INHOUD 1 Terreinverkenning informatie- en documentbeheer 1.1 Bibliotheken en documentatiecentra 1 1.1.1 Visie en missie... 1 1.1.2 Soorten bibliotheken en documentatiecentra... 4 1.1.2.1 Bibliotheken volgens organisatietype... 5 1.1.2.2 Bibliotheken volgens collectieniveau... 10 1.2 Relatie met knowledgemanagement en met archiefbeheer 1 1.2.1 Van informatiebeheer naar kennisbeheer: hoe kan de informatiespecialist deze uitdaging aangaan?... 1 1.2.1.1 Inleiding... 1 1.2.1.2 Kennisbeheer: gebakken lucht of een krachtige hefboom om de resultaten van een organisatie te verbeteren?... 1 1.2.1.3 Wat is het verschil tussen kennis- en informatiebeheer?... 3 1.2.1.4 Kennisbeheer: een nieuwe uitdaging voor de informatiespecialist... 22 1.2.1.5 Besluit... 26 1.2.1.6 Literatuurlijst... 27 1.2.2 Een praktische checklist voor de implementatie van kennismanagement... 28 1.2.2.1 Om even kort te recapituleren: wat is kennismanagement of kennisbeheer?... 28 1.2.2.2 Waarom moeten we dit nu doen?... 29 1.2.2.3 Hoe?... 30 1.2.2.4 De organisatie... 30 1.2.2.5 Tot slot... 38 1.2.3 Archieven en bibliotheken: twee werelden... 39 1.2.3.1 Inleiding... 39 1.2.3.2 Onderscheiden uitgangspunten... 40 1.2.3.3 Het landschap van archieven... 43 1.2.3.4 Archieven ordenen en beschrijven... 47 1.2.3.5 Archieven raadplegen... 51 Afl. 19, september 2011 Wegwijzer Inhoud / 1
1.2.3.6 Archieven bewaren... 53 1.2.3.7 Literatuurlijst... 55 1.3 Het concept informatie 1 1.3.1 Informatie in onze wereld... 1 1.3.2 Enkele bizarre eigenschappen van informatie...1 1.3.3 Vormen van informatiebronnen... 2 1.3.4 De stroom van documentaire informatie... 2 1.3.5 Types van informatiebronnen... 2 1.3.6 Retrospectief zoeken versus attendering... 3 1.3.7 Eindgebruikers versus informatiemakelaars... 3 1.3.8 Vergelijking van publicatiemedia... 4 1.3.9 Fundamentele hinderpalen bij het vinden van informatie... 4 1.3.10 Basismethodes om informatie op te sporen en te vinden: grasduinen en zoeken... 5 2 Beleid 2.1 Wetgeving 1 2.1.1 Auteurswetgeving... 1 2.1.1.1 Inleiding... 1 2.1.1.2 Wat is een auteursrechtelijk beschermd werk?... 2 2.1.1.3 Wie verkrijgt het auteursrecht?... 12 2.1.1.4 De morele rechten van de auteur... 16 2.1.1.5 De economische rechten van de auteur... 18 2.1.1.6 De uitzonderingen op de economische rechten van de auteur... 26 2.1.1.7 De naburige rechten... 38 2.1.1.8 De beheersvennootschappen... 40 2.1.1.9 Sancties op inbreuken op het auteursrecht en de naburige rechten... 42 2.1.2 Privacy in openbare bibliotheken: Stand van zaken... 47 2.1.2.1 Inleiding... 47 2.1.2.2 Beroepsethieken wetgeving... 47 2.1.2.3 Situatie in Nederland en België... 49 2.1.2.4 Onderzoek... 51 2.1.2.5 Conclusie... 56 2.1.2.6 Bibliografie... 56 2.1.3 Privacy in openbare bibliotheken: praktische richtlijnen*... 57 Wegwijzer Inhoud / 2 Afl. 19, september 2011
