Plan van aanpak Klimaat- en Duurzaam bouwen beleid Gemeente Montferland

Plan van aanpak Klimaat- en Duurzaam bouwen beleid Gemeente Montferland juni 2004

0: Inrichten projectorganisatie klimaat & dubo-beleid Menukaartonderde Organisatie versterkende activiteiten Verplicht voor Noodzakelijk Klimaatconvenant in 2002 ondertekend door Ministeries van VROM, EZ, LNV en V&W, het IPO en de VNG. Gemeenten werd gevraagd extra inspanningen te leveren om samen met de rijksoverheid de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. Nu wordt een projectorganisatie ingericht om te komen tot de implementatie van klimaat- en dubo-beleid. Omdat op 1 januari 2005 de gemeente Bergh en de gemeente Didam samen opgaan in de nieuwe gemeente Montferland is gekozen samen hiervoor een plan van aanpak op te stel. Met de uitvoer wordt indien mogelijk pas volgend jaar of later begonnen, aangezien dit jaar de taakverdeling voor de medewerkers in de nieuwe gemeente niet bekend is. Alleen lopende projecten worden opgepakt, zoals nieuwbouw sportcomplex. In het hele plan van aanpak zijn daarom ook geen namen van medewerkers opgenomen. Er wordt nu gewerkt met een tijdelijk projectgroep met medewerkers uit beide gemeenten. Beoogd resultaat Organisatie voor uitvoering van klimaat & dubo-beleid is ingericht, verantwoordelijkheden zijn belegd en midde zijn vrijgemaakt. Ook rekening houdend met de toekomstige nieuwe organisatie na de herindeling. Aanpak Inrichten van programmamanagement Urenregistratie Benoemen van coördinator en opdrachtgever Agenderen van voortgangsoverleg eens in de 3 maanden Integratie van klimaat & dubo-beleid in de verschilde afdelingen door klimaat & dubo-beleid op te nemen in: Projectgroep klimaat en duurzaam bouwen Taakstellingen van afzonderlijke medewerkers Afdelingsjaarplannen Begroting Zorgen voor voldoende kennis over klimaat- en dubo-onderwerpen door: (dit onderdeel komt bij alle projecten terug) Medewerkers zonodig op cursus te laten gaan, Medewerkers symposia te laten bezoeken, De nodige publicaties aan te schaffen. Monitoring Jaarlijks gesprek met portefeuillehouder over voortgang projecten aantal maanden voorafgaand aan vaststelling begroting. Vervolgens gesprek met klimaatconsut van Novem over voortgang projecten. Jaarlijkse monitoring van uren en resultaten aan VROM i.v.m. subsidieregeling. De klimaat- en dubocoördinator is de projectleider van het gehele project, het sectorhoofd Grondgebied is de opdrachtgever en het afdelingshoofd Ruimtelijke Ordening is voorzitter van de projectgroep. 2

Uren programmanagemen t Kosten Wanneer Kennis & input 120 uur per jaar, in vier jaar 480 uur. Jaarlijks 12.000,- voor symposia, cursussen, aanschaf van publicaties voor het hele project. Bij start van de uitvoering inrichten en daarna onderhouden. Met het inrichten van de definitieve project organisatie wordt gestart zodra de subsidie is toegekend en de functieverdeling voor de nieuwe gemeente bekend is. Klimaatadviseur. Ervaringen van andere gemeenten. Nieuwsbrief klimaatbeleid 3

Totablad De volgende afdelingen zijn bij de uitvoering van klimaat & dubobeleid betrokken: externe partners Uren per jaar Projecten (aanvinken) Totale uren 2004 2005 2006 2007 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Totale overige Afdeling 207 178 217 212 * * * * * * * * * * kosten Bouwen, Wonen & Milieu Afdeling 119 119 159 144 * * * * * * Ruimtelijke Ordening Afdeling 203 173 153 153 * * * * * * * Openbare Werken Afdeling 12 12 12 12 * * Maatschappelij ke Ontwikkeling Afdeling Staf 10 10 20 20 * * Regio 30 0 0 0 * * projectgroep Externe 80 70 70 70 * * adviesbureaus Overige kosten per jaar Externe kosten * Advieskosten onbekend * 12.000, 12.000, 12.00 12.00 * * * * * * * * * Kennisontwikke - - 0,- 0,- ling Kosten totaal De volgende externe partners zijn bij de uitvoering van klimaat & dubo-beleid betrokken: - energiebedrijf, woningstichting Bergh, Laris wonen en diensten, adviesbureau gebouwenbeheer Asset, andere adviesbureau s en marktpartijen. Met de Regio Achterhoek wordt samengewerkt bij de regionale projecten genoemd in de projecten 5 en 6. Uren omgerekend naar euro s, plus overige kosten 2004 2005 2006 2007 60253 53026 58063 56603 4

