Verslag van de informatiebijeenkomsten over het toekomstig beheer van de Groenzoom op 24 en 31 augustus 2013 Georganiseerd door de Stuurgroep en Natuurcoöperatie De Groenzoom voor leden van de gemeenteraden van Lansingerland en Pijnacker- Nootdorp en statenleden van de Commissie Groen en Water PZH De Natuurcoöperatie De Groenzoom is in mei 2013 formeel opgericht met als doel de beheerder te worden van het toekomstig natuur- en recreatiegebied de Groenzoom. De leden van de Natuurcoöperatie werken samen met een Stuurgroep om hun inbreng voor te bereiden t.b.v. het verwerven van het beheercontract dat de gemeenten Lansingerland en Pijnacker-Nootdorp gaan aanbesteden in de komende maanden. Voorzitter van de Stuurgroep is oud-burgemeester van Zoetermeer Jan Waaijer. De Stuurgroep en Natuurcoöperatie organiseerden een themabijeenkomst op de Kaasboerderij De Vierhuizen van de familie Van Leeuwen in Zoeterwoude Dit is een verslag van de gedachtewisseling, de gestelde vragen en antwoorden tijdens de twee ochtenden. Doel bijeenkomst: I. Presentatie van Stuurgroep en Natuurcoöperatie als kandidaat-beheerder van de Groenzoom II. Kennismaken met het agrarisch bedrijf De Vierhuizen en de wijze waarop zij als voorbeeldbedrijf natuurbeheer uitvoeren en meerwaarde creëren d.m.v. biologische streekeigen kaasproductie en educatie Dit is een kans om natuurbeheer ook anders te gaan organiseren en meer bij de ondernemers neer te leggen, zodat efficiënter met de schaarse middelen kan worden omgegaan en innovatieve mogelijkheden beter kunnen worden benut. Inleiding De Groenzoom is voor 100 miljoen aangekocht en ingericht in de afgelopen 10 jaar. De financiële situatie voor de Groenzoom is intussen drastisch veranderd: er wordt eenmalig 7 miljoen beschikbaar gesteld uit RodS-gelden voor het langdurige beheer van het gebied. De geldstromen naar natuur- en recreatiegebieden zoals de Groenzoom zijn de laatste paar jaar drastisch gewijzigd in Zuid-Holland. De aanbesteding van de Groenzoom is een van de eerste waarbij de consequenties goed naar voren komen. 1
De inrichting en de beheervisie zijn nog niet aangepast aan de nieuwe financiële situatie. De gehele Groenzoom-zone moet een maatschappelijke inbedding krijgen, een recreatieve waarde en natuurwaarde. In de afgelopen jaren werd het beheer van natuur, beheer van de recreatieve voorzieningen en de maatschappelijke functies via afzonderlijke trajecten aanbesteed, vaak met behulp van subsidies. Dit kan ook anders. De Coöperatie Groenzoom en de Stuurgroep denken aan andere manieren om het onderhoud te financieren dan via de oude subsidiestromen. Hieronder staat verwoord hoe wij dit denken te realiseren. Bij de aanbesteding van de Groenzoom moeten de geïnteresseerde partijen nadrukkelijk gevraagd worden met innovatieve ideeën te komen om het onderhoud ook op langere termijn mogelijk te maken. VRAGEN 1.Wat zijn de doelen van de Natuurcoöperatie als beheerder van Groenzoom? Doelgericht, zorgvuldig natuurbeheer door samenwerking van ondernemers uit het gebied en benutting van hun kennis en ondernemerschap Lokale verankering: veel contact met de omgeving Financiële duurzaamheid door creatief ondernemerschap en samenwerking met het Nationaal Groenfonds Totaalbenadering: passende mix van rood (de aanwezige boerderijgebouwen) & groen. Rood ook inzetten voor recreatie 2.Waarom is gekozen voor een coöperatie? Een coöperatie is meer dan de optelsom van 12 individuele boeren Met deze verenigingsvorm kan veel beter worden ingespeeld op de dynamiek in het gebied; zo kunnen nieuwe leden onder voorwaarden toetreden Daarnaast is het voorbeeld gevolgd van Natuurcoöperatie de