Verwerven van Interculturele competentie voor lerarenopleidingen
1Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs Verwerven van Interculturele competentie voor lerarenopleidingen
Inhoudsopgave Voorwoord...3 TRAINING 1 Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs TRAINING 2 Werven van Interculturele competentie voor lerarenopleidingen Inleiding...7 Mogelijke onderdelen van de module...11 Wat is er anders?...12 Negatieve etikettering + kritisch zelfonderzoek.. 13 Begeleidingstechnieken + gesprekstechnieken... 14 Overtuigingen + normen en waarden...15 Communicatiestoringen door cultuurverschillen...16 Transcultureel communiceren...17 Introductie in de school...18 Eigen vaardigheden...19 Rollenspelen...20 Interviews...21 Intervisie...22 Besluit: is er nou wat anders?...23 Inleiding... 28 Leeswijzer... 30 Hoofdstuk 1 Tips voor de implementatie... 31 Hoofdstuk 2 Thema 1 Omgaan met diversiteit... 33 Hoofdstuk 3 Thema 2 Interculturele communicatie... 39 Hoofdstuk 4 Thema 3 Omgaan met niet-westerse studenten... 43 Hoofdstuk 5 Thema 4 Stageproblematiek... 47 Hoofdstuk 6 Teksten 6.1 Communicatie met allochtone ouders... 51 6.2 Diverse benaderingen van intercultureel management... 61 6.3 Culturele diversiteit en interculturele communicatie... 71 6.4 Omgaan met allochtone leerlingen. Een culturele benadering... 79 6.5 De macht van het getal... 83 6.6 Het belang van ontmoeting... 87 6.7 Handleidingen voor onderhandelaars in historisch perspectief... 91 Bijlagen Oefeningen en opdrachten...109 1 Inhoudsopgave Aanbevolen literatuur...127 Websites...128
2 Voorwoord
Voorwoord Verwerven van Interculturele competenties zijn trainingsprogramma s speciaal ontwikkeld voor praktijkbegeleiders van stagescholen en docenten van de lerarenopleidingen. De training voor praktijkbegeleiders van stagescholen bereidt deze mentoren voor op het goed begeleiden van de allochtone studenten. In het trainingsboek voor docenten van lerarenopleidingen staan handreikingen voor het verwerven van interculturele competenties. Ondanks de lange voorgeschiedenis van diverse etnische minderheidsgroepen in Nederland is het noodzakelijk, dat docenten van de lerarenopleidingen meer interculturele competenties verwerven. Opleiders leiden nieuwe leraren op om les te geven in een omgeving die de laatste jaren drastisch is veranderd. Een omgeving waar leraren rekening moeten houden met culturele diversiteit. Een goede beginnende leraar is hierop voorbereid. Dit trainingsprogramma is dan ook ontwikkeld om hogescholen te stimuleren hun docenten verder te professionaliseren in omgaan met culturele diversiteit. Het programma De training is samengesteld door Autar Consultancy. Het materiaal bevat oefeningen gecombineerd met achtergrondinformatie, die docenten op weg helpen bij het verwerven van de interculturele competenties. De training voor praktijkbegeleiders is geschreven door docent Paul Mol van de Hogeschool IPABO in Amsterdam. Hij legt cases voor waaruit blijkt waarin de begeleiding van allochtone- en autochtone studenten van elkaar kan verschillen. mix van culturen in de samenleving is het van belang, dat interculturele competentie één van de nieuwe kerncompetenties van opleiders wordt. Dit is nodig om studenten op te leiden, stagescholen te begeleiden en inhoud te geven aan de school van de toekomst. Deze publicatie is ontstaan door een aantal werkgroepbijeenkomsten te organiseren, waaraan een aantal docenten van lerarenopleidingen heeft deelgenomen. SBO/Full Color bedankt alle docenten die een bijdrage hebben geleverd bij de totstandkoming van het trainingsprogramma Verwerven van Interculturele competenties. Zij hebben mede de inhoud bepaald. De gekozen invalshoek is leren vanuit ervaringen en toepassen van nieuwe theoretische inzichten. U zult merken dat in dit trainingsprogramma leren en leerprocessen centraal staan. Geen terrein is immers aan zoveel verschillende ontwikkelingen onderhevig als culturele diversiteit. Dit vraagt om een open en leergierige houding. Voor SBO/Full Color is dit trainingsprogramma een eerste stap om hogescholen op het spoor te zetten om houding en gedrag omtrent culturele diversiteit bij docenten en staf te wijzigen. Wij hopen dat u er veelvuldig gebruik van zult maken. Rubina Boasman 3 Voorwoord Het is niet alleen een taak van de docenten van de opleidingen en praktijkbegeleiders, maar voor iedereen binnen de samenleving om interculturele competenties te verwerven. Door de bonte Projectleider Full Color
4Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs Het begeleiden van allochtone studenten
5Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs door mentoren in het basisonderwijs TRAINING 1 Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs Module ontwikkeld door Paul Mol van de IPABO in Amsterdam, in opdracht van Full Color, project van SBO, Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt te Den Haag. Meedenkgroep: Mariëlle Everaars, Erica Stedenburg, Carola Eijsenring, Arie Visser, Jenneke Brugman en Majd Ben Ali
6Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs Het begeleiden van allochtone studenten
7Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs door mentoren in het basisonderwijs Inleiding Deze module kan één of twee dagdelen beslaan. De gebruiker stelt op grond van de aangedragen elementen zijn/ haar eigen programma samen. De module wordt gegeven aan leerkrachten die als neventaak studenten van de pabo s begeleiden. Meestal zal de module onderdeel zijn van een uitgebreide mentorentraining. Deze module is dan dus slechts één van de onderdelen. De module kan echter ook los worden uitgevoerd. De voorkeur van de makers gaat uit naar de module als onderdeel van. Daarmee wordt het uitgangspunt recht gedaan: het begeleiden van allochtone studenten is in essentie niet anders dan het begeleiden van studenten in het algemeen. Wél is het misschien moeilijker om allochtone studenten te begeleiden dan autochtone studenten. Op de vaardigheden waarover een mentor moet beschikken, wordt een extra beroep gedaan. Maar: er zijn dus graduele verschillen, geen essentiële verschillen.
8Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs Het begeleiden van allochtone studenten In een reguliere mentorentraining zitten meestal de volgende elementen. Zie voor meer achtergrond ook het boek 1. De definitie van begeleiden. De relatie tussen begeleiden en beoordelen. 2. Het stellen van leerdoelen. 3. De klik tussen mentor en student, het psychologisch contract. 4. Metacommuniceren: het samenwerken evalueren. 5. Gesprekstechnieken. 6. Reflecteren. 7. Competenties van de mentor. 8. Intervisie en collegiale consultatie. 9. De eigen doelen en behoeften van de mentor, valkuilen, lastige mechanismen in communicatie (etikettering, normerend gedrag, selectief waarnemen, projectie, rolconflicten, botsende overtuigingen, botsende persoonlijkheden, problemen met afstand en nabijheid, etcetera). 10. De comfortzone van de mentor: wat is nodig om het begeleidende werk met een gerust hart uit te kunnen voeren? 11. Adequaat zelfbeeld van de mentor. Leren begeleiden, door Wieke Bosch en Paul Mol, HBuitgevers, 2005, ISBN 90 5574 466 2
9Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs door mentoren in het basisonderwijs Al deze gewone elementen zijn ook van belang bij een training in het begeleiden van allochtone studenten! Bij dit onderwerp is echter wel Mentoren maakten tijdens de pilot van deze module overigens de volgende opmerking. Moeten de pabo s zich niet veel meer inspannen om achterstanden van allochtone studenten weg te werken of bijvoorbeeld veel strenger selecteren aan de poort? Dat kan zo zijn, maar dat neemt niet weg dat mentoren ook een rol spelen in het opleiden, begeleiden en vasthouden van allochtoon talent. En daarop richt deze module zich! specificering en verdieping nodig en mogelijk. We proberen in het navolgende steeds de link met deze gewone elementen te leggen.