2.1.4 Formele motiveringsverplichting en openbaarheid van bestuur... 58 2.1.4.1 De toepassing van de Wet van 29 juli 1991 betreffende de uitdrukkelijke motivering van de bestuurshandelingen... 58 2.1.4.2 De toepassing van de openbaarheidsregelgeving... 62 2.1.4.3 Selecte bibliografie... 84 2.1.5 Decreet lokaal cultuurbeleid*... 85 2.1.6 Erfgoeddecreet*... 85 2.2 Algemeen beleid 1 2.2.1 Algemeen beleid en management... 1 2.2.1.1 Management een hype?... 1 2.2.1.2 Hedendaags managementdenken... 2 2.2.1.3 Pragmatische benadering... 3 2.2.1.4 Bibliotheeksector grotendeels overtuigd... 4 2.2.2 Vaststellen van informatiebehoeften... 20 2.2.2.1 Projectdefinitie... 20 2.2.2.2 Promotie... 21 2.2.2.3 Gegevens verzamelen... 21 2.2.2.4 Gegevens analyseren, samenvatten en rapporteren... 26 2.2.2.5 Geraadpleegde literatuur... 27 2.2.3 Checklist informatiebehoeften*... 28 2.2.4 Workflow management*... 28 2.2.5 Werken aan de groene bibliotheek... 28 2.2.5.1 Inleiding... 28 2.2.5.2 Waarom worden bibliotheken groen?... 28 2.2.5.3 Hoe worden bibliotheken groen?... 29 2.2.5.4 Referenties... 31 2.2.6 Duurzaam bouwen als katalysator voor een nieuwe preventieve conservatie... 32 2.2.6.1 Duurzame ontwikkeling... 32 2.2.6.2 Duurzaam bouwen in de praktijk... 35 2.2.6.3 Referenties... 40 2.3 Financieel beheer* 1 2.3.1 Financieel beheer*... 1 2.3.2 Verzekering (gebouw en collectie)*... 1 2.4 Personeelsbeleid 1 2.4.1 Competentieprofielen en competentiemanagement... 1 2.4.1.1 Inleiding... 1 2.4.1.2 Omvang en evolutie van de tewerkstelling... 2 2.4.1.3 Vergrijzing van het personeel... 3 2.4.1.4 Opleiding... 4 2.4.1.5 Evolutie van het takenpakket... 4 2.4.1.6 Competentiemanagement in BAD-diensten... 5 Afl. 19, september 2011 Wegwijzer Inhoud / 3
2.4.1.7 What s in a name?... 7 2.4.1.8 In hoeverre wordt competentiemanagement toegepast in BAD?... 9 2.4.1.9 Wat betekent competentiemanagement voor het HR-beleid?... 10 2.4.1.10 Selectiecriteria personeel... 11 2.4.1.11 Besluit... 12 2.4.1.12 Bibliografie... 13 2.4.2 Beroepscompetentieprofielen*... 15 2.4.3 Deontologie*... 15 2.5 Communicatiebeleid 1 2.5.1 Marketing en communicatie*... 1 2.5.2 Toegankelijke teksten maken*... 1 2.5.3 Schrijven voor het web / toegankelijkheid websites*... 1 2.6 Gebouw 1 2.6.1 Bibliotheken, toegankelijk voor iedereen!... 1 2.6.1.1 Wat is een toegankelijke omgeving? De ketting van toegankelijkheid... 2 2.6.1.2 Basisprincipes... 4 2.6.1.3 Advisering... 8 2.6.1.4 Toegankelijkheid, een evidentie?...9 2.6.2 Meubilair en inrichting*... 10 2.6.3 Calamiteitenplan, veiligheid, beveiliging*... 10 2.6.4 Verhuis*... 10 2.7 Bibliotheekautomatisering 1 Inleiding... 1 2.7.1 Probleemstelling...1 2.7.1.1 Eerste vorm van automatisering... 1 2.7.1.2 De bestaande automatisering volstaat niet meer... 2 2.7.2 Wat is goede bibliotheeksoftware?...3 2.7.2.1 Web-based... 3 2.7.2.2 Een interface met moderne webfaciliteiten... 4 2.7.2.3 Integratie met andere documentaire bestanden...4 2.7.2.4 Integratie met andere belangrijke softwareplatforms... 4 2.7.3 Enkele misverstanden... 5 2.7.3.1 Misverstand 1: Je hebt per se een geïntegreerd bibliotheekpakket nodig... 5 2.7.3.2 Misverstand 2: Je installeert altijd software wanneer je een bibliotheek automatiseert... 5 2.7.3.3 Misverstand 3: Er zijn slechts enkele pakketten waaruit gekozen moet worden... 6 2.7.4 Soorten software in bibliotheken... 6 Wegwijzer Inhoud / 4 Afl. 19, september 2011