1: Publiciteit klimaat & dubo-beleid Menukaartonderde Organisatie versterkende activiteit. Woningbouw, bestaande bouw: - Minimaal 30% van de bestaande woningen is voorzien van EPA. - Realisering van minimaal 2 randvoorwaarden voor verbeteren toepassing duurzame energiebronnen. Nee Verplicht voor Beleid Plan van aanpak klimaat & dubo-beleid Beoogd resultaat Bekendheid van (onderde van) klimaat & dubo-beleid: Intern: - Artikel start uitvoering klimaat & dubo-beleid op interne website of via email, - Artike over project Gouden Handen fase 3 en sportcomplex ook op de eigen site. Extern: - Persbericht start uitvoering klimaat & dubo-beleid naar alle regionale kranten (de Gelderlander, Achterhoeks vizier, Montferland journaal, Didam Journaal, Montferland nieuws en IJsselstreek en/of kort artikel op de gemeentepagina), - Artike over Gouden Handen fase 3, Kerkwijk, sportcomplex en energiebesparing in het huis. Hier ook de ontwikkelingen volgen op landelijk en regionaal niveau, bv project het nieuwe rijden, isolatieactie. externe partners Aanpak Uren Wanneer Kennis & input Afdeling Bouwen, Wonen & Milieu, klimaat- en dubocoördinator. Afdeling Staf, voorlichter. Afdeling Ruimtelijke Ordening, voorzitter projectgroep en medewerker projectgroep. Afdeling Openbare Werken, medewerker projectgroep, Afdeling BW&M, medewerker projectgroep, Afdeling Maatschappelijke Ontwikkeling, afdelingshoofd of medewerker. 1) De klimaat- en dubocoördinator schrijft ieder artikel samen met de voorlichter. 2) Samen bedenken de energiebeleidcoördinator en de voorlichter de aanpak (bijvoorbeeld een fotosessie met de wethouder, interview met bewoner van een duurzaam gebouwd huis, etc). Gezamenlijk schrijven ze een concept artikel/persbericht en leggen dat voor aan de betrokken afdeling(en). 3) De betrokken afdeling(en) reageren op het concept. 4) Afdeling Staf maakt het artikel/persbericht definitief en stuur het op. 5 uur per artikel. 5 uur per persbericht. In vier jaar zul 10 artike en 10 persberichten worden verzorgd voor externe doelgroepen. Voor interne artike zul de externe artike worden gebruikt. Dit zul er in totaal maar vijf zijn. Totaal 30 uur per jaar, voor vier jaar 120 uur. Bij start van de uitvoering van het klimaat&dubo-beleid, tussentijds over voortgang projecten en bij beha van de resultaten van de hierboven genoemde projecten en bij eventuele landelijke en regionale projecten. Uit de projecten en standaard persberichten Novem via klimaatwebsite. 5

