Aan de leden van de gemeenteraad Behandeld door T. Timmerman Datum 8 april 2016 Doorkiesnummer 030-28 636 55 Ons kenmerk 16.502720 E-mail t.timmerman@utrecht.nl Onderwerp Culturele voorziening Leidsche Rijn Bijlage(n) - Centrum Uw kenmerk - Verzonden Uw brief van - Bij antwoord datum, kenmerk en onderwerp vermelden Geachte leden van de raad, Op 3 december informeerden wij u over de voortgang van de (culturele) voorziening van Leidsche Rijn centrum en de door ons ingezette acties (15.512.608). Wij hebben twee initiatiefnemers met een kansrijk voorstel uitgenodigd om met exploitabele programma s te komen voor een levendige voorziening in Leidsche Rijn Centrum. Daarnaast zijn we gestart met een marktconsultatie, om optimaal te verkennen welke initiatieven er in de markt leven. Uitgangspunten voor de realisatie van de culturele voorziening zijn, dat deze aantrekkingskracht moet hebben op verschillende doelgroepen, om zoveel mogelijk levendigheid en reuring te genereren in Leidsche Rijn Centrum, dat deze binnen de budgettaire kaders te realiseren moet zijn en dat de voorziening zoveel mogelijk complementair moet zijn aan het stedelijk aanbod dat nu beschikbaar is. De afgelopen periode zijn de globale voorstellen een stap concreter geworden en zijn de uitkomsten van de marktconsultatie in kaart gebracht. Op basis van de opbrengst van deze trajecten hebben wij besloten tot de volgende uitgangspunten en daarmee samenhangende vervolgstappen: - Wij zetten in op modulaire opbouw van de culturele voorziening, in het licht van placemaking en identiteitsvorming van Leidsche Rijn Centrum, waarbij we de initiatiefnemers van het Glazen Circus actief betrekken (zie voor een inhoudelijke nadere toelichting het vervolg van deze brief). - Programmering en betekenis geven aan de plek zijn in het vervolgproces leidend, een gebouwde voorziening vloeit hieruit voort. - Voor de periode 2017 2018 stellen wij een intendant aan, die de opdracht krijgt om samen met andere partijen uit Leidsche Rijn en de rest van de stad (waaronder de initiatiefnemers van het Glazen Circus) te bouwen aan levendige culturele programmering in Leidsche Rijn Centrum en die tevens voorstellen uitwerkt voor een passende gebouwde voorziening. - We laten een mogelijk kansrijk voorstel uit de marktconsultatie (Cityhall) in samenhang met de bovenstaande ontwikkeling nader uitwerken om inzicht te krijgen in de haalbaarheid van het concept en om te bezien hoe de verschillende ontwikkelingen elkaar kunnen vinden en versterken. In het vervolg van deze brief gaan wij nader in op de opbrengst van de afgelopen periode en worden de conclusies en vervolgstappen nader toegelicht.
1. Uitwerking businesscases Het Glazen Circus in de Tuin van het Heden Het Glazen Circus in de Tuin van het Heden bestaat uit een programma op en rond deels bestaande en deels nieuw te bouwen accommodaties in Leidsche Rijn Centrum. Het programma wordt gedragen door drie initiatiefnemers, die ervaring hebben met het produceren van eigenzinnige, publieksgerichte evenementen: De Vrijstaat, Sharing Arts Society (SAS) en Mobile Arts. Het Glazen Circus is vooral een programma met een aantrekkelijke openbare verblijfsruimte met meerdere, al dan niet tijdelijke paviljoens, door verschillende partijen te bespelen met wisselende evenementen en onderscheidende horeca. Het Glazen Circus gaat uit van flexibiliteit, van werken op locatie en zoekt naar nieuwe formules van produceren, presenteren en samenwerken. Het Glazen Circus is een voorziening die zich kenmerkt door zijn mix van functies (cultuur niet cultuur), door zijn transparante karakter en door de aanpak van de drie initiatiefnemers die gericht is op mee maken en delen met een actieve rol voor bezoekers. Het Glazen Circus bestaat uit een aantal accommodaties, die samen een soort Artventurepark vormen: een groene zone, die dient als ontmoetingsplaats, openluchtarena voor debatten, dansvloer en buitenactiviteiten. De zone loopt van het Berlijnplein, via de nieuw te bouwen cultuurpaviljoens van het Glazen Circus met een horecagelegenheid en de stadstuin naar de productietuin en de boerderij Hofstede ter Weide. De benodigde investeringen zijn geraamd op 18,6 miljoen. De initiatiefnemers willen zich in elk geval tot 2024 aan het Glazen Circus verbinden, omdat het Glazen Circus als concept de dynamiek moet behouden die initiatiefnemers bij de planvorming