Stoppen met roken tijdens een behandeling voor alcohol- of drugsafhankelijkheid moet afgeraden worden Wencke de Wildt en Trudi Tromp-Beelen Het misverstand Roken komt veel voor onder mensen met een alcohol- of drugsverslaving: 74 tot 88% van degenen met een probleem op het gebied van alcohol- of drugsgebruik rookt tabak (Kalman, 1998), vergeleken met 28% van de algemene bevolking (STIVORO, 2007). In de verslavingszorg worden patiënten die voor alcohol- of drugsproblematiek in behandeling komen, meestal niet behandeld voor hun tabaksafhankelijkheid. Veel behandelaars raden deze groep rokers af om tijdens de behandeling te stoppen met roken, omdat zij ervan uitgaan dat de kans op succes in deze doelgroep nihil is. Ook wordt verondersteld dat het voor de patiënt te ambitieus en te moeilijk is om met alle middelen te stoppen. Behandelaars vrezen dat het resultaat van de alcohol- of drugsbehandeling minder gunstig zal zijn en er een grotere kans is op terugval als de patiënt ook probeert te stoppen met roken. Deze veronderstellingen zijn echter niet gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Het onderzoek Er zijn diverse studies uitgevoerd naar de effectiviteit van behandeling van tabaksafhankelijkheid bij patiënten met een alcohol- of drugsprobleem. De meerderheid van deze studies toont aan dat tabaksbehandeling effectief is voor deze patiënten (Baca &Yahne, 2008; Prochaska, Delucchi, & Hall, 2004). Al lijken de succespercentages, variërend DRS. W. DE WILDT is gezondheidszorgpsycholoog en werkzaam als manager en hoofd behandeling van Jellinek Curatieve Verslavingszorg te Amsterdam. Ze is ook redactielid van Dth. E-mail: wwildt@jellinek.nl. DRS. P.G. TROMP-BEELEN is werkzaam als senior verslavingsarts bij Jellinek Curatieve Verslavinsgzorg te Amsterdam. E-mail: ttromp@jellinek.nl. Dth 28, 4, december, 2008, p. 282-286
283 van 4,7% bij zes maanden follow-up tot aan 23,4% bij één week follow-up, bescheiden, deze gegevens zijn desondanks klinisch van groot belang vanwege de aanzienlijke gezondheidswinst die het gevolg is van stoppen met roken (West, 2007). Overigens, in tegenstelling tot wat veel behandelaars denken, wil een deel van de mensen die in behandeling zijn voor een alcohol- of drugsprobleem (44-80%), ook het roken aanpakken (Clarke, Stein, McGarry, & Gogineni, 2001; Zullino, Besson, & Schnyder, 2000). Maar wat is de invloed van stoppen met roken op het resultaat van de alcohol- of drugsbehandeling? In een meta-analyse zetten Prochaska et al. (2004) 19 gerandomiseerde, gecontroleerde studies naar de effectiviteit van behandeling van tabaksafhankelijkheid bij alcohol- en drugsverslaafde patiënten op een rij. In deze studies werd vaak niet alleen gekeken naar de uitkomsten ten aanzien van het rookgedrag, maar ook naar de invloed van het stoppen met roken op het alcohol- en drugsgebruik. Zo onderzochten Shoptaw et al. (2002) diverse interventies voor tabaksafhankelijkheid bij patiënten in een methadononderhoudsprogramma. Naast nicotinepleisters kregen de patiënten verschillende gedragstherapeutische interventies aangeboden. In deze studie bleken patiënten in de weken dat ze niet rookten, vaker geen drugs te gebruiken dan in de weken dat ze wel rookten. Prochaska et al. (2004) concluderen op basis van deze en andere studies dat de kans op langetermijnabstinentie van alcohol of drugs met 25% wordt verhoogd wanneer patiënten ook voor tabaksafhankelijkheid worden behandeld. Ook enkele recente