TAAL EN LEESMETHODEN Begrijpend Lezen Goed Gelezen Praktische handvatten voor het taallees- en rekenonderwijs zoals deze methode zijn te vinden op www.taalpilots.nl en www.rekenpilots.nl. De rubriek implementatiekoffer bevat alle informatie en handreikingen die in het kader van de Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs worden ontwikkeld om het onderwijs in de basisvaardigheden te verbeteren. ALGEMEEN Aanbod Taal- en leesmethoden Aandachtspunten bij methode Begrijpend lezen Om een goede begrijpend lezer te zijn, is het in de eerste plaats belangrijk dat kinderen bereid zijn om teksten te lezen en hier geen aversie tegen te hebben of te ontwikkelen. Daarnaast moeten kinderen: Voldoende vlot kunnen lezen, zodat zij hun aandacht niet hoeven te richten op de techniek van het lezen, maar op de inhoud van de tekst; Beschikken over voldoende woordenschat: er is een direct verband tussen de omvang van de woordenschat van een kind en de score op toetsen voor begrijpend lezen; Beschikken over voldoende kennis van de wereld; Een (beperkt aantal) leesstrategieën beheersen en flexibel kunnen toepassen. ANALYSE METHODE Effectieve strategieën voor begrijpend lezen Uit onderzoek weten we welke strategieën effectief zijn bij het begrijpen van teksten. Dit worden evidence-based strategieën genoemd. (Kees Vernooy en Joop Stoeldraijer, 2007). Dit zijn de volgende strategieën: 1. Leesdoel bepalen: Waarom ga ik deze tekst lezen? 2. Voorspellen: Waar zou de tekst over gaan? 3. Gebruik maken van voorkennis over het onderwerp: Wat weet ik hier al van? 4. Jezelf vragen stellen tijdens het lezen: Begrijp ik het nog? Wat kan ik doen als ik het niet begrijp? 5. Visualiseren van de tekst: voorstellingen maken bij de tekst en schema s of woordwebben maken. 6. Samenvatten van de tekst: Waar gaat de tekst over? Wat is het belangrijkste thema? Wat is de hoofdgedachte? 7. Jezelf vragen stellen na het lezen van de tekst: Ben ik te weten gekomen wat ik wilde weten? Wat vind ik van de tekst? Wat weet ik nog niet? Methode : Goed Gelezen!
Belangrijk is dat deze strategieën telkens weer terugkomen, zodat leerlingen ze automatisch gaan toepassen bij het lezen van teksten. Toepassen van leesstrategieën gebeurt niet alleen tijdens de begrijpend leeslessen maar ook op andere momenten waarop teksten gelezen worden, bijvoorbeeld tijdens lessen in de zaakvakken. ALGEMEEN Aanbod Taal- en leesmethoden Begrijpend Lezen (& Software) Inbedding evidenced based strategieën in fassen leesproces De begrijpend leesstrategieën die in methodes worden aangeboden, komen niet altijd overeen met de begrijpend leesstrategieën die uit onderzoek effectief blijken te zijn (evidence-based). Onderstaande strategieën zijn evidence-based bevonden. Verspreid over de drie fasen van het leesproces dienen zij als denkactiviteit aan de orde te komen: voor het lezen, tijdens het lezen en na het lezen. Voor 1. Waarom ga ik deze tekst lezen? 2. Ik voorspel 3. Wat weet ik al? Tijdens 4. Wat doe ik als ik het niet meer snap? Na 5. Ik visualiseer de tekst (schema, web) 6. Ik vat samen (o.a. thema, hoofdgedachte) 7. Ik stel vragen over de tekst Ben ik te weten gekomen wat ik te weten wilde komen? Wat vind ik van de inhoud? Wat weet ik nog niet? Wat kan ik doen om daar achter te komen? Checklist Om inzicht te krijgen in de frequentie van het aanbod van de evidence-based strategieën kan een checklist worden bijgehouden. Hiervoor kan onderstaande checklist gebruikt worden. In de derde kolom kan de frequentie worden aangegeven of de lessen waarin de desbetreffende strategie is aangeboden. Fase Evidenced-based leesstrategie Frequentie leesles Voor Tijdens Na 1. Waarom ga ik deze tekst lezen? 