2.7.5 Soorten software om documentaire informatie te beheren... 7 2.7.5.1 Geïntegreerde bibliotheekpakketten... 7 2.7.5.2 Textretrievalsoftware... 9 2.7.5.3 Bibliografische pakketten... 9 2.7.5.4 Thesaurussoftware... 10 2.7.5.5 Documentarchiveringssoftware... 10 2.7.5.6 Conversiesoftware... 11 2.7.6 Opensourcesoftware en gratis pakketten... 11 2.7.6.1 Opensourcesoftware (OSS)... 12 2.7.6.2 Vrije en gratis bibliotheekpakketten... 12 2.7.7 Normen en standaarden... 14 2.7.7.1 Waarom normen en standaarden?... 14 2.7.7.2 Twee voorbeelden... 15 2.7.8 Keuzecriteria... 18 2.7.9 Overzichten en evaluaties van pakketten... 19 2.7.10 Bibliografie... 20 3 Processen 3.1 Collectiemanagement 1 3.1.1 Collectiemanagement... 1 3.1.1.1 Uitgangspunten en criteria... 1 3.1.1.2 Aanbodgericht, vraaggericht, vraaggestuurd... 2 3.1.1.3 Collectie of connectie... 4 3.1.1.4 Collectieprofielen en collectieontwikkelingsplannen... 5 3.1.1.5 Verantwoordelijkheden bij het collectiemanagement... 7 3.1.1.6 Budgetteren... 7 3.1.1.7 Technische en administratieve procedures... 8 3.1.1.8 Acquisitiemethodes... 9 3.1.1.9 Collectie-evaluatie... 12 3.1.1.10 Bewaren en afvoeren... 16 3.1.1.11 Bibliografie en verder lezen... 17 3.1.1.12 Case: een uitgewerkt collectiebeleidsplan... 19 3.1.2 Tijdschriftenadministratie... 20 3.1.2.1 Inleiding... 20 3.1.2.2 Opsporing, selectie en verwerving van het aanbod... 22 3.1.2.3 Beschikbaarstelling: ontsluiting en abonnementsopvolging... 28 3.1.2.4 Collectieverzorging: preservatie en conservatie... 42 3.1.2.5 Collectie-evaluatie van tijdschriften en kranten... 46 Afl. 19, september 2011 Wegwijzer Inhoud / 5
3.1.2.6 Tot slot... 48 3.1.2.7 Bibliografie en dankwoord... 48 3.1.3 Het beheer van elektronische tijdschriften... 50 3.1.3.1 Inleiding... 50 3.1.3.2 Aanschaffen van elektronische tijdschriften... 51 3.1.3.3 Beschikbaarstelling en beheer van toegangen... 53 3.1.3.4 ERM-systemen... 55 3.1.3.5 Statistieken en evaluatie van het gebruik... 56 3.1.3.6 Besluit... 57 3.1.4 Open Access*... 58 3.1.5 Digitaliseren*... 58 3.1.6 Digitaal archiveren en digitale duurzaamheid... 59 3.1.6.1 Inleiding... 59 3.1.6.2 Een risicovol reconstructieproces... 60 3.1.6.3 Digitale objecten... 62 3.1.6.4 Digitale documenten... 65 3.1.6.5 Digitale archiefdocumenten... 71 3.1.6.6 Besluit... 73 3.1.7 Digitaal aanbieden*... 74 3.2 Formele en inhoudelijke ontsluiting 1 3.2.1 Inleiding... 1 3.2.1.1 Formeel en inhoudelijk beschrijven... 1 3.2.1.2 Precoördinatie en postcoördinatie... 2 3.2.1.3 De juiste methode?... 4 3.2.2 Formele documentbeschrijving... 6 3.2.2.1 Welke documenttypes zijn er?... 6 3.2.2.2 De catalogus als werk- en zoekinstrument voor formele ontsluiting...8 3.2.2.3 ISBD, hét beschrijvingsformaat voor bibliotheken!?... 11 3.2.2.4 MARC, machineleesbare catalografie... 13 3.2.2.5 Beschrijvingsformaten voor de (digitale) toekomst?... 14 3.2.2.6 Tools om documenten terug te vinden... 