Concurrentievermogen of koopkracht: welk evenwicht?

Economic Research Concurrentievermogen of koopkracht: welk evenwicht? Julien Manceaux Economic Research, ING België Brussel () 57 5 julien.manceaux@ing.be September 8 De interprofessionele onderhandelingen van de herfst zullen wellicht bewogen zijn daar de manoeuvreerruimte voor 9- beperkt is. De sociale partners zullen het juiste evenwicht moeten vinden tussen de vrijwaring van het concurrentievermogen en het behouden van de koopkracht. BE BBP (% joj) en vooruitzichten,5,5 De meest verdienstelijke Belgische sportlui zijn misschien niet de atleten die van Peking terugkomen, maar wel de sociale partners die om de twee jaar hun wapens slijpen voor de onderhandelingen van de interprofessionele overeenkomst. De onderhandelingen van deze herfst zullen immers op een marathon lijken: de loonnorm staat onder druk als gevolg van de sterke loonstijging in 7 en de verschillende indexeringen in 8, terwijl de economische context van 9- zich weinig rooskleurig laat aanzien.,5,5 6 7 8 9 BE EZ Bron: Thomson Financial Datastream Het is al mogelijk om op de besluiten van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven - waarvan het verslag de onderhandelingen zal beïnvloeden - te anticiperen en om te berekenen in welke mate de loonnorm tijdens de periode 7-8 overschreden zal worden. De norm zou met,6% overschreden kunnen worden, wat een verlies aan concurrentievermogen op loonvlak ten opzichte van onze handelspartners betekent van meer dan % in 7-8. Indien de onderhandelaars de Wet tot vrijwaring van het concurrentievermogen van 996 niet willen begraven, zullen ze deze herfst hun koers voor 9- moeten veranderen. Terwijl het consumentenvertrouwen heel laag is, zal de loonmatiging die in de huidige context noodzakelijk is, ongetwijfeld een zeer moeilijke beslissing worden. Op sociaal vlak zal de prijs ervan echter minder groot zijn dan wat een verlies aan concurrentievermogen op middellange termijn aan afvloeiingen zou impliceren. Indien de onderhandelingen in het slop raken, zal de regering bijgevolg kordaat moeten optreden en de politieke crisis een tijdje opzij moeten laten om haar verantwoordelijkheden op economisch vlak op te nemen. BE Inflatie en olieprijzen 6 5 jan-6 jul-6 jan-7 jul-7 jan-8 jul-8 BE CPI (% YoY) Oil Brent (USD - rhs) Bron: Thomson Financial Datastream 9 8 7 6 5 http://www.ingwholesalebanking.com Bloomberg: ING <GO>

Deze herfst zullen de sociale partners zoals elk twee jaar over de loonnorm van de komende twee jaar onderhandelen. Volgens de traditie speelt de regering een rol van bevoorrechte onderhandelingspartner. Als de onderhandelingen binnen een redelijke termijn geen resultaat opleveren, legt de regering een oplossing op. De regering garandeert ook dat de overeenkomst de Wet van 996 tot vrijwaring van het concurrentievermogen naleeft. We hebben al goede redenen om te denken dat de onderhandelingen van deze herfst uiterst moeilijk zullen zijn omdat de marges voor de komende twee jaar zeer beperkt zijn. De berekeningen van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven in dat opzicht zullen volgende maand gepubliceerd worden, maar het is al mogelijk om een idee ervan te hebben: in een zeer ongunstige economische context zal de boodschap loonmatiging zijn. Als men daarbij rekening houdt met de politieke context die ons land sinds één jaar kent, is het duidelijk dat de risico s die op het concurrentievermogen van ons land wegen, enorm zijn.. De druk op de loonnorm is heel sterk De loonnorm hangt van de lonen van onze partners af De druk op de lonen zal in de komende twee jaar heel sterk zijn indien de Belgen de Wet van 996 tot vrijwaring van het concurrentievermogen willen naleven. Deze wet zegt immers dat de Belgische lonen, om concurrerend te blijven, niet sneller dan het gemiddelde van onze drie belangrijkste buurlanden en handelspartners (Duitsland, Frankrijk, Nederland) mogen stijgen. De loonnorm wordt dus ex ante aan de hand van de