2. Ik voorspel 3. Wat weet ik al? 4. Wat doe ik als ik het niet meer snap? 5. Ik visualiseer de tekst (schema, web) 6. Ik vat samen (o.a. thema, hoofdgedachte) 7. Ik stel vragen over de tekst: Ben ik te weten gekomen wat ik te weten wilde komen? Wat vind ik van de inhoud? Wat weet ik nog niet? Wat kan ik doen om daar achter te komen? Bron: Vernooy, K. (2007). Belangrijke aandachtspunten begrijpend luisteren en begrijpend lezen. Amersfoort: CPS. 2
BEGRIJPEND LEZEN Goed Gelezen! Algemene gegevens Uitgeverij Malmberg 2005-2006 Gehanteerde strategieën In de methode Goed Gelezen! worden 25 doelen behandeld en geoefend. Doelen Soorten Begrippen I. Letterlijk begrip 1. De details (weetjes) herkennen 2. Zich de details (weetjes) herinneren 3. De hoofdgedachte herkennen 4. Zich de hoofdgedachte herinneren 5. De volgorde herkennen 6. Zich de volgorde herinneren 7. Een vergelijking herkennen 8. Zich een vergelijking herinneren 9. Een oorzaak-gevolg relatie herkennen 10. Zich een oorzaak-gevolg relatie herinneren II. Ordend begrip III. Afgeleid begrip IV. Oordelend begrip 1. Classificeren 2. Schetsen 3. Samenvatten 4. Synthetiseren 1. De details (weetjes) afleiden 2. De hoofdgedachte afleiden 3. De volgorde afleiden 4. Een vergelijking afleiden 5. Een oorzaak-gevolg relatie afleiden 1. Werkelijkheid/fantasie beoordelen 2. Feiten/meningen beoordelen 3. Juistheid/deugdelijkheid beoordelen 4. Geschiktheid beoordelen 5. Wenselijkheid beoordelen 6. Naar eigen mening beoordelen Daarnaast worden nog zo n dertig strategieën bij de verschillende lessen van groep 4 tot 8 aangeboden. 3
In het overzicht staan de lessen waarin een strategie aan bod komt die hoort bij de evidence-based strategieën: In groep 4 wordt in de volgende lessen een strategie behandeld die evidence-based is: Blok 1: lessen 1 en 3 Blok 2: les 1 Blok 3: lessen 1 en 2 Blok 4: lessen 1 en 2 Blok 5 les 4 Blok 6 les 4 In groep 5 wordt in de volgende lessen een strategie behandeld die evidence-based is Blok 2 les2 Blok 3 lessen 1 en 2 Blok 4 lessen 1, 2 en3 Blok 6 lessen 2 en 4 In groep 6 wordt in de volgende lessen een strategie behandeld die evidence-based is Blok 1 les 4 Blok 3 les 3 Blok 4 les 4 Blok 5 lessen 3 en 4 Blok 6 les 2 In groep 7 wordt in de volgende lessen een strategie behandeld die evidence-based is Blok 1 lessen 1 en 3 Blok 2 lessen 1,2 en 3 Blok 3 lessen 1,3 en 4 Blok 4 lessen 2,3 en 4 Blok 5 lessen 2 en 4 Blok 6 lessen 1,3 en 4 In groep 8 wordt in de volgende lessen een strategie behandeld die evidence-based is Blok 1 lessen 1 en 3 Blok 2 lessen 2 en 3 Blok 3 les 3 Blok 4 lessen 3 en 4 Blok 5 lessen 1 en 3 Blok 6 lessen 1, 2 en 4 Zijn de strategieën in Goed Gelezen! effectief? Er wordt bij Goed Gelezen! veel aangeleerd wat de goede begrijpende lezer niet nodig heeft. Daar gaat veel tijd inzitten. Onderzoek heeft laten zien dat de methode die de meeste tijd aan begrijpend lezen besteedt (Goed Gelezen!) nog niet tot de beste resultaten leidt op de Cito-toetsen voor begrijpend lezen. Bij alle lessen van Goed Gelezen! wordt aandacht gevraagd voor het leesdoel en het activeren van de voorkennis. Daarnaast moeten de leerlingen steeds letten op de leesvraag. Het is raadzaam om bij alle lessen het gezonde verstand te gebruiken en vraagt u zich steeds af of de te geven les een zinvolle les is. 4