studies, waarin alleen gebruik wordt gemaakt van nicotinevervangende middelen (bijv. nicotinepleisters) of het medicament Bupropion, een middel dat de craving naar sigaretten en de ontwenningsverschijnselen vermindert, laten zien dat het alcoholen drugsgebruik afneemt (Grant et al., 2007; Kalman, Kahler, Garvey, & Monti, 2006). In de eerder dit jaar verschenen review van Baca en Yahne (2008) wordt eveneens geconcludeerd dat stoppen met roken geen negatieve gevolgen heeft voor de resultaten van een alcohol- of drugsbehandeling en dat deze resultaten zelfs verbeteren wanneer tabaksbehandeling wordt aangeboden. Dit review baseert zich niet alleen op studies waarin specifieke interventies voor stoppen met roken werden aangeboden, maar ook op onderzoek waarin gekeken is naar correlaties tussen rookgedrag en alcohol- en drugsgebruik. Hieruit blijkt dat patiënten in periodes dat ze gestopt zijn met roken, over het algemeen minder alcohol drinken of drugs gebruiken (Friend & Pagano, 2005; Lemon, Friedmann, & Stein, 2003). Bij drugsverslaafden bestaat er
284 Dth jaargang 28, 4, december, 2008, www.dth.bsl.nl een sterk verband tussen de ernst van het rookgedrag en de ernst van het drugsgebruik (Frosch, Shoptaw, Nahom, & Jarvik, 2000). De mate waarin een patiënt in een methadonprogramma rookt, is een sterke voorspeller voor bijgebruik van cocaïne of heroïne (Frosch et al., 2000). De meest recente studie die op dit gebied is verschenen, is een groot gerandomiseerd onderzoek naar de effectiviteit van een stoppen-metrokeninterventie in een ambulante alcohol- en drugsbehandeling (Reid et al., 2008). 255 Rokers uit vijf methadononderhoudsprogramma s en twee alcohol- en drugsbehandelcentra werden gerandomiseerd over twee condities. In de ene conditie ontvingen patiënten de gebruikelijke alcohol- of drugsbehandeling, in de andere conditie ontvingen zij een stoppen-met-rokeninterventie bovenop de gebruikelijke alcohol- of drugsbehandeling. De interventie bestond uit groepscounseling en nicotinepleisters. In de conditie waarin de interventie werd aangeboden, stopte 10-11% van de patiënten tijdens de behandeling met roken, terwijl in de controleconditie vrijwel niemand stopte. Ook rookten de patiënten tijdens de behandelperiode 75% minder sigaretten dan voordat ze de tabaksbehandeling kregen aangeboden. Na 13 en 26 weken follow-up was 5-6% van de behandelde patiënten nog steeds gestopt. Bovendien was er tussen de behandelcondities geen verschil in de resultaten van de alcohol- of drugsbehandeling. De therapietrouw was niet verschillend, het percentage patiënten dat was gestopt met alcohol- of drugsgebruik was niet verschillend en er was ook geen verschil in craving naar alcohol of drugs. Hoewel er in tegenstelling tot de meta-analyse van Prochaska et al. (2004) geen positief effect op het alcohol- en drugsgebruik werd gevonden, bleek de stoppen-met-rokeninterventie effectief te zijn, zonder dat er negatieve effecten optraden op de uitkomsten van de alcohol- en drugsbehandelingen. Onderzoek wijst dus uit dat behandeling van tabaksafhankelijkheid geen negatieve effecten heeft op het resultaat van een alcohol- of drugsbehandeling. Er is echter in de literatuur nog geen eenduidig antwoord te vinden op de vraag op welk moment in een verslavingsbehandeling het best gestopt kan worden met roken: bij de start van de alcohol- of drugsbehandeling, na enkele weken abstinentie of pas tijdens de nazorgfase (Kodl & Joseph, 2006).