OESO-verwachtingen bepaald en ex post nagekeken wanneer deze evoluties werkelijk gekend zijn. Dit betekent dat zelfs indien België de loonnorm nageleefd heeft, het concurrentievermogen toch nog kan dalen indien het blijkt dat de lonen van onze buurlanden trager gestegen zijn dan wat verwacht werd. In werkelijkheid zijn de lonen sinds 5 systematisch sneller gestegen in België dan in Duitsland of in Nederland, maar niet altijd ten opzichte van Frankrijk (zie grafiek ). Gr De Belgische lonen stijgen sterker Gr De norm zal overschreden worden (cijfers in %),5,5 Groei van de lonen (% YoY) - - 5-6 7-8 Groei van de loonkosten bij de buren ex ante 6, 6 5, 5,5 ex post 6,8,7,8 5,5p,5 Loonnorm 6, 5,,5 5 waarvan indexering,,,9,5,5 Q Q Q Q 5 Q 6 Q 6 Q 7 Q 8 Groei van de kosten in België 8,,8, 6,6p Overschreding(+)/Naleving (-) van de norm,9 -,6 -,,6 Verlies(+)/Winst(-) van concurrentievermogen op loonvlak BE FR DE NL,5 -,9,6,p Bron: Thomson Financial Datastream Bron: Federaal Planbureau (Economische vooruitzichten) maar werd in het verleden niet altijd nageleefd Men kan dus niet zeggen dat de loonnorm sinds 996 altijd gewetensvol nageleefd werd, vooral in de magere jaren (zoals deze die nu komen gaan). In -, toen de economie fors vertraagde, werd de norm ruim overschreden omdat de evolutie van het uurloon de vastgestelde norm met,9% overschreed. Omdat de lonen in de buurlanden ook sneller dan verwacht gestegen waren, bedroeg het verlies aan concurrentievermogen op loonvlak slechts,5%. Tijdens de voorbije twee periodes werd de loonnorm nageleefd, maar de lonen van onze handelspartners stegen veel minder dan verwacht, wat een verlies aan concurrentievermogen van,6% in 5-6 opleverde. Voor 7-8 zal dit verlies

waarschijnlijk groter worden omdat de loonnorm (zoals in -) wellicht niet nageleefd zal worden. Het is dus niet overdreven om aan te nemen dat de periode van 9- de echte lakmoesproef voor de wet van 996 zal blijken, wat een zware verantwoordelijkheid op de schouders van de onderhandelaars van deze herfst legt. en in 7-8 zal dat verder het geval zijn De onderhandelingen van de herfst van 6 hadden voor 7-8 een indicatieve loonnorm van 5% opgeleverd:,9% van verwachte loonindexering plus een marge van loonverhogingen van,% in brutotermen. Als gevolg van de hoge inflatie van de jongste negen maanden, is het echter waarschijnlijk dat de indexering alleen al 5,5% voor de hele periode zal bedragen, en met drie effectieve indexeringen in 8, is dit een minimum. Indien al de beschikbare marge voor de reële loonverhogingen gebruikt wordt (,%), zal de loonnorm met,6% (5,5% +,% in plaats van 5%) overschreden worden. Dit impliceert dat zelfs indien de lonen van onze handelspartners even snel als voorzien toenemen (5,5%), het verlies aan concurrentievermogen van België voor 7-8 boven % zal liggen. Het is echter niet zeker dat het groeitempo van de loonkosten bij onze buren de verwachte 5,5% zal evenaren. Als men de loongroei per werknemer bekijkt, ziet men immers dat het gewogen gemiddelde van onze drie buurlanden (OESO-prognoses),9% bedraagt. De gewerkte uren zouden dus tijdens de periode met,6% bij die buren gedaald moeten zijn opdat de in 6 vooropgestelde 5,5% bereikt zou worden. Dit zou echt verbazend zijn want het gewogen gemiddelde van de gewerkte uren bij onze partners zou, nog steeds volgens de OESO, met,6% zijn gestegen in 7. Om geloofwaardig ten opzichte van de wet van 996 te blijven, zullen de onderhandelaars van koers moeten veranderen, zoals de wet het voorziet en zoals ze het in de herfst hebben gedaan, toen de loonnorm verstrakt werd om de excessen van de vorige periode goed te maken, terwijl de economische context zeer moeilijk was. De economische toestand in de herfst van 8 vertoont veel gelijkenissen met die van : het ondernemersvertrouwen is zeer laag, het consumentenvertrouwen is nog zwakker in 8 dan in en de groei van de komende twee jaar zal ruim onder het langetermijnpotentieel liggen, zoals dit in en het geval was. Het