Krimpenerwaard, die met financiële steun van PZH al gronden beheert Landelijk, ook bij de Rijksoverheid, wordt de meerwaarde van collectieven bij het beheer niet alleen meer efficiënt maar ook als effectiever gezien in het combineren van natuurdoelen en maatschappelijke doelen (Brief aan TK van Staatssecretaris Dijksma (EZ) d.d. 6 juni 2013) 3. Wie zijn lid van de Natuurcoöperatie? Boeren van wie het bedrijf nu in de Groenzoom ligt; zij willen die gronden graag blijven beheren, maar nu met nieuwe en andere doelen, namelijk natuur- en recreatie en streekeigen producten. Boerenbedrijven grenzend aan de Groenzoom; deze boeren zouden hun werkzaamheden graag uitbreiden met natuurbeheer en recreatie Een loonwerker Een schapenhouder Een roofvogelboerderij 2
De Natuurcoöperatie biedt mogelijkheden aan de jonge leden, die op deze manier een toekomstperspectief voor hun bedrijf in de Groenzoom kunnen creëren 4.Waarom moet het gebied de Groenzoom nu beheerd worden door de boeren die eerst eigenaar waren van dezelfde gronden? Deze boeren hebben hun gronden moeten verkopen of zijn onteigend, om een groot aaneengesloten natuur- en recreatiegebied mogelijk te maken De beheervisie van de beide gemeenten gaat al uit van beheer door boeren als pachter of als loonwerker om zo natuurdoelen te kunnen behalen De boeren kunnen al hun inzet richten op de nieuwe bestemming. Dat is de uitdaging die zij willen aangaan; zo zijn zij al begonnen met certificering (weidevogelbeheer cursus afgerond) 5.Wat is het voordeel van het beheer door Stuurgroep/Natuurcoöperatie t.o.v. terreinbeheerders (TBO s)? Minder kosten, want veel minder overhead Beter en sneller kunnen inspelen op de veranderingen in het veld (maatwerk) Veel meer betrokkenheid mogelijk vanuit de omgeving Schaalvoordelen, bijvoorbeeld bij het composteren van maaisel/riet Gezamenlijke inzet van ondernemers voor scholing/cursussen/certificering Inzet mogelijk van eigen, bestaande gebouwen en terreinen bij ontwikkelen van horeca, educatie, zorg of andere doeleinden Doorwerking: ervaring met natuurbeheer in de Groenzoom kunnen doorwerken in het beheer en natuurwaarden van het agrarische gebied dat grenst aan de Groenzoom. 6.Denkt de Natuurcoöperatie een financieel haalbaar plan voor te kunnen leggen? De intentie van de coöperatie is niet om als loonwerker te gaan werken maar als ondernemer, zoals bijvoorbeeld het Geertje in Zoeterwoud. De voordelen daarvan komen dan ook ten goede aan het gebied zelf. De doelen van gemeenten t.a.v. educatie, authenticiteit van landschap, voedselproductie dicht bij de stad e.d., mits duidelijk gecommuniceerd, zullen ook een rol spelen bij het voorleggen van de plannen van de coöperatie. 7.Wat kan het Nationaal Groenfonds betekenen voor de financiële kant van het beheer van de Groenzoom? Het Nationaal Groenfonds (onder toezicht van MinEZ) ontwikkelt en verleent financiële faciliteiten voor natuur-, bos- en landschapsgebieden. Het Groenfonds is ook een kennismakelaar bij het ontwikkelen van nieuwe initiatieven, zoals natuurbeheer van gemeentelijke gronden door een natuurcoöperatie. Gelden voor langjarig beheer kunnen geoormerkt en veilig tegen een aantrekkelijk rendement worden ondergebracht bij deze Rijksinstelling. 8.Er is grote behoefte aan extra verdienmogelijkheden. Kan de Natuurcoöperatie die al vormgeven? De Natuurcoöperatie is hard bezig de mogelijkheden te ontwikkelen en zal die in het aanbestedingstraject naar voren brengen. 3