2: Nieuwbouw en renovatie gemeentelijke gebouwen Menukaartonderde Gemeentelijke gebouwen, nieuwbouw: - Toepassen van een met 4-8% verscherpte Energie Prestatiecoëfficiënt (EPC). Losse doelstellingen Verplicht voor Beleid EPC verscherpt 8-12% Doorvoeren energiemaatrege met een terugverdientijd < 10 jaar Toepassen Dubo-convenanten Regio Achterhoek en KAN regio. Toepassen van alle vaste en kostenneutrale maatrege en 30% van de variabele maatrege van het Nationaal Pakket Duurzame Utiliteitsbouw Nieuwbouw Ook de gemeente valt onder de circulaire energie van de Wet Milieubeheer en het ALARA-principe. Gemeente zal per 2006 moeten voldoen aan de Europese richtlijn EPD. Diverse energiemaatrege helpen voldoen aan (toekomstige) arbonormen en dragen bij aan een goede inrichting van de werkplek en een goed binnenklimaat. Beoogd resultaat Alle nieuwbouw en renovatie van gemeentelijke gebouwen voldoen aan verscherpte energienormen. De volgende projecten zijn momenteel gepland: sportcomplex, politiebureau en mogelijk nieuwe gemeentehuis. Aanpak 1) Intern proces afspreken door wie, wanneer en hoe energieaspecten in alle fasen van het planproces worden meegenomen. Verankering van energieaspecten in de ideevorming, het budget (energiebesparingen verrekenen met de investeringskosten; energiebesparing is niet sluitpost maar uitgangspunt), het offerteverzoek, de keuze van architect en projectontwikkelaar (met aantoonbare ervaring of motivatie voor energie-aspecten), de opdrachtverstrekking met programma van eisen, berekening van exploitatielasten vooraf, en de projectorganisatie (borging van de gemaakte afspraken). 2) Jaarlijks inventariseren welke nieuwbouw en renovaties gepland zijn. De verankering van energieaspecten voor al deze concrete projecten beleggen. externe partners 3) Momenteel zijn de volgende projecten gepland, waarin energieaspecten worden verankerd; sportcomplex en politiebureau s-heerenberg. 4) Momenteel zijn de volgende projecten reeds in een verdere planfase. Renovatie cultureel centrum en nieuwbouw jongerencentrum in s-heerenberg. In deze projecten wordt bekeken of de verlichting energiezuinig kan worden en het energiebeheer kan worden geregeld. Bouwen, Wonen & Milieu, Motiveren en informeren van klimaat- en dubo projectgroep sportcomplex, coördinator projectgroep politiekantoor. Kennisontwikkeling. Afdeling Openbare Werken Meedenken over het toekomstige beheer Afdeling Maatschappelijke Ontwikkeling Afdeling Ruimtelijke Ordening van gebouwen. Meedenken over mogelijkheden bij gebouwen. Meedenken over mogelijkheden bij gebouwen en kennis ontwikke. 6

Uren Kosten (excl uren) 30 uur per jaar en 120 uur in vier jaar. Onderzoekskosten en haalbaarheidsstudies bij zowel nieuwbouwprojecten als renovatieprojecten zijn onderdeel van de normale planprocedure. Budget voor realisatie van energiemaatrege reserveren (deze zijn niet subsidieabel). Wanneer Project 1, 2005 Project 2, jaarlijks Kennis & input Project 3 en 4 van heden tot realisatie van genoemde projecten Novem publicaties. 7

3: Energiemaatrege en energiebeheer bestaande gemeentelijke gebouwen Menukaartonderde Gemeentelijke gebouwen, bestaande bouw: - Bij renovaties uitvoeren van alle vaste en kostenneutrale energiemaatrege uit het Nationaal Pakket Duurzame Utiliteitsbouw. - Energiebeheer (met uitvoering zorgplicht) ingevoerd voor alle gemeentelijke gebouwen. Losse doelstellingen Verplicht voor In de gemeente Bergh zijn jarenlang de gemeentelijke gebouwen niet goed onderhouden door krapte in het budget en het ontbreken van onderhoudsplannen. In de gemeente Didam werd wel gewerkt met actuele onderhoudsplannen, alleen hier is nooit gekeken naar duurzame maatrege. Gemeente moet goed omgaan met overheidsgeld en zelf goede voorbeeld geven. Gemeente valt zelf ook onder circulaire energie van de Wet Milieubeheer en moet in dat kader recente energie-onderzoeken hebben en maatrege doorvoeren met terugverdientijd van 5 jaar en korter. Gemeente zal per 2006 moeten voldoen aan de Europese richtlijn EPD (Energy Performance Directive). Diverse energiemaatrege helpen voldoen aan (toekomstige) arbonormen en dragen bij aan een goede inrichting van de werkplek en een goed binnenklimaat. Door energiebeheer wordt ook een stukje invulling gegeven aan het project Gemeentelijke Interne Milieuzorg. In het gemeentehuis, de gemeentewerf en de brandweerkazerne van s- Heerenberg worden de energiegegevens al bijgehouden. In de overige gemeentelijke gebouwen zal energiebeheer moeten worden opgezet. Beleid - Het college van B&W voorstel om in alle gemeentelijke gebouwen zoveel mogelijk duurzaamheids criteria s door te voeren. - Iedere 10 jaar energieonderzoek (Europese richtlijn EPD). - Bij nieuwbouw, bestaande bouw en gemeentelijke voorzieningen doorvoeren van energiemaatrege met een terugverdientijd van < 10 jaar. - Toepassen van alle vaste en kostenneutrale maatrege (t.v.t. 0-5 jaar) en 30% van de variabele maatrege van het Nationaal Pakket Duurzame Utiliteitsbouw Bestaande Bouw. Beoogd resultaat - Nu vrijmaken van gelden die in 10 jaar terugverdiend worden. In onderstaande tabel zijn alle (grotere) gemeentelijke gebouwen ingevuld en daarbij is aangegeven of er al een energieonderzoek is uitgevoerd en of de maatrege zijn uitgevoerd of verwerkt zijn in het onderhoudsplan. In al deze gebouwen zal inzicht worden verkregen in het energieverbruik en worden oorzaken van uitschieters uitgezocht. Energieonderzoek uitvoeren Maatrege uitgevoerd En verwerkt in onderhoudsplannen Gemeentehuis s-heerenberg Gedaan Ja Gemeentehuis Didam Niet gedaan, kan - Brandweerkazerne s- Niet nodig - Heerenberg Brandweerkazerne Didam Niet gedaan, kan - Gemeentewerf s-heerenberg Globaal zelf Onbekend gedaan = voldoende 8