was echter door de zeer lage inflatie van - dat het mogelijk is geweest om de norm na te leven, hoewel het politieke klimaat van de regering Verhofstadt I weliswaar een veel gunstigere stabiliteit bood voor het nemen van uiterst moeilijke beslissingen. Voor de huidige regering gaat het dus om een essentiële test.. Deze druk is te verklaren door de opeenvolgende indexeringen De inflatie zal in 8 boven,5% liggen 8 De snelle stijging van de lonen in België is onder meer te wijten aan de indexering van de lonen ten opzichte van de inflatie, wat bij onze buren niet bestaat. Die laatste zal in 8 sowieso zeer hoog blijken: zelfs indien de prijzen tijdens de laatste vier maanden van het jaar stabiel blijven, zal de inflatie toch nog,6% bedragen, of een ongewoon hoog niveau voor de voorbije jaren. De tabel hiernaast Verwachtingen Inflatie 8 (YoY %) Olieprijs (USD) vs wisselkoers (EUR/USD) geeft de verschillende simulaties van ING voor de Prijzen December 8 inflatie in 8, aan de hand van de olieprijs per vat,5,5,65 en van de euro/dollarwisselkoers (de olieprijs in euro 8,5,5, is immers de factor die de Belgische inflatie,7,6,5 beïnvloedt). Met een olieprijs van USD per vat,9,8,7 tegen het einde van het jaar en een wisselkoers van, USD voor EUR (ons basisscenario; de huidige cijfers zijn USD en, USD voor EUR), zou de inflatie in 8 nog boven,5% liggen. 5 5 5, 5, 5,,9 5, 5,,8 5, 5,

wat tot drie opeenvolgende indexeringen heeft geleid maar de volgende is niet voor binnenkort De inflatie is weliswaar niet de referentie voor de loonindexering, maar wel de gezondheidsindex (en meer bepaald zijn voortschrijdende gemidddelde op maanden). In 7 en 8 heeft die laatste echter de inflatie in haar opwaartse beweging gevolgd want die index wordt ook in sterke mate beïnvloed door de olie en voedingsprijzen die aan de basis van de prijsstijging sinds november liggen -. Deze gevoeligheid is onder meer te verklaren door het feit dat stookolie (verwarming) in de gezondheidsindex opgenomen wordt en dat die stookolie - als gevolg van zijn bevoorrechte belastingsstatuut in België - erg gevoelig is voor de schommelingen van de oliemarkt. Deze verklaring wordt vaak aangehaald om het feit te rechtvaardigen dat de Belgische inflatie sneller reageert dan de inflatie van de buurlanden zowel naar boven toe als naar beneden toe op de schommelingen van de olieprijzen. Grafiek toont de evolutie van de inflatie en van de gezondheidsindex sinds 5. De historisch hoge stijging van de gezondheidsindex heeft tot drie indexeringen in minder dan één jaar geleid, waardoor de lonen in bepaalde sectoren sinds december 7 elke keer met % gestegen zijn. De laatste indexering gebeurde onlangs ondanks de duidelijke daling van de Belgische prijzen in augustus ten opzichte van de vorige maand (-,6%). Dit kwam omdat het gemiddelde van de laatste vier maanden ten opzichte van de spilindex vergeleken wordt. Gr De gezondheidsindex stijgt even snel Gr Het volgende spilniveau is niet voor morgen 7 6 5 jan-5 jul-5 jan-6 jul-6 jan-7 jul-7 jan-8 jul-8 8 6 nov-6 mei-7 nov-7 mei-8 nov-8 mei-9 nov-9 Inflatie (% YoY) Gezondheidindex (% YoY) Gezondheidindex Spilindex Bron: Thomson Financial Datastream en ING berekeningen Bron: Belgostat De indexering zal echter een negatief effect op de norm hebben Indien de olieprijzen stabiliseren (ze dalen sinds begin juli), zou de inflatie rond de psychologische drempel van % in het tweede kwartaal van 9 kunnen terugvallen. Ondertussen is het kwaad geschied want onze lonen zijn sneller dan die van onze buren gestegen. Bij onze buurlanden is de inflatie veel lager : minder dan,5% in Duitsland, minder dan % in Nederland en ongeveer % in Frankrijk, terwijl de Belgische inflatie in juli een hoogtepunt van 5,9% bereikte (om daarna tot 5,% in augustus te dalen). Dit bevestigt dat de marges voor de komende twee jaar zeer beperkt zijn en dat de regering een cruciale scheidsrechtersrol voor de vrijwaring van het Belgische concurrentievermogen zal moeten spelen.

