De Hortus Dat is zo n unieke plek vol kennis van en over de natuur, dat moet bewaard worden. Claudy Jongstra, kunstenares, Dagblad de Pers, 14 oktober 2010 INHOUD Voorwoord... 2 Directie... 4 Netwerken... 4 Marketing en Communicatie... 5 Communicatie, pers, publicaties en folders... 5 Programmering... 7 Winkel... 9 Entree... 9 Tuin en collectie... 11 Tuin... 11 Collectiebeheer... 12 Educatie... 14 Horeca en zaalverhuur... 15 Financiën en algemene zaken... 16 Technische Dienst... 16 Personeel en Organisatie... 17 Organisatieontwikkeling... 22 Projecten... 22 Winkel... 22 Palmenkas... 22 Overtuin... 22 Kinderhortus... 23 2010 in beeld... 24 2010 in cijfers... 27 Beoordelingsverklaring... 27 Balans... 28 Resultatenrekening... 30 Toelichting... 31 Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 1
Poëzie is hier erg aanwezig. Het groeit hier gewoon. Huub van der Lubbe, zanger en tekstschrijver VOORWOORD De Amsterdamse Hortus is één van de oudste botanische tuinen ter wereld. Oorspronkelijk was de Hortus een medicinale kruidentuin, opgericht in 1638 door het Amsterdamse stadsbestuur. De Hortus werd al in zijn begintijd getypeerd als een sieraet voor de stad, ook al was hij slechts beperkt toegankelijk voor Amsterdammers. De afgelopen decennia is met name die publieksfunctie van de Hortus sterk gegroeid en de laatste jaren zijn er educatieve programma s ontwikkeld voor kinderen en volwassenen. Iedereen kan de Hortus op zijn eigen manier beleven. Het vergroten van kennis en inzicht en puur genieten of tot rust komen gaan hand in hand in de Hortus. Lena Euwens, van 1 april 2004 tot 31 maart 2010 directeur van de Hortus, heeft daar een enorme bijdrage aan geleverd. De Hortus is een moderne botanische tuin waar actuele vraagstukken over de interactie tussen mens en natuur aan de orde komen en waar tegelijk de rijke en unieke historie van de Amsterdamse Hortus en het intieme karakter van de tuin behouden en zichtbaar blijven. Een fraaie tuin en kassen met een bijzondere collectie levende planten uit heel de wereld, die wetenschappelijk wordt beheerd, vormen de ruggengraat van de Hortus. Bezoekers, het waren er 137.967 in dit jaar, Vrienden, vrijwilligers, subsidiënten en sponsors hebben er in 2010 voor gezorgd dat wij, bestuur en medewerkers, het behoud en beheer van de Amsterdamse Hortus hebben kunnen verzorgen. Een opdracht waar we 362 dagen per jaar met trots aan werken. Wat is er mooier om te werken in een museumtuin, waarbij de seizoenen en het weer als gastconservator fungeren? Geen dag is hetzelfde. In onze presentatie van de plantencollectie beleef je de evolutie en snap je de rol van planten in de kringloop van de natuur. Dat was ook te zien in onze tentoonstellingen, Planten in de hoofdrol en Kopstukken. In Planten in de Hoofdrol stond de wereldwijde biodiversiteit centraal. De planten die in de loop van de afgelopen 373 jaar zijn verzameld op onze 1,2 hectare in het hart van Amsterdam komen uit alle delen van de wereld. De tentoonstelling bestond uit een wandeling langs een selectie van 50 bijzondere maar bedreigde soorten. In Kopstukken kregen 24 alledaagse insecten door de tentoonstelling een gezicht. Hun kleurigheid, hun veelvormigheid en zelfs aaibaarheid werden op Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 2
In mei op zijn mooist is de vaantjesboom of zakdoekjesboom boordevol ritselende, witte schutblaadjes die de bloemen omgeven. Marion de Boo over de tentoonstelling Planten in de hoofdrol NRC 20 mei 2010 prachtige blow up foto s van Wim van Egmond in beeld gebracht. Insecten en planten zijn op bijzondere wijze met elkaar verbonden. Zonder insecten geen tuin. Ook in onze horeca zijn planten aanwezig, op de menukaart en in het in december onthulde kunstwerk Capitulare de Villis van kunstenares Claudy Jongstra. Zij heeft de Oranjerie voorzien van een monumentale wandbespanning, gemaakt van wol van haar eigen kudde Drentse heideschapen, deels geverfd met plantaardige pigmenten. Het kunstwerk versterkt de sfeer en beleving in ons restaurant. In dit jaarverslag verslaan we de organisatie, geven we een compleet beeld van de vele werkzaamheden en activiteiten en citeren we een selectie van onze bezoekersreacties. Hier past een woord van dank aan de bezoekers, de Vrienden, de sponsors en de Gemeente Amsterdam. Groot is onze waardering voor de vele vrijwilligers die ons hebben geholpen in de winkel, bij het onderhoud van de tuin, bij het delen van onze kennis in schoolprogramma s en rondleidingen. Dankzij allen was 2010 een goed jaar voor de Hortus Botanicus Amsterdam. Namens bestuur en medewerkers van de Stichting Hortus Botanicus Amsterdam Taeke Kuipers Directeur 28 april 2011 Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 3