externe partners Gemeentewerf Didam Niet gedaan, kan - Sportcomplex s-heerenberg Nieuwbouw Als het gebouw af is het energiegebruik monitoren Zwembad Didam Niet gedaan, kan - Cultureel centrum s- Wordt gerenoveerd - Heerenberg Albertus) Didam Niet gedaan, kan - Politiebureau s-heerenberg Nieuwbouw Als het gebouw af is het energiegebruik monitoren Gezondheidscentrum Didam Niet gedaan, kan - Bibliotheek s-heerenberg Niet gedaan, kan - Muziekschool s-heerenberg Niet gedaan, kan - Dorpshuis Zeddam Nieuw gebouw, - globaal onderzoek = voldoende Peuterspeelzaal wip-wap Niet gedaan, kan - Zeddam Kinderdagverblijf Puck en Niet gedaan, kan - CO Didam Dorpshuis Kilder Niet gedaan, kan - Dorpshuis/ gymlokaal Braamt Niet gedaan, kan - Sportcomplex Muizenberg Niet gedaan, kan - Didam Sporthal/kinderdagverblijf Niet gedaan, kan - De Meikever Didam Sporthal, muziekoefenruimte Niet gedaan, kan - en kinderdagverblijf De Zomp Didam Sporthal, judo en yoga, Ralland Didam Niet gedaan, kan - Afdeling Openbare Werken, medewerker gebouwenbeheer. - Afdeling Openbare Werken, beleidsmedewerker. - Afdeling Bouwen, Wonen & Milieu, klimaat- en dubocoördinator. - Adviesbureau voor uitvoering van energieonderzoeken. - Contactpersonen per gebouw die energiegegevens moeten aanleveren. - Adviesbureau aan wie het beheer is uitbesteed voor Bergh, Asset. 9

Aanpak 1) De opdracht van adviesbureau Asset aanscherpen, zodat ook duurzaamheids criteria s worden meegenomen in onderhoudsplannen. In 2005 zal worden bekeken of Asset ook voor de gebouwen van de gemeente Didam onderhoudsplannen gaat maken. 2) Energieonderzoeken (laten) uitvoeren. 3) Maatrege uitvoeren en verwerken in onderhoudsplannen. 4) Maandelijks gegevens per gebouw opvragen, analyseren en oorzaken van uitschieters opzoeken en wegnemen. ( aantal gegevens wordt al bijgehouden) Uren Project 1) 20 uur, eenmalig in 2005 Project 2) 60 uur per jaar Project 3) 30 uur per jaar Project 4) 85 uur eerste jaar, overige drie jaar 70 uur. Kosten (excl uren) Totaal aantal uren eerste jaar 195, de overige 3 jaar 160 uur. In vier jaar 675 uur. Aan het aanscherpen van de opdracht van Asset zijn mogelijk kosten verbonden. Bij de herziening van de opdracht, die gepland staat voor 2005, kan dit makkelijk en waarschijnlijk zonder veel meer kosten worden doorgevoerd. De kosten voor een energieonderzoek bedragen meestal zo n 10 % van de jaarlijkse energierekening. Tot slot moet gerekend worden op de investeringskosten van de maatrege die uit de energieonderzoeken naar voren komen. Deze kosten kunnen verwerkt worden in het onderhoudsplan. (deze kosten zijn niet subsidiabel) Wanneer Project 1) 2005 Project 2) verspreid over de projectperiode Project 3) verspreid over de projectperiode Project 4) continu, regulier werk Kennis & input Grote vissen zijn o.a.: warmte/koudeopslag, warmteterugwinning uit ventilatielucht, hoogfrequente verlichting, daglichtregeling, aanwezigheidsdetectie. 10