5. Elke extra overschrijding zal gevolgen hebben Het risico van verlies aan concurrentievermogen is reëel De aanhoudende stijging van de arbeidskosten van ons land (bij een constante productiviteit) ten opzichte van zijn belangrijkste buurlanden en handelspartners zorgt voor een risico van verlies aan concurrentievermogen in een context die al zeer ongunstig is omdat Europa snel naar de neerwaartse fase van zijn groeicyclus overgaat. Men zal bovendien niet op de staat moeten rekenen om de vraag op te peppen want die heeft het al moeilijk om een begrotingsevenwicht te halen. Het ogenblik is dus niet goed gekozen om de laatste drijfkracht van de groei, de uitvoer, af te zwakken. Onze uitvoerders zullen immers de grootste slachtoffers worden van de loonverhogingen die hoger liggen dan die in de buurlanden. Ze zullen marktaandelen in het buitenland verliezen, wat problematisch is voor een kleine open economie waar de uitvoer 7% van het BBP uitmaakt en waar 7% van de uitvoer naar de grootste drie buurlanden en handelspartners gaan. Een verlies aan concurrentievermogen vertaalt zich ook in een daling van ons land in de rangschikkingen van de meest competitieve landen. In één van de meest bekende klassementen, dat van het IMD (Institute for Management Development Genève) dat ieder jaar het World Competitiveness Yearbook met 55 landen publiceert, zakte België tussen en van de 8de tot de 5ste plaats (o.m. als gevolg van het verlies aan concurrentievermogen op loonvlak van de vorige periode), een positie die het sindsdien heeft behouden (ste in het klassement van 8). De loonmatiging zou moeten garanderen dat België in het koppeloton van de meest aantrekkelijke economieën voor de investeerders blijft, een factor van groei en werkgelegenheid. en zou op middellange termijn een belangrijke kostprijs van de politieke crisis kunnen blijken Uit het voorafgaande blijkt dat de toestand echt uit de handen zou kunnen lopen indien de onderhandelaars deze herfst geen blijk van matiging geven. De onderhandelingen voor 9- lijken dus een test voor de wet van 996 en voor de huidige regering. Een te soepele loonstijging in België zou tot verliezen van marktaandelen in het buitenland leiden en zou het concurrentievermogen van het land verminderen. Op termijn zou dit de aanzienlijke activiteitsvertraging die voor de komende twee jaar verwacht wordt (groei van,6 en,% in respectievelijk 8 en 9 tegen,9 in 6 en,7% in 7) alleen maar versterken, waardoor de werkloosheid zou stijgen. Gelet op de onbestaande begrotingsmarge zal het voor de regering zeer moeilijk zijn om aan de toestand te verhelpen door de koopkracht via de fiscaliteit te verhogen. Dit mag de regering niet beletten om haar rol van scheidsrechter in last resort te spelen: een bijkomende reden om te hopen dat de huidige regering stevig genoeg zal blijken om beslissingen te nemen die eventueel pijnlijk zullen zijn, zelfs een paar maanden vóór de regionale verkiezingen...