285 Conclusie Behandeling van tabaksafhankelijkheid bij patiënten die in behandeling zijn voor alcohol- of drugsproblematiek is effectief en heeft een aanzienlijke gezondheidswinst tot gevolg. Daarnaast wijst onderzoek uit dat stoppen met roken geen risico op terugval in alcohol- of drugsgebruik met zich brengt. Integendeel, interventies gericht op stoppen met roken bevorderen juist de kans op abstinentie van alcohol en drugs. Een toenemend aantal patiënten in verslavingsbehandeling wil ook graag het rookgedrag aanpakken. Voor de klinische praktijk van de verslavingszorg betekent dit dat behandelaars patiënten dienen aan te moedigen te stoppen met roken. Interventies gericht op stoppen met roken zouden onderdeel moeten uitmaken van het behandelaanbod van de verslavingszorg. Referenties Baca, C.T., & Yahne, C.E. (in press). Smoking cessation during substance abuse treatment: What you need to know. Journal of Substance Abuse Treatment. Clarke, J.G., Stein, M.D., McGarry, K.A., & Gogineni, A. (2001). Interest in smoking cessation among injection users. American Journal of Addiction, 10, 159-166. Friend, K.B., & Pagano, M.E. (2005). Smoking cessation and alcohol consumption in individuals in treatment for alcohol use disorders. Journal of Addictive diseases, 24, 61-75. Frosch, D.L., Shoptaw, S., Nahom, D., & Jarvik, M.E. (2000). Associations between tobacco smoking and illicit drug use among methadone-maintained opiate-dependent individuals. Experimental and Clinical Psychopharmacology, 8, 97-103. Grant, K.M., Kelly, S.S., Smith, L.M., Agrawal, S., Meyer, J.R., & Romberger, D.J. (2007). Bupropion and nicotine patch as smoking cessation aids in alcoholics. Alcohol, 41, 381-391. Kalman, D. (1998). Smoking cessation treatment for substance misusers in early recovery: a review of the literature and recommendations for practice. Substance Use and Misuse, 33, 2021-2047. Kalman, D., Kahler, C.W., Garvey, A.J., & Monti, P.M. (2006). High-dose nicotine patch therapy for smokers with a history of alcohol dependence: 36-week outcomes. Journal of Substance Abuse Treatment, 30, 213-217. Kodl, M., & Joseph, A.M. (2006). Tabacco cessation treatment for alcoholdependent smokers: when is the best time? Alcohol Research and Health, 29, 203-207. Lemon, S.C., Friedmann, P.D., & Stein, M.D. (2003). The impact of smoking
286 Dth jaargang 28, 4, december, 2008, www.dth.bsl.nl cessation on drug abuse treatment outcome. Addictive Behaviors, 28, 1323-1331. Prochaska, J.J., Delucchi K., & Hall, S.M. (2004). A meta-analysis of smoking cessation interventions with individuals in substance abuse treatment or recovery. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 72, 1144-1156. Reid, M.S., Fallo, B., Sonne, S., Flammino, F., Nunes, E.V., Jiang, H., Kourniotis, E., Lima, J., Brady, R., Burgess, C., Arfken, C., Pihlgren, E., Giordano, L., Starosta, A., Robinson, J., & Rotrosen, J. (2008). Smoking cessation treatment in community-based substance abuse rehabilitation programs. Journal of Substance Abuse Treatment, 35, 68-77. Shoptaw, S., Rotheram-Fuller, E., Yang, X., Frosch, D., Nahom, D., & Jarvik, M.E., et al. (2002). Smoking cessation in methadone maintenance. Addiction, 97, 1317-1328. STIVORO (2007). Continu onderzoek rookgewoonten. TSN-NIPO. West, R. (2007). The clinical significance of small effects of smoking cessation treatments. Addiction, 102, 506-509. Zullino, D., Besson, J., & Schnyder, C. (2000). Stages of change of cigarette smoking in alcohol dependent patients. European Addiction Research, 6, 84-90.