4: Gemeentelijke voorzieningen Menukaartonderde Verplicht voor Gemeentelijke gebouwen, infrastructurele voorzieningen en installaties: - Bij renovaties uitvoeren van alle energiemaatrege met een terugverdientijd van < 10 jaar. Losse doelstelling. Convenanten duurzaam bouwen regio Achterhoek en KAN regio. Er is al wel aandacht voor energie in GWW is maar dit is niet beleidsmatig en/of structureel verankerd. Energiebesparing in GWW is een relatief nieuw onderwerp waarop vaak veel besparing te realiseren valt. De grootste energiestromen van gemeenten zijn meestal openbare verlichting, verkeersregelinstallaties (VRI s) en pompen en gema. Beleid Realiseren van maatrege met een terugverdientijd van de levensduur (meestal 15 jaar). Toepassen Nationaal Pakket Duurzame GWW. Beoogd resultaat Energiebesparing van openbare verlichting, VRI s en pompen en gema. Afdeling Openbare Werken, beleidsmedewerker. Afdeling Openbare Werken, medewerker beheer openbare ruimte en externe partners evt. een tweede beleidsmedewerker. Aanpak 1) Algemene beleidsregel opstel. 2) Opstel werkwijze voor interne medewerkers. 3) Een aanspreekpunt op de afdeling OW. 4) Indien onderhoud is uitbesteed: aanpassen van de opdracht. 5) Bij opstel van het bestek rekening houden met beheer- en onderhoudkosten en deze eventueel verrekenen met de investeringskosten. 6) Uitvoeren quick scan energiebesparing GWW. 7) Maatrege met een terugverdientijd korter dan levensduur uitvoeren en verwerken in onderhoudsplannen. 8) Bij nieuwbouwprojecten woningbouw of bedrijventerreinen extra aandacht voor energiebesparing in de openbare ruimte. Uren Kosten (excl uren) Interne uren, waarvan 60 uur eenmalig bij de invoering van de nieuwe werkwijzen en 20 uur jaarlijks terugkeert in het reguliere werk. In vier jaar 120 uur. Hogere investeringskosten reserveren; deze verdienen zich in de tijd terug. Het budget voor de ontwikkeling van kennis is terug te vinden in project 0. Wanneer Project 1, 2, 3, 4) 2005 Project 5 en 6) 2006 Project 7,8) continu Kennis & input Quick-scan energiebesparing GWW komt medio 2004 beschikbaar. Nieuwsbrief energiebesparing in GWW. Www.energiebesparinggww.nl (zie ook publicaties) Www.LED2.org 11

5: Woningbouw nieuwbouw Menukaartonderde Woningbouw, nieuwbouw: - De inspanningsverplichting om bij nieuwbouw een verscherping van de Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC) met 5-10 % te bereiken. Duurzame Energie: - Bij uitbreidingsplannen is sprake van minimal 70% zongerichte verkaveling. Verplicht voor Ja Convenanten duurzaam bouwen regio Achterhoek en KAN regio. Gerelateerd beleid is: leefbaarheid in de wijk, binnenhuisklimaat. Energieaspecten van woningen zijn sterk verbonden met leefbaarheid, kosten niet altijd meer geld en kunnen juist bij nieuwbouw gerealiseerd worden: bijvoorbeeld een gunstige bouw t.o.v. de zon en toepassing van Lage Temperatuur Verwarming (LTV) geven s zomers en s winters een goed binnenklimaat in de woning, zonneboiler, ventilatie, warmteterugwinning. Het thema woningbouw is het meest complexe onderdeel van klimaatbeleid omdat er veel betrokkenen zijn. Onderstaande projecten zijn gericht op de toepassing van een instrumentarium zodat bij alle fasen van het planproces de kansen benut worden. Omdat in de gemeente Montferland vooral op inbreidingslocaties wordt gebouwd, zal het niet altijd haalbaar zijn om zongericht te verkave. Vooral de grote woningbouwlocatie Kerkwijk in Didam van ± 350 woningen biedt voldoende mogelijkheden om de doelstellingen te realiseren. Beleid - Stimuleren toepassing van (verscherpte EPC,) Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen Nieuwbouw en Bestaande Bouw. Zelf toepassen Nationaal Pakket Duurzame GWW en Nationaal Pakket Duurzame Stedenbouw. - Zongericht verkave. - Toepassen van instrumenten die worden ontwikkeld door regionale werkgroepen (gemeentelijk infopunt voor particulieren, uitvoeringsinstrumentarium dubo, monitoringssysteem en opleidingsplan). Beoogd resultaat Gemeente benut kansen in alle stappen van het planproces om energiezuinige woningbouw te stimuleren. Afdeling Ruimtelijke Ordening, afdelingshoofd. externe partners Afdeling Bouwen, Wonen & Milieu, bouwvergunningverer, en klimaat- en dubocoördinator. Afdeling Openbare Werken, medewerker beheer openbare ruimte. Afdeling Ruimtelijke Ordening, beleidsmedewerker. Woningstichting Bergh en Laris wonen en diensten 12

