De impact van recessies op productiviteitsgroei

Transcriptie

1 VIVES BRIEFING 2017/10 De impact van recessies op productiviteitsgroei Van den bosch, J. en Vanormelingen, S.* KU Leuven, Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen, VIVES * Met dank aan Joep Konings en Jakob Vanschoonbeek voor suggesties en commentaren.

2 1 VIVES BRIEFING 2017/10 DE IMPACT VAN RECESSIES OP PRODUCTIVITEITSGROEI SAMENVATTING Onze economische welvaart hangt in grote mate af van de productiviteitsgroei in de economie. Maar hoe komt productiviteitsgroei op het niveau van de gehele economie tot stand en wat is de impact van recessies hierop? Deze briefing beantwoordt deze vragen voor de Belgische economie. We maken een onderscheid tussen drie kanalen waardoor economiewijde productiviteitsgroei tot stand komt: 1. productiviteitsverbeteringen binnen bedrijven, 2. arbeidsreallocatie tussen bedrijven, en 3. toe-en uittreding van respectievelijk meer en minder productieve bedrijven. Onze resultaten tonen aan dat de gemiddelde productiviteit van bestaande bedrijven afneemt tijdens recessies. Arbeidsreallocatie, met name naar meer productieve bedrijven ten koste van minder productieve bedrijven, is daarentegen een stabiele en belangrijke drijfveer voor productiviteitsgroei. Bovendien versterken recessies het proces van productiviteitsverhogende arbeidsreallocatie. De impact van toetreding en uittreding van bedrijven op de economiewijde productiviteit is kleiner dan deze van bestaande bedrijven, maar ook hier vinden we interessante inzichten met betrekking tot de effecten van recessies. Tot slot vergelijken we productiviteitsgroei en de totstandkoming ervan tussen de maakindustrie en de dienstenindustrie. In de maakindustrie is er meer productiviteitsgroei binnen bedrijven en is arbeidsreallocatie een belangrijke drijfveer voor productiviteitsgroei, terwijl uittreding van laag productieve bedrijven relatief belangrijk is voor productiviteitsgroei in de dienstenindustrie.

