Persoonsgerichte zorg perspectief van een huisarts I

Persoonsgerichte zorg perspectief van een huisarts I A.M.G.M.F. Hoevenaars Samenvatting Huisarts Hoevenaars uit Uden werkt sinds vijf jaar met persoonsgerichte zorg. Hierbij staat de persoon centraal en niet de chronische ziekte. Hij ziet deze benadering als de enige manier om patiënten écht te helpen. Bij persoonsgerichte zorg draait het volgens hem om de samenwerking tussen de arts en de patiënt en om verantwoordelijkheid nemen. De arts wordt begeleider van de patiënt, die zelf zijn doelen formuleert. Voor zorgverleners betekent dit een andere manier van werken. Hoevenaars merkt dat de patiënt zich met persoonsgerichte zorg serieuzer genomen voelt en dat artsen meer plezier in het werk hebben. Hij verwacht dat persoonsgerichte zorg op termijn een betere kwaliteit van zorg, minder complicaties en een betere kwaliteit van leven voor de patiënt oplevert. Inleiding Dan Hoevenaars is 32 jaar huisarts in Uden. Ook is hij bestuurder en kaderarts diabetes bij de Zorggroep Synchroon. Hij noemt zichzelf een huisarts van de oude stempel. Tijdens mijn studie aan de Universiteit van Maastricht was er zeker aandacht voor de patiënt en gesprekstechnieken. De laatste jaren is het gezondheidssysteem echter veranderd. Hij verwijst daarmee vooral naar de veranderende rol van patiënten. Zij eisen meer verantwoordelijkheid en krijgen die ook. De patiënt is actiever betrokken bij zijn behandeling. Hoevenaars is ervan overtuigd dat persoonsgerichte zorg een gunstige invloed heeft op de patiënt. En op het werkplezier van de huisarts. Hoe brengt hij persoonsgerichte zorg in de praktijk? De zorg staat aan de vooravond van een transformatie. Hoge kosten en onvoldoende capaciteit dwingen de sector tot veranderen. Patiënten zoeken steeds vaker hun eigen weg. Wij zijn er niet meer om te vertellen wat goed voor hen is; dat Drs. A.M.G.M.F. Hoevenaars ( ) Uden, Nederland e-mail: amgmf.hoevenaars@gmail.com Bijblijven (2015) 31:675 679, DOI: 10.1007/s12414-015-0079-0 Bohn Stafleu van Loghum 2015 Published online: 12 October 2015 675

676 Bijblijven (2015) 31:675 679 verwachten zij ook niet. Samen bekijken we welke behandeling het best past bij het leven van de patiënt. Hoevenaars merkt op dat de veranderingen niet alleen de zorg betreffen. Gezonder leven is een maatschappelijke trend die aan populariteit wint. Daarbij zijn ook andere partijen van belang, zoals de overheid en bijvoorbeeld de voedingsindustrie. En natuurlijk zorgverzekeraars. Zij financieren nu vooral het genezen van zieken, maar investeren nauwelijks in preventie. Als ik een patiënt naar een beweeggroep stuur, moet hij iedere keer vijf euro betalen. Waarom vergoedt een zorgverzekeraar dat niet? Dat is een voorbeeld van investeren in gezond leven. Ik denk dat preventie op termijn meer oplevert dan de huidige werkwijze. Visie op persoonsgerichte zorg Volgens Hoevenaars staan samenwerking en verantwoordelijkheid nemen centraal bij persoonsgerichte zorg. Echt het gevoel hebben dat de patiënt en de arts samen kijken naar de oplossing van een probleem. En daar allebei hun verantwoordelijkheid in nemen. De arts is verantwoordelijk voor goede medische zorg zoals onderzoeken, medicatie en voorlichting. De patiënt moet zo leven dat het gunstig is voor zijn chronisch lijden. De Brabantse huisarts erkent dat het nog niet zo ver is. Persoonsgerichte zorg is nu nog vooral een theoretisch