Aanpak Uren Kosten (excl uren) Wanneer Beleid en organisatie 1) Energie-beleid vaststel en doorverta naar de volgende beleidsstukken: woonbeleid, I(P)SV, structuurvisie Bergh 2000-2015, structuurvisie Didam, Masterplan centrum s- Heerenberg (onderdeel hiervan bestemmingsplan Gouden Handen fase 3), ontwikkeling woonwijk Kerkwijk Didam, herontwikkeling Immenhorst. 2) Inrichten van een overlegstructuur en vaststel wie welke energie-kansen oppakt. Toewijzen van bijbehorende bevoegdheid, verantwoordelijkheid, tijd en geld aan de klimaat- en dubo- coördinator en andere betrokkenen. Energie-kansen: a) Eigen onderhandelingspositie uitzoeken en benutten vanaf de eerste verkennende contacten. Versterkende elementen zijn bijvoorbeeld: concurrentie tussen projectontwikkelaars, benodigd woningbouwcontingent, benodigde vergunningen, benodigde bestemmingsplanwijziging, benodigde inpassing in RO omgeving en gemeentelijk beleid, woningbouwcorporatie kan energiemaatrege nieuwbouw financieren uit verkoop van een deel van de woningen, keuze van projectontwikkelaar en architect die ervaring hebben met duurzaam bouwen, dubo-convenantpartners aanspreken op naleving van convenant, etc. b) Voorlichtingspakket over marktrijpe technieken (passieve zonne-energie, zonneboilers, LTV, etc) bij eerste contacten overhandigen. Bijvoorbeeld bij grondverkoop. c) Duurzame Energie zeker stel voor nu en voor de toekomst. d) Jaarlijks bepa welke maatrege de grote kansen zijn. e) Bij ieder woningbouwproject de grote kansen checken. f) Indien bestemmingsplanwijziging duurzaamheidseisen in toelichting opnemen. g) Indien gemeente opdrachtgever is energie opnemen in programma van eisen aan projectontwikkelaar. h) Indien grond in handen is van de gemeente eisen aan gronduitgifte stel. i) Controle van EPC op de bouwplaats en controle van gemaakte afspraken. Voor het realiseren van een aantal energie-kansen wordt gebruik gemaakt van de producten die in regionaal verband worden ontwikkeld. Regionaal zijn vier projectgroepjes opgericht, te weten: gemeentelijk informatiepunt particulieren, uitvoeringsinstrumentarium duurzaam bouwen, monitoring en opleidingsplan. 3) Halfjaarlijks in de klimaat/dubo projectgroep inventariseren welke nieuwbouw en renovaties gepland zijn. Per project de dubo-kansen benoemen en wie, wanneer, wat doet afspreken. 4) Het project Gouden Handen fase 3 is gepland, waarin zowel naar dubo als naar energie gekeken gaat worden. 5) Het project Nieuwbouwwijk Kerkwijk is in de eerste fase van het planproces. Ook in dit plan zul dubo- en energieeisen worden meegenomen. 6) Momenteel zijn het van Ditshuizen terrein en het Vinkhofterrein beide in Zeddam reeds in een verdere planfase. Bekijken of energieaspecten als meegenomen kunnen worden. Eerste jaar 130 uur inclusief deelname aan regio projectgroep, de andere drie jaar 100 uur jaarlijks. Totaal in vier jaar 430 uur. Opstel energievisie. 1) Continue, wanneer plannen zich aandienen. 2) 2004 3) continue 4) 2004/2005 13

Kennis & input 5) 2004/2005 OEI rekenmodel VAR rekenmodel EPCheck toepassen Brochure energieprojecten bestaande bouw Brochure Utiliteitsbouw Voorbeelden van projecten en meerkosten. 14