18 3.2.2.7 FRBR, nieuw concept voor formele documentbeschrijving?... 22 3.2.3 Numerieke systemen... 23 3.2.3.1 Wat is een classificatie?... 23 3.2.3.2 Wat is een goede classificatie?... 24 3.2.3.3 Hoe is een classificatie opgebouwd?... 26 3.2.3.4 Voorbeelden... 28 3.2.3.5 Zijn alle classificaties geschikt als plaatsingssysteem?... 31 3.2.3.6 Hebben classificaties een digitale toekomst?... 32 3.2.4 Facetzoeken... 35 3.2.4.1 Inleiding... 35 Wegwijzer Inhoud / 6 Afl. 19, september 2011
3.2.4.2 Definities: facet, facetwaarde, facetclassificatie, facetzoeken... 36 3.2.4.3 Van facetclassificaties tot online facetzoeken... 37 3.2.4.4 Facetanalyse: ontwerp van een facetclassificatie voor facetzoeken... 42 3.2.4.5 Facetzoeken als alternatief voor klassieke zoekmethodes... 45 3.2.4.6 Aandachtspunten bij online facetdesign... 46 3.2.4.7 Besluit... 52 Literatuurlijst... 52 3.2.5 Woordsystemen... 53 3.2.5.1 De rol van inhoudelijke ontsluiting van documenten... 53 3.2.5.2 Gecontroleerde woordsystemen... 55 3.2.6 Tagging... 69 3.2.6.1 Tags: de stem van de massa... 69 3.2.6.2 Folksonomies: de taal van het volk... 71 3.2.6.3 Tagging: overal waar de mensen zijn... 71 3.2.6.4 Taggen: brood en spelen... 78 3.2.6.5 Tagging vergeleken met andere ontsluitingssystemen.. 80 3.2.6.6 Tagging en bibliotheken... 87 3.2.6.7 Besluit... 92 Literatuurlijst... 93 3.3 Preservatie, conservatie en restauratie 1 3.3.1 Preservatie en geïntegreerd preservatiebeleid... 2 3.3.1.1 Begripsomschrijving... 2 3.3.1.2 Verantwoordelijkheden bij het preservatiebeleid... 3 3.3.1.3 Uitgangspunten voor een geïntegreerd preservatiebeleid... 3 3.3.1.4 Methodiek van het preservatiebeleid... 6 3.3.1.5 Preserverende maatregelen... 7 3.3.2 Conservatie- en restauratiebeleid... 12 3.3.2.1 Begripsomschrijving... 12 3.3.2.2 Verantwoordelijkheden... 13 3.3.2.3 Uitgangspunten... 13 3.3.2.4 Atelier en behandelingen... 14 Bibliografie... 16 Cd-rom... 17 3.3.3 Duurzaamheid van papier... 17 3.3.3.1 Inleiding... 17 3.3.3.2 Historiek... 18 3.3.3.3 Samenstelling... 18 3.3.3.4 Bedreigingen... 20 3.3.3.5 Hete hangijzers... 25 3.3.3.6 Besluit... 27 Afl. 19, september 2011 Wegwijzer Inhoud / 7
3.4 Gebruiksregistratie 1 3.4.1 Gebruiksregistratie... 1 3.4.1.1 De lenersadministratie... 1 3.4.1.2 (Zelf)registratie van de uitleenbare collectie... 3 3.4.1.3 Registratie gebruik niet-uitleenbare collectie... 4 3.4.1.4 Maningen... 5 3.4.1.5 Diefstalbeveiliging...8 3.4.1.6 Betaalverkeer binnen de gebruiksregistratie... 10 3.4.1.7 Bijlage: de maningsbrieven van de openbare bibliotheken Antwerpen... 12 3.4.2 RFID*... 16 3.5 Kwantitatieve managementtechnieken in bibliotheken en documentatiecentra 1 3.5.1 Rapportering... 2 3.5.2 Standaarden en normen... 3 3.5.3 Doelstellingen van en eisen voor statistieken... 4 3.5.3.1 Doelstellingen van statistieken... 4 3.5.3.2 Eisen voor statistieken... 5 3.5.4 Indicatoren... 5 3.5.5 Aspecten van dataverzameling... 6 3.5.6 Dataverzameling in een elektronische omgeving... 7 3.5.7 Welke data verzamelen in een bibliotheek?... 