model, waar langzamerhand de tools bij komen. De ideale vorm is er nog niet. Desondanks past Hoevenaars sinds vijf jaar persoonsgerichte zorg toe bij diabetespatiënten. Diabetes is een chronische ziekte, waarover we dankzij uitgebreid onderzoek veel weten. Als patiënten zelf verantwoordelijkheid willen nemen, is een succesvolle samenwerking mogelijk. Hoevenaars is van mening dat persoonsgerichte zorg de enige manier is om chronisch zieken echt verder te helpen. En lol in het vak te houden, vult hij aan. Als patiënten niet doen wat je zegt, word je moedeloos. Als je samen doelen kunt formuleren en vanuit die doelen kunt samenwerken, ziet de patiënt jou als begeleider. Pas dan kan hij veranderen en verbeteren. Dat heeft ook met medicatie te maken. Als iemand de rest van zijn leven pillen moet slikken, is voorlichting belangrijk. Als de patiënt niet weet waarom hij iets slikt, stopt hij. Persoonsgerichte zorg heeft zeker ook te maken met leefstijl. Van ziektegericht naar persoonsgericht Bij persoonsgerichte zorg is het belangrijkste dat de patiënt zijn eigen doelen leert formuleren. Dat is de kern, blijkt uit onderzoek. De patiënt en arts kunnen verschillende doelen hebben. Zolang de doelen van de patiënt zijn gezondheid geen schade toebrengen, moet je dat accepteren. Dat vergt een andere benadering. Een nieuwe diabetespatiënt heeft een druk programma, dat onder andere een bezoek aan een diëtist en oogarts bevat. Als arts geef ik aan wat medisch noodzakelijk is. Verder help ik de patiënt helder te krijgen wat hij wil bereiken, bijvoorbeeld afvallen of stoppen met roken. Die samenwerking vraagt een andere houding van de zorgver-

Bijblijven (2015) 31:675 679 677 lener. Hoevenaars illustreert de nieuwe benadering met een voorbeeld. Enige tijd geleden kreeg ik een praktijkondersteuner die daarvoor op de intensive care werkte. De medische handelingen verliepen prima; ze is erg deskundig. Na drie maanden was zij ten einde raad. De patiënten doen niet wat ik zeg, was haar reactie. Dit voorbeeld is typerend voor het verschil tussen ziektegerichte en persoonsgerichte zorg. Een deel van de artsen, praktijkondersteuners en assistenten moet nog wennen aan deze rol. De inhoud van het gesprek met de patiënt verandert en dus zijn er ook nieuwe gesprekstechnieken nodig. Wij bepalen niet meer wat de patiënt moet doen. Wij werken samen met hem om zijn doelen te realiseren. Persoonsgerichte zorg in de praktijk Als een arts wil starten met persoonsgerichte zorg, is het van belang dat hij eerst kijkt naar zijn patiënten. Deze zijn te verdelen in drie groepen: 1) patiënten die veel zelf kunnen en daartoe bereid zijn; 2) patiënten die wel bereid zijn, maar niet weten hoe zij met persoonsgerichte zorg moeten omgaan en 3) patiënten die geen interesse hebben in persoonsgerichte zorg en/of niet in staat zijn hiermee om te gaan. De eerste groep komt minder vaak naar de praktijk. Deze mensen kun je als zorgverlener ondersteunen met ICT-oplossingen. Zij kunnen zelf gegevens invoeren of bijvoorbeeld voorafgaand aan hun bezoek aan de praktijk een digitale vragenlijst invullen. Deze patiënten hebben niet zo veel begeleiding nodig. De tweede groep is over het algemeen het grootst, gemiddeld ongeveer 60% van alle patiënten. Binnen onze praktijk hebben wij trainingen gesprekstechnieken gevolgd om deze groep te begeleiden. Motivational interviewing is een goede gesprekstechniek om de patiënt mee