FASILITEERDERSGIDS LEWENSORIËNTERING GRAAD 12

Transcriptie

1 FASILITEERDERSGIDS LEWENSORIËNTERING GRAAD 12 Kopiereg 2016 Impak Onderwysdiens (Edms.) Bpk. Afgesien van enige billike gebruik vir die doel van navorsing, kritiek of resensie soos toegelaat onder die Wet op Outeursreg, mag geen gedeelte van hierdie boek in enige vorm of op enige manier elektronies of meganies, insluitend fotokopiëring, bandopname, of enige inligtingstoring en herwinningstelsel, gereproduseer of versend word sonder die uitgewer se skriftelike toestemming nie. Aangepas vir KABV Samestellers Dr. Mariëtte Koen Prof. Rita Niemann

2 INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE...6 INLEIDING...7 ROOSTER EN TYDSBESTUUR...8 VOORGESTELDE BYKOMENDE LEESWERK...9 HULPBRONVEREISTES...9 TYDSTOEDELING...9 OPSOMMING VAN FORMELE EVALUERINGSAKTIWITEITE STUDIEWENKE EN -METODES...11 AANBEVOLE JAARPLAN Selfontwikkeling: Begrip en hantering van stres Les 1: Stres Onderwerp 1.1 Stres...16 Les Onderwerp 1.2: Liggaamlike Opvoeding: n Gebalanseerde lewenstyl...21 Aktiwiteit Les 3: Los die uitdaging op Aktiwiteit Les 4: Reflekteer en pas toe Selfontwikkeling: Verhoudings Les 1: Verhoudings Onderwerp 2.1 Verhoudings en kommunikasie...26 Aktiwiteit Les Onderwerp 2.2 Liggaamsopvoeding: Veiligheidsmaatreëls vir fisiese fiksheid...29 Aktiwiteit Aktiwiteit Les 3: Los die uitdaging op Aktiwiteit Aktiwiteit Les 4: Reflekteer en pas toe Selfontwikkeling: Kommunikasie Les 1: Kommunikasie Onderwerp 3.1 Kommunikasie...37 Aktiwiteit Les Onderwerp 3.2: Liggaamsopvoeding: Deelname aan programme vir persoonlike fiksheid en gesondheid...40 Les 3: Los die uitdaging op Les 4: Reflekteer en pas toe Impak

3 Selfontwikkeling: Konflik en konflikhantering Les 1: Konflik en konflikbestuur Onderwerp 4.1 Konflik en konflikbestuur...43 Aktiwiteit Aktiwiteit Les Onderwerp 4.2: Liggaamlike Opvoeding...49 Les 3: Los die uitdaging op Aktiwiteit Les 4: Reflekteer en pas toe Studievaardighede Les 1: Studievaardighede en voorbereiding vir die eksamen Onderwerp 5.1 Studievaardighede en voorbereiding vir die eksamen...52 Les Onderwerp 5.2 Liggaamlike Opvoeding...54 Les 3: Los die uitdaging op Aktiwiteit Les 4: Reflekteer en pas toe Aktiwiteit Verandering en oorgang Les 1: Oorgang van skool na naskool en die arbeidsmark Onderwerp 6.1 Verander van skool na naskool, en hantering van verandering...58 Onderwerp 6.2 Die arbeidsmark: Die waarde van werk...60 Aktiwiteit Les Onderwerp 6.3 Liggaamlike Opvoeding...62 Les 3: Los die uitdaging op Aktiwiteit Les 4: Reflekteer en pas toe Aktiwiteit Projek Les 1, 3 en Onderwerp 7.1 Projek...66 Les Onderwerp 7.2 Liggaamlike Opvoeding: Inheemse speletjies van Suid-Afrika...66 Aktiwiteit Loopbane en loopbaankeuses Les 1: Loopbane en loopbaankeuses Onderwerp 8.1 Loopbane en loopbaankeuses...68 Aktiwiteit Les Onderwerp 8.2 Liggaamlike Opvoeding...74 Les 3: Los die uitdaging op Aktiwiteit Les 4: Reflekteer en pas toe Impak 4