10 3.5.7.1 Collectie... 10 3.5.7.2 Gebruikersdiensten... 10 3.5.7.3 Automatiseringsaspecten en catalogus... 11 3.5.7.4 Personeel... 11 3.5.7.5 Externe relaties... 11 3.5.7.6 Budgetten... 12 3.5.7.7 Data over firma's die betrokken zijn bij de bibliotheekactiviteit... 12 3.5.8 Volledige en onvolledige data (steekproeven)... 12 3.5.9 Hoe steekproeven nemen?... 13 3.5.9.1 Willekeurige steekproeven (random sampling)... 14 3.5.9.2 Systematische steekproeven... 15 3.5.9.3 De Fussler-steekproefmethode... 15 3.5.9.4 Algemene opmerkingen... 15 3.5.10 Elementaire verwerking van data: samenvattende maten... 16 3.5.10.1 Het gemiddelde... 16 3.5.10.2 Percentiles, waaronder kwartielen en mediaan... 17 3.5.10.3 De standaardafwijking en de variantie... 21 3.5.11 Staafdiagram en puntenwolk... 22 3.5.11.1 Staafdiagram en puntenwolk... 22 3.5.11.2 Histogram en frequentieveelhoek... 23 3.5.12 Betrouwbaarheidsintervallen voor gemiddelden... 25 Wegwijzer Inhoud / 8 Afl. 19, september 2011
3.5.13 Statistisch vergelijken van twee steekproefgemiddelden... 30 3.5.14 Steekproefgroottes... 32 Geraadpleegde literatuur... 34 4 Bronnen 4.1 Overzicht van documentaire bronnen 1 4.1.1 Klassieke bronnen... 2 4.1.1.1 Quick reference (QR-materiaal)... 3 4.1.1.2 Op zoek naar boeken... 8 4.1.1.3 Catalogi... 10 4.1.1.4 Op zoek naar overheidspublicaties, statistieken en patenten... 12 4.1.1.5 Op zoek naar artikelen [in kranten en tijdschriften]... 15 4.1.1.6 Grijze literatuur... 19 4.1.2 Digitale bronnen... 22 4.1.2.1 Informatiebronnen gebaseerd op het internet en het www... 23 4.1.2.2 Interessegroepen gebaseerd op het internet... 41 4.1.2.3 Interbibliothecair leenverkeer en documentlevering... 43 4.1.2.4 Evaluatie van de kwaliteit van informatiebronnen... 43 4.1.2.5 Besluit... 45 4.1.3 Bedrijfseconomische bronnen... 46 4.1.3.1 Ondernemingen... 47 4.1.3.2 Financiële markten... 49 4.1.3.3 Markten en producten... 50 4.1.3.4 Landen... 52 4.1.3.5 Pers... 54 4.2 Productie en verspreiding van externe bronnen 1 4.2.1 Indeling... 1 4.2.2 Functies die externe bronnen kunnen vervullen voor de gebruiker... 2 4.2.3 Functies die externe bronnen kunnen vervullen voor de producent... 3 4.2.4 Van creator naar verbruiker... 4 4.2.4.1 Boek... 4 4.2.4.2 Dagblad... 7 4.2.4.3 Publiekstijdschriften... 9 4.2.4.4 Vaktijdschriften... 11 4.2.4.5 Internet... 12 Afl. 19, september 2011 Wegwijzer Inhoud / 9
4.2.5 Overzichtsschema... 13 4.2.6 Rol van de producent... 15 4.2.7 Rol van de tussenhandel... 16 4.2.8 Wie betaalt de informatie?... 16 4.2.9 Tot slot... 18 4.3 Het wettelijk depot 1 4.3.1 Inleiding... 1 4.3.2 Wettelijke regeling... 1 4.3.3 Welke publicaties?... 2 4.3.4 Hoe neerleggen?... 3 4.3.5 Inschrijving in het register... 3 4.3.6 Aparte regeling voor tijdschriften... 4 4.3.7 Meer informatie... 4 5Diensten 5.1 Terbeschikkingstelling 1 5.1.1 Terbeschikkingstelling in de fysieke bibliotheek... 1 5.1.1.1 Gesloten en open opstelling... 1 5.1.1.2 Plaatsingssystemen... 2 5.1.1.3 Presentatie van materialen... 6 5.1.1.4 Signatuur... 7 5.1.1.5 Bewegwijzering... 9 5.1.2 Virtuele terbeschikkingstelling... 11 5.1.2.1 Wat we zelf doen, doen we beter?... 11 5.1.2.2 De evolutie van gegevensdragers en distributie... 12 5.1.2.3 Vergelijking van publicatiemedia... 12 5.1.2.4 Van analoge naar digitale media... 13 5.1.2.5 Informatie op cd-rom... 13 5.1.2.6 Multimedia en hypermedia... 14 5.1.2.7 Computernetwerken en het internet... 15 5.2 Informatie op maat 1 5.2.1 Inleiding... 1 5.2.2 Taken... 2 5.2.2.1 Primaire taken...2 5.2.2.2 Secundaire taken... 3 5.2.2.3 Alternatieve taakverdeling... 5 5.2.3 Benaderingswijzen... 5 5.2.3.1 Minimale benadering... 6 Wegwijzer Inhoud / 10 Afl. 19, september 2011
5.2.3.2 Maximale benadering... 6 5.2.3.3 Gematigde benadering... 6 5.2.4 Het zoekproces... 7 5.2.4.1 Oriëntatie... 7 5.2.4.2 Interview... 7 5.2.4.3 Zoeken... 7 5.2.4.4 Evaluatie... 8 5.2.5 Literatuur... 8 5.3 Informatievaardigheden 1 5.3.1 Inleiding... 1 5.3.2 Informatie zoeken... 2 5.3.2.1 Zoeksystemen... 2 5.3.2.2 Zoekstrategie... 6 5.3.2.3 Zoektechniek... 8 5.3.3 Selectie en evaluatie... 10 5.3.3.1 Waarde van de informatiebron... 10 5.3.3.2 Criteria in verband met bron... 10 5.3.3.3 Criteria in verband met de auteur... 14 5.3.3.4 Conclusies en tips... 17 5.3.4 Verwerking van informatie... 17 5.3.4.1 Refereren... 17 5.3.4.2 Citeren en parafraseren... 19 5.3.4.3 Voetnoten en eindnoten... 21 5.3.4.4 Literatuurlijst... 22 5.3.5 Literatuurlijst... 24 5.4 Gebruik en gebruikers* 1 5.5 Doelgroepenwerking* 1 5.6 Interbibliothecair leenverkeer en documentleverantie 1 5.6.1 Inleiding... 1 5.6.2 Nieuwe trends... 2 5.6.2.1 E-informatie... 2 5.6.2.2 Open Access (OA)... 3 5.6.2.3 Auteurswet en licenties... 4 5.6.2.4 Gebruikers... 4 5.6.2.5 Is er nog toekomst voor IBL?... 5 5.6.3 Interbibliothecair leenverkeer in de praktijk... 5 5.6.3.1 Indienen van aanvragen... 5 5.6.3.2 Identificeren van publicaties en keuze van de leverancier... 6 5.6.3.3 Versturen van aanvragen... 6 5.6.3.4 Ontvangen aanvragen van andere bibliotheken... 6 Afl. 19, september 2011 Wegwijzer Inhoud / 11
5.6.3.5 Facturatie... 7 5.6.3.6 Statistieken... 8 5.6.4 Overzicht online catalogi en bestelsystemen... 8 5.6.4.1 België... 8 5.6.4.2 Nederland... 11 5.6.4.3 Verenigd Koninkrijk... 12 5.6.4.4 Duitsland... 13 5.6.4.5 Frankrijk... 14 5.6.4.6 Andere landen... 15 5.6.4.7 Internationale overzichten... 18 5.6.5 Literatuur... 19 5.7 Bibliotheek 2.0, een wissel op de toekomst? 1 5.7.1 Voorgeschiedenis... 1 5.7.1.1 The Long Tail... 1 5.7.1.2 Web 2.0... 3 5.7.1.3 Bibliotheek 2.0... 4 5.7.2 De elementen van Bibliotheek 2.0... 7 5.7.2.1 Blogs... 7 5.7.2.2 RSS... 10 5.7.2.3 Wiki s... 12 5.7.2.4 Online communities... 13 5.7.2.5 Social networking... 15 5.7.2.6 Social bookmarking... 16 5.7.2.7 Instant messaging... 17 5.7.2.8 De mobiele revolutie... 18 5.7.2.9 Podcasting... 18 5.7.2.10 Screencasting en vodcasting... 19 5.7.2.11 Gaming... 20 5.7.2.12 Elektronische leeromgevingen... 21 5.7.2.13 Second Life... 23 5.7.3 Besluit... 24 5.7.4 Bibliografie... 25 5.8 Evenementen en activiteiten* 1 Wegwijzer Inhoud / 12 Afl. 19, september 2011