Van trouwen tot insecten eten Volkskrant 5 november 2010 DIRECTIE In 2010 heeft Lena Euwens de Hortus als directeur verlaten. Per 1 april van het jaar is zij opgevolgd door Taeke Kuipers. De transitie van de directie is soepel verlopen dankzij Joke t Hart die als adjunct-directeur de vertrekkende directeur vervangen en de nieuwe ingewerkt heeft. De directeur legt verantwoording af aan het bestuur van de Stichting Hortus Botanicus Amsterdam. Het bestuur bestond uit de volgende leden: Mevrouw T. (Tinde) van Andel De heer E. (Edo) Arnoldussen, Penningmeester/ secretaris De heer H. (Hugo) van den Bos De heer W. F. (Willem) Ferwerda Mevrouw H.G.A. (Herma) Hofmeijer, voorzitter De heer F. (Frans) Sitzen, namens de Vrienden van de Hortus Er zijn 3 bestuursvergaderingen geweest. Naast de Stichting opereert een actieve Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Hortus. Met hen is periodiek overleg. De Vrienden van de Hortus leveren elk jaar weer een bijzondere bijdrage, in financiële, in inhoudelijke en in ondersteunende zin. De jaarlijkse exploitatiebijdrage is onmisbaar voor het voortbestaan van de tuin. De incidentele projectondersteuning op educatief terrein maakt het mogelijk dat educatieve programma s en activiteiten door de Stichting gerealiseerd kunnen worden. De fondsenwervings actie Geef een 100-jarige toekomst, die ten behoeve van de restauratie van de Palmenkas in december gestart is, was met een opbrengst van ruim 65.000,- een groot succes. In 2010 is de ledenadministratie van de Vrienden overgedragen aan de Stichting, die om niet deze administratie verzorgt. Op 31 december stonden 92 leden voor het leven, 3.973 één persoonsleden en 1.700 families (met 2966 familieleden) ingeschreven. In totaal telde de Vereniging derhalve 8.639 leden. NETWERKEN De directie en medewerkers van de Hortus opereren actief in verschillende relevante netwerken. Taeke Kuipers is Lena Euwens opgevolgd als bestuurslid van de Plantage een samenwerkingsverband van 18 culturele instellingen in en vlakbij de Plantage. In 2010 is een intentie ondertekend door het Stadsdeel Centrum en de culturele instellingen om het cultuur toerisme in de wijk op duurzame wijze te ontwikkelen. Joke t Hart en Reinout Havinga zijn actief binnen de Nederlandse Vereniging van Botanische Tuinen (NVBT) de Stichting Nationale Plantencollectie. De Hortus spant zich in om het netwerk van botanische tuinen sterk te maken en te houden. Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 4
De Hortus is één van mijn favoriete plekken in Amsterdam Gijs van Tuyl, voormalig directeur Stedelijk Museum Amsterdam, 29 juni 2010 In het najaar van 2010 is er in de Laranjazaal een bijeenkomst gehouden voor alle educatief medewerkers van de verschillende botanische tuinen. Het doel was uitwisseling van materiaal en inspiratie opdoen. In de zomer is door de NVBT een gezamenlijk subsidieaanvraag bij de PostcodeLoterij voorbereid. Er is een plan geschreven dat recht doet aan de individuele tuinen en aan de koepel van de tuinen, getiteld: Planten voor de toekomst, de Botanische tuinen in actie. In september is dit plan ingediend. (Begin dit jaar werd helaas bekend dat de aanvraag niet gehonoreerd is) Met de directie van Artis hebben meerdere gesprekken plaatsgevonden om te onderzoeken op welke terreinen beide tuinen samen kunnen werken. Daarbij worden personele samenwerking, gezamenlijke inkoop en kennisuitwisseling onderzocht. In de praktijk heeft dit in 2010 al geleid tot enkele concrete stappen. Ingrid Versloot van Artis heeft ons enkele maanden ondersteund op de financiële afdeling. Daarnaast hebben Erik de Jong van Artis en Hanneke Schreiber gezamenlijk enkele lezingen en presentaties verzorgd. In 2010 heeft de Hortus zich aangesloten bij een initiatief van Dienst Ruimtelijke Ordening van de Gemeente Amsterdam. Samen met de Stichting ANMEC (Amsterdams Natuur en Milieueducatie Centrum), de GGD Amsterdam, de vereniging Boerenstadswens, allen actief op het terrein van natuur- en milieueducatie, wordt gewerkt aan een betere aansluiting op elkaar en op het basisonderwijs. Het thema is gezonde voeding en biodiversiteit. MARKETING EN COMMUNICATIE COMMUNICATIE, PERS, PUBLICATIES EN FOLDERS 2010 was internationaal het Jaar van de Biodiversiteit. De meeste activiteiten in de Hortus werden gerelateerd aan dit thema. Zoals al bleek bij eerdere themajaren versterkt een dergelijke samenhang in de programmering de marketing- en publiciteitsresultaten. Binnen het Biodiversiteitsthema sloot de Hortus zich aan bij de Nederlandse Coalitie Biodiversiteit 2010. Dit nationale samenwerkingsverband van verschillende natuur- en milieuorganisaties en (regionale) overheden, had tot doel het onder de aandacht brengen van het belang van biodiversiteit. Dergelijke coalities dragen bij aan het uitvoeren van onze missie. De Hortus was bij de eerste 20 ondertekenaars van deze coalitie. Via een centrale website www.biodiversiteit.nl werd publiciteit gegeven aan de diverse instellingen en hun activiteiten. Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 5