Tegenvraag: hoe denken de gemeenten deze mogelijkheden te realiseren als zij het beheer niet bij de coöperatie neer zouden leggen, maar bij een natuurterreinbeheerder (TBO) zoals bijv. St Zuid Hollands Landschap? Tegenvraag: welke mogelijkheden willen de Raden faciliteren via aanpassingen in bestemmingsplannen, bijvoorbeeld bij het opzetten van B&B, opzetten van een boerencamping, of uitbreiden van bedrijfsactiviteiten met horeca, zorg voor kinderen en/of ouderen, etc.? 9.Wat zijn de verschillen tussen de Groenzoom en het project Boeren voor Natuur in de Bieslandse polder? In de Bieslandse Polder is de grond aangekocht door gemeenten en provincie en in erfpacht uitgegeven aan een (1)agrariër. Er is geen beheercontract; er zijn wel voorwaarden gesteld toen de grond in erfpacht werd gegeven en genomen. In de Groenzoom zijn de gemeenten opdrachtgever voor het beheer. Het gebied is zo groot dat meerdere agrariërs deel moet of kan nemen aan het beheer, ook vanuit de noodzakelijke continuïteit naar de toekomst. De grond kan in gewone pacht uitgegeven ( 6-jarige contracten). Voor de Groenzoom zijn natuurdoeltypen op de plankaart vastgesteld 10.Wat is de vergelijking met Vockestaert? Vockestaert is geen coöperatie maar een Agrarische Natuurvereniging Er zijn veel contacten tussen Natuurcoöperatie Groenzoom en Vockestaert en veel kennisoverdracht Vockestaert is een voorbeeld voor de Natuurcoöperatie omdat de leden van Vockestaert erin geslaagd zijn de doelen voor natuur, educatieve en recreatieve in hun gebied te combineren met het aanwezige ondernemerschap binnen de vereniging 11.Het RLI rapport Onbeperkt houdbaar, naar een robuust natuurbeleid, van o.a. Agnes van Ardenne, heeft zich nogal negatief uitgelaten over agrarisch natuurbeheer. Wat is de mening van Stuurgroep en Natuurcoöperatie hierover? Het rapport stelt dat agrarisch natuurbeheer in de huidige vorm (!) niet voldoende effectief is om de achteruitgang te stoppen van bijvoorbeeld weidevogels ((zie www.rli.nl, p.64 e.v.) Dit rapport gaat echter over natuurbeheer op particuliere gronden met de hoofdbestemming Agrarisch. In de Groenzoom gaat het daarentegen om overheidsgronden die een Natuur- of Recreatiebestemming hebben Het rapport verwacht veel van het omzetten van agrarische grond in natuurgrond en omschakelen naar natuurbedrijf (p.68). Dit is precies wat er nu in de Groenzoom gebeurt De beheervisie van de Groenzoom past goed bij de aanbevelingen in het rapport 24 augustus DISCUSSIE 4
Welke waarden van de Groenzoom zijn het belangrijkst voor de gemeenten? Zijn dit de natuurdoelen of ook andere waarden? Voor de natuur is nu een beheervisie geschreven voor recreatieve of educatieve doelen is er nog geen visie neergelegd door de gemeenten. Hoe kun je deze doelen toch kenbaar maken aan de kandidaat-beheerders? 31 augustus Gemeenteraadsleden hebben gesproken over de wijze waarop zij meer kunnen samenwerken in dit gezamenlijke dossier en hoe zij elkaar kunnen informeren over de discussiepunten. Besluitvorming over het aanbestedingsprotocol en beheervisie van de Groenzoom is als volgt voorzien: Pijnacker Nootdorp 5 september. Beeldvorming. Gelegenheid voor raadsleden voor vragen. 12 september. Oordeelvorming + (bij consensus) Besluitvorming. Indien geen consensus, 2 weken later Besluitvormende raadsvergadering. Lansingerland 3 september Presentatie avond. Gelegenheid voor raadsleden voor technische vragen. 11 september Commissie Ruimte. 26 september: gemeenteraadsvergadering. Deelnemers Lansingerland: Buijs, Meester, Bal, Van Doorn, Van Arem, Oosterlaan, Vink Pijnacker-Nootdorp: Van Leeuwen, Velt, Hennevanger, Komduur, Heuij, Graafland Provincie: Van Dieren, Van der Stoep, De Jongh Van der Wel, gebiedsbemiddelaar FES Berkel-Pijnacker Van Adrichem, voorzitter LTO Noord Oostland Leden van Natuurcoöperatie en Stuurgroep Gastheer: Freek van Leeuwen 5