6. Woningbouw bestaande bouw Menukaartonderde Verplicht voor Woningbouw, bestaande bouw: - Plan van aanpak opgesteld voor uitvoering van het Energie Prestatie Advies (EPA) voor particuliere en huurwoningen. - Mimimaal 30 % van de bestaande woningen is voorzien van EPA. - Realisering van minimaal 2 randvoorwaarden voor verbeteren toepassing duurzame energiebronnen. Ja (voor nieuwbouw woningbouwcorporaties zie vorige blad) Bestemmingsplannen moeten recent zijn. AmvB appartementencomplexen woningbouwcorporaties. Convenanten duurzaam bouwen regio Achterhoek en KAN regio. Beleid Beoogd resultaat Duurzaamheid van de bestaande woningvoorraad vergroten. Afdeling Ruimtelijke Ordening, contactpersoon woningstichting Bergh en Laris wonen en diensten. externe partners Aanpak/ Uren/ Afdeling Bouwen, Wonen & Milieu, medewerker bouwvergunningvering en energie- en dubocoördinator. Woningstichting Bergh, Laris wonen en diensten en verschilde pensioenfondsen. Makelaars die actief zijn in de gemeente. 1) Prestatieafspraken met woningbouwcorporaties en pensioenfondsen. Bespreken toekomstvisie, DE en EPA; bijv als gemeente winkelcentrum bouwt koppe aan seniorenwoningen erboven. contactpersoon woningstichting Bergh en Laris wonen en diensten. 2) Afspraken met makelaars over promoten van energieonderzoeken bij verkoop van huis, trekker klimaat- en dubocoördinator. 3) Verhuispakket duurzaam klussen en energieonderzoeken; idem bij verbouwingen, i.s.m. regionale projectgroep, trekker medewerker bouwvergunningvering. 4) In bestemmingsplannen boven de bebouwingsgrens een virtuele ruimte van 2 meter voor (DE) installaties opnemen, bijvoorbeeld voor kleine windmos. medewerker RO. 5) EPA-actie particulieren. Over 2 jaar bekijken hoe de ontwikkelingen rond EPA zijn. Vervolgens bepa hoe evt. actie wordt ingestoken. te bepa. Uren Project 1) 50 uur Project 2) 20 uur Project 3) 20 uur Project 4) Valt onder regulier werk. Project 5) ± 50 uur In vier jaar 140 uur. Wanneer Project 1) start 2006 Project 2) start 2006 Project 3) start 2004 Project 4) regulier Project 5) start 2007 Kennis & input Publicaties Www.EPAdesk.nl Energiebesparing in corporatiewoningen, voorbeelden uit de praktijk; Novem. Voorbeeld prestatieafspraken met woningbouwvereniging van Novem. 15

7.: Bedrijven en utiliteitsbouw Menukaartonderde Bedrijven en utiliteitsbouw, inrichtingen: - Actief overleg en informatie-uitwisseling met lokaal bedrijfsleven over energiebesparing en duurzame energie. Verplicht voor Nee Bijv SAM traject Beleid Voortkomend uit de Wet Milieubeheer beleid met extra aandacht voor energiebesparing en duurzame energie. Beoogd resultaat Aandacht voor energiebesparing bij (ook kleine) bedrijven door bij bedrijfsbezoeken te wijzen op de resultaten van branchegerichte energiebesparingsonderzoeken. Bij nieuwbouw van bedrijven de circulaire Energie in de Milieuvergunning gebruiken en bedrijven adviseren alle energiemaatrege toe te passen met een terugverdientijd van 5 jaar, ook wordt de grens van 50.000 kwh niet gehaald. Bijvoorbeeld activiteiten in het kader van het SAM-project. Afdeling Bouwen, Wonen & Milieu, medewerker vergunningvering milieu. Afdeling Bouwen, Wonen & Milieu, medewerkers vergunningvering externe partners en handhaving milieu. Afdeling Ruimtelijke Ordening, bedrijfscontactfunctionaris. Regio Achterhoek, i.v.m. SAM project. Aanpak 1) Bedrijfsbezoeken bij tenminste vier grotere doelgroepen branchegericht inde, gedacht wordt aan; distributiebedrijven, tankstations en agrariërs en MJA 2. 2) Resultaten van branchegerichte energieonderzoeken opvragen en kennen, 3) Bij bedrijfsbezoeken de resultaten van deze onderzoeken bespreken of aanwijzen, 4) Bij bedrijfsbezoeken een checklist energie gebruiken, 5) Buiten de bedrijfsbezoeken om, op natuurlijke momenten zoals bedrijfsuitbreiding, verplaatsing of nieuwe vestiging, circulaire Energie in Milieuvergunning gebruiken en informatiepakket verstrekken over energiebesparing en duurzaam bouwen. Uren Per jaar 50 uur, in vier jaar 200 uur. Wanneer Zodra subsidie is toegekend. Kennis & input Www.energiecentrum.nl Nieuwsbrief energiecentrum Resultaten DOE project Pilot tankstations Distributiebedrijven 16