voor ogen staat. De stichting, met wellicht andere werkmaatschappijen, zorgt voor continuïteit. De businesscase met de bijlagen is meegestuurd bij deze brief. De initiatiefnemers van het Glazen Circus hebben een businesscase uitgewerkt, die bestaat uit een uitwerking van het programma met bijbehorende doelgroepen en een exploitatieopzet, een ruimtelijk Programma van Eisen met bijbehorende investeringsraming, een nadere uitwerking van de organisatievorm en een voorstel voor de gefaseerde opbouw van de programmering. De businesscase is getoetst door experts met verschillende achtergronden: een onafhankelijke adviescommissie in opdracht van Culturele Zaken, een second opinion door LAGroup en experts vanuit Vastgoed en Juridische Zaken van de gemeente. Daarnaast hebben drie podiumdirecteuren (Stadsschouwburg Utrecht, Theater Kikker en Ekko) hun reactie gegeven op het plan. De businesscase is beoordeeld op de uitgangspunten: aantrekkingskracht op de verschillende doelgroepen, haalbaarheid binnen de financiële kaders en complementair aan het bestaande aanbod in Utrecht. Uitkomst toetsing het Glazen Circus Het programma en het concept van het Glazen Circus zijn onderscheidend, maar de artistiekinhoudelijke onderbouwing is volgens de experts voor de komende vijf tot tien jaar onvoldoende uitgewerkt om mee in te kunnen stemmen. Het Glazen Circus in de Tuin van het Heden heeft een aantal aantrekkelijke elementen, maar het voorstel heeft teveel kwetsbaarheden om in deze gebouwde vorm te realiseren. De benodigde investeringen van 18,6 miljoen zijn te hoog ten opzichte van de beperkte exploitatieduur, waaraan de initiatiefnemers zich willen verbinden (tot 2024) in combinatie met de voorgestelde organisatievorm. Het initiatief heeft een onrendabele top met een minimale bandbreedte tussen de 6,3 miljoen en 14,1 miljoen. Deze is minimaal omdat een aantal risico s niet voorzien is van concrete bedragen (bijv. de inrichting van de openbare ruimte, niet-compensabele BTW, evt. noodzakelijke tijdelijke maatregelen, kortere afschrijvingstermijn dan 40 jaar). Daarbij is het gebouw beperkt alternatief aanwendbaar, indien het initiatief in 2023 of eerder eindigt. De dan resterende boekwaarde van 8,2 miljoen vormt een financieel risico. De verwachte bezoekersaantallen leiden onvoldoende tot een gevoel van levendigheid in Leidsche Rijn Centrum. De bezoekersaantallen zijn met 150.000 verwachte bezoekers per jaar ambitieus, waarbij opgemerkt wordt dat deze voor ca. 30% bestaan uit de bezoekers aan de horeca. 2/5
2. Uitwerking concept rond gezondheid, energie, water, voedsel en kennis door Gieling Consultancy ism Urban Xchange en Studio Plataan. Als opmaat voor de marktconsultatie organiseerden wij in september 2015 een workshop met diverse vertegenwoordigers uit de wereld van de gebiedsontwikkeling, voorzieningen, start-ups, het hoger onderwijs en cultuur, om op basis van deze input de markt gerichter te kunnen benaderen. Na deze workshop heeft een aantal partijen, vooruitlopend op de marktconsultatie het initiatief genomen om een gezamenlijk concept voor een nieuwe voorziening te ontwikkelen. Als referenties zijn genoemd het Klimahaus in Bremerhafen, het World Food Center in Ede (in ontwikkeling), Nemo in Amsterdam en De Crystal in Londen. Dit initiatief is de afgelopen maanden verder toegespitst op het thema de gezonde stad. De initiatiefnemers willen een experience center realiseren rondom thema s als water, groen, energie, beweging, mobiliteit, klimaat en duurzaamheid. Zij stellen zich voor om deze thema s uit te dragen in een icoon, een thematische voorziening gericht op toepassen, beleven, leren, zelf doen en meedoen. Dit concept is volgens de initiatiefnemers alleen haalbaar als het wordt gedragen door gedreven partijen. Zij zoeken daarom contact met commerciële partijen en leverende partijen zoals kennisinstituten, (hightech) bedrijven en nutsbedrijven. De initiatiefnemers zijn zich nog aan het beraden op de locatie. Zij zijn gestart zijn vanuit de kavel van de culturele voorziening in Leidsche Rijn Centrum, maar zijn gaandeweg breder gaan denken over het profiel van de gehele stad. Gieling cs. wil zich in dit stadium van hun proces nog niet vastleggen op een specifieke locatie. Wij blijven met deze initiatiefnemers in gesprek over hun voorstel. 