te nemen in het proces van persoonsgerichte zorg. Wij stimuleren mensen zelf hun zorgplan te noteren in een persoonlijk boekje. Uiteindelijk moet dit een ICT-tool worden. Tijdens het bezoek aan de praktijk handelen we eerst de medische zaken af, zoals bloedprikken of het opnemen van de bloeddruk. Daarna bespreken wij met de patiënt hoe het de afgelopen periode is gegaan. Wij adviseren hem de doelen in haalbare delen op te knippen en zo concreet mogelijk te maken. De derde groep ontvangt zorg op de traditionele manier. Wij proberen deze mensen wel eens voorzichtig uit te dagen, maar we moeten het respecteren als zij geen persoonsgerichte zorg willen. Dan steken wij minder energie in de ondersteuning en begeleiding. Het is niet mogelijk iedereen op dezelfde manier te behandelen. Je moet eerst onderzoeken hoe groot de capaciteit van de patiënt is. Kan hij het? Hoe gemotiveerd is hij? Randvoorwaarden Hoevenaars benadrukt dat het belangrijk is dat iedereen in de praktijk huisarts, praktijkondersteuners en assistenten begrijpen waar het om gaat. Het is belangrijk dat alle betrokkenen de voordelen zien van persoonsgerichte zorg. Als je dat niet scherp hebt, lukt het niet. Het is teamwork. Er moet een gezamenlijk dossier

678 Bijblijven (2015) 31:675 679 zijn van alle hulpverleners rond een patiënt. In de ideale situatie heeft de patiënt ook toegang tot dat dossier. Of kan hij er zelfs zaken aan toevoegen. Hoevenaars is wel realistisch. Denk niet dat je even aan de slag kunt gaan met persoonsgerichte zorg. Goede gesprekstechnieken zijn echt belangrijk. Train deze regelmatig en leer niet alleen de theorie. Oefen in rollenspellen met acteurs; daar leer je het meest van. Een platform met ICT-tools is eigenlijk onmisbaar bij persoonsgerichte zorg in de ogen van Hoevenaars. Onze ICT-platformen zijn bijna gereed. Wij kunnen dossiers nalezen, patiënten voorzien van betrouwbare informatie en educatie verzorgen over ziekten. Ook is er een zelfmanagementplatform, waarop patiënten kunnen inloggen. Wij richten het heel praktisch in. Training en ICT-hulpmiddelen ziet Hoevenaars als randvoorwaarden. Als die geregeld zijn, kun je voorzichtig beginnen. Doe ervaring op met bijvoorbeeld één patiënt per week en breid dat uit. Rol van mantelzorgers De rol van mantelzorgers bij persoonsgerichte zorg is volgens Hoevenaars op dit moment nog onderbelicht, zeker bij diabetes, COPD en hart- en vaatziekten. Bij ouderenzorg is hun rol nog vele malen groter. Persoonsgerichte zorg bij ouderenzorg is meestal gerelateerd aan welzijn en dat is niet de kerntaak van de huisarts. Hier is geen tijd voor. Huisartsen zijn vooral goed in het detecteren van medische, zorg- of welzijnsproblemen. Het oppakken van de medische of zorgproblemen ligt in eerste instantie bij de huisarts. De gemeente of het maatschappelijk werk behandelt welzijnsproblemen. In dit kader is persoonsgerichte zorg belangrijk. Mantelzorgers familie, buren en vrienden laten samenwerken is een uitdaging. Je kunt deze groep eerst samen doelen en wensen laten formuleren met ondersteuning van een ICT-hulpmiddel. Voordelen en valkuilen Hoevenaars ziet veel voordelen in persoonsgerichte zorg. De patiënt merkt dat de zorgverlener hem serieuzer neemt. Hij heeft het gevoel dat de zorgverlener dichter bij hem staat. Wij merken dat patiënten energie halen uit het feit dat zij grip krijgen op hun chronische ziekte. De patiënt leert echt hoe hij met zijn