HANDLEIDING LEWENSORIËNTERING GRAAD 10 n Publikasie van Impak Onderwysdiens (Edms) Bpk Kopiereg voorbehou. Afgesien van enige billike gebruik vir die doel van navorsing, kritiek of resensie soos toegelaat onder die Kopieregwet, mag geen gedeelte van hierdie boek gereproduseer of versend word in enige vorm of op enige manier, elektronies of meganies, insluitend fotokopiëring en opname, sonder skriftelike toestemming van Impak Onderwysdiens (Edms) Bpk nie. Samesteller Dr D Strydom Ë1510-A-LIO-SG01µ Î
INHOUDSOPGAWE VOORWOORD 5 EENHEID 1 1. INLEIDING 8 2. SELFBEELD 8 2.1 DIE RAAISEL IN DIE SPIEËL 8 2.2 DIE INTERAFHANKLIKE FASETTE VAN DIE SELFBEELD 12 2.2.1 Die fisieke selfbeeld 13 2.2.2 Die ideale selfbeeld 15 2.2.3 Die sosiale selfbeeld 17 2.2.4 Die akademiese selfbeeld 19 2.2.5 Die emosionele selfbeeld 20 2.3 KENMERKE VAN N PERSOON MET N POSITIEWE SELFBEELD 21 2.4 VOORDELE VAN N POSITIEWE SELFBEELD 23 2.5 SIMPTOME VAN N SWAK SELFBEELD 24 2.6 VERGIFNIS EN SELFBEELD 27 2.7 DIE SLEUTEL TOT DIE OPBOU VAN DIE SELFBEELD 28 2.8 SELFBEELD, SELFRESPEK EN RESPEK VIR ANDER 30 2.8.1 Respek en erkenning vir uniekheid en verskille 31 3. VERANDERENDE LEWENSROLLE EN DIE IMPAK DAARVAN OP VERHOUDINGS 33 4. DIE ADOLESSENSIEFASE, ROLINLEWING EN DIE IMPAK DAARVAN OP VERHOUDINGS 36 4.1 EMOSIES EN VERHOUDINGS 37 4.2 SOSIALE VERANDERING EN VERHOUDINGS 39 4.2.1 Verhouding met ouers 41 4.2.2 Generasiegaping 42 4.2.3 Adolessente se emansipasie van die gesin 42 4.2.4 Die invloed van die portuurgroep 43 4.2.5 Die adolessent en groepsdruk 44 4.2.6 Die adolessent se liefdesverhoudings 46 4.2.7 Uitgaan en tienerseks 46 4.2.8 Tienerswangerskap 47 5. TRADISIONELE MAGSVERHOUDINGS 48 6. DISKRIMINASIE 49 7. SAMEVATTING 52 Impak Onderwysdiens (Edms) Bpk 1
EENHEID 2 1. INLEIDING 54 2. IDENTIFISERING VAN OMGEWINGS- EN MAATSKAPLIKE KWESSIES 54 3. DIE INTERVERWIKKELDE AARD VAN DIE MENS, SY OMGEWING- EN SY MAATSKAPLIKE VERANTWOORDELIKHEID 55 4. JY EN JOU BESKAWINGSMONDIGHEID 57 4.1 JY EN JOU OMGEWING 57 4.2 JY EN JOU MEDEMENS 58 4.3 JY EN JY 59 5. DEMOKRASIE 59 5.1 KENMERKE VAN N MODERNE DEMOKRASIE 60 5.2 VERKIESINGS 60 6. PADVEILIGHEID 61 6.1 DIE PADGEBRUIKER SE INGESTELDHEID 62 6.1.1 Verantwoordelikheid 62 6.1.2 Konsentrasie 62 6.1.3 Geduld 63 6.1.4 Selfvertroue 63 6.2 DEFENSIEF BESTUUR 63 6.3 DIE PADWAARDIGHEID VAN DIE VOERTUIG 65 6.3.1 Bande 65 6.3.2 Remme 65 6.3.3 Ligte 66 6.3.4 Spieëls 66 6.4 JY EN JOU BESTUURDERSLISENSIE 66 6.5 DIE VERMOEIDHEIDSFAKTOR, ALKOHOL EN JOU BESTUURSVERMOË 67 7. SAMEVATTING 68 EENHEID 3 1. INLEIDING 70 2. BALANS IN DIE LEWE DIE WELSYNSWIEL 70 2.1 FISIEKE WELSYN 70 2.2 EMOSIONELE WELSYN 71 2.3 SOSIALE WELSYN 71 2.4 INTELLEKTUELE WELSYN 71 3. GEBALANSEERDHEIDSTOETS 72 4. WEBWERWE EN GESONDHEID 73 5. DIE HEILSAME VERRIMPELINGSEFFEK EN TERAPEUTIESE WAARDE VAN FISIEKE OEFENING 73 5.1 VERMINDERDE ANGS EN STRES 73 Impak Onderwysdiens (Edms) Bpk 2
5.2 MEDIESE VOORDELE 73 5.3 FISIEKE OEFENING EN PERSOONLIKHEID 74 5.4 DENKE EN BREINFUNKSIONERING 74 6. SPORT VERSUS ONTSPANNING 75 7. DIE ROL VAN SPORT EN ONTSPANNING IN DIE HUIGESIN 76 8. DIE VERBAND TUSSEN LIGGAAM EN GEES 77 9. KOMPONENTE VAN FIKSHEID 80 9.1. KARDIOVASKULÊRE FIKSHEID 81 9.2 SPIERKRAG 81 9.3 SPOED 81 9.4 SPIERUITHOUVERMOË 82 9.5 SOEPELHEID 82 10. DIE NOODSAAKLIKHEID VAN SPORTBEOEFENING 82 11 WANPRAKTYKE IN SPORT 84 11.1 SUBJEKTIEWE SKEIDSREGTERS 84 11.2 KOOP VAN SPORTSTERRE 85 11.3 WEDSTRYDKNOEIERY 85 11.4 GEBRUIK VAN VERBODE STIMULANTE 87 12 SAMEVATTING 89 EENHEID 4 1. INLEIDING 92 2. DIE PROFIEL VAN N GEBALANSEERDE TIENER 92 3. KONSENTRASIE 93 4. SNELLEESVAADIGHEDE 96 5. STUDIETEGNIEKE 98 5.1 BREINKAARTE 98 5.2 DIE GEBRUIK VAN KLEUR 99 5.3 DIE NOMMER-ASSOSIASIESPEL 100 6. JOU LOOPBAAN EN LOOPBAANKATEGORIEË 101 6.1 REALISTIES 102 6.2 KUNSSINNIG 102 6.3 ONDERSOEKEND 103 6.4 KONVENSIONEEL 104 6.5 SOSIAAL 104 6.6 ONDERNEMEND 105 7. UNIVERSITEITE 106 8. SOSIO-EKONOMIESE FAKTORE BY LOOPBAAN- EN STUDIEKEUSE 107 9. BELASTING 108 9.1 INKOMSTEBELASTING 109 9.2 BELASTING OP TOEGEVOEGDE WAARDE 109 10. SAMEVATTING 111 Impak Onderwysdiens (Edms) Bpk 3