3. Uitkomsten marktconsultatie In december zijn we eveneens gestart met een marktconsultatie, een verkenning van de markt waarin we (landelijk) initiatiefnemers oproepen om programma s te ontwikkelen en in te dienen, voor het geval de eerdergenoemde twee businesscases niet voldoen aan het gewenste resultaat. We vroegen partijen om programmavoorstellen in te dienen voor een levendige voorziening in Leidsche Rijn centrum met een exploitatieopzet, een onderbouwing van de te verwachten bezoekersaantallen en een omschrijving van het benodigde vastgoed. De marktconsultatie vond plaats van 18 december 2015 15 februari 2016 en heeft 5 reacties opgeleverd: 4 korte reacties per mail en één meer uitgewerkt voorstel, dat is toegelicht door Gerben Kuipers, directeur van Cinemec. Dit betreft een voorstel voor het realiseren van CityHall, een plek voor nieuwe evenementen, die aanvullend zijn op het bestaande Utrechtse aanbod en die een nationale uitstraling hebben of krijgen. Te denken valt aan internationale shows en grote internationale tentoonstellingen, die een aantal weken in Utrecht te zien zijn. In het voorstel dat is ingediend is de gemeente eigenaar van het gebouw en verantwoordelijk voor de investering en huurt de initiatiefnemer het gebouw van de gemeente. 4. Conclusies en vervolgstappen Wij hebben ons proces zo ingericht dat we eerst de businesscase van het Glazen Circus op haar merites hebben beoordeeld. Vervolgens hebben we op basis van de andere plannen en de uitkomsten van de marktconsultatie bepaald wat realistische vervolgstappen zouden kunnen zijn. Op basis van de toetsing concluderen wij dat wij het programma uit de plannen voor het Glazen Circus willen gebruiken in de opbouw van de culturele voorziening in Leidsche Rijn Centrum. We realiseren nu niet de bijbehorende gebouwen. We zijn met de initiatiefnemers in gesprek om hen de komende jaren een belangrijke rol te geven in de opbouw van de culturele programmering in Leidsche Rijn Centrum. Parallel daaraan constateren we dat Leidsche Rijn Centrum gebaat is bij zoveel mogelijk activiteit en levendigheid, ook in de opbouwfase vanaf 2016. Dit past bij onze ambitie uit het coalitieakkoord om de focus te leggen op mensen en evenementen en niet op stenen. Daarom investeren we de 3/5
komende jaren in een stevig programma dat levendigheid en reuring creëert rond de kavel van de culturele voorziening en onderzoeken we welke gebouwde voorziening hierbij past. We nemen hierbij mee dat de initiatiefnemers van het Glazen Circus ervaren theatermakers zijn met een jarenlange staat van dienst in het werken met verrassende concepten en geworteld zijn in Leidsche Rijn en dat er ook andere (culturele) partijen zijn zoals ZIMIHC, die aangegeven hebben te willen bijdragen aan de culturele programmering in Leidsche Rijn Centrum. Daarbij heeft de Wijkraad Leidsche Rijn in haar advies van februari 2016 onder meer aangegeven, dat de bewoners en (culturele) ondernemers uit Leidsche Rijn actief betrokken zouden moeten worden bij de invulling van de culturele voorziening. Wij hebben daarom besloten om de opbouw van de culturele voorziening via twee met elkaar samenhangende, parallelle sporen door te zetten, waarbij we uitgaan van placemaking via programmering. We hebben de intentie om aan beide sporen een vervolg te geven en we willen dat de sporen elkaar waar mogelijk versterken, zodat datgene wat in de programmering aanslaat mogelijk een plek kan vinden in een gebouwde vorm (inhoud zoekt vorm). Spoor 1 Modulaire opbouw van de culturele voorziening via programmering, in het licht van placemaking en identiteitsvorming van Leidsche Rijn Centrum We vragen de initiatiefnemers van het Glazen Circus om in 2016 een programma te verzorgen. Dit programma bestaat uit activiteiten vanuit de Vrijstaat, die met een, door internationale kunstenaars met Utrechters gemaakte parade, verbonden wordt met De Showmans Fair, een groot meerdaags festival op het Berlijnplein, verzorgd door Mobile Arts. Daarnaast zijn we in gesprek met ZIMIHC voor het organiseren van activiteiten, gebaseerd op het aanbod dat zij hiervoor in 2015 hebben aangedragen. Verder willen we, door middel van een prijsvraag, (culturele) partijen en bewoners in Leidsche Rijn uitnodigen om voorstellen in te dienen voor laagdrempelige activiteiten, die in de periode van juli september uitgevoerd kunnen worden op het Berlijnplein en die toegankelijk zijn voor een brede doelgroep. Wij denken bijvoorbeeld aan een markt, muziek, (straat)theater, expositie of sport en spel. We stellen voor de winnende initiatieven een budget van in totaal 25.000 beschikbaar. Wij realiseren ons, dat de voorbereidingsperiode voor deze initiatieven kort is. Daarom komen we op korte termijn met een leidraad voor het indienen van deze initiatieven en de beoordelingsprocedure. Voor de periode van 2017-2018 stellen we een intendant aan, die voor de duur van ruim twee jaar de opdracht krijgt om te zorgen voor een levendige culturele programmering in Leidsche Rijn Centrum. De intendant moet gebruik maken van de expertise van reeds gewortelde initiatiefnemers in de wijk, waaronder die van de initiatiefnemers van het Glazen Circus en verbinding zoeken met de wijk, de buurt en de straat en dient externe partijen vanuit de wijk, de stad en de regio te betrekken bij de programmering. Daarbij streven we ernaar om de ingezette programmering in 2016 bij gebleken succes als uitgangspunt te nemen voor de programmering voor de volgende jaren. De intendant heeft vooral een verbindende rol en werkt vanuit placemaking aan de opbouw van de identiteit van Leidsche Rijn Centrum. Voor de werving van de intendant wordt in samenspraak met de culturele partijen een profiel opgesteld. De kosten voor de programmering in 2016, in totaal max. 480.000, worden voorgefinancierd uit het plankosten budget voor Leidsche Rijn Centrum, vooruitlopend op het beschikbaar komen van het programmabudget voor de culturele voorziening, dat in 2017 vrijkomt op de begroting. De kosten voor de programmering in 2017 en 2018 (in totaal 600.000 per jaar, inclusief intendant) komen ten laste van het programmabudget voor de culturele voorziening. 4/5
Spoor 2 Nadere uitwerking van het concept CityHall Wij concluderen dat het voorstel voor CityHall wellicht de potentie heeft om uit te groeien tot een culturele voorziening in Leidsche Rijn Centrum. Daarom vragen wij de initiatiefnemers om dit voorstel voor het einde van de zomer uit te werken. Daarbij vinden wij het van belang dat er aangegeven wordt hoe het programma in CityHall zich verhoudt tot de omgeving en de programmering in de omgeving, zoals omschreven onder spoor 1, en de betekenis van het programma in relatie tot de (gebouwde) vorm waarin het zich presenteert. Wij vragen in de uitwerking om twee scenario s: één waarbij de gemeente een gebouw realiseert en de initiatiefnemers exploiteren en één waarbij de initiatiefnemers investeren en aangeven onder welke condities zij bereid zijn dit te doen en wat zij hierin van de gemeente verwachten. Samenvattend Wij gaan door met de programmering uit de plannen voor het Glazen Circus, maar achten het realiseren van de bijbehorende gebouwen nu niet passend. We zetten in op modulaire opbouw van de culturele voorziening in 2016-2018 via programmering in het licht van placemaking en identiteitsvorming in Leidsche Rijn Centrum, waarbij een belangrijke rol is weggelegd voor de initiatiefnemers van het Glazen Circus. Voor 2017 en 2018 stellen we een intendant aan, die in samenspraak met Glazen Circus en bestaande organisaties in de wijk en de stad, zorgt voor (culturele) programmering in Leidsche Rijn Centrum en tevens onderzoekt welke gebouwde voorziening hierbij het beste past. In samenhang daarmee wordt het voorstel voor CityHall nader uitgewerkt om de haalbaarheid te kunnen bepalen. We starten een proces vanuit programmering, waarbij we de mogelijkheid om beide ingezette sporen met elkaar te verbinden meenemen, zodat deze elkaar versterken. In het najaar, na afsluiting van het zomerseizoen, brengen we de eerste opbrengsten van spoor 1 en spoor 2 bij elkaar en willen we met de betrokken partners en wijkbewoners in gesprek over het vervolg (dit biedt mede input voor de opdracht van de intendant). Nog voor de zomer bespreken we met de klankbordgroep en de wijkraad in welke vorm we wijkbewoners daarbij kunnen betrekken. Een tijdlijn, die inzicht biedt in de verschillende stappen die rond de culturele voorziening in Leidsche Rijn centrum gezet zijn, sturen we u separaat toe. Hoogachtend, Burgemeester en wethouders van Utrecht, de secretaris, de burgemeester Bijlagen: - Business case Het Glazen Circus in de Tuin van het Heden + bijlagen - Uitkomst toetsing het Glazen Circus met bijlagen: o Advies adviescommissie Het Glazen Circus o LAGroup - Second opinion op het uitgewerkte plan 5/5