Het begeleiden van allochtone studenten 10 Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs
door mentoren in het Mogelijke onderdelen van de module basisonderwijs Wat is er anders? Negatieve etikettering + kritisch zelfonderzoek Begeleidingstechnieken + gesprekstechnieken Overtuigingen + normen en waarden Communicatiestoringen door cultuurverschillen Transcultureel communiceren Introductie in de school Eigen vaardigheden Rollenspelen Interviews Intervisie Besluit: is er nou wat anders? 11 Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs
Het begeleiden van allochtone studenten 12 Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs Wat is er anders? Tijdens de mentorentraining kan deze vraag open op tafel liggen. Ook discussie over: is er wel iets anders? En áls er iets anders is, is dat dan essentieel anders? Deelnemers met ervaring kunnen over hun praktijkvoorbeelden vertellen. Als je om kunt gaan met diversiteit, dán kun je toch als vanzelf ook wel omgaan met allochtonen? Of niet? De incidentenmethode: deelnemers vertellen over een lastige situatie met een allochtone student. Samen buigt u zich over de vraag: was deze situatie nou lastig vanwege het allochtoon zijn? Had dit met een autochtone student niet kunnen gebeuren?
door mentoren in het basisonderwijs Negatieve etikettering + kritisch zelfonderzoek 13 Open gesprek over het onderwerp: weet je zeker dat je niet discrimineert? Heb je negatieve beelden over allochtonen? Hoe diep zitten die, hoe corrigeerbaar zijn die? Probleem is misschien niet eens dat die negatieve beelden er zijn, maar dat mensen het van zichzelf niet weten of dat ze het niet aan zichzelf toe durven geven. Ook onbewuste negatieve beelden sturen de communicatie met de student! Laat deelnemers vertellen over situaties waarin ze discriminerende gedachten hadden, ook buiten de school. Associatieoefening: deelnemers noteren op een blaadje Marokkaan en schrijven nu in drie minuten alle woorden op die ze zomaar te binnen schieten. Alles opschrijven! Misschien hebben deelnemers ook minder negatieve etiketten op allochtonen geplakt. Ze denken feiten te weten over hun cultuur en achtergrond, maar wat weten ze over de Marokkaanse, Turkse en/of de Surinaamse cultuur? Misschien in groepjes weetjes laten verzamelen. Daarna plenair: weet je het wel zeker? Hoe kun je het bewijzen? Welke feiten + ervaringen liggen hieraan ten grondslag? Ben jij een politiek correct persoon? Verzet je je tegen alle negativiteit en probleembenoeming rondom allochtonen? Misschien heb je de neiging om te pamperen. Als je daardoor moeilijk kritiek kunt geven of knelpunten kunt signaleren, is dat dan ook niet een vorm van discriminatie? Gesprek Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs Misschien nog een keer, nu met Surinamer. Of ook met hoofddoekjes. Staan er negatieve etiketten tussen? Eén persoon verlaat het lokaal. De groep krijgt verzonnen en ook een paar negatieve feiten over deze persoon te horen. hierover. Negatieve etikettering staat een klik tussen mentor en student in de weg (element 3). Gebrek aan zelfkennis op dit terrein bij de mentor staat professionaliteit in de weg Nu voert een andere deelnemer een begeleidend gesprek met (element 11). Leg dit uit! deze persoon over een probleem in de klas. Wat is het gevolg van de zogenaamde feitenkennis vooraf?
Het begeleiden van allochtone 14 Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs studenten Begeleidingstechnieken + gesprekstechnieken Zie de eerder genoemde elementen 2, 3, 4, 5, 6, 11 en kwesties van de mentor! Althans, bij de professionele mentor. Vanuit van afstand en nabijheid van de reguliere mentorentraining. welke gezagsverhouding kan de student het best werken? Het devies is bij álle studenten: aansluiten op leerstijlen, Onder welke condities voelt de student zich veilig genoeg? situaties, verwachtingen, vermogen en leervragen van Wie voor dit soort vragen geen oog heeft, moet geen studenten. Niet jouw technieken opdringen, maar afwegen mentor worden! Denk bijvoorbeeld aan mensen die sterk de welke techniek effectief is bij déze student in déze situatie. overtuiging hebben: zoals ik het geleerd heb of zoals ik het In essentie is dat dus niet anders bij een allochtone student! doe, zo alleen is het goed. De student moet het vertrekpunt Maar het zou kunnen, dat sommige allochtone studenten zijn. En als dat voldoende lukt, dan wordt uitbreiding van vanuit hun achtergrond iets minder zijn voorbereid op het gedragsrepertoire van zowel mentor als student mogelijk. bepaalde technieken, zoals reflecteren, om hulp vragen, Op dit punt zien wij geen extra, aparte methodieken gevoelens expliciteren, zelf leervragen formuleren, zelf een voor deze module. Deze gedachten staan centraal in alle eigen leerweg zoeken, discussie met de mentor, et cetera. Wat mentorentrainingen. Hooguit is het goed om het bewustzijn voor een westers onderwijsmens zo langzamerhand gewoon van de deelnemers te versterken, dat allochtone studenten is, hoeft dat nog niet voor anderen te zijn. Hier gaat het wel eens wat verder af zouden kunnen staan van de leertrends dus ook over rolopvatting van de mentor en rolverwachting dan autochtone studenten. En dat ze in het relationele vlak van de student. Misschien zoekt de mentor een manier van andere normen en gewoonten kunnen hebben én dat je als omgang, die niet bij de student past, waar hij/zij niet op had professionele mentor uit moet kijken met alles wat je normaal gerekend of waar hij/zij aan moet wennen. Dit vraagt een vindt enorm inlevingsvermogen van de mentor en een flexibiliteit in techniekenkeuze. Toch geldt vooral hier: álle studenten zijn anders en vragen om een andere vorm van bejegening en begeleiding. De leerstijl en de verwachtingen van de student zijn bepalender voor de techniekenkeuze, dan de voorkeuren
door mentoren in het basisonderwijs 15 Overtuigingen + normen en waarden Als het contact tussen student en mentor moeizaam verloopt, is er vaak iets mis met het in de vorige paragraaf beschrevene. Er kan echter ook op vakinhoudelijk gebied sprake zijn van botsende overtuigingen en verschillende normen en waarden. Vaak hebben de partijen niet goed pedagogische uitgangspunten, arbeidsethos en attitude, beroepsbeeld, autonomie van mensen, et cetera. Uit botsende overtuigingen kan veel miscommunicatie en misverstand ontstaan. Met de deelnemers kan hier een gesprek over worden gevoerd. En wellicht een debat over het dilemma: wanneer staan overtuigingen en normen en waarden de integratie in de weg? Hoeveel aanpassing eisen we eigenlijk van de allochtone student op dit gebied? Ze willen toch in het Nederlandse onderwijssysteem werken? Hoe kun je integer omgaan met al te afwijkende overtuigingen? Overigens kunt u ook oefeningen doen om te laten zien, dat op overtuigingenniveau bij autochtonen-onder-elkaar ook Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs door, dat op dat niveau de oorzaak ligt in het ontbreken niet alles koek en ei is. Laat maar eens voor de vuist weg van de klik (element 3 van de inleiding). Vaak blijft het mensen in trefwoorden opschrijven wat goed onderwijs is bij een vaag gevoel van dit loopt niet lekker. Een goede of een goede student, een fijne klas, een zwakke leerling, mentor is in staat de botsing in de overtuigingen bloot een lastige ouder, et cetera. Vergelijk daarna de lijstjes. te leggen en op dat niveau het gesprek te voeren. Dus: overtuigingen expliciet maken! Met name bij de allochtone student, die toch vaak met een iets andere mindset in het leven staat, moet de mentor waakzaam zijn (maar er ook weer niet op voorhand vanuit gaan!). Impliciete overtuigingen van mensen gaan over: afstand leraar-leerling,
Het begeleiden van allochtone studenten 16 Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs Communicatiestoringen door cultuurverschillen Soms zal het voorkomen dat twee mensen, afkomstig uit deels verschillende culturen, elkaar niet goed begrijpen. Het is ondoenlijk om elkaars culturen helemaal te kennen en te begrijpen om dit te voorkomen. Het belangrijkst is dus dat de mentor in staat is communicatiestoringen waar te nemen, te analyseren en te expliciteren. Met andere woorden: heb het er gewoon over. Zijn er deelnemers die uit eigen ervaring over dit soort communicatiestoringen kunnen vertellen? Wat zijn voorbeelden van dit type storingen? Weet je wel zeker, dat het hier een storing door verschillende culturele achtergrond betreft? Discussie: wat mag je van de student verwachten als het gaat om het verbeteren van de communicatie? Zijn mentor en student in gelijke mate verantwoordelijk voor de effectiviteit van de communicatie?
door mentoren in het basisonderwijs Transcultureel communiceren 17 Als het de mentor dan lukt om overtuigingen te expliciteren, dan dienen de volgende vragen zich aan. Hoeveel andere cultuur laten wij toe in het onderwijs? Hoeveel eigenheid mag de allochtone student behouden? En ook: kan de mentor ook iets leren van/halen bij de student? Hoezeer houden wij vast aan onze gewoontes en routines, hoezeer willen wij ook rijker worden van de ontmoeting met een vertegenwoordiger van een andere cultuur? Dat gaat dus verder dan het dilemma van de integratie (zie vorige paragraaf), dit gaat over het samen bouwen aan een nieuwe samenleving. Kan een mentor dat in de microkosmos van de klas en de begeleiding? Ervaringen delen! Wie heeft zich wel eens laten inspireren door een ontmoeting met een allochtone cultuur? Gebeurt Hier kan ook een heus maatschappelijk debat worden gevoerd. Bijvoorbeeld over de stelling: de multiculturele samenleving is een rijkere samenleving dan de monoculturele samenleving. Of meer specifiek: de multiculturele school is een rijkere school dan de monoculturele school. Laat deelnemers ook brainstormen over de vraag: kun je je concreet voorstellen, dat mentor én student beide beter worden van de ontmoeting van twee culturen? Wat kan bijvoorbeeld concreet de winst voor de mentor zijn? En wat zijn voorbeelden van winst? Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs dat op zwarte scholen meer? Wat vindt de deelnemer mooi aan andere culturen? Welke meerwaarde kan een allochtone student op school leveren aan de kinderen, de ouders en de collega s?
Het begeleiden van allochtone studenten 18 Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs Introductie in de school Vooral op een school waar een allochtone student een betrekkelijk nieuw verschijnsel is, is de mentor méér dan gebruikelijk verantwoordelijk voor de ontvangst van de student op de school. Hoe reageren de kinderen? Hoe reageren de ouders en de collega s? Voelt de student zich vrij om in het team te bewegen? Is er wellicht sprake van enige discriminatie links of rechts? Als je dat waarneemt als mentor, wat doe je dan? Voer hierover in deze module een gesprek. Verzin samen acties om de allochtone student in de school te introduceren en voldoende veiligheid te bieden. Expliciteer wat je als school van stagiairs, dus ook van allochtone stagiairs, verwacht en eist. Deelnemers kunnen hierover met hun collega s overleggen als huiswerk. En dan misschien ook de spannende discussie: mag het, het hoofddoekje? Mag de student zich terugtrekken om te bidden? Mag de student weigeren zijn vrouwelijke collega s een hand te schudden? Waar legt de mentor de grenzen? Is hier schoolbeleid op?
door mentoren in het basisonderwijs 19 Eigen vaardigheden Het schijnt een feit te zijn, dat allochtone studenten vaker dan gemiddeld tekortschieten in eigen vaardigheden (met name taal, geschiedenis en aardrijkskunde). Dit wordt waarschijnlijk nog versterkt door de mbo-instroom op de pabo s. Hier moet de mentor zonder enige voorzichtigheid eisen leren stellen. Fouten benoemen en corrigeren. En in het uiterste geval: signaleren bij de pabo. Niet voortmodderen dus. Hebben de deelnemers de ervaring dat allochtone studenten op dit terrein achterblijven? Hoe lossen ze dat dan meestal op? Maar, de vraag is natuurlijk ook of de mentor bij kan dragen aan de versterking van eigen vaardigheden van de student. Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs Hoe zou dat kunnen?
Het begeleiden van allochtone 20 Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs studenten Rollenspelen Een Surinaamse student komt elke morgen op het laatste nippertje binnen. De mentor wil dit veranderen. Een mentor geeft feedback op een rekenles. Een Turkse studente komt met: jullie zijn altijd veel kritischer op ons dan op autochtone studenten. Een mentor wil reflecteren op de gegeven les en met name iets zeggen over de nervositeit en onzekerheid van de student. De student gaat op niets in wat met gevoel te maken heeft. Een kind heeft grapjes gemaakt over het hoofddoekje van een studente. De studente is verdrietig. De mentor voert hierover een gesprek. Een collega heeft in de docentenkamer voor de grap gezegd: jij geeft mij zeker geen hand? Een mentor voert hierover een gesprek met de collega. Twee Marokkaanse studenten zoeken elkaar voortdurend op en scheiden zich daarmee een beetje af. Een mentor voert een gesprek met één van hen. Een student maakt veel spelfouten waar de kinderen bij zijn. Een mentor voert hierover een gesprek. Een student treedt overdreven streng op in de klas. Hij/zij is vooral bezig orde te houden en doet dat veel strenger dan de mentor gewend is. Een gesprek hierover. De directeur vindt dat een Turkse student meer van zich moeten laten zien en horen in het team. Een mentor voert eerst een gesprek met de directeur hierover en daarna met de student. Een collega wil overduidelijk liever niet die allochtone student in de klas. De student heeft dat gemerkt. Een mentor voert eerst een gesprek met de student hierover, daarna met een collega. Allochtone kinderen hechten zich erg aan een allochtone student. Een mentor voelt zich een beetje buitengesloten. Gesprek hierover. Een Marokkaanse student neemt haast geen initiatieven, wacht instructies af en stelt zich in gesprekken ook vooral volgend en afwachtend op. Een mentor besluit hierover een gesprek aan te gaan. Een student is meer bezig met zich aanpassen, dan met het eigen leerproces. Een mentor wil dit doorbreken en voert een gesprek hierover.
door mentoren in het basisonderwijs 21 Interviews Laat de deelnemers interviews met allochtone studenten voorbereiden en uitvoeren naar aanleiding van alle voorgaande thema s. Dit kan individueel of in groepjes. De opbrengst dient vooral te zijn: mensen leren te metacommuniceren over dit thema. Presentaties kunnen in de grote groep plaatsvinden of schriftelijk. Laat allochtone studenten interviews met mentoren voorbereiden en uitvoeren. Deelnemers doen verslag van hun ervaringen. Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs
Het begeleiden van allochtone studenten 22 Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs Intervisie Volgens een eenvoudige variant van de socratische methode kan een casus worden uitgewerkt. De stappen: Laat een deelnemer een lastige casus vertellen. Buig u met de groep over de vraag: over welk thema gaat deze casus nu? Wat is het centrale vraagstuk hierin? Deelnemers kunnen dan verschillende thema s benoemen. Kies met de groep het belangrijkste hoofdthema. Brainstorm over dit thema: wat weten we ervan? Wat vinden we ervan? Hoe kan een mentor met dit thema omgaan? Als we er te weinig van weten, waar zoeken we dan meer informatie? Kunnen we een deskundige of literatuur raadplegen? Nu pas keert u terug tot de casus: hoe kijkt de groep daar nu tegenaan, na de brainstormronde? De deelnemer, die de casus heeft ingebracht, heeft het laatste woord: wat heeft hij/zij aan deze exercitie gehad?
door mentoren in het basisonderwijs 23 Besluit: is er nou wat anders? Trek samen met de deelnemers conclusies. Is het nou essentieel of slechts gradueel anders? Welke conclusies trekken de deelnemers in het algemeen? Welke conclusies trekken ze over zichzelf? Waar willen ze nog verder aan werken? Het begeleiden van allochtone studenten door mentoren in het basisonderwijs
24
25
Werven van 26 Interculturele compe-
tentie voor lerarenopleidingen 27 TRAINING 2 Werven van Interculturele competentie voor lerarenopleidingen
Inleiding Werven van 28 pilots uit. Eén hiervan betreft de lerarenopleiding met het doel de deelname van biculturele studenten 1 op de lerarenopleidingen te Full Color voert sinds 1999 diverse Intercultu- vergroten en hun studierendement te rele compe- verhogen. In de tussenliggende tijd is de instroom van studenten met een dubbele culturele achtergrond op de lerarenopleidingen toegenomen. Het studierendement van deze groep houdt echter geen gelijke tred met de stijgende deelname. Anno 2006 bedraagt het uitvalpercentage onder biculturele studenten ruim zestig Vele factoren zijn van invloed op het lage studierendement. Zo lopen biculturele studenten tegen problemen aan, die tijdens de stage niet afdoende worden opgelost. Verder ontberen ze studie- en sociale vaardigheden om de opleiding met succes af te ronden. Het laatste geldt vooral voor studenten die rechtstreeks van het mbo komen. Een adaptieve benadering van deze groep studenten zou hun kansen vergroten. Hierbij wordt ervan uitgegaan dat studenten verschillen, want de ene student vraagt om meer aandacht en begeleiding dan de andere. Docenten leggen echter de nadruk op de generale aanpak, hoewel ze hun studenten leren in het onderwijs adaptief te werken. Deze aanpak berust op de doctrine dat alle studenten gelijk behandeld dienen te worden en dus dezelfde hoeveelheid aandacht en begeleiding dienen te krijgen. Hierin vinden docenten een legitimering om biculturele studenten geen specifieke en extra aandacht te geven. Bovendien missen docenten en schoolloopbaanbegeleiders kennis over de sociaal-culturele achtergronden van deze groep studenten met als gevolg dat zij geen gepaste hulp kunnen bieden. Om dit probleem te tackelen, is Full Color geruime tijd bezig met de verhoging van het studierendement van biculturele studenten. De komende tijd worden extra maatregelen getroffen om het uitvalpercentage onder allochtone studenten te verlagen. Hiertoe zijn uiteenlopende activiteiten op touw gezet. Deze training is één van de activiteiten die in samenwerking met docenten van lerarenopleidingen is voorbereid in het collegejaar 2005-2006. Diverse docenten die aan de try-out deelnamen, gaan de training binnen hun eigen opleiding verzorgen. procent. Dit betekent dat bijna tweederde van de studenten de eindstreep niet haalt. 1 Het gaat hier om studenten uit etnische minderheidsgroepen met een dubbele culturele achtergrond. Bijvoorbeeld: Antilliaanse, Arubaanse, Irakese, Marokkaanse, Molukse, Turkse- en Surinaamse studenten.
tentie voor Doelgroep Docenten en leraren- Doel De training stelt zich ten opleidingen doel de interculturele competentie van docenten en schoolloopbaanbegeleiders te vergroten. Concreet houdt dit in dat zij na de training: - sensibel zijn gemaakt voor een optimale opvang en begeleiding van biculturele studenten; - meer inzicht hebben verkregen in de achtergronden van de studenten; - hun perceptie van allochtone studenten tegen het licht hebben gehouden; - gezamenlijk hebben nagedacht over de positieverbetering van allochtone studenten. studieloopbaanbegeleiders. Autar Consultancy heeft de training samengesteld. Er is gekozen voor een train-de-trainers benadering. Deze opzet gaat ervan uit dat per opleiding één of meer docenten zijn getraind om dit trainingsprogramma binnen hun eigen opleiding ter hand te nemen. Thema s en werkvormen voor de training zijn op werkbijeenkomsten bepaald. Aan de werkbijeenkomsten namen docenten deel van de: Haagse Hogeschool; Hogeschool InHolland; Hogeschool Utrecht. De deelnemers van de werkgroep waren: José Beijer, Gerrit Huisman, Sonja Noot, Erica Stedenburg, Nourdin Tchiche en Lou Verhage. Ook de projectleider van Full Color, Rubina Boasman, was nauw bij de voorbereiding van het trainingsprogramma betrokken. Tijdens de try-out zijn docenten getraind om met dit programma aan de slag te gaan. Voor de try-out bleken meer opleidingen belangstelling te hebben, dan alleen de opleidingen die aan de werkbijeenkomsten deelnamen. Naast de bovengenoemde opleidingen hebben daarom ook docenten van Hogeschool IPABO, Hogeschool Domstad en Hogeschool Inholland Haarlem aan de try-out meegedaan. Gedurende drie dagen is de training Verwerven van Interculturele competentie bij ruim twintig docenten getest. Hun ervaringen zijn in deze versie van het programma verwerkt. We zijn hen erkentelijk voor hun kritische op- en aanmerkingen die zij bij de try-out van het trainingsprogramma hebben gemaakt. 29
Leeswijzer Werven van van Interculturele competentie bevat drie onderdelen: 1. algemene tips voor docenttrainers; 2. uitwerking van de training in drie thema; In hoofdstuk 1 zijn tips opgenomen voor docenttrainers bij de voorbereiding en uitvoering van het programma. Hoofdstuk 2 bevat de uitwerking van de drie thema s van het trainingsprogramma. Elk thema bevat een leerdoel, activiteiten, werkvormen, opdrachten en oefeningen. De drie thema s zijn: 1. omgaan met diversiteit; 3. bronnen. 2. interculturele communicatie; 3. omgaan met niet-westerse studenten; 4. leren op de werkplek ofwel stage. 30 Het trainingsprogramma Verwerven Interculturele compe- In het laatste hoofdstuk zijn teksten opgenomen met achtergrondinformatie over een bepaald onderwerp dat in het thema ter sprake komt. In de bijlage zijn relevante adressen, opdrachten, oefeningen en een aanbevolen literatuurlijst opgenomen.
Hoofdstuk tentie voor 1 Tips voor de implementatie dat zij de stof boven het niveau van de leraren- Zoals we van leerkrachten verwachten leerlingen beheersen, verwachten we opleidingen van docenttrainers dat zij inhoudelijk goed georiënteerd zijn op het thema interculturele competentie. Behalve dat zij affiniteit met dit thema moeten hebben, dienen ze ook goed op de hoogte te zijn van de theorie en praktijk van interculturele verhoudingen. In het laatste hoofdstuk zijn artikelen van diverse auteurs opgenomen die het lezen waard zijn. Het bestuderen van deze, hierna - Autar en Dumasy behandelen in Communiceren met allochtone ouders het transculturele kijkkader. - In het tweede artikel behandelt Anke Bergmans verschillende benaderingen van intercultureel management. - In het artikel Culturele diversiteit en interculturele communicatie staat Shadid stil bij adviezen aan mensen die in interculturele contactsituaties terechtkomen. - Voor oriëntatie op het crossculturele kijkkader adviseren wij de publicatie Culturen in beweging van J. van der Hoek (Lemma, 2006). - In het artikel Omgaan met allochtone leerlingen gaat Autar in op cultuurverschillen aan de hand van de vier culturele dimensies van Hofstede. - Rosabeth Moss Kanter behandelt in het artikel De macht van het getal de verhouding tussen meerderheid en minderheid. Dit artikel biedt een kijk op de intersectionele of kuispunt benadering. - In het artikel Het belang van ontmoeting houdt Halleh Ghorashi een warm pleidooi voor ontmoeting tussen mensen van verschillende culturen die tot horizonversmelting kan leiden. - Mastenbroek geeft achtergrondinformatie over persoonlijke onderhandelingsstijlen in het artikel Handleidingen voor onderhandelaars in historisch perspectief. 31 genoemde artikelen zal het inzicht in interculturele relaties vergroten. Om het programma aantrekkelijk aan te bieden, dienen docenttrainers ook te beschikken over trainingsvaardigheden.