Eenheid 1 EENHEID 1 Impak Onderwysdiens (Edms) Bpk 7
Eenheid 1 1. INLEIDING Jy is nou in die ontwikkelingsfase van jou lewe waar jy aktief besig is met die vestiging van n eie karakteristieke persoonlikheid as onderbou van n eie identiteit. Die opbou van n positiewe selfbeeld en die ontwikkeling van gesonde lewensvaardighede raak belangrike legkaartblokkies in die skep van n positiewe identiteit. Die opbou en ontwikkeling van n positiewe selfbeeld kom eerste onder bespreking. In die fase waarin jy jouself nou bevind, kan die lewenswaters soms maar stormagtig word. Verhoudings kan veral maklik verbrokel en is dit nodig om die adolessente en sy verhoudings onder die vergrootglas te plaas. 2. SELFBEELD 2.1 DIE RAAISEL IN DIE SPIEËL? Die tienertydperk is sekerlik die opwindendste fase in die bestaan van jou lewe. Dit is die tyd waarin die deersnee tiener sy/haar tog op pad na volwassenheid toe met mening aanpak. Die strewe om self dinge te ervaar en om onafhanklikheid teenoor die wêreld te verklaar, raak intens. Ja, om die naelstring met die ouers finaal te knip (behalwe as dit by beursiesake kom), is nie meer onderhandelbaar nie. Daar kan gesê word dat die tiener algaande van die gesin emansipeer. Tog is hierdie fase so n brose fase. Daar is ernstige soeke na die sin van die lewe en baie vrae word oor die lewe gevra. Sekerlik een van die grootste krisisse waarmee die tiener mee te doen kry, is die soeke na die self die vraag oor wie die persoon in die spieël werklik is, sy/haar sin en doel in die lewe. Impak Onderwysdiens (Edms) Bpk 8
Eenheid 1 Verskillende ingrypende veranderinge vind tydens adolessensie plaas wat die tiener dwing om sy/haar posisie in die lewe te heroorweeg. Die fisiologiese, kognitiewe en sosiale ontwikkeling van die tiener is slegs enkele faktore wat die tiener dwing tot die bepaling van sy/haar eie identiteit. Die snelle veranderinge gedurende die adolessensiefase konfronteer die adolessent voortdurend met die vraag: Wie is ek? Die selfbeeld is nooit staties nie, maar beweeg voortdurend tussen twee pole, naamlik positief en negatief. Die een oomblik voel jy on top of the world, en die volgende oomblik voel jy in jou menswees maar platgeslaan. Die selfbeeld is dinamies en verander dwarsdeur die lewe. Die mens spandeer in die algemeen n groot deel van sy lewe opsoek na die ware self. Dit is n deurlopende en lewenslange versugting om die self te deurgrond in terme van wie jy is, wat jy uit die lewe wil hê en waarheen jy op pad is. Wanneer n mens nie die antwoorde op hierdie vrae het nie, het dit dikwels n gevoel van leegheid en isolasie tot gevolg. Die opbou van n positiewe selfbeeld kan sekerlik as die belangrikste ontwikkelingstaak in die tienerfase beskou word. Hierdie uitdaging is des te meer groot omdat die tiener algaande meer en meer bewus word van tekortkominge en gebreke in sy lewe. Wat die opbou van die tiener se selfbeeld n nog groter uitdaging maak, is die feit dat hulle gedurigdeur besig is om hulself te vergelyk met ander tieners in hul leefwêreld. Hoe sterk of swak n tiener se selfbeeld is, het natuurlik verreikende implikasies vir interpersoonlike verhoudings n aspek wat ook in hierdie eenheid behandel word. Die aard van die tiener se selfbeeld wat in die tienerfase opgebou word, het natuurlik ook verreikende implikasies vir die aard van die selfbeeld in die volwasse lewe. Impak Onderwysdiens (Edms) Bpk 9