8: Verkeer en vervoer Menukaartonderde Verkeer en vervoer, RO/infrastructuur: - Toepassen van minimaal 1 verkeers- en vervoersmaatregel uit het Nationaal Pakket Duurzame Stedenbouw. Verplicht voor Beleid Losse doelstellingen Dit thema zal verder uitgewerkt moeten worden. Er zal rekening moeten worden gehouden met de herindeling en de herstructurering van het centrum van s-heerenberg. De convenanten duurzaam bouwen regio Achterhoek en van de KAN regio bieden aanknopingspunten. Opnemen in het nieuwe verkeers- en vervoersplan. Mogelijk krijgt de nieuwe gemeente Montferland dit plan al in 2005. Beoogd resultaat Minder vervoersbewegingen, minder CO2 uitstoot. Afdeling Openbare werken, beleidsmedewerker verkeer- en vervoer. Afdeling Bouwen, Wonen & Milieu, klimaat- en dubocoördinator. externe partners Afdeling Openbare Werken, beheerder gemeentewerf en beleidsmedewerker verkeer en vervoer. Afdeling Staf, Aanpak voorlichter. 1) In het nieuwe verkeer- en vervoersplan fietsroutes, wandelroutes, openbaar vervoer en collectiefvervoer meenemen, 2) Bij aanschaf van nieuwe wagens voor eigen wagenpark het energieaspect mee laten wegen, 3) Voorlichting aan medewerkers en bevolking over het project het nieuwe rijden, 4) Stimuleren van korte ritten (bijv scho) met langzaam vervoer in de vorm van voorlichting. Uren Project 1) 26 uur Project 2) 24 uur Project 3) 25 uur Project 4) 25 uur, overige uren regulier werk In vier jaar 100 uur. Kosten (excl Voor de meerkosten van het wagenpark budget vrijhouden. uren) Wanneer Project 1 2005 Project 2 wordt bekeken indien nieuwe wagens worden aangeschaft, uren worden verdeeld over de projectperiode. Project 3 2006 Project 4 2007 Kennis & input Verkeer en vervoer is het grootste aandeel energieverbruik van een modaal huishouden. Tijdsbesteding fiets/wande t.o.v. auto. Www.nmu.nl/goedgemeentelijkverkeersbeleid Logistieke Toets Bedrijventerreinen. 17

9: Duurzame energie Menukaartonderde Verplicht voor Duurzame energie. - Duurzame-energie-(DE)-scan uitgevoerd. - In bestemmingsplannen worden (indien relevant) locaties voor wind-energie bestemd die voortvloeien uit het provinciaal beleid dan wel de Bestuursovereenkomst landelijke ontwikkeling windenergie (BLOW). - De gemeente voert actief beleid voor inzameling en ter beschikking stel van biomassareststromen voor energieopwekking. Ja Momenteel loopt een onderzoekt naar een locatie voor windenergie op het grensgebied van de gemeenten Bergh en Gendringen. Mocht windenergie hier niet of onvoldoende haalbaar zijn dan wordt waarschijnlijk de andere locatie in de gemeente Gedringen verder onderzocht. Indien biomassa gebruikt gaat worden voor energieopwekking zul de lopende contracten voor afvoer van GFT opnieuw bekeken moeten worden. DE scanrapport Beleid Beoogd resultaat DE project(en) met geïnteresseerde marktpartijen. Hierop volgend haalbaarheidsstudies laten uitvoeren. Afdeling Bouwen Wonen & Milieu, klimaat- en dubocoördinator. Afdeling Ruimtelijke Ordening, beleidsmedewerker bestemmingsplan externe partners buitengebied. Aanpak Uren Kosten (excl uren) Wanneer Kennis & input Regionale projectgroep Duurzame Energie. Regionaal project met de volgende onderde: 1) DE scan technisch potentieel, 2) Ambitiebepaling, 3) Marktverkenning, 4) Keuze van projecten waarop haalbaarheidsstudie te verrichten, 5) Indien geschikte windlocaties dan deze in bestemmingsplan opnemen. Eigen project: 6) Keuze maken om geheel of gedeeltelijk groene stroom in te kopen. 20 uur per jaar, in vier jaar 80 uur. DE scan inclusief ambitiebepaling en marktverkenning. DE scan wordt afgerond in 2004, uitvoering 2005 en verder. Wind in de rug Biomassa Gebouwgebonden Www.den.nl 18