Aanbevelingen Beperk de te geven lessen. Geef in ieder geval de lessen die een evidence based strategie aanbieden. Beperk u in de te geven baklessen. Veel zelfstandig werken met de baklessen biedt geen garantie voor goede resultaten op de toets voor begrijpend lezen. Remediëren van begrijpend lezen heeft weinig zin. Bedenk steeds: kan het kind vlot technisch lezen? Heeft het kind een adequate woordenschat. Zo niet, werk daar aan! Leerlingen die moeite hebben met het volgen van de lessen kunt u het best, zoals de methode ook aangeeft, voorinstructie bieden. Voorkom aversie tegen de methode. Veel leerlingen vinden begrijpend lezen geen leuk vak. Observeer uw leerlingen. Welke delen van de les veroorzaken vooral de antipathie tegen begrijpend lezen. Besteed bij het lezen van teksten steeds weer aandacht aan de evidence-based strategieën. Laat zelf zien door hardop denkend voor te doen hoe een goede begrijpende lezer deze strategieën gebruikt. Geef heldere instructie en begeleid leerlingen bij het oefenen van het toepassen van de strategieën. Relateer de strategie die in de methode veel aandacht krijgt, namelijk tekst interpreteren, steeds aan strategie 1: Waarom ga ik deze tekst lezen? Bekijk vanuit het leesdoel per tekst/les of de vaardigheden doel of middel zijn. Als de vaardigheden niet noodzakelijk zijn voor het leesdoel, dan schrappen. Leesstrategieën komen niet alleen aan de orde tijdens de lessen begrijpend lezen, maar in alle lessen waarin teksten gelezen worden. Besteed meer aandacht aan metacognitie. Leer leerlingen hun eigen leesgedrag te sturen en te bewaken. Dit is aan de orde zowel voor, als tijdens als na het lezen van een tekst. Schenk ook aandacht aan de verbinding tussen strategie Leesdoel bepalen, strategie 4 (jezelf vragen stellen tijdens het lezen) en strategie 7 (jezelf vragen stellen na het lezen). Deze strategieën horen bij elkaar. Gedurende het lezen en na het lezen vraag de lezer zich af of het leesdoel wordt bereikt en als dat niet zo is wat hij moet doen om het doel wel te bereiken. Leesstrategieën geven leerlingen de rest van hun schoolloopbaan en daarna instrumenten in handen waarmee ze teksten kunnen begrijpen. Het aanleren en oefenen van leesstrategieën is echter niet het enige waar het bij begrijpend lezen om draait. Maak ook naar kinderen duidelijk dat het uiteindelijk gaat om de inhoud van de tekst en dat de leesstrategieën hulpmiddelen zijn. Naast het leren van leesstrategieën zijn het ontwikkelen van kennis van de wereld en woordenschatontwikkeling van het allergrootste belang om leerlingen goede begrijpend lezers te laten worden. Gerichte instructie, maar ook veel lezen van teksten die je zelf gekozen hebt en die je belangstelling hebben dragen hieraan bij. 5
Wat willen we bereiken Doelen op groepsniveau: Doelen op schoolniveau: Wat gaan we doen? Aandachtspunten op groepsniveau: Wat gaan we doen? Aandachtspunten op schoolniveau: Colofon De Analyse Methode Goed Gelezen is een uitgave van Projectbureau Kwaliteit. Het Projectbureau Kwaliteit draagt zorg voor de uitvoering van spoor 3 en 4 van de Kwaliteitsagenda PO Scholen voor morgen. Dit gebeurt onder verantwoordelijkheid van de PO Raad en samen met het Ministerie van OCW. Varrolaan 60 3584 BW Utrecht e-mail info@schoolaanzet.nl www.schoolaanzet.nl 6