3 2 VIVES BRIEFING 2017/10 DE IMPACT VAN RECESSIES OP PRODUCTIVITEITSGROEI INLEIDING Economische welvaart hangt in sterke mate af van hoeveel waarde er gecreëerd kan worden met de aanwezige productiefactoren. Wanneer de efficiëntie waarmee dit gebeurt toeneemt, met name wanneer er meer output kan gegenereerd worden met hetzelfde aantal inputs, zeggen we dat de productiviteit is toegenomen. Productiviteitsgroei is dus zeer belangrijk voor economische groei. Daarom onderzoeken veel economen hoe productiviteitsgroei ontstaat en hoe ze gerelateerd is aan de conjunctuurcyclus. Deze briefing brengt de impact van recessies op de belangrijkste microdeterminanten van productiviteitsgroei in kaart voor België. Voor een meer diepgaande analyse en extra inzichten kan u terecht in VIVES Discussion Paper 60. Wanneer alle bedrijven even productief zijn, kan economiewijde productiviteitsgroei alleen maar gerealiseerd worden door productiviteitsverbeteringen van de bedrijven zelf. Uit economisch onderzoek weten we echter dat het eenvoudige model van een representatief bedrijf niet volstaat om productiviteitsgroei ten volle te begrijpen. Integendeel, er is veel heterogeniteit tussen bedrijven, wat er op zijn beurt voor zorgt dat er productiviteitsgroei kan ontstaan door arbeidsreallocatie tussen bedrijven. Wanneer bedrijven met een hoger dan gemiddelde productiviteit erin slagen om te groeien, zal de economiewijde productiviteit toenemen. Economisch onderzoek in verschillende landen heeft het belang van dit reallocatiemechanisme aangetoond. 1 Tevens kan de productiviteit stijgen wanneer minder productieve bedrijven uit de markt worden gedreven en meer productieve bedrijven toetreden. Recent werden er modellen ontwikkeld die de bijdrage van deze kanalen, meer bepaald productiviteitsgroei binnen bestaande bedrijven, reallocatie en toe-en uittreding, tot de economiewijde productiviteitsgroei in kaart brengen. 2 Recessies kunnen op elk van deze kanalen een impact hebben. Door een dalende vraag naar goederen en diensten komt de winstgevendheid van bedrijven tijdens recessies vaak onder druk te staan. Dit kan bedrijven weerhouden van productiviteitsverhogende investeringen, maar ook toetreders afremmen en een hoger risico op uittreding met zich meebrengen. Bovendien worden niet alle bedrijven even hard getroffen door recessies, wat implicaties heeft voor de bijdrage van reallocatie tot economiewijde productiviteitsgroei. Door op een vernieuwende manier gebruik te maken van recent ontwikkelde modellen trachten we beter te begrijpen wat de impact is van recessies op productiviteitsgroei en haar componenten voor België. BESTAANDE BEDRIJVEN Figuur 1 toont de evolutie van arbeidsreallocatie doorheen de tijd in België. Volgens de officiële statistieken zijn er drie recessieperioden tussen 1997 en De figuur toont enkele opvallende trends tijdens deze cycli. Jobcreatie neemt af doorheen de tijd, met vooral grote dalingen tijdens de recessieperioden. Tegelijkertijd neemt jobdestructie toe tijdens 1 Zie bijvoorbeeld Bartelsman, Haltiwanger en Scarpetta (2013), De Loecker en Konings (2006), Collard-Wexler en De Loecker (2015) en Van Beveren en Vanormelingen (2014). 2 We maken gebruik van de productiviteitsdecomposities van Foster, Haltiwanger en Krizan (2001) en Melitz en Polanec (2015). 3 In deze periode was er het barsten van de Dotcom bubble in 2001, de economische crisis in en de Europese schuldencrisis in 2012.

4 3 VIVES BRIEFING 2017/10 DE IMPACT VAN RECESSIES OP PRODUCTIVITEITSGROEI recessieperioden. De totale arbeidsreallocatie wordt gedefinieerd als de som van beide. We zien dat arbeidsreallocatie afneemt tot 2007, maar dan telkens opveert tijdens de recessieperioden. Dit komt doordat de daling in jobcreatie kleiner is dan de stijging in jobdestructie tijdens recessieperioden. 4 De volle lijn in figuur 2 toont de gevolgen van dit verschijnsel voor de productiviteitsevolutie. Tijdens recessies is er meer jobdestructie in laag productieve bedrijven dan in hoog productieve bedrijven, waardoor het marktaandeel in termen van arbeid toeneemt voor de hoog productieve bedrijven. Hierdoor hebben recessies een positief effect op de economiewijde productiviteit. 5 Dit betekent echter niet dat het wenselijk is voor een sociale planner dat recessies plaatsvinden om de economiewijde productiviteit te maximaliseren. De stippellijn in figuur 2 toont immers aan dat de gemiddelde productiviteit van bedrijven sterk afneemt tijdens recessies. In de meer recente recessies domineert dit negatieve effect het positieve effect van productiviteitsverhogende arbeidsreallocatie, waardoor de economiewijde productiviteit daalt. Belangrijk om op te merken is dat onze bevindingen voor de economische crisis van afhangen van hoe arbeid gemeten wordt. Figuren 1 en 2 meten arbeid in termen van aantal gewerkte uren. Wanneer we arbeid meten in termen van voltijdse equivalenten, is de toename in jobdestructie tijdens de economische crisis en het productiviteitsverhogende effect hiervan minder sterk aanwezig. Dit suggereert dat bedrijven aan labor hoarding deden tijdens de economische crisis: bedrijven hielden meer mensen in dienst dan vereist was voor de actuele productie. Deze strategie laat toe om een verlies aan menselijk kapitaal te vermijden en wordt gewoonlijk toegepast wanneer men denkt dat de recessie maar van korte duur is. Wanneer het economische tij keert, kan men snel inspelen op de toenemende vraag en marktaandeel afsnoepen van bedrijven die wel jobs afbouwden en daardoor niet aan een stijgende vraag kunnen beantwoorden. 4 Deze bevinding is consistent met Konings (1995). De afname van jobcreatie doorheen de tijd is consistent met een daling in bedrijfsdynamisme, zie ook Bijnens en Konings (2017). 5 Arbeidsreallocatie verhoogt de economiewijde productiviteit wanneer er jobdestructie is in laag productieve bedrijven en jobcreatie in hoog productieve bedrijven, waar werknemers een maximale toegevoegde waarde kunnen creëren.