.. dat door de expositie uiteindelijk minder insecten gedood worden. Ze krijgen door de tentoonstelling een gezicht Wim van Egmond, kunstenaar, Kopstukken Parool 27 oktober 2010 Het thema Planten in de hoofdrol zorgde voor een interview in Het Parool en de NRC. De diverse activiteiten werden vermeld in de agenda s van de Uitkrant en PS Parool, in de groenbladen Bionieuws, Oase en Mens en Natuur. Collectiebeheerder Reinout Havinga schreef een artikel op de IUCNsite en werd door deze organisatie ook geïnterviewd. Het vertrek van directeur Lena Euwens en de komst van Taeke Kuipers gaf aanleiding tot interviews in het Parool, het Financieel Dagblad en het blad Huys. De grootste media-aandacht ging dit jaar uiteraard weer uit naar de bloei van de Victoria waterlelie; artikelen in Trouw, De Volkskrant, Het Parool en stadsblad De Echo, een item op AT5 en in een NOS radio-uitzending en melding op de bijbehorende websites. Daarnaast werd de bloei gemeld op Nu.nl, NOS.nl en RTVNH.nl. De tentoonstelling Kopstukken van fotograaf Wim van Egmond kreeg uitgebreid aandacht in het Parool, Trouw en Trouw Weekendgids. Deze tentoonstelling startte met de Museumnacht. Doordat de Hortus in het algemene persbericht van de Museumnacht expliciet vermeld werd, stonden de Hortusactiviteiten in artikelen in de Volkskrant, het Parool en Metro. Tot slot werd de expertise van de Hortus bevraagd over diverse botanische onderwerpen; Interview met Reinout Havinga over medicinale planten in de Hortus voor HM (magazine van Vereniging voor Homeopathie) nr 3 (2010). Reinout Havinga in Keuringsdienst van Waarde (NTR) over vanillevla, 14 januari 2010 Reinout Havinga in Keuringsdienst van Waarde (NTR) over gevulde olijf, 28 oktober 2010 Reinout Havinga leidt film Zonder plant ga je niet leven in bij Naturalis, Leiden, 3 september 2010. Voor het eerste sinds Kruidenier aan de Amstel in 2007 bracht de Hortus weer een publicatie uit. Ditmaal geheel in eigen beheer, mede dankzij steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds. Planten in de hoofdrol is een catalogus van plantensoorten uit de collectie van de Hortus, die voorkomen op de rode lijsten van bedreigde plantensoorten. De catalogus is samengesteld en geschreven door enkele medewerkers van de Hortus, onder redactie van Rolf Roos. Tijdens het 4th Global Botanic Gardens Congress, van 13 t/m 18 juni in Dublin verzorgde de Hortus twee presentaties; collectiebeheerder Reinout Havinga verzorgde een presentatie over de biodiversiteitstentoonstelling en Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 6
Fun stop, even on a misty November afternoon. Bezoeker uit Massachusetts, USA, 28 november 2010 de bijbehorende catalogus. Hanneke Schreiber en Gerda van Uffelen bereidden een gezamenlijke presentatie voor van de Leidse en Amsterdamse Hortus, over een vergelijkend onderzoek tussen de Leidse Clusiustuin en de Amsterdamse Snippendaaltuin. De presentatie werd gegeven door Gerda van Uffelen. Hoofd Tuin en Collectie Hanneke Schreiber gaf een lezing tijdens een symposium in kasteel Sypestein, Omgaan met planten en erfgoed in de Snippendaaltuin. Daarnaast verzorgde zij een Novemberlezing van het Genootschap Amstelodamum in het Amsterdams Historisch Museum, onder de titel De wording van het Vondelpark. Ook gaf zij een lezing bij de opening van het kunstwerk Capitulare de Villis in de Oranjerie over de relatie tussen (de naam van)het kunstwerk en planten. Directeur Taeke Kuipers verzorgde op 22 juni een bijdrage voor een internationale studiedag van de European Museum Academy en gaf op 19 oktober een gastles voor de Ecole Normale Superiore Pisa, in het kader van het herfstprogramma Progetttare il Museo in Volterra, Italië; Less is more, Museum Management in a Financial Crisis. PROGRAMMERING Voor het vijfde achtereenvolgende jaar werkt de Hortus in haar programmering met een thema. Na het Darwinjaar in 2009, sloot de Hortus in 2010 aan bij het thema Biodiversiteit. Van mei tot en met september stonden de planten in de hoofdrol. En om ook het belang van de diversiteit in de insectenwereld te benadrukken, sloot de Hortus het jaar af met het winterprogramma Kopstukken. Stinzenplanten Ieder jaar bloeien de stinzenplanten en andere voorjaarsbloeiers al vroeg in de Hortus. Met een banier bij de ingang en met een informatiefolder wijst de Hortus haar bezoekers op deze eerste tekenen van de lente. Biodiversiteit Een selectie van 50 planten uit de collectie van de Hortus vormde de basis voor Planten in de hoofdrol: biodiversiteit uit de hele wereld in het hart van Amsterdam. De tentoonstelling liep van 22 mei t/m 31 september. De planten komen allen voor op de IUNC Red list van bedreigde plantensoorten of op de Nederlandse Rode lijst. De Hortus publiceerde tegelijkertijd een catalogus waarin de verhalen over de kwetsbaarheid van deze planten en de ecosystemen waarin ze leven, beschreven staan. Zowel de catalogus als de wandelroute langs de planten in de tuin zullen de komende jaren permanent voor bezoekers beschikbaar blijven. Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 7