chronische ziekte(n) kan omgaan en wat hij er zelf aan kan doen. Op termijn levert dat een betere prognose op. Ook voor de zorgverleners ervaart de huisarts persoonsgerichte zorg op een positieve manier. Je werkt nauwer samen met de patiënt en jouw werk sluit meer aan op zijn wensen. Er gebeurt daadwerkelijk iets en dat geeft meer plezier in je werk. Je trekt niet aan dood paard, om het oneerbiedig te zeggen. Hoevenaars waarschuwt voor de valkuilen die bij de verandering naar persoonsgerichte zorg op de loer kunnen liggen. Waarom zou je het anders doen als het nu goed gaat, is een voorbeeld van zo n valkuil. Een tweede valkuil is dat niet alle medewerkers als team opereren. Ten slotte kan een ICT-platform een valkuil zijn. Zoiets krijg je niet alleen voor elkaar. Dat moet je op zorggroepniveau regelen. Het heeft ook bestuurlijke consequenties binnen de zorggroep. Wij zijn hier een jaar of drie mee bezig

Bijblijven (2015) 31:675 679 679 geweest. De zorggroepen zien bestuurlijk inmiddels wel dat persoonsgerichte zorg de toekomst is. Het hangt nu af van individuele huisartsen. Start met een groep die vooruit wil. Die kan anderen hopelijk over de streep trekken. Rendement De kosten van persoonsgerichte zorg zijn in het begin hoger door het inrichten van een ICT-platform en de leercurve. Het is lastig te zeggen of persoonsgerichte zorg op termijn geld oplevert. We moeten meer kijken naar een betere kwaliteit van zorg, minder complicaties en betere kwaliteit van leven voor de patiënt. Een paar jaar geleden promootte zorgverzekeraars zelfmanagement. Dat zou minder bezoeken aan de praktijk opleveren. Ik denk dat je meer moet sturen op betere begeleiding en preventie. De verwachting is dat er hierdoor in de toekomst minder slecht behandelde chronisch zieken zijn, maar dat blijft lastig te berekenen. Rol van zorgverzekeraars Hoevenaars vindt dat de rol van zorgverzekeraars op het gebied van persoonsgerichte zorg actiever mag worden. De uitdaging die er ligt, is patiënten die verantwoordelijkheid nemen voor hun ziekte te belonen. Als een patiënt gezonder leeft, heeft hij wellicht minder medicijnen nodig. Zorgverzekeraars belonen de patiënt nu op geen enkele manier voor zijn inspanningen in het zorgprogramma. De zorgverzekeraar zou bijvoorbeeld korting op de premie kunnen geven. Als een patiënt geen persoonsgerichte zorg wil, krijgt hij de standaardzorg. Deze boodschap is voor zorgverzekeraars nog onbespreekbaar. Zij sturen aan op steeds meer doen voor hetzelfde geld. Durf je nek uit te steken in het belang van de patiënt. Aanbevelingen Patiënten die persoonsgerichte zorg willen, adviseert Hoevenaars concreet te maken wat zij ermee willen bereiken. Het is natuurlijk sterk afhankelijk van de chronische ziekte, maar het formuleren van doelen is een belangrijke eerste stap bij persoonsgerichte zorg. Huisartsen en andere zorgverleners die persoonsgerichte zorg willen leveren, adviseert de huisarts zich er serieus in te verdiepen. Dit onderwerp is actueel binnen zorggroepen. Zij hebben een rol bij het inrichten van ICT-platformen, de trainingen gesprekstechnieken en het overleg met de patiëntenraad. Luister goed wat deze raad te vertellen heeft. Overleg met de zorgverzekeraars over de mogelijkheden en stel concrete en haalbare doelen. Wij moeten hier wat mee, want dit gaat het écht worden. Drs. A.M.G.M.F. (Dan) Hoevenaars, kaderhuisarts Uden, bestuurder Zorggroep Synchroon.