5 4 VIVES BRIEFING 2017/10 DE IMPACT VAN RECESSIES OP PRODUCTIVITEITSGROEI TOETREDENDE EN UITTREDENDE BEDRIJVEN 6 Naast productiviteitsgroei in bestaande bedrijven, kan er ook productiviteitsgroei ontstaan doordat er hoog productieve bedrijven toetreden of laag productieve bedrijven uittreden uit de economie. Figuur 3 toont de bijdrages van toetreders en uittreders tot de economiewijde productiviteitsgroei. Net zoals bij bestaande bedrijven, maken we een onderscheid tussen de toename van gemiddelde productiviteit en de relatie tussen productiviteit en tewerkstelling. De discrepantie in gemiddelde productiviteit tussen toetredende en bestaande bedrijven heeft persistent een negatieve impact op de economiewijde productiviteitsgroei. Bestaande bedrijven zijn dus gemiddeld productiever dan toetreders. Dit hoeft niet te verbazen aangezien het enige tijd kan vergen voor toetreders om hun productiemethoden te optimaliseren en hun volledige marktpotentieel te ontwikkelen. Op termijn kunnen deze toetreders echter wel van belang zijn voor de productiviteitsgroei van de economie wanneer ze het productiviteitsniveau van bestaande bedrijven evenaren of overtreffen. Jonge bedrijven zijn echter ook zeer gevoelig voor recessies. Tijdens de economische crisis was 55% van de uittredende bedrijven jonger dan 5 jaar terwijl dit in andere jaren gemiddeld 33% was. Dit zou mede kunnen verklaren waarom de productiviteitsgroei na de economische crisis op een laag pitje bleef: mogelijk zorgde de economische crisis ervoor dat veel beloftevolle jonge bedrijven failliet gingen. Bovendien kan de economische crisis ook potentiële toetreders hebben afgeschrikt. Consistent met de economische theorie, vinden we dat in België de gemiddelde productiviteit in uittredende bedrijven lager is dan in bestaande bedrijven. Wanneer laag productieve bedrijven uittreden, heeft dit een positief effect op de economiewijde productiviteit. De impact van dit kanaal op productiviteitsgroei daalt doorheen de tijd, wat aantoont dat de kloof in productiviteit tussen bestaande en uittredende bedrijven in België kleiner geworden is. Verder tonen onze resultaten aan dat er na recessies een negatieve impact is op de economiewijde productiviteit vanwege het verschil in de efficiëntie van arbeidsallocatie tussen bestaande en uittredende bedrijven. Zoals toegelicht in de vorige sectie van deze briefing, neemt de economiewijde productiviteit toe wanneer bedrijven met een hoge productiviteit groeien en bedrijven met een lage productiviteit steeds minder mensen tewerkstellen. Op het einde van recessies zijn er meer uittredende bedrijven waarvoor de correlatie tussen productiviteit en tewerkstelling relatief hoog is, waardoor de economiewijde productiviteit daalt nadat deze bedrijven effectief uittreden. 6 Toetredende en uittredende bedrijven worden gedefinieerd op basis van neerlegging van hun jaarrekeningen. De eerste keer dat bedrijven een jaarrekening neerleggen, worden ze gedefinieerd als toetreder. De laatste keer dat ze dit doen, worden ze gedefinieerd als uittreder.