«Nous y avons passé deux heures zen» Bezoeker uit Parijs, juni, op tripadvisor.com Wandelen en luisteren naar biodiversiteit Naast de tentoonstelling bood de Hortus diverse rondleidingen en lezingen over dit thema. Na het succes van 2009 werd ook dit jaar in mei en juni een thematische lezingenreeks gehouden. Stadsecoloog Remco Daalder, Universitair docent Renée Bekker, publicist Rolf Roos en Gerda van Uffelen, collectie manager bij de Leidse Hortus, gaven een lezing gerelateerd aan het thema biodiversiteit. De avonden behaalde een gemiddelde van 45 bezoekers per avond. Van mei tot en met oktober programmeerde de Hortus een tweemaandelijkse rondleidingenreeks, waarin de rondleiders verschillende facetten van biodiversiteit belichtten aan de hand van flora en fauna in de Hortus. Hortusfestival Voor het eerst sinds jaren was de Hortus weer gastheer voor het nationaal Hortusfestival. Op 15 juli, 5 augustus en 26 augustus verzorgde het festival concerten in de Palmenkas. De opening van het festival vond plaats op 5 juli met een gratis concert voor ongeveer 100 aanwezigen. Met 90 toehoorders per avond waren ook de beide andere concerten geheel uitverkocht. Victoria Een jaarlijkse publiekstrekker in de zomer blijft de bloeiende Victoria waterlelie. Mede dankzij de nieuwsaandacht voorafgaand aan de bloei, ontving de Hortus op de avondopenstelling dit jaar meer dan 1000 bezoekers. Ook de SMS-actie blijkt voor de tweede maal een succesvol instrument om geïnteresseerden op deze bijzondere avond te wijzen. Kopstukken Het winterprogramma werd dit jaar ingevuld rondom de fototentoonstelling Kopstukken van fotomicrograaf Wim van Egmond. Kopstukken bestond uit 30 reusachtige portretfoto s van insecten uit Nederland. De tentoonstelling stond in de eerste helft van 2010 bij Naturalis in Leiden en was van november tot en met februari 2011 te zien in de Hortus in Amsterdam. Museumnacht Insecten was ook het hoofdthema tijdens de Museumnacht. Naast de fototentoonstelling bewonderen, kon men ook insecten eten en droegen diverse acteurs in insectenpakken poëzie voor. Ieder jaar weer hoort de Hortus bij de meest bezochte musea tijdens de museumnacht. Ook dit jaar passeerden meer dan 6.000 bezoekers de poort, bijna een kwart van het totaal van 26.000 verkochte kaarten. De doelgroep van de Museumnacht ligt tussen de leeftijd van 18 tot 35 jaar. Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 8
Ik lees graag in de Hortus Rascha Peper, schrijfster, Parool, 4 september 2010 Winteractiviteiten In de maanden november en december was de Hortus iedere zondag tot 19.30 uur open. Deze familiezondag werd ingevuld met lezingen, films en voorlezen voor kinderen. In de Oranjerie werd een wintermenu met stamppotjes geserveerd. De sneeuw, de kaarsen en de vuurkorven maakten de sfeer compleet. WINKEL De daling in bezoekcijfers leidde ook tot een kleine daling in de omzetcijfers van de winkel. Planten, boeken, maar ook zaden en diverse cadeauartikelen werden het beste verkocht. Steeds meer artikelen zijn Hortus gerelateerd, wat de hele winkel de uitstraling van een National Trust winkel geeft, zoals een bezoeker dit jaar tot ons plezier opmerkte. Het winkel- en portiersteam bestond in 2010 uit de coördinator plus drie vaste medewerkers, ondersteund door een sterk team van vrijwilligers. In de zomermaanden hebben twee studentes meegedraaid in dit team om de grote drukte aan bezoekers te kunnen opvangen. Het team is betrokken bij de voorbereidingen van de verbouwing van de winkel. ENTREE In 2010 bezochten 137.967 bezoekers de Hortus. Zo n 50.000 betaalden het volle tarief, 40.000 kwamen met reductie binnen en een derde groep van 40.000 waren onze Vrienden. Onder de overige categorieën bezoekers zijn ook de kinderen die voor de educatie naar de Hortus komen het vermelden waard. Het totaal aantal bezoekers laat een kleine teruggang aan bezoekers zien ( 4% ) vergeleken met 2009. Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 9
`Vandaag bezocht een collega van de Hortus in Cambridge ons. Na een hele tijd in de tuin geweest te zijn, kwam hij bij het weggaan naar mij toe om te vertellen hoe zeer hij onder de indruk was van onze tuin. De verzorging van de tuin, de diversiteit, de inrichting, hij vond alles even goed verzorgd.` Welmoet Kok, Hortus vrijwilliger, juni 2010 De bezoekersstroom in de Hortus is zeer afhankelijk van het weer. Het hoogseizoen ligt duidelijk in het voorjaar/zomer. Middels haar programmering probeert de Hortus meer bezoekers naar de tuin te trekken en deze ook meer verspreid over het jaar te ontvangen. De winterprogrammering moet hier onder andere aan bij dragen. Zowel januari 2010 als de maanden november en december 2010 hadden we meer bezoekers dan de voorgaande jaren, ondanks dat het totaal van 2010 lager was dan 2009. De bekendste toeristische toegangskaart, de IAmsterdam-card is al vele jaren succesvol in de Hortus. In 2010 passeerden meer dan 17.000 toeristen de poorten met die pas. De tweede toegangskaart voor toeristen, de Hollandpas, werd door bijna 1.250 bezoekers gebruikt. Het hele jaar door biedt de Hortus extra korting op de entree tot de Hortus voor diverse doelgroepen, zoals 65-plussers, schoolgroepen of stadspashouders. Voor deze laatste groep organiseert de Hortus al vijf jaar lang een extra gratis toegangsactie in de maand maart. Ook in 2010 bezochten deze maand meer dan 1.000 Stadspashouders de Hortus. Omdat de Stadspasorganisatie een jubileumjaar had, besteedden zij extra aandacht aan o.a. de Hortus in hun kortingengids. Tot slot organiseerde de Hortus in 2010 incidentele toegangsacties met diverse bladen en instellingen, zoals de AVRO bode, het Parool en in samenwerking met de cadeaubon Tintelingen. In vergelijking met de afgelopen 10 jaar was 2010 een goed jaar. In totaal bezochten de afgelopen 10 jaar ruim 1,2 miljoen, om precies te zijn 1.214.918 bezoekers de tuin en onze activiteiten Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 10
De Hortus doet me altijd denken aan afbeeldingen van parken of dierentuinen uit de negentiende eeuw, waar vrouwen in hoepelrokken met parasolletjes doorheen schrijden. Bezoeker Marieke TUIN EN COLLECTIE Het clusterhoofd, Hanneke Schreiber, draagt de algemene verantwoordelijkheid en zorgt voor de algemene aansturing van het team tuin en collectiebeheer. In 2010 was zij ook betrokken bij diverse externe adviesronden op het gebied van de groene omgeving, zoals het Rosarium van het Vondelpark en het J.W. Overloopplantsoen. TUIN De levende plantencollectie in de tuin en in de kassen, het fysieke beheer, wordt verzorgd door het tuinteam. Dit team bestaat uit vijf vaste tuinmedewerkers en een teamleider. De 4.000 plantensoorten in de tuin en de kassen behoeven dagelijkse verzorging. Naast deze dagelijkse verzorging van de reeds aanwezige planten, worden er, in het kader van de collectieontwikkeling, ook voortdurend nieuwe soorten verworven. De meeste nieuwe soorten komen als zaad binnen. Dit zaad wordt gezaaid, verspeend en verder opgekweekt op de Overtuin. Als deze planten volgroeid zijn, worden ze voorzien van het passende etiket en in de tuin uitgeplant. In 2010 kwamen zo n 300 nieuwe soorten de tuin in. 2010 stond ook voor wat betreft de tuin en de kassen in het teken van het Jaar van de Biodiversiteit, de biodiversiteittentoonstelling en de catalogus. Vijftig planten staan vanaf nu permanent gemarkeerd en vertellen het verhaal van de variatie in het plantenrijk en de bedreigingen waaraan de variatie onderhevig is. In de Snippendaaltuin was in 2010 speciale aandacht voor fraai bloeiende planten en (vergeten) groenten. In het Fuchsiavak werd de collectie Fuchsia s doorgelicht en van de juiste bebording voorzien. In de voortuin en in de subtropische kas werden beregeningsinstallaties aangelegd. In 2010 werden de eerste plantvakken voorzien van stalen opsluitbanden, die in combinatie met de verschillende soorten randbeplanting de grens tussen grindpad en border verfraait. Verder is er een begin gemaakt met een bomenbeheersplan. In het najaar werd het reeds lang niet meer in gebruik zijnde in vitro lab op de Overtuin ontmanteld en in gebruik genomen als extra opkweekruimte voor woestijnplanten. Tuinpersoneel en vrijwilligers van de Hortus hebben op 21 oktober meegeholpen met de feestelijke aanplant van de daktuin op het dak van Hugo de Vries gebouw van onze buren, de van Dijk Nijkamp Stichting. Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 11
Allereerst willen wij u van harte feliciteren met dit zeer geslaagde kunstwerk en u complimenteren voor de keuze van dit werk en de locatie waarin dit is aangebracht: een ruimtelijke beleving! Proficiat! Een aanwinst voor de Hortus en Amsterdam! Marijke van der Wijst en Ineke van Ginneken, interieurarchitecten, 17 december 2010 COLLECTIEBEHEER De collectiebeheerder is verantwoordelijk voor het wetenschappelijk en administratief beheer en de ontwikkeling van de collectie. De collectiebeheerder wordt terzijde gestaan door een parttime collectieassistent. De collectie is als volgt opgebouwd: Overview of the collection, dd. 17-12-2010 Count Natural Origin 1. Number of genera 1608 2. Number of species total (incl. infraspecific ranks) 3855 1078 3. Number of undetermined accessions, excl. 1600 413 Cultivars 4. Number of accessions, excl. Cultivars 4942 1231 5. Number of cultivars (and number of accessions 139(0) with special value) 6. Number of accessions of determined cultivars 85 7. Number of accessions of undetermined cultivars 76 8. Number of unnamed species (spec's) on genus 13 1 level 9. Number of unnamed species (spec's) higher than 6 1 genus level 10. Number of families 272 In 2010 werden zo n 150 planten nieuw in de collectie opgenomen en zijn even zoveel zaden naar de Overtuin gegaan voor de opkweek. Bijzonder om te noemen zijn de ruim 30 tulpensoorten en variëteiten ten behoeve van de tentoonstelling in 2011, een aantal Fuchiasoorten van Mevr. Reiman- Dietiker, een Surinaamse stam van de wild crop relative Oryza glaberrima (Afrikaanse rijst) van Tinde van Andel, een Mohawk-maïslandras uit Canada, Laurelia sempervirens als vertegenwoordiger van een zeldzame plantenfamilie (Atherocarpaceae) en twee prachtige Sophora soorten. Eind 2010 werd de 206 e zadenlijst van de Hortus uitgebracht. Een lijst met daarin alle beschikbare zaden uit eigen tuin, die botanische tuinen over de hele wereld met elkaar ruilen. Zo werken de tuinen mee aan het behoud van zuivere soorten. 452 collega tuinen hebben een bestelformulier ontvangen. De respons is zoals elk jaar groot. Het beheren en inventariseren van de collectie is een doorlopende taak. Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 12