4 Demokrasie en menseregte Les 1: Verantwoordelike burgerskap en menseregte Onderwerp 9.1: Verantwoordelike burgerskap en menseregte...80 Aktiwiteit Aktiwiteit Les Onderwerp 9.2 Die rol van die media in n demokratiese bestel...85 Aktiwiteit Aktiwiteit Les 3: Los die uitdaging op Aktiwiteit Les 4: Reflekteer en pas toe Aktiwiteit Sosiale en omgewingsverantwoordelikheid Les 1: Verantwoordelikheid teenoor die samelewing en die omgewing Onderwerp 10.1 Verantwoordelikheid teenoor die samelewing en die omgewing.95 Les Onderwerp 10.2 Formuleer n persoonlike missie- en visieverklaring vir die lewe.95 Les Onderwerp 10.3 Liggaamlike opvoeding...99 Les 4: Oplossing, toepassing en hersiening Aktiwiteit Selfontwikkeling in die samelewing Les 1: Fisiese, persoonlike, sosiale en omgewingstoestande Onderwerp 11.1 Fisiese, persoonlike, sosiale en omgewingstoestande Les Onderwerp 11.2 Liggaamlike Opvoeding Les 3: Los die uitdaging op Les 4: Reflekteer en pas toe VERWYSINGS Impak

5 1 Selfontwikkeling: Begrip en hantering van stres Les 1: Stres Dié eenheid fokus op die begrip en hantering van stres as n belangrike element van selfontwikkeling, n onderwerp wat ons sedert graad 10 bespreek. Selfontwikkeling behels die strewe na en bemeestering van vaardighede wat individue kan help om die beste te doen met dit wat hulle het. Dit gaan oor die vervulling van ons volle potensiaal as mens. Stres het n integrale deel van ons alledaagse lewens geword. Die moderne lewe is vol uitdagings, eise, rompslomp en sperdatums wat ons nie altyd kan vermy nie. Die manier waarop ons stres hanteer, het n invloed op ons liggame en siele. Gevolglik moet ons onsself beskerm deur die simptome van stres te herken en stappe te neem om die newe-effekte te verminder. Fisiese aktiwiteite kan ook help om n positiewe lewenstyl te handhaaf, en fisiese beweging en geestesgesondheid te bevorder. Dit versterk ook die immuunstelsel, vertraag die verouderingsproses en help om stres te verlig. Die vermoë om stres doeltreffend te bestuur, is uiters belangrik vir beide persoonlike en professionele sukses. Die doel van die eenheid is dus om jou toe te rus met kennis, waardes, vaardighede en aktiwiteite om stresvolle situasies en uitdagings in die lewe te herken en te hanteer, om te floreer in die lewe en die wêreld daarbuite. LEERDERS MOET DIE UITDAGING KONFRONTEER: Wat kan ek doen om my eie stresvlakke te verlig? Dit is noodsaaklik om te verstaan dat hierdie uitdaging teen die einde van die eenheid opgelos moet wees. LEERUITKOMSTE Nadat leerders hierdie eenheid voltooi het, moet hulle in staat wees om die volgende te kan doen: die konsep van stres verduidelik; verskillende reaksies tot stres identifiseer; die algemene oorsake van stres in jou lewe ontleed; kritiese ondersoek van maniere om stres in die daaglikse lewe te hanteer; die belangrikheid van fisiese aktiwiteite bespreek asook die waarde wat dit het vir n mens se lewe en die verligting van stres; oefeninge wat stres teenwerk, identifiseer; bespreek waarom sekere aktiwiteite veral waardevol is in die verligting van stres. 15 Impak

6 Eenheid 1 Fasiliteerdersgids DEFINEER (Leerders moet die volgende begrippe verstaan) Angs: Bekommernis, senuweeagtigheid of ongemak. Eustres: Die term eustres verwys na twee konsepte. Die voorvoegsel eu- is afgelei van die Griekse woord wat beteken goed of wel. Wanneer dit aan die woord stres gekoppel word, beteken dit letterlik goeie stres. Hanteringsmeganismes: Enige doelbewuste of onbewuste poging wat n individu in staat stel om by omstandighede aan te pas om balans te vind. Nood: Die term verwys na uiterste angs, hartseer of pyn. Stres: Stres is n reaksie tot n stimulus wat die fisiese of geestelike ewewig versteur. Stresbestuursplan: Fisiese en/of emosionele reaksies wat die liggaam help om stres te verwerk. Stressor: n Stressor is n prikkel of stimulus wat stres veroorsaak, byvoorbeeld geraas, n voortsnellende motor, die skryf van n toets, of om vir die eerste keer uit te gaan met iemand wat jy nog nie voorheen ontmoet het nie (toe-oë-afspraak). Stresvlakke: Die erns van geestelike of fisiese stres as gevolg van faktore wat die ewewig van n persoon omverwerp. Stresweerstand: Stresverdraagsaamheid is die vermoë om te ontspan en te kalmeer ondanks probleme. Terapie: Deskundige ingrypings om n persoon te verander, of om die effek van n negatiewe toestand of ondervinding om te keer. Veg-en-vlug-reaksie: Wanneer jy bedreig voel, vind n chemiese reaksie in die liggaam plaas wat jou in staat stel om op n manier te reageer wat besering voorkom. Onderwerp 1.1 Stres Leerders moet die probleemvrae oplos: Wat is die hoofoorsake van stres in my lewe? Watter uitwerking het stres op my? Hoe gespanne is ek? Wat kan ek doen om my stres te bestuur? Inleiding Die fokus hierdie les is om die verskillende oorsake van stres en die invloed wat dit op ons welsyn het, te herken; en om die verskillende maniere te ondersoek om stres te hanteer. Spreek die volgende sake aan: Konseptualisering van stres Die invloed van stres op die liggaam Vlakke van stres Bestuur stres Impak 16

7 Eenheid 1 (Die dele gemerk Vir die nuuskieriges is opsioneel, maar kan n waardevolle bydrae tot die bemeestering van die onderwerp lewer.) VIR DIE NUUSKIERIGES Mense van alle vlakke van die samelewing gebruik stres om beter te presteer. Atlete ervaar tipies hoë vlakke van stres voor n wedren. Goeie atlete leer om die veg-en-vlug-reaksie te gebruik om beter as hulle teenstanders te presteer. Sakelui voel baie keer gespanne weens werksdruk, maar baie beweer dit laat hulle harder werk en dryf hulle om beter te presteer. Kunstenaars (musikante, dansers) ervaar ook hoë vlakke van stres, maar gebruik dit dikwels om beter te presteer. Kandidate voel ook baie keer gespanne oor hulle akademiese prestasie. Dit kan dramaties verhoog voor n toets, maar stres kan n belangrike rol speel in die voorbereiding van n toets. Kan jy aan nog voorbeelde dink waar mense stres op n positiewe manier gebruik het? Kan jy dink aan n voorval waar jy baie gespanne gevoel het voor die tyd, maar waar die energie as gevolg van die stres jou beter laat presteer het? Dink hoe stres jou laat voel, en hoe jy tog positief kan reageer met betrekking tot dié gevoelens. Vlakke van stres Voordat jy iets oor stres in jou lewe kan doen, moet jy eers die vlakke van stres in jou lewe bepaal en verstaan. Daar is verskeie metodologieë wat jy kan gebruik om dit te doen. Hierdie metodologieë strek van die hoogs-gespesialiseerde dikwels onder leiding van n opgeleide professionele persoon soos n dokter of n sielkundige tot die mees eenvoudigste, wat jy self kan doen. Een so n metodologie is ontwikkel deur Didato (2003:182, 183). Dit behels n toets met twaalf vrae, elk met n verklaring wat as Waar of Onwaar beantwoord kan word. Om uit te vind of jy gespanne is, beantwoord die volgende vrae: Vraag Antwoord 1. Ek is n ligte slaper. Waar Onwaar 2. Ek is geneig tot n sterk persoonlikheid. Waar Onwaar 3. Ek glo ek is meer buierig as die gemiddelde persoon. Waar Onwaar 4. Ek is dikwels uitgeput. Waar Onwaar 5. Ek reageer dikwels met woede. Waar Onwaar 6. Ek is geneig om die aantal aktiwiteite te vermeerder wanneer ek Waar Onwaar onder druk is. 7. Ek is meer perfeksionisties as die meeste van my vriende. Waar Onwaar 8. Ek steur my gewoonlik nie veel aan my gesondheid nie. Waar Onwaar 9. Ek eet meer as gewoonlik wanneer ek gespanne is. Waar Onwaar 10. Ek voel soms naar. Waar Onwaar 17 Impak