6 5 VIVES BRIEFING 2017/10 DE IMPACT VAN RECESSIES OP PRODUCTIVITEITSGROEI MAAKINDUSTRIE VS DIENSTENINDUSTRIE Tot slot bespreken we enkele verschillen in de totstandkoming van productiviteitsgroei tussen de maakindustrie en de dienstenindustrie. Dit is relevant aangezien het aandeel van de dienstenindustrie in België, net zoals in de meeste Europese landen, toeneemt ten koste van de maakindustrie. Onze resultaten tonen enkele interessante verschillen tussen beide sectoren. Terwijl in de maakindustrie productiviteitsgroei voornamelijk tot stand komt binnen bestaande bedrijven, zijn toetreding en uittreding van bedrijven belangrijkere drijfveren in de dienstenindustrie. Figuur 4 toont het verschil in de bijdrage van arbeidsreallocatie tot productiviteitsgroei tussen de maakindustrie en de dienstenindustrie. Het verschil in productiviteitsverhogende arbeidsreallocatie is klein in niet-recessieperioden, maar neemt sterk toe tijdens de economische crisis van en tijdens de Europese schuldencrisis van Dit toont aan dat recente recessies productiviteitsverhogende arbeidsreallocatie geïnduceerd hebben in de maakindustrie, maar niet zozeer in de dienstenindustrie.

7 6 VIVES BRIEFING 2017/10 DE IMPACT VAN RECESSIES OP PRODUCTIVITEITSGROEI REFERENTIES E. Bartelsman, J. Haltiwanger, S. Scarpetta (2013). Cross-country differences in productivity: The role of allocation and selection. American Economic Review, 103(1): G. Bijnens, J. Konings (2017). Where has the Belgian Business Dynamism gone? VIVES Discussion Paper 59 A. Collard-Wexler, J. De Loecker (2015). Reallocation and Technology: Evidence from the US Steel Industry. American Economic Review, 105(1): J. De Loecker, J. Konings (2006). Job reallocation and productivity growth in a post-socialist economy: Evidence from Slovenian manufacturing. European Journal of Political Economy, 22: L. Foster, J. Haltiwanger, C. Krizan (2001). Aggregate Productivity Growth: Lessons from Microeconomic Evidence. New Developments in Productivity Analysis, University of Chicago Press: J. Konings (1995). Job Creation and Job Destruction in the UK Manufacturing Sector. Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 57(1) M.J. Melitz, S. Polanec (2015). Dynamic Olley-Pakes productivity decomposition with entry and exit. RAND Journal of Economics, 46(2): I. Van Beveren, S. Vanormelingen (2014). Human capital, firm capabilities and productivity growth. National Bank of Belgium Working Paper 104

8 7 VIVES BRIEFING 2017/10 DE IMPACT VAN RECESSIES OP PRODUCTIVITEITSGROEI VLAAMS INSTITUUT VOOR ECONOMIE EN SAMENLEVING WAAISTRAAT 6 - BUS LEUVEN, BELGIË Jeroen Van den bosch University of Leuven jeroen.vandenbosch@kuleuven.be Stijn Vanormelingen University of Leuven stijn.vanormelingen@kuleuven.be De VIVES Briefings stellen zich tot doel het debat over de economische en maatschappelijke ontwikkeling van regio s te stofferen. Dit doen ze door middel van korte bijdragen van de hand van eigen en geaffilieerde onderzoekers. De briefings zijn veelal gebaseerd op lopend fundamenteel onderzoek. Een elektronische versie van de briefings is beschikbaar op de VIVES-website: