Verzanden in het baggeren?

Verzanden in het baggeren? 2 vaarwegen in breder morfologisch perspectief Ernst Lofvers, -Waterdienst

Inhoud 1. Case: Vaarweg naar Ameland: dichtslibben Kikkertgat 2. Case: Vaarweg naar Terschelling: verzanding van het Schuitengat Aanleiding Oorzaken (morfologische ontwikkelingen)? Alternatieven? Vervolg? 3. Nabeschouwing: is Sand the Solution? 2 Verzanden in het baggeren?

Vaarweg naar Terschelling Vaarweg naar Ameland 3 Verzanden in het baggeren?

CASE Vaarweg naar Ameland 4 Verzanden in het baggeren?

Aanleiding Enorme toename baggerhoeveelheden + vragen politiek en omgeving over vastlopende veerboten: Baggerwerk Kikkertgat per jaar (en 3 jaars gemiddelde) Hoeveelheid (m3/jr) Hoeveelheid (m3/jr) 800.000 700.000 Baggerhoeveelheid (m3) 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 5 Verzanden in het baggeren?

Gevolg: Steeds meer effecten van storten op de natuur Steeds grotere kans op stremming Kans op stijgende kosten (duurdere baggercontracten) What s the Solution? Onderzoek naar oorzaken en alternatieven ter vermindering baggerbezwaar (Alkyon 2005 2008) 6 Verzanden in het baggeren?

Stukje geschiedenis Eigenlijk vreemde plek Zeer dicht bij kwelders (geulen normaal op ca 2 km afstand) Aanleglocatie Holwerd op rest van in 1871 aangelegde dam Voormalig wantij 1870 1970: oostwaartse verplaatsing wantij door sterke oostwaartse uitbreiding Ameland Dam naar Ameland lag al snel op verkeerde plek! Tot jaren 50: op tij varen, daarna huidige route gegraven (verbindingen tussen 3 geulen: Molengat, Kikkertgat, Dantziggat) Ging 40 jaar goed! (Steijn, 2007) 7 Verzanden in het baggeren?

1831 8 Verzanden in het baggeren?

12 Verzanden in het baggeren?

Morfologische ontwikkelingen Erosie en sedimentatie tussen 1989 en 2005 13 Verzanden in het baggeren?

Morfologische ontwikkelingen Ophoging omringende wad en kwelders sinds 1926 Verschuiving lokale wantijen komberging ca 55 % afgenomen (ten gunste Dantziggat) Omringende Wad kwelder 14 Verzanden in het baggeren?

Morfologische ontwikkelingen Uitbochting geulen: geul langer scheiding eb vloed, vloed kiest steeds meer andere route Sterke afname getijvolume (ca 60% bij steiger) 1989-1999 15 Verzanden in het baggeren?

Overall conclusie oorzaken Afname van geuldebiet door kleinere kom: sedimentatie kleinere afmetingen natuurlijke geul meer baggeren 16 Verzanden in het baggeren?

Wat verklaart nu de snel verhoogde sedimentatie? Ideale aanslibbingsomstandigheden ontstaan (vooral bij storm en mogelijk invloed veerboot) Geul loopt van achteren vol met sediment en wijkt over steeds grotere lengte af van natuurlijke profiel 17 Verzanden in het baggeren?

Zijn er alternatieven (studies Alkyon 2005/2008)? Randvoorwaarden o.a: 1. Binnen huidig beleid en wetgeving (PKB, NB-wet, etc.); 2. Handhaven huidige dienstregeling (bereikbaarheid) 3. Handhaven aanleglocatie bij Holwerd 4. Geschikt voor huidige veerboten (zeker tot ca. 2020); 5. Afgesproken vaarwegdimensies (b=50 m, d=nap-3,5 m); 6. Geschikte oplossing, voor komende 20 jaar 18 Verzanden in het baggeren?

Oplossingsrichtingen (to keep out sand) Vergroten komberging (door verlagen wadplaten of zelfs kwelder), al dan niet met vangdam Wijzigen geultracé: Afsnijden bochten, in één keer of geleidelijk Beheersing sedimentaanvoer: Stabiliseren geulwanden (bestorten of damwand) Kunstmatige verdiepingen/verbredingen (sturen van sedimentatie): Flauwer talud + geul verbreden Aanleg sedimentbuffers/bezinkbekkens (gebaggerde U-profiel is niet stabiel) meer baggerwerk, maar minder vaak Kwelderwerken: Meer sediment invangen door uitbreiding kwelderwerken? Tijdelijke oplossing Schelpdieren voor beter vasthouden sediment Verplaatsen of verlengen veerdam: kortere route of aantakken op stroomvoerende geul= minder baggerbezwaar 19 Verzanden in het baggeren?

Meest kansrijke solutions: Twee kansrijke alternatieven (naast nulalternatief) 1. Beperkte bochtafsnijding in huidig tracé 2. Enkele zachte ingrepen (efficiënter baggeren) a. sedimentbuffers (meer diepte en breedte) b. verbreding en flauwere taluds 20 Verzanden in het baggeren?

Effecten van alternatieven: Prognoses in 2008 (gemiddeld): In alle gevallen blijft onderhoudsbaggervolume hoog of wordt hoger Bochtafsnijding: meest gunstig (maar nog steeds hoog onderhoud) Verruiming: meer onderhoud, maar makkelijker en minder frequent Significante effecten op natuurwaarden niet uit te sluiten. (minder druk op natuurwaarde zal vergunningverleningsproces kunnen vereenvoudigen) 21 Verzanden in het baggeren?

Conclusies Voorlopig bieden alternatieven netto geen/te weinig winst (tegen morfologische onzekerheden (kosten) en ecologische risico s) Voorlopig huidige praktijk continueren: met iets meer overdiepte binnen toegestane marges: vaker en meer baggeren (marges zijn kleiner) Baggerbezwaar zal iets toenemen (meer overdiepte, lagere stroomsnelheid en dus meer bezinking) Minder hinder Wachten op mogelijk natuurlijke geulvorming, dan doorbaggeren? Of? 22 Verzanden in het baggeren?

Toekomst???? Ferwerd via Dantziggat: studie stagiair Ruime stabiele geul (beste optie) Kortere vaarafstand (1,5 km) Infrastructuur duur (3,4 km) + dwars door diepe kwelder voorlopig uitgesloten?? Andere schepen? Nadere studie in denktank Programma Rijke Waddenzee!! 23 Verzanden in het baggeren?

CASE: Schuitengat AANLEIDING: Bestuurlijke en politieke vragen 2009: Terschellinger vraag in 2 e kamer: weer door Schuitengat i.p.v Slenk? Verzoek Staatssecretaris: quick scan door RWS 24 Verzanden in het baggeren?

CASE: Schuitengat Terschellinger Gronden Jacobsruggen Engelschhoek Boomkensdiep V L I E S T R O O M Noordsvaarder Schuitengat Slenk Oosterom GROOTE PLAAT Noord Meep RICHEL West Meep 25 Verzanden in het baggeren?

Ontwikkelingen in vaarroute Vanaf 1988 door scheiden Vliestroom en Schuitengat: Veerboot via Boomkensdiep naar Vliestroom Zeer dynamisch gebied: eb- en vloedscharen, drempels, met zeker cyclisch gedrag 1991: doorgraving van Schuitengat naar Boomkensdiep 1992: doorgraving van Vliestroom naar Schuitengat Geul blijft niet liggen en loopt snel vol: zuidelijke verplaatsing van > 10 m/week door golven (storm) en te gering debiet Eind 1996: overschakeling naar de Slenk 26 Verzanden in het baggeren?

2010?! 34 Verzanden in het baggeren?

Baggergeschiedenis oude geul Schuitengat noord-zuid verbinding aanleg nieuwe geul Schuitengat Slenk Slenk op de wal gelost 1.000.000 900.000 Baggerhoeveelheid [m3] 800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Verbinding Vliestroom - Schuitengat Baggeren Slenk 35 Verzanden in het baggeren?

nellere alternatieve routes? Aanleg Onderhoud/j = 70% = 455.000 m3 = 320.000 m3 Aanleg = 750.000 m 3 Onderhoud/j = 30% = 240.000 m 3 2 Aanleg = 1.600.000 m 3 Onderhoud/j = 70% = 1.100.000 m 3 36 Verzanden in het baggeren?

Mag het wel? Baggeren mag alleen binnen randvoorwaarden: Derde Nota PKB-Waddenzee over vaargeulen: volgen natuurlijke morfologische ontwikkelingen Alleen onderhouden indien bereikbaarheid of veiligheid in geding zijn Omvang geënt op situatie 2006. In praktijk: geulen die van nature beste voldoen aan afmetingen: minste effecten op de natuur minste baggerinspanning (kosten) 37 Verzanden in het baggeren?

De alternatieven vergeleken ALTERNATIEVE ROUTES GEEN ROBUUST ALTERNATIEF: zeer dynamisch gebied met historie van sterke aanzanding (zie ook verderop) Vooralsnog sterk tegennatuurlijke ingreep: in strijd met PKB-Waddenzee (alternatieven ingrijpender dan huidige situatie) voorziene baggerinspanning te groot Gebied met onvoorspelbaar gedrag (vooral bij hardere wind) bereikbaarheid niet goed te garanderen lastig manoeuvreerbaar bij zeegang en dwarsstroom en oncomfortabel voor passagiers en jachtjesmensen MAAR: wat doet TOEKOMST? leren van historie (1796-heden) 38 Verzanden in het baggeren?

Vliestroom vrijwel tegen Vlieland Oriëntatie Vliestroom Noord-Zuid Schuitengat verbonden met Vliestroom 39 Verzanden in het baggeren?

Boomsgat verzandt Noordvaarder verheelt Vliestroom: sterke N-Z ligging, Ebdelta ver in zee 40 Verzanden in het baggeren?

Strandhaak Vlieland maximaal Daardoor relatief smalle keel zeegat Boomkensdiep = hoofdgeul Vliesloot oost-west 41 Verzanden in het baggeren?

Bouw Afsluitdijk in volle gang Versnelde kloksgewijze rotatie ebdelta Strandhaak Vlieland verdwenen Vliestroom roteert tegen klok 42 Verzanden in het baggeren?

Boomkensdiep verplaatst verder Verdere drempelvorming Schuitengat Omvang Slenk (bevaarbaar) neemt iets af 43 Verzanden in het baggeren?

2010 (concept) 47 Verzanden in het baggeren?

Verschil 2010-2004 Verschil 2010-2004 Nieuwe data! eerste indrukken: Hoge sedimentatie in ebdelta (Boomkensdiep in het nauw) Geulen onder Terschelling: relatief veel sedimentatie Noord Meep: verlegt noordwaarts Doorgaande uitbochting Vliestroom 48 Verzanden in het baggeren?

Historische ontwikkelingen: resumerend Afgelopen 200 jaar: Uitbouw Vlieland - Richel Vliestroom naar Terschelling Vliestroom draait van N-Z naar NW-ZO: buitenbocht bij Schuitengat (versneld door Afsluitdijk?) Sterk ophogende + kustwaarts schuivende buitendelta Schuitengat - altijd verbonden met Vliestroom begin 90 afgesloten Boomsgat verdwenen, straks ook Boomkensdiep? Boomkensdiep/Schuitengat bochten uit, maar nieuwe geul nabij Noordvaarder mogelijk weer verzanding buitenbocht en weer groei bank tussen Vliestroom en Schuitengat! Ook opmerkelijk: Relatief veel sedimentatie in geulen van komgebied Terschelling Noord Meep verlegt noordwaarts 49 Verzanden in het baggeren?

Opname 10 juli 2010 V L I E S T R O O M 50 Verzanden in het baggeren?

Opname 10 juli 2010 V L I E S T R O O M 51 Verzanden in het baggeren?

Opname 10 juli 2010 52 Verzanden in het baggeren?

Opname 1 juni 2009 Schuitengat Slenk V L I E S T R O O M 53 Verzanden in het baggeren?

Opname 1 juni 2009 V L I E S T R O O M Schuitengat 54 Verzanden in het baggeren? Slenk

Opname 4 september 2010 55 Verzanden in het baggeren?

Conclusies Voorlopig geen realistische alternatieven (want geen natuurlijke ontwikkeling voor alternatieve vaargeul) Op langere termijn: Bij verdere verzanding Boomkensdiep: òf doorbraak tussen Schuitengat-Vliestroom (water zoekt weg) òf (verdere) verzanding Schuitengat en dominantere Meep Afhankelijk van strijd tussen golven en getij (debieten) RWS gaat consequenties onderzoeken 56 Verzanden in het baggeren?

What are the Solutions? Niet verzanden in het baggeren!! Zoveel mogelijk gebruik maken van natuurlijke dynamiek (aanpassen aan de aanwezige geulen) Overal achterin Wadden steeds grotere problemen: denk aan andere oplossingen! Anticipeer! Doe juiste investeringen! Nabij zeegaten: dynamiek blijven volgen anders duur en onverantwoord Zeespiegelstijging is een zegen voor de vaart! Sand is not (always) the Solution! (voor vaargeulen) 57 Verzanden in het baggeren?

Beetje eigenbelang (waar is de geul? Leijbucht, 2010) 58 Verzanden in het baggeren?