Smakelijke speurtocht het blad Educatie over de Hortus Botanicus, nr 4, 2010 In 2010 bereikten de inventarisaties het subtropische gedeelte en het woestijngedeelte van Drieklimatenkas. Met een aantal goed in kaart gebrachte delen van de tuin, zoals de Snippendaaltuin en het Monocotylenvak wordt geëxperimenteerd met praktische methoden om de inventarisaties goed bij te houden. De Snippendaaltuin is dit jaar geheel geïnventariseerd en ingetekend. In de nazomer werd de gehele collectie Fuchsia s herzien en opgeschoond. De contacten met de Nederlandse Kring van Fuchsiavrienden waren hierbij essentieel. Samen met deze hobbyvereniging werd gekeken hoe de collectie uitgebreid kan worden. Een klein exemplaar van Encephalartos altensteinii, accessienummer A0050, werd aan Paleis Het Loo uitgeleend ten behoeve van de tentoonstelling Een Wintertuin Herleeft (16-10-2010 tot 20-02-2011) over de plantenverzameling van Koning Willem II. De Hortus Botanicus Amsterdam heeft één van de laatste originele onderdelen van de wintertuin van Koning Willem II in haar collectie; de grote kuip met de mannelijke Oostkaapse broodboom E. altensteinii A0011. Dit topstuk uit onze collectie is echter te kwetsbaar om in bruikleen te geven. Dit jaar is wederom een Victoria x Longwood Hybrid opgekweekt. De plant heeft de van juli tot in oktober gebloeid. Samenwerking met het universitair onderwijs vormt een essentieel onderdeel van de Hortus. Onze collectiebeheerder Reinout Havinga heeft sinds november 2010 de status als gastdocent bij de Universiteit van Amsterdam. De collectie is in 2010 als volgt in het universitair onderwijs benut: Biologie van Planten (UvA). 1 Hortusles van een dagdeel. Tropische Ecologie (UvA). 4 Hortuslessen, elk een dagdeel. Deze samenwerking bevordert ons netwerk en geeft de Hortus toegang tot wetenschappelijke actualiteit. Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 13
Wat er vandaag gebeurde in het jaar 1638; de Amsterdamse Hortus Botanicus wordt opgericht. Spits, 12 november 2010 EDUCATIE De Hortus is een plek waar mensen zowel kunnen genieten van planten als kunnen leren over planten en over het belang van planten voor de wereld. Educatie is dan ook één van de kerntaken van de Hortus en richt zich op verschillende leeftijdscategorieën. Voor de allerjongsten is er In een nieuwe plattegrond beschikbaar, Plantentoppers. Hierop kunnen kinderen vijftien bijzondere planten in de Hortus vinden: de hoogste boom ter wereld, de oudste boom van de Hortus, het kleinste plantje ter wereld, de zeldzaamste plant ter wereld, etc. Gelijktijdig is op www.dehortuskids.nl een kinderwebsite gelanceerd. Het project is mede gefinancierd door de Fondation Yves Rocher, het Amsterdams NME-fonds en Vereniging Vrienden van de Hortus. Naast speurtochten zijn ook de wintervertellingen door deze doelgroep goed bezocht. De Groepsspeurtocht Winkelmandje voor de groepen 4, 5 en 6 van het basis onderwijs trok vijftien klassen van zes verschillende scholen. Voor de lesbrief Nuttige planten kwamen vijf klassen de tuin in, ongeveer hetzelfde aantal als het jaar ervoor. Het belangrijkste lesprogramma voor het primair onderwijs, groep 7 en 8, is het project Waar komt de chocola vandaan? 1379 leerlingen van 65 klassen brachten elk twee bezoeken aan de Hortus. De uitvoering van het project werd financieel mogelijk gemaakt door de gemeente Amsterdam en de Vereniging Vrienden van de Hortus. Tijdens Licht in de Hortus (november 2009 t/m januari 2010) was er voor de eerste en tweede klas van het voortgezet onderwijs de lesbrief Planten in het Licht. De lesbrief is door 12 klassen gemaakt en positief beoordeeld. De Tocht door de Evolutie werd in 2010 door acht klassen (VWO 5/6) gemaakt. Docenten en leerlingen geven aan het uitdagende niveau van de vragen te waarderen. Op vrijdag 1 oktober vond een docentenmiddag plaats. Twintig biologiedocenten kwamen in de Laranjazaal bijeen om onderlinge ervaringen uit te wisselen en om van elkaar te leren. Het gedifferentieerde educatieve aanbod van de Hortus werd aan hen gepresenteerd. Een deskundig team van rondleiders verzorgde voor het algemene publiek elke zondagmiddag om 14.00 uur diverse rondleidingen. Ook werden er rondleidingen op aanvraag en op maat gemaakt aangeboden. In 2010 verzorgden wij 350 rondleidingen in de tuin voor in totaal zo n 4300 bezoekers (gemiddeld 12 personen per rondleiding). 3500 Bezoekers namen deel aan een rondleiding op aanvraag; hiervan zijn 1282 rondleidingen verzorgd voor groepen die ook de Laranjazaal of de Oranjerie bij ons Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 14
To mark the unveiling of their open-air photography exhibition of 24 beautifully shot creepy-crawly close-ups Timeoutamsterdam, november 2010 afhuurden. 800 Bezoekers namen deel aan de zondagmiddagrondleidingen. Een kwart hiervan, zo n 200 bezoekers, kwam in de ontluikende lente (maart) in het kader van de stadspasactie naar de tuin en koos voor een rondleiding. De Hortus biedt over verschillende thema s rondleidingen aan. In 2010 vertelden wij de bezoekers over evolutie (6x), vleesetende planten (5X), bomen (7x), oorlog en liefde (4x), bijbelse planten (4x), medicinale planten en de Snippendaaltuin (29x) en stinzenplanten (3x). Daarnaast waren er in het kader van het Jaar van de Biodiversiteit 28 rondleidingen over dit thema, variërend van het nut van biodiversiteit tot biodiversiteit in de Aziatische flora. We voelen ons rijk bedeeld met de groep van 25 rondleiders die vrijwillig de rondleidingen verzorgen. Door de grote variëteit van rondleiders ontstaat in samenspraak met de collectiebeheerder van de Hortus een grote verscheidenheid aan rondleidingen, zodat bezoekers veel verschillende Hortusverhalen te horen kunnen krijgen. HORECA EN ZAALVERHUUR De dagexploitatie en de zaalverhuur zijn voor de instandhouding van de Hortus onmisbaar. De omzet was met 410.393,- was 5% lager dan in 2009. Het resultaat, 38.570,- was ruim 50% lager. Oorzaken zijn enerzijds een afname van het aantal verhuren van de Laranjazaal als vergaderlocatie, 190 maal verhuurd tegenover 226 in het voorgaande jaar. Daarnaast zijn de personeelskosten en de inkoopkosten gestegen en hebben we dat in 2010 niet doorberekend aan onze klanten. In onze horeca-activiteiten gebruiken we zoveel mogelijk biologische en streekgebonden producten. Het horecateam, zowel in de avond als overdag, is stabiel gebleven en het verloop was laag. In 2010 werd de Oranjerie met behulp van diverse aanpassingen in esthetisch en akoestisch opzicht aantrekkelijker gemaakt voor de gasten en huurders. Voor het museumcafé heeft de bekende kunstenares Claudy Jongstra een schitterend kunstwerk gemaakt. Het kunstwerk heet Capitulare de Villis. Het betreft een wollen wandbespanning waarin plantaardig geverfde wol in prachtige tinten is verwerkt. Het kunstwerk is niet alleen een feest voor het oog; ook de akoestiek is sterk verbeterd. De Laranjazaal kreeg een grondige opknapbeurt. Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 15
C est la plus beau que j aye vu,charles de Montesquiue naar aanleiding van zijn bezoek aan de plantentuin in 1729 FINANCIËN EN ALGEMENE ZAKEN In 2010 heeft de afdeling veel wisselingen ondergaan. Margreet Keuning, al jarenlang een constante kracht in het team vertrok. Per 1 december kwam haar opvolger Jan Willem Beek. De langdurige ziekte van één van de medewerkers konden we opvangen dankzij tijdelijke krachten, Roosmarijn Schoonewelle en Ingrid Versloot die door Artis bij ons gedetacheerd werd. In januari is een nieuw salarisadministratiesysteem geïmplementeerd. Ook is een nieuw kassasysteem in gebruik genomen bij de kaartverkoop. Hierdoor is direct concrete informatie over bezoekersaantallen en soorten beschikbaar. TECHNISCHE DIENST De kleine dienst, 1,2 fte, heeft zich in 2010 ingezet voor de ondersteuning van de tijdelijke tentoonstellingen, de vele publieksactiviteiten in de tuin, de tuinwerkzaamheden en het gebouwbeheer. In augustus is het Meerjaren Onderhoudsprogramma 2010 2014 opgeleverd en is een begin gemaakt met de uitvoering daarvan. Aan het eind van het jaar is een begin gemaakt met een veelomvattende interne verhuizing en renovatie van de kantoren. Aanleiding daarvoor was de voor 2011 geplande verbouwing van de museumwinkel. Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 16
Nicht für die Tulpen-Touristen" Bezoekster uit Duitsland, 30 december op tripadvisor.com PERSONEEL EN ORGANISATIE In het verslagjaar is er op personeel gebied en ten aanzien van de organisatie veel gebeurd. Op 31 december 2010 waren er 41 medewerkers in dienst van de Hortus, waarvan 8 medewerkers in het kader van de voormalige ID-regeling. In totaal betreft dit 27 fte, waarvan 8 fte ten behoeve van de horeca en zaalverhuur (exclusief oproepkrachten). Dit team heeft gezorgd voor de openstelling van de tuin op 362 dagen, minimaal 8 uur per dag. Naast de medewerkers in loondienst is er ook een groot aantal vrijwilligers werkzaam in de Hortus. Per 31 december 2010 waren dat in totaal 70 vrijwilligers. Hiervan waren er 20 werkzaam als tuinvrijwilliger, 17 als educatievrijwilliger, 10 als winkel/portiervrijwilliger en 23 als rondleider. Gedurende het jaar waren er in de tuin diverse stagiaires uit binnen- en buitenland werkzaam. Voor de derde keer was er dit jaar op 30 september de jaarlijkse personeelsdag. Dit jaar is er door het voltallige personeel van de Hortus en alle vrijwilligers een bezoek gebracht aan Artis, alwaar we een presentatie hebben bijgewoond van de directeur van Artis en Artisprofessor Erik de Jong en waar we een kijkje achter de schermen mochten nemen. De Hortus was op deze dag gesloten voor publiek. De jaarlijkse personeelsdag wordt georganiseerd voor alle medewerkers en vrijwilligers. Voorafgaand aan ons personeelsuitje naar Artis was een personeelsvergadering belegd. In een onderneming met tien tot vijftig werknemers die geen ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging heeft, zijn personeelsvergaderingen verplicht. Minstens twee keer per jaar moet de werkgever met zijn werknemers bijeenkomen. Daarnaast gebeurt dat telkens wanneer ten minste een kwart van de werknemers daar gemotiveerd om vraagt. Op de agenda staan onder andere: Het algemene beleid waarbij aandacht is voor omzetgegevens; marktontwikkelingen; de concurrentiepositie; de opzet van nieuwe activiteiten Sociaal beleid bespreken waarbij aandacht is voor werkgelegenheidsontwikkelingen; de positie van specifieke groepen werknemers zoals deeltijdwerkers, gehandicapten en allochtonen; de arbeidsomstandigheden; de scholing van de werknemers. De personeelsvergadering heeft een adviesrecht. De werkgever is verplicht zijn werknemers vooraf en tijdig advies te vragen over belangrijke beslissingen. Het gaat dan om beslissingen: die kunnen leiden tot verlies van Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 17
Snoeiplan laat stad bloeden naar aanleiding van de aangekondigde bezuinigingen, ook op de Hortus. Parool 7 oktober 2010 werk; die belangrijke veranderingen van werkzaamheden, arbeidsomstandigheden of arbeidsvoorwaarden met zich meebrengen voor minstens een kwart van de werknemers; die effect kunnen hebben op collectieve regelingen zoals werk- en rusttijden, pensioen, vakantiedagen, reiskosten en opleidingen. Werknemers mogen individueel of collectief, mondeling of schriftelijk adviseren. De werkgever geeft ze hiervoor een redelijke bedenktijd. Deze is echter niet verplicht het advies van zijn werknemers op te volgen. Op de agenda van 30 september stond de door Gemeente Amsterdam aangekondigde bezuinigingen per 2012 ( 100.000,-) en nog eens hetzelfde bedrag per 2013. In de vergadering is meegedeeld dat deze bezuinigingen voor wat betreft bestuur en directie niet te koste zullen gaan van arbeidsplaatsen. De oplossingen die we voorbereid hebben zijn: Halvering van de jaarlijkse dotatie aan het onderhoudsbudget. Uit het door adviesbureau Wouters opgestelde meerjarenonderhoudsplan blijkt dat wij de komende vijf jaar met een jaarlijkse dotatie van 90.000,- kunnen volstaan. Verbouwing van de winkel, waarna de bezoekers de tuin door de winkel zullen verlaten. De prognose is dat we daarmee het netto resultaat, 45.000,- in 2010, kunnen verdubbelen. In 2011 zal de verbouwing en per 2012 zullen de effecten gerealiseerd moeten worden. Extra inzet op de zaalverhuur zal eenzelfde netto resultaat moeten opleveren. Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 18
Als de stadruis mij te veel wordt, dan stap ik op de fiets en ga ik naar Hortus. Bezoeker Anjet V. Medewerkers de Hortus 2010 Directie en MT Taeke Kuipers, directeur (0,8 fte) Joke t Hart, adjunct directeur (0,8 fte) Hanneke Schreiber, hoofd tuin en collectie(0,8 fte) Barbara van Amelsfort, hoofd marketing en communicatie (0,8fte) Matthijs Hillesum, hoofd horeca (1 fte) Berenice Kouwer, directiesecretaresse (0,8 fte) Lena Euwens, directeur (0,8 fte, uit dienst per 1 april 2010) Margreet Keuning, hoofd algemene zaken (0,7 fte, uit dienst per 1 november 2010) Tuin en Collectie Tom Buijs, teamleider tuin (1 fte) Reinout Havinga,collectiebeheerder(1 fte) Jos van der Hoek, medewerker tuin (1 fte) Evelien Jansen, medewerker tuin (0,7 fte) Maarten Klomp, medewerker tuin (0,8 fte) Michael Sawyer, medewerker tuin (1 fte) Yolente Verbeek, assistent-collectiebeheerder (0,78 fte) Joke van der Weide, medewerker tuin (0,8 fte) Chloe Wolsey, medewerker tuin (1 fte, uit dienst per 31 augustus 2010) Marketing & Communicatie en Educatie Afonso Lima, coördinator winkel & entree (1fte) Ria Lohrber, medewerker winkel & entree (1 fte) Theun de Boer, kassamedewerker en technische dienst (0,8 fte) Trees Samuel, medewerker winkel & entree (0,8fte) Saskia van de Klundert, medewerker educatie (0,7 fte) Lisette van der Schaaf, kassamedewerker en ledenadministratie (oproepkracht) Jacinta Moons, kassamedewerker en ledenadministratie(oproepkracht) Aernout van der Plas, medewerker ledenadministratie (0,6 fte, uit dienst per 30 september 2010) Marlies Don, data entry medewerker (oproepkracht, uit dienst per 31 augustus 2010) Angelina Rietveld, data entry medewerker (oproepkracht, uit dienst per 31 augustus 2010) Algemene Zaken Jan Willem Beek, in dienst per 1 december, coördinator financiën (0,7 fte) Bastiaan de Ruijter, medewerker financiën (0,8fte) Roosmarijn Schoonewelle, financieel/administratief medewerker (0,2 fte) Elsemarijn Mulders, medewerker technische dienst (0,8 fte) Kees van de Wateren, assistent technische dienst (0,4 fte) Marieke Holt, personeelsfunctionaris (0,8 fte) Rob Boonders, telefonist (0,8 fte) Vita Vernooij, telefonist (oproepkracht) Jaarverslag 2010, Stichting Hortus Botanicus Amsterdam 19