6 Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) over de onderliggende securities en/of over de uitgevende instanties en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. Deze publicatie is gemaakt namens de ING in dit verband zijnde ING Groep N.V., gevestigd in Nederland, en enkele van haar dochtermaatschappijen en/of branches, en enkel en alleen bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING is onderdeel van ING Group (in dit verband zijnde ING Groep N.V. en haar dochters en gelieerde ondernemingen). Deze publicatie geeft geen investment advies noch is het een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enige financieel instrument. Alhoewel redelijke zorg is besteed om er zeker van te zijn dat de informatie opgenomen in dit rapport is niet onjuist of misleidend ten tijde van de publicatie, geeft ING geen garantie dat de informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Group en al haar bestuurders, werknemers, en aan haar gerelateerde cliënten mogen, voor zover toegestaan bij wet, lange of korte posities houden of anderszins belang hebben bij enige transactie of investment (derivaten hieronder begrepen) waarnaar wordt verwezen in deze publicatie. Bovendien mag ING Group diensten op het gebied van bank, verzekering en asset management aanbieden en leveren aan, of zulke diensten afnemen van, elke vennootschap waarnaar wordt verwezen in deze publicatie. Noch ING noch enige van haar directeuren of werknemers accepteren enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Niets in deze publicatie mag worden gereproduceerd, verspreid of gepubliceerd door wie dan ook voor welke reden dan ook zonder de voorafgaande uitdrukkelijke toestemming van de ING. Alle rechten zijn voorbehouden. Enige investering waarnaar wordt verwezen kan significant risico inhouden, zijn niet noodzakelijkerwijze mogelijk in alle jurisdicties, zijn wellicht illiquide en zijn wellicht niet geschikt voor elke investeerder. De waarde van, of inkomsten uit, enige investering waarnaar wordt verwezen kunnen fluctueren en/of kunnen zijn ontstaan door veranderingen in de wisselkoers. Resultaten behaald in het verleden bieden geen garantie voor de toekomst. Investeerders dienen hun eigen investeringsbeslissingen te nemen zonder te vertrouwen op deze publicatie. Alleen investeerders met voldoende kennis en ervaring op financieel gebied om de verdiensten en risico s te kunnen beoordelen kunnen overwegen om te investeren in enige uitgevende instantie of markt zoals hierin beschreven. Andere personen dienen geen enkele actie te nemen op basis van deze publicatie. Deze publicatie is in het Verenigd Koninkrijk alleen uitgegeven aan personen beschreven in artikelen 9, 7 en 9 van de Financial Services and Markets Act (Financial Promotion) Order 5 en is niet bestemd om te worden verspreid, direct of indirect, naar enige ander klasse van mensen (hieronder private investors begrepen). De publicatie is in Italië alleen uitgegeven aan personen beschreven in artikel van Consob Regulation No. 5/98. Deze publicatie is in de Verenigde Staten van Amerika alleen uitgegeven aan Qualified Institutional Buyers (QIB s) en grote bedrijven. Cliënten dienen contact op te nemen en hun transacties uit te voeren via analisten van een ING entiteit in hun eigen jurisdictie tenzij toepasselijk recht anders toestaat. ING Bank N.V., haar branches en/of haar dochterondernemingen zijn allen geregistreerd en staan onder toezicht bij de betrokken nationale toezichthouders. ING Bank N.V. heeft een vergunning van De Nederlandsche Bank (DNB) en staat onder toezicht van de Autoriteit Financiële Markten (AFM). ING Bank N.V. is statutair gevestigd te Amsterdam, houdt kantoor aan de Amstelveenseweg 5, 8 KL Amsterdam, Nederland en is onder nummer ingeschreven in het handelsregister van de kamer van koophandel. ING Financial Markets LLC, lid van NYSE, NASD en SIPC en onderdeel van ING, heeft onder de toepasselijke voorwaarden de verantwoordelijkheid geaccepteerd voor de distributie van dit rapport in de Verenigde Staten. Voor de publicaties in België is de verantwoordelijke uitgever Peter Vanden Houte, Marnixlaan, Brussel.