitzondering van het onderwijs is toegenomen. Dit geeft reeds een eerste indicatie van wat de polarisatie veroorzaakt op de Belgische arbeidsmarkt: de individuele sectoren stellen zelf steeds minder gemiddeld betaalde werknemers tewerk. Een vergelijking met onze directe buurlanden toont ook aan dat de Belgische industrie een buitenbeentje is. Terwijl tijdens de periode van 997 tot 2007 zowel hoog als laag betaalde arbeidsplaatsen relatief toenamen in de industrie van Duitsland, Frankrijk en Nederland, waren het enkel de hoog betaalde arbeidsplaatsen die belangrijker werden in de Belgische industrie. Figuur 2: Aandeel hoog en laag betaalden in totale tewerkstelling in Belgische sectoren Gezondheidszorg en maatsch.diensten Groothandel en kleinhandel Immobiliën en zakelijke diensten Openbaar bestuur en defensie Vervoer, opslag en communicatie Bouwnijverheid Elektriciteit, Gas en Water Financiële sector Hotels en Restaurants Industrie Landbouw Mijnbouw Onderwijs Overige diensten Aandeel hoog en laag betaalden in totale tewerkstelling van sector Figuur 3 geeft het aandeel weer van de verschillende sectoren in de totale Belgische tewerkstelling. De grafiek maakt duidelijk dat er een verdiensting van de economie plaatsvindt waarbij het aandeel van de gezondheidszorg en de zakelijke diensten toeneemt terwijl de industrie erop achteruitgaat. Aangezien de industrie relatief meer gemiddeld betaalde werknemers tewerkstelt dan deze dienstensectoren, draagt deze trend verder bij tot een afname van de middenklasse jobs op de Belgische arbeidsmarkt. Figuur 3: Aandeel sectoren in totale Belgische tewerkstelling in 997 en 2007 (Bron: EU Klems) Bouwnijverheid Elektriciteit, gas en water Financiële sector Gezondheidszorg en maatsch.diensten Groothandel en kleinhandel Hotels en restaurants Immobiliën en zakelijke diensten Industrie Landbouw Mijnbouw Onderwijs Openbaar bestuur en defensie Overige diensten Vervoer, opslag en communicatie GLOBALISERING OF TECHNOLOGISCHE VERANDERING? Aandeel in totale tewerkstelling Vervolgens gaan we op zoek naar een verklaring voor deze polarisatie van de arbeidsmarkt. Aangezien we geen bewijs vinden dat de arbeidsmarktinstellingen van een land kunnen teruggekoppeld worden aan de waargenomen polarisatie, zijn we voornamelijk Zie ook Bijnens, G. en Konings, J., 207, Het veranderende ondernemerslandschap: feiten en een kader voor industrieel beleid, VIVES briefing 207/03.

4 4 VIVES BRIEFING 207/04 geïnteresseerd in de rol van globalisering en technologische verandering. We vinden dat de competitie van Chinese importgoederen ertoe geleid heeft dat het aandeel van de industrie in de totale tewerkstelling is afgenomen. Dit leidde tot een verdere toename van het belang van de meer gepolariseerde dienstensectoren in de Belgische tewerkstelling. Daarnaast zien we ook dat het toegenomen gebruik van ICT in de industrie in die sector heeft geleid tot een toename van het aantal hoog betaalde werknemers. Deze resultaten geven aan dat polarisatie niet kan herleid worden tot één duidelijke schok, maar eerder wordt veroorzaakt door verschillende schokken die gelijktijdig op verschillende manieren op de arbeidsmarkt hebben ingewerkt. Technologische verandering droeg bij tot het wijzigen van de tewerkstelling binnen de industrie, terwijl globalisering heeft geleid tot reallocatie van arbeidskrachten tussen sectoren. WAT ZIJN DE BELEIDSIMPLICATIES? Aangezien arbeidsmarktinstellingen niet duidelijk kunnen gelinkt worden aan het fenomeen van toenemende polarisatie, zal men via de traditionele instellingen een verdere polarisatie van de arbeidsmarkt niet kunnen tegengaan of terugdringen. Op korte tot middellange termijn is het echter wel van belang om de getroffen (middenklasse) werknemers te kunnen blijven inschakelen op de arbeidsmarkt en deze te helpen in de transitie naar nieuwe jobs. Het is dus relevant passende omscholingsmogelijkheden te voorzien zodat deze mensen de vaardigheden ontwikkelen die op de arbeidsmarkt gevraagd worden. Bovendien kan een aangepast activatiebeleid en sociaal vangnet ertoe zorgen dat de getroffen arbeidskrachten niet aan de rand van de maatschappij belanden.

5 5 VIVES BRIEFING 207/04 VLAAMS INSTITUUT VOOR ECONOMIE EN SAMENLEVING WAAISTRAAT 6 - BUS LEUVEN, BELGIË Koen Breemersch KU Leuven Koen.breemersch@kuleuven.be De VIVES Briefings stellen zich tot doel het debat over de economische en maatschappelijke ontwikkeling van regio s te stofferen. Dit doen ze door middel van korte bijdragen van de hand van eigen en geaffilieerde onderzoekers. De briefings zijn veelal gebaseerd op lopend fundamenteel onderzoek. Een elektronische versie van de briefings is beschikbaar op de VIVES-website: