Een open deur voor elke kleur

Een open deur voor elke kleur Werken aan toegankelijkheid van het CAW voor etnisch-culturele minderheden Katelijn Van Horebeek Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur 1

Eerste druk, september 2004 Een open deur voor elke kleur. Werken aan toegankelijkheid van het CAW voor etnischculturele minderheden Auteur Katelijn Van Horebeek Eindredactie Ludo Serrien, Peter De Koster, Gerard Van Menxel Uitgave Steunpunt Algemeen Welzijnswerk vzw, Berchem en Vlaams Minderhedencentrum vzw, Brussel Vormgeving en drukwerk Copymatic, Berchem Ontwerp omslag en druk De Prins, Mechelen Deze publicatie is te bestellen bij Steunpunt Algemeen Welzijnswerk vzw Diksmuidelaan 50 2600 Berchem 03/366 15 40 03/385 57 05 secretariaat@steunpunt.be www.caw.be 2004 Gehele of gedeeltelijke overname uit deze publicatie is toegestaan mits volledige bronvermelding. 2 Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur

Vooraf "Het algemeen welzijnswerk moet zich richten tot alle burgers maar met bijzondere aandacht voor personen die een verhoogd risico hebben op verminderde welzijnskansen meldt het decreet algemeen welzijnswerk uit 1997. We krijgen vanuit onderzoek, registratie en omgevingsanalyses het signaal dat de CAW s onvoldoende toegankelijk zijn voor etnisch-culturele minderheden, terwijl deze duidelijk een doelgroep voor het algemeen welzijnswerk zijn. Met deze publicatie hoop ik een bijdrage te leveren aan het uitwisselen van knowhow rond het werken aan een toegankelijk CAW voor etnisch-culturele minderheden. Je vindt hier zowel voorbeelden en ervaringen uit de CAW s als literatuur, weblinks en contactadressen die bruikbaar zijn in de eigen zoektocht naar gepaste hulpverlening binnen het autonoom algemeen welzijnswerk aan allochtonen, vluchtelingen, mensen zonder papieren en woonwagenbewoners. Aan de lezer om deze informatie te vertalen naar zijn of haar specifieke werkcontext! Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur 3

4 Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur

Woorden van dank Deze publicatie kon slechts tot stand komen dankzij de hulp van vele personen. Uiteraard gaat onze dank in het bijzonder naar Mieke Vogels en Adelheid Byttebier, die als Vlaams minister voor Welzijn, Gezondheid, Gelijke Kansen en Ontwikkelingssamenwerking, de opdracht gaven voor dit project. Annemie de Groote, secretaris van de Interdepartementale commissie etnisch-culturele minderheden, bood me de mogelijkheid voor het gebruik van de gegevens uit het eerste projectjaar en moedigde me aan om te werken aan een vervolg. Dat kon er komen dankzij de toekenning van een verlenging door de Vlaamse regering. Ik kon de ervaringen uit het eerste projectjaar verder uitdiepen en delen met de betrokkenen. Het bood ook de ruimte voor deze rapportage. Zonder de bereidwillige medewerking van vele personeelsleden, projectverantwoordelijken en directies van de Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW), was dit rapport nooit tot stand gekomen. Met hen had ik gesprekken over hun werk met etnischculturele minderheden. Ik leerde van hun ervaringen en deelde hun enthousiasme om te werken aan een kleurrijke samenleving. Mijn grootste dank gaat naar hen. Jan Vos en Ludo Serrien van het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, vond ik bereid om tijd vrij te maken voor het coachen van dit project, het lezen van teksten, de eindredactie en het verdragen van mijn lichte aandrang om het project in zijn verschillende facetten zo goed mogelijk onder de aandacht te brengen. Van velen kreeg ik belangrijke inhoudelijke, juridische, taalkundige, communicatieve en structurele commentaren. Gert Henckens, Simonne Auman, Johan Geets, Dimitry Neuckens, Helen Blow en Miguel De Clerck, bedankt voor het doorworstelen van de papieren die maar uit de printer bleven komen. Voor de ondersteuning bij de finishing touch en de laatste loodjes bedank ik ook nog Gerard Van Menxel en Peter de Koster. Piet Janssen en Pascale Creten van het Vlaams Minderhedencentrum ben ik dankbaar voor de vele informatie, de ondersteuning, het delen van hun inzicht in de minderhedensector maar ook voor de fijne samenwerking. Johan Vangenechten, collega in het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk voor het project Netwerk Mensenhandel, bedank ik voor de steun, het aanreiken van allerhande informatie en de boeiende gedachtenwisselingen. Katelijn Van Horebeek Berchem, 21 september 2004 Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur 5

Inhoud Vooraf... 3 Woorden van dank... 5 Inhoud... 6 1. Situering...11 1.1 Opzet... 13 1.1.1 Aanleiding... 13 1.1.2 Leeswijzer....13 1.2 Werkwijzer en referentie-kader... 14 1.2.1 Keuzes en beperkingen... 14 1.2.2 Gevolgde werkwijze... 14 1.3 Begrippen... 15 1.3.1 Toegankelijkheid... 15 1.3.2 Etnisch-culturele minderheden... 17 1.3.3 Het algemeen welzijnswerk... 18 2. De initiatieven... 21 2.1 Beschrijvingen van initatieven... 23 2.1.1 Ontsluiting van de beschrijvingen... 23 2.1.2 Structuur van de beschrijvingen... 27 Projectbeschrijvingen PROVINCIE WEST-VLAANDEREN...28 1. ADVIESCENTRUM VOOR ALLOCHTONEN, CAW MIDDENKUST... 28 2. SPECIFIEK ONTHAAL EN AMBULANTE BEGELEIDING AAN ETNISCH-CULTURELE MINDERHEDEN,VREEMDELINGENWERKING, CAW DE VIERSPRONG... 32 3. RESIDENTIËLE OPVANG ALLOCHTONE MANNEN (TRANSITHUIS EN NAZORG), VREEMDELINGENWERKING, CAW DE VIERSPRONG... 35 4. INLOOPCENTRUM DEN INSTAP IN ROESELARE, CAW MIDDEN WEST-VLAANDEREN... 37 5. BEGELEID WONEN VAN ASIELZOEKERS, CAW STIMULANS... 40 6. DRAAIBOEK VREEMDELINGEN, HULPVERLENING AAN ETNISCH-CULTURELE MINDERHEDEN IN REGIO KORTRIJK, CAW STIMULANS EN CAW PIRAMIDE... 42 7. HULPVERLENING AAN ETNISCH-CULTURELE MINDERHEDEN, CAW STIMULANS... 44 8. RESIDENTIËLE OPVANG VAN ASIELZOEKERS, CAW STIMULANS... 47 6 Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur

9. WERKEN AAN TOEGANKELIJKHEID VOOR EN VIA JONGEREN EN KINDEREN, JIAC MENEN, CAW STIMULANS... 49 PROVINCIE OOST-VLAANDEREN... 52 10. BEGELEID WONEN VOOR JONGE ASIELZOEKERS EN NIEUWKOMERS, CAW ARTEVELDE... 52 11. DIVERSITEITSBELEID 2003-2005, CAW ARTEVELDE... 54 12. INTERCULTURALISERING VAN DE RESIDENTIËLE OPVANG, CAW ARTEVELDE... 59 13. MOBIELE EN AMBULANTE HULPVERLENING BINNEN EEN INTERCULTUREEL TEAM, BIJSTANDSTEAM, CAW ARTEVELDE... 62 14. TRANSITHUIS, CAW ARTEVELDE... 66 15. ONTHAAL VLUCHTELINGEN, SOCIAAL CENTRUM, CAW WAASLAND... 68 16. DIVERSITEIT BINNEN DE FORENSISCHE UNIT, CAW T DAK-TELEDIENST... 72 17. INLOOPCENTRUM KRUISPUNT, CAW T DAK-TELEDIENST... 74 PROVINCIE ANTWERPEN... 76 18. BEGELEIDING EN OPVANG SLACHTOFFERS INTERNATIONALE MENSENHANDEL, PAYOKE VZW EN ASMODEE, CAW DE TERP... 76 19. BEREIK EN BEGELEIDING VAN KWETSBARE JONGEREN, TRAJECT 2, JACPLUS, CAW METROPOOL... 80 20. CREATIEVE GROEPSWERKING, SOCIAAL CENTRUM DE MUTSAARD, CAW DE MARE... 83 21. ERF-PROJECT, SAMENWERKING CONSULENTENBUREAU EN PSC, CAW DE TERP... 85 22. GESPREKSGROEPEN MET SLACHTOFFERS VAN MENSENHANDEL, CONSULENTENBUREAU EN ASMODEE, CAW DE TERP... 87 23. INDIVIDUELE PSYCHOSOCIALE BEGELEIDINGEN AAN ANDERSTALIGEN, CONSULENTENBUREAU, CAW DE TERP... 90 24. INTERCULTURALISERING SLACHTOFFERHULP, CAW DE MARE... 92 25. INTERSECTORAAL NETWERK PSYCHOSOCIALE ZORG / CROSSCULTURELE METHODIEK VOOR VLUCHTELINGEN IN ANTWERPEN MET O.A. VERTEGENWOORDIGING VAN CAW DE MARE EN CAW DE TERP... 94 26. MEDET-FOON, CAW METROPOOL... 96 27. MODEM, EEN SAMENWERKINGSVERBAND TUSSEN CAW DE TERP, CAW METROPOOL, CAW DE MARE... 100 28. ONTHAAL VLUCHTELINGEN, SOCIAAL CENTRUM DE MUTSAARD, CAW DE MARE... 102 29. PROJECT ANDERS INGEKLEURD, CAW DE TERP... 104 30. TELEFONISCH TOLKEN, JUSTITIEEL WELZIJNSWERK ANTWERPEN, CAW METROPOOL... 106 31. THEMA, CAW METROPOOL... 107 32. VINDPLAATSGERICHTE WERKING JAC PLUS, CAW METROPOOL... 110 33. VLUCHTELINGENWERKING, PROTESTANTS SOCIAAL CENTRUM, CAW DE TERP... 112 34. ADVIESGROEP HULPVERLENING AAN ETNISCH-CULTURELE MINDERHEDEN, CAW HET WEL- ZIJNSHUIS... 116 35. BEGELEID WONEN VOOR JONGVOLWASSENEN, CAW HET WELZIJNSHUIS... 118 Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur 7

36. RECHTSHULPVERLENING AAN VREEMDELINGEN BINNEN JUSTITIEEL WELZIJNSWERK, CAW DE KEMPEN... 121 37. VORMINGSAANBOD AAN ANDERSTALIGEN BINNEN JUSTITIEEL WELZIJNSWERK IN DE STRAF- INRICHTINGEN VAN DE NOORDERKEMPEN, CAW DE KEMPEN... 124 PROVINCIE LIMBURG...126 38. ALLOCHTONE VRIJWILLIGERS IN HET VLUCHTHUIS HASSELT, CAW T VERSCHIL... 126 39. BEGELEID WONEN EN RESIDENTIËLE OPVANG DOOR CAW SONAR IN DE LOKALE OPVANG- INITIATIEVEN VAN DE GEMEENTEN GENK EN OPGLABBEEK... 129 40. OPLEIDING JEUGDADVISEURS BINNEN BUURTHUIS, JAC HASSELT, CAW T VERSCHIL... 131 41. INTEGRALE BEGELEIDING VLUCHTELINGEN, ASIELZOEKERS, MENSEN ZONDER PAPIEREN, INTEGRAAL WELZIJNSWERK, CAW SONAR... 133 42. PSYCHOSOCIALE HULPVERLENING AAN VLUCHTELINGEN, FEDASIL-PROJECT BINNEN CAW SONAR 137 PROVINCIE VLAAMS-BRABANT...140 43. INTERCULTURELE HULPVERLENING, VLUCHTHUIS LEUVEN, CAW LEUVEN... 140 44. STUURGROEP HULPVERLENING AAN ALLOCHTONEN, CAW LEUVEN... 143 45. VLUCHTELINGENONTHAAL, CADENS, CAW LEUVEN... 147 46. SAMENWERKINGSAKKOORD WETSWINKEL CAW HAGELAND, LOKAAL STEUNPUNT DIEST EN ONTHAALBUREAU ANDERSTALIGE NIEUWKOMERS DIEST... 149 BRUSSEL...152 47.DENKTANK HERPROFILERING, DE HALLEN, CAW MOZAÏEK... 152 48. HULPVERLENING AAN JONGEREN IN DE PROSTITUTIE, ADZON, CAW MOZAÏEK... 154 49. OPVANG VAN ASIELZOEKERS EN VAN MENSEN ZONDER PAPIEREN, ASIEL, CAW MOZAÏEK... 156 50. WELKOM, CAW ARCHIPEL... 163 3. Analyse en beschouwingen...167 Inleiding... 169 3.1 Stimulansen voor een toegankelijk CAW... 170 3.1.1 Stimulansen vanuit de doelgroepen... 170 3.1.2 Stimulansen binnen het CAW... 171 3.1.3 Stimulansen uit data-analyse (onderzoek, bevraging, omgevingsanalyse, registratie, evaluatiegegevens)... 172 3.1.4 Stimulansen uit organisaties die bekend zijn met de doelgroepen... 172 3.1.5 Stimulansen van de overheid... 173 3.1.6 Samenvattend: stimulansen voor het werken aan een toegankelijk CAW... 174 3.2 Hoe werken aan een toegankelijk huis?... 175 8 Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur

3.2.1 De (potentiële) cliënt... 175 3.2.2 De Taal... 180 3.2.3 De medewerker... 184 3.2.4 Het beleid van het CAW... 188 3.2.5 Samenwerken... 195 3.2.6 De overheid... 201 Besluit... 204 4. Literatuur en bijlagen... 209 Bijlage 1: Literatuur... 212 Bijlage 2: Weblinks... 220 Bijlage 3: Verklarende lijst van de afkortingen... 228 Bijlage 4: Informatie autonoom algemeen welzijnswerk... 229 Bijlage 5: Werkvormen in het autonoom algemeen welzijnswerk, volgens de indeling opgenomen in het AWW- registratiesyteem... 230 Bijlage 6: Informatie minderhedensector... 234 Bijlage 7: Concept overleggroep interculturalisering CAW s... 236 Bijlage 8: Contactlijst netwerk interculturalisering CAW s... 238 Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur 9

10 Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur

1. Situering Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur 11

12 Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur

1.1 Opzet 1.1.1. Aanleiding Dit dossier is het resultaat van het project Inventarisering toegankelijkheid van het algemeen welzijnswerk voor etnisch-culturele minderheden, uitgevoerd binnen het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk van 1 november 2003 tot 31 oktober 2004. Dit project was een vervolg op een eerste project Bevordering toegankelijkheid van het algemeen welzijnswerk voor allochtonen dat liep van 21 december 2002 tot 31 oktober 2003. Opdrachtgever voor beide projecten was de Vlaamse minister voor Welzijn, Gezondheid, Gelijke Kansen en Ontwikkelingssamenwerking, Mieke Vogels (2003-2004) en Adelheid Byttebier (2003-2004). Het project werd gesubsidieerd door de het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap met een cofinanciering en inhoudelijke inbreng door het Vlaams Minderhedencentrum. Voor dit project werden medewerkers uit de autonome Centra Algemeen Welzijnswerk (CAW) bevraagd. Hieruit bleek dat er op verschillende wijzen in Vlaanderen en Brussel gewerkt werd aan toegankelijkheid. Bovendien was men vaak niet op de hoogte van initiatieven in andere CAW s. Om hieraan tegemoet te komen werd een uitwisselingsdag georganiseerd in november 2003. Medewerkers van CAW s en medewerkers uit de Minderhedensector deden een eerste aanzet om informatie, kennis en ervaringen uit te wisselen. Het project werd met een jaar verlengd om de informatie uit het eerste werkingsjaar te verwerken en te valoriseren naar hulpverlening en beleid. Deze publicatie is daarvan een onderdeel. Het toont een momentopname. Een dwarsdoorsnede van een evoluerende hulpverlening in het autonoom algemeen welzijnswerk in Vlaanderen, verankerd in een sociale geschiedenis en evoluerend binnen de eigentijdse maatschappelijke ontwikkelingen. 1.1.2. Leeswijzer In dit dossier vind je een rijke verzameling van mogelijkheden, ideeën, ervaringen en aanknooppunten om te werken aan een CAW dat toegankelijk is voor etnisch-culturele minderheden. Het spectrum is breed en kleurrijk: van startende of bescheiden initiatieven tot gevestigde projecten; soms minder, vaak meer ingrijpend op de lokale samenleving; met een aanpak die gaat van een categoriale benadering tot een geïntegreerde aanpak; gefinancierd door projectgelden of ingebouwd in het reguliere aanbod;gesitueerd in de context van de grootstad of van een eerder landelijk gebied. Deel 1 geeft toelichting bij de gevolgde werkwijze en het gehanteerde begrippenkader. We staan ook even stil bij de beperkingen die we ondervonden en keuzes die zich opdrongen. Kern van dit rapport is deel 2: een grabbelpot van initiatieven en projecten voor het werken met etnisch-culturele minderheden. Ons overzicht is zeker niet volledig en we beoogden evenmin een evaluatie van de projecten. Wel bieden we aan de geïnteresseerde lezer de kans om zijn of haar horizon te verbreden als het gaat over werken met etnisch-culturele minderheden in het welzijnswerk. Wie meer informatie wil, vindt bij ieder initiatief contactgegevens. Bij de beschrijvingen wordt een overzicht gevoegd om wat ordening aan te brengen in de veelheid van initiatieven. Een eerste aanzet voor een nadere typologie. In het derde deel volgt een analyse en een bespreking van de getraceerde informatie. We formuleren er een aantal voorstellen ter verbetering. De bijlagen bevatten een literatuurselectie, een lijst van weblinks, contactgegevens en informatie over de Overleggroep interculturalisering. Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur 13

1.2 Werkwijze en referentie-kader 1.2.1 Keuzes en beperkingen De doelstelling van dit project is een inventaris te bieden van initiatieven in het algemeen welzijnswerk die de toegankelijkheid bevorderen voor etnisch-culturele minderheden. We selecteerden initiatieven volgens meerdere criteria: een diversiteit van werkvormen, de spreiding over CAW-regio s en de identiteit van de CAW s zelf. Ook de diversiteit binnen de doelgroep vormde een leidraad. We presenteren hier niet enkel succesverhalen. Wat minder vlot loopt, biedt vaak de beste leerschool. We behandelen de aanbodzijde, de hulpverlening en haar organisaties. Allicht zijn er waardevolle initiatieven niet beschreven. Naast onze inhoudelijke criteria noopten de beperkte middelen en mogelijkheden ons ook tot het maken van keuzes. Tijd is immers een beperkende factor. Je vindt in deze publicatie daarom geen volledige kaart van initiatieven uit Vlaanderen en Brussel op het vlak van toegankelijkheid van de CAW s maar wel een staalkaart. Naast de aanbodzijde, blijven andere invalshoeken buiten beschouwing: De vraagzijde: wat verwachten mensen, die tot de zogenaamde etnisch-culturele minderheden behoren, van het algemeen welzijnswerk? Initiatieven en acties in belendende sectoren zoals geestelijke gezondheidszorg, Kind en Gezin, de bijzondere jeugdzorg, de eerstelijnsgezondheidszorg, het onderwijs e.a. Methodiekontwikkeling en ondersteuning. 1.2.2 Gevolgde werkwijze We hanteerden een uitgebreide mondelinge en kwalitatieve bevraging om een inzicht te krijgen in de initiatieven. Diverse kanalen werden gebruikt om onze gesprekspartners te vinden: jaarverslagen, beleidsplannen, contactpersonen en verwijzing door andere gesprekspartners. Langs de Nieuwsbrief van het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk en door directe communicatie met de directies ontvingen alle CAW s een oproep om initiatieven te signaleren rond de toegankelijkheid van het CAW voor etnisch-culturele minderheden. We verzamelden een honderdtal contactpersonen waaruit we een 60-tal personen selecteerden voor een gesprek. Uiteindelijk leidde dit tot gesprekken in 49 werkingen. De hoofddoelstelling was om een breed spectrum van initiatieven in de sector in beeld te brengen. Al was de keuze soms noodgedwongen arbitrair toch namen we een aantal selectiecriteria in acht zoals de ligging en de grootte van het CAW, de diversiteit van de deelwerkingen, de intensiteit gaande van kleine ingrepen tot projecten, reguliere projecten en meer categoriaal werkende deelwerkingen, recente initiatieven en oude rotten in het vak, het innovatief element in relatie tot de werksoort. We beschouwen elk initiatief als work in progress voor een relatief toegankelijker werking voor etnisch-culturele minderheden. Met relatief bedoelen we: in verhouding tot de werksoort, deelwerking, context van het CAW, de omgeving van het CAW. We onthouden ons van enige beoordeling van de initiatieven. Een normatief kader vonden we niet opportuun voor dit project. We hebben het hier over practices, niet over good c.q. bad practices. We gaan er vanuit dat elk leerproces verloopt met ups en downs. Bovendien is wat op het ene ogenblik goed lijkt even later misschien weer achterhaald. Het leren uit ervaringen is wél essentieel om te werken aan een meer toe- 14 Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur

gankelijk CAW. Een logisch gevolg van dit uitgangspunt is een grote heterogeniteit onder de voorgestelde initiatieven. Na een selectie werden de gesprekspartners gecontacteerd voor een telefonische bevraging. Het gesprek werd gestructureerd aan de hand van een vragenlijst maar werd niet beperkt tot deze vragen. Vooral interessante elementen die in het gesprek aan bod kwamen, vormden de leidraad. Van ieder gesprek werd volgens een uniforme structuur een verslag gemaakt. Ieder verslag werd door de betrokken gesprekspartner gelezen, aangevuld of herwerkt. In deze fase ontvingen de CAW s een tweede oproep om na te kijken of er belangrijke initiatieven ontbraken in de lijst van reeds bevraagde initiatieven. De respons van de CAW s was goed. Slechts enkele CAW s reageerden niet. Sommigen meldden geen specifieke initiatieven te hebben omdat ze in te beperkte mate betrokken zijn op onze thematiek. Wél gaven ze aan dat vorming en intervisie plaats vindt rond de doelgroep. De beschrijvingen van de initiatieven bevinden zich in deel 2. De interviews en de beschrijvingen van de initiatieven werden gestructureerd rond volgende richtvragen, die ons een aanzet voor typologie moesten opleveren: 1. Wat zorgt ervoor dat CAW s tot actie komen om te werken aan toegankelijkheid voor etnisch-culturele minderheden? Wat werkt stimulerend? 2. Welke soort acties worden door de CAW s genomen om deze toegankelijkheid te verbeteren? Hoe krijgen deze gestalte? De antwoorden werden op hun herkenbaarheid getoetst bij medewerkers van het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, het Vlaams Minderhedencentrum en de medewerkers van drie CAW s, met name CAW Leuven, CAW Artevelde en CAW Sonar. De resultaten werden voorgelegd aan de stuurgroep van het eerste projectjaar. In het tweede projectjaar werden de basisteksten voorgelegd aan een leesgroep. De interviews in het eerste projectjaar waren aanleiding voor een Uitwisselingsdag, die in Malle werd gehouden op 20 november 2003. Deze uitwisselingsdag was eveneens een middel tot verwerking en toetsing van de verkregen informatie. De genodigden waren medewerkers van de CAW s en in het bijzonder de door ons geïnterviewde personen - evenals de op het algemeen welzijnswerk betrokken medewerkers van de minderhedensector. De uitwisseling vond plaats in de vorm van marktsessies en werkgroepen met de bedoeling van elkaar te leren en inspiratie op te doen. Op deze dag waren een honderdtal aanwezigen. 1.3 Begrippen 1.3.1 Toegankelijkheid Een goed toegankelijke hulpverlening moet voldoen aan een reeks voorwaarden, de bekende Vijf B s zoals beschreven door Stephan Parmentier (1998): 1. Bereikbaarheid van de hulpverlening: bv. een evenwichtige spreiding en een goede lokalisering van de hulpverlening. 2. Beschikbaarheid van de hulpverlening: bv. spreekuren op nuttige tijdstippen, opbouwen van een meer continue relatie met de doelgroep. 3. Betaalbaarheid van de hulpverlening: gratis of betaalbare prijzen. 4. Bruikbaarheid van de hulpverlening: enerzijds doorgedreven specialisatie in bepaalde inhouden, anderzijds het ontwikkelen van speciale methodieken voor deze doelgroep. Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur 15

5. Begrijpbaarheid van de hulpverlening: bv. verstaanbaar taalgebruik, contacttaal die goed gehanteerd wordt door cliënt en hulpverlener, werken met tolk, intercultureel bemiddelaar of cultuurcoach. Op elk van deze voorwaarden kan worden ingegrepen om de toegankelijkheid te verbeteren of te verminderen. Uiteraard gaat het om meer dan fysieke toegankelijkheid en grijpt het meer toegankelijk maken in op alle aspecten van het hulpverleningsproces. Uit een literatuurstudie distilleerde Leen Sannen (2003) welke drempels van toegankelijkheid van welzijnsvoorzieningen ervaren worden vanuit het perspectief van (kans)armen en etnisch-culturele minderheden. Sannen onderscheidt drie clusters van drempels, die verder onderverdeeld kunnen worden, samengebracht in onderstaand schema. Schema: Mogelijke drempels tot welzijnsvoorzieningen Drempels A. Drempels m.b.t. voorzieningen 1. Bestuurlijk-organisatorisch Voorbeelden a) Intern-organisatorisch Interne organisatie (bureaucratiseren, schaalvergroting, anonimiseren, reglementering, besparingen, onduidelijke doelstelling voorzieningen, fysieke ontoegankelijkheid, territoriale bereikbaarheid) b) Globale structuur welzijnssector Doorgedreven informatisering Te lage personeelsbezetting -> afroming, wachtlijsten Hoge instapvoorwaarden Financiële drempel winkelmodel te beperkt aanbod -> wachtlijst gebrek aan informatie, onbekendheid voorziening versnippering aanbod aanbod niet afgestemd op vraag categoriale voorzieningen 2. Wetgeving doelgroepomschrijving B. Drempels m.b.t. de hulpvragers ingewikkelde regelgeving afroming door resultaatsverbintenissen voorkeur voor hulpverlening door verwanten anticipatie op discriminatie vooroordelen, wantrouwen en machteloosheid overlevingscultuur isolement gemis basisvaardigheden situationele drempels 16 Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur

C. Drempels m.b.t. de relatie hulpverlener-hulpvrager 1. Sociaal-culturele drempels differentiële sociale positie hulpverlenercliënt discriminatie professionalisering hulpverlening te hoge verwachtingen t.a.v. de cliënt Matheüseffect 2. Psychologische drempels Gevoelens van schaamte, onmacht, stigmatisering 3. Drempels t.g.v. het kampen met meervoudige problemen Leven in het hier en nu Wantrouwen, gestoorde communicatie en faalangst Bindingsangst Financiële machtsbalans Verschillende beeldvorming Op meer dan één hulpverlener aangewezen Gebrek aan afstemming tussen hulpverleners Moeilijk om hulpvragen te categoriseren Nood aan mentale ruimte Bron: Leen Sannen (2003), Drempels naar welzijnsvoorzieningen: de cliënt aan het woord. Literatuurstudie en diepte-interviews bij kansarmen en etnisch-culturele minderheden, HIVA, Leuven, p 36 Een drempel die door Sannen niet werd beschreven, is deze met betrekking tot de hulpverlener of dienstverlener. Het is de hulpverlener als persoon die investeert in het dagelijks werken met de cliënt. In de hulpverlening is het de combinatie van attitude, vakmanschap, ervaring, engagement, persoonlijkheid van de hulpverlener die ervoor zorgt dat hulpverlening werkt of niet. In het werken aan toegankelijkheid dient men dus ook oog te hebben voor de medewerker als persoon en hoe deze te ondersteunen zodat deze optimaal kan functioneren, en er bijgevolg zo goed als mogelijk kan staan voor zijn of haar cliënt. 1.3.2 Etnisch-culturele minderheden We hanteren de terminologie van het Vlaams Minderhedendecreet van 28 april 1998: etnisch-culturele minderheden: het geheel van de allochtonen, de vluchtelingen en de woonwagenbewoners en de niet tot voornoemde groepen behorende vreemdelingen die zich in België bevinden zonder wettig verblijfsstatuut en die wegens hun noodsituatie opvang of bijstand vragen; allochtonen: personen die zich legaal in België bevinden, ongeacht of zij de Belgische nationaliteit hebben, en die tegelijkertijd aan de volgende voorwaarden voldoen Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur 17

1.minstens één van hun ouders of grootouders is geboren buiten België; 2.zij bevinden zich in een achterstandspositie vanwege hun etnische afkomst of hun zwakke sociaal-economische situatie; vluchtelingen: personen die zich in België bevinden en die aan één van de volgende voorwaarden voldoen o zij zijn door België als vluchteling erkend op basis van het Internationaal Verdrag betreffende de status van vluchtelingen, ondertekend in Genève op 28 juli 1951; o zij hebben in België asiel aangevraagd en hun aanvraag werd niet definitief afgewezen. woonwagenbewoners: personen met een nomadische cultuur, die zich legaal in België bevinden en die traditioneel in een woonwagen wonen of gewoond hebben, in het bijzonder de autochtone voyageurs en de zigeuners, en degenen die met deze personen samenleven of er in de eerste graad van afstammen; vreemdelingen zonder wettig verblijf. 1.3.3 Het algemeen welzijnswerk De term algemeen welzijnswerk is in het begin van de jaren 1990 door de overheid ingevoerd met het oog op een grondige herstructurering van het landschap van kleinschalige welzijnsvoorzieningen (Serrien, 2000). Een hele reeks van voorzieningen, die op de eerste lijn toegankelijk zijn voor de meest uiteenlopende doelgroepen of voor de bevolking in het algemeen, werden gegroepeerd in één sector. Sectoren die opgingen in het algemeen welzijnswerk zijn onder meer de thuislozenzorg, vluchthuizen, jongerenadviescentra, de sociale centra, de centra voor levens- en gezinsvragen, slachtofferhulp, justitieel welzijnswerk, Deze hervormingsperiode duurde bijna een decennium en kende een voorlopig eindpunt met het decreet betreffende het algemeen welzijnswerk van 19 december 1997. Het decreet hanteert als definitie: Algemeen welzijnswerk: de sociale dienst- en hulpverlening die ter beschikking staat van alle personen van wie de welzijnskansen bedreigd of verminderd worden ten gevolge van persoonlijke, relationele, gezins- of maatschappelijke factoren Het algemeen welzijnswerk groepeert op zijn beurt enkele subsectoren : 1. de Centra voor Tele Onthaal, die niet opgenomen werden in de nieuwe centra voor algemeen welzijnswerk; 2. de ingebouwde centra voor algemeen welzijnswerk, of de vroegere sociale centra van de ziekenfondsen; 3. de autonome centra algemeen welzijnswerk, die de particuliere of private welzijnsorganisaties omvatten. In dit onderzoek beperken we ons tot de Autonome Centra Algemeen Welzijnswerk (CAW). Er zijn in Vlaanderen en Brussel 27 CAW s, die elk actief zijn in één van de 21 CAW-regio s. De kernopdrachten van het algemeen welzijnswerk kristalliseren zich rond vier grote clusters (Serrien, 2000): 1. Het realiseren van een bereikbaar en toegankelijk onthaal, met inbegrip van informatie- en adviesverstrekking, eerste opvang, eerste probleemdefiniëring. 2. Het toeleiden naar de maatschappelijke voorzieningen en d.m.v structurele- en preventieve acties wijzen op de eventuele tekorten in het functioneren van deze voorzieningen. 18 Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur

3. Het aanbieden van de nodige hulpverlening en begeleiding met de gepaste werkvormen en methodieken. 4. Het oriënteren en verwijzen naar de gepaste zorgsectoren en zo nodig wijzen op de eventuele functionele tekorten in deze voorzieningen of sectoren. De differentiatie in het algemeen welzijnswerk is groot (zie Bijlage 4). Een CAW kan een veelheid van werkvormen omvatten waarbinnen het zijn hulpverleningsaanbod uitbouwt: crisishulpverlening, residentiële opvang, opvang voor slachtoffers van mensenhandel, nachtopvangcentra, inloopcentra, begeleid wonen, straathoekwerk, mobiele hulpverlening, schuldbemiddeling, jongerenadviescentra, algemeen ambulante hulpverlening, ambulante hulpverlening voor asielzoekers, selectie interlandelijke adoptie, gezins- en relatiebegeleiding, seksualiteit en geboorteregeling, scheidingsbemiddeling, ontmoetingsruimten, slachtofferhulp, justitieel welzijnswerk en hulpverlening aan seksuele delinquenten. Als we het over toegankelijkheid van het CAW hebben, zijn de drie kerntaken van het CAW belangrijk: onthaal, begeleiding en preventie. Onthaal en vraagverduidelijking is een belangrijke kerntaak wanneer je kijkt naar toegankelijkheid. Deze kerntaak verwijst een reeks activiteiten van het CAW aan het begin van een hulpverleningsproces, en dient in brede zin opgevat te worden. Uit dit concept wil ik vooral de pro-actieve, outreachende naast de receptieve vormgeving accentueren: meer nog dan bij andere doelgroepen, moet in het onthaalconcept goed bekeken worden hoe de (potentiële) cliënt tot bij de hulpverlener terecht komt. Als we het beeld van een huis nemen om het concept CAW vorm te geven in al zijn werkvormen en deelwerkingen, dan moet de potentiële cliënt wel tot aan de voordeur raken, anders is er niet eens sprake van hulpverlening. Er moet in het onthaalconcept plaats zijn voor de methodieken van beweging van hulpvrager en hulpverlener naar elkaar toe. Voor bepaalde doelgroepen kan dit gerust in een receptief model, voor anderen is dit geen gepast kader en moet een pro-actieve wijze gezocht worden. Ook moet de functie vraagverduidelijking tegen het licht van andere culturen en talen gehouden worden: om de hulpvraag te verduidelijken, moeten ook gepaste middelen ingezet worden om elkaar letterlijk en figuurlijk goed te begrijpen. Begeleiding is de kerntaak die omschreven wordt als gebaseerd op de expertise in het omgaan met en het ontrafelen van zeer divers aangebrachte welzijnsvragen en het uitwerken van gepaste oplossingen. Het is een persoonlijke, relationele en praktisch gerichte hulp, die de hulpvrager vaardiger maakt in het opnemen van zijn rollen in de samenleving. Het is hulp die gericht is op het functioneren in het gewone dagelijks leven. Bij deze kerntaak zal een vertaling nodig zijn om te kijken hoe het dagelijks leven er uit ziet voor de cliënt met een andere of gelijke taal, verblijfsstatuut, cultuur; waar de gelijkenissen en de verschillen zitten en waarin dus een verschillend dan wel gelijkaardig aanbod moet gedaan worden. Het vraaggestuurde is ook hier weer een belangrijk element. Ook de hulpverlening moet een bijdrage leveren tot het voorkomen van problemen. Hiervoor worden preventieve acties opgezet. Onder meer door beleidssignalering aan andere sectoren, instanties en overheden met het oog op structurele veranderingen en belangenbehartiging van de cliënten. Iedere hulpverlener ervaart vanuit zijn of haar ervaring en cliëntgericht werken waar het structureel schort in de samenleving. Hun signalen moeten gehoord, gebundeld worden en kunnen leiden tot maatschappelijke acties. Een structurele aanpak kan garant staan voor het verminderen van uitsluitingsmechanismen, i.c. voor etnisch-culturele minderheden. Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur 19

20 Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Een open deur voor elke kleur