TAAL- EN LEESMETHODEN. Het aanbod Taal- en leesmethoden Begrijpend Lezen. Begrijpend lezen. Effectieve strategieën voor begrijpend lezen ALGEMEEN

Transcriptie

1 TAAL- EN LEESMETHODEN ALGEMEEN Het aanbod Taal- en leesmethoden Begrijpend Lezen Algemeen: aandachtspunten bij methode Begrijpend lezen Om een goede begrijpend lezer te zijn, is het in de eerste plaats belangrijk dat kinderen bereid zijn om teksten te lezen en hier geen aversie tegen te hebben of te ontwikkelen. Daarnaast moeten kinderen: o Voldoende vlot kunnen lezen, zodat zij hun aandacht niet hoeven te richten op de techniek van het lezen, maar op de inhoud van de tekst; o Beschikken over voldoende woordenschat: er is een direct verband tussen de omvang van de woordenschat van een kind en de score op toetsen voor begrijpend lezen; o Beschikken over voldoende kennis van de wereld; o Een (beperkt aantal) leesstrategieën beheersen en flexibel kunnen toepassen. Effectieve strategieën voor begrijpend lezen Uit onderzoek weten we welke strategieën effectief zijn bij het begrijpen van teksten. Dit worden evidence- strategieën genoemd. (Kees Vernooy en Joop Stoeldraijer, 200). Dit zijn de volgende strategieën: 1. Leesdoel bepalen: Waarom ga ik deze tekst lezen? 2. Voorspellen: Waar zou de tekst over gaan? 3. Gebruik maken van voorkennis over het onderwerp: Wat weet ik hier al van? 4. Jezelf vragen stellen tijdens het lezen: Begrijp ik het nog? Wat kan ik doen als ik het niet begrijp?. Visualiseren van de tekst: voorstellingen maken bij de tekst en schema s of woordwebben maken. 6. Samenvatten van de tekst: Waar gaat de tekst over? Wat is het belangrijkste thema? Wat is de hoofdgedachte?. Jezelf vragen stellen na het lezen van de tekst: Ben ik te weten gekomen wat ik wilde weten? Wat vind ik van de tekst? Wat weet ik nog niet? Belangrijk is dat deze strategieën telkens weer terugkomen, zodat leerlingen ze automatisch gaan toepassen bij het lezen van teksten. Toepassen van leesstrategieën gebeurt niet alleen tijdens de begrijpend leeslessen maar ook op andere momenten waarop teksten gelezen worden, bijvoorbeeld tijdens lessen in de zaakvakken.

2 LEESTIJD VOOR DE GROEP ALS GEHEEL ALGEMEEN Het aanbod Taal- en leesmethoden Begrijpend Lezen (& Software) Inbedding evidenced strategieën in fasen leesproces De begrijpend leesstrategieën die in methodes worden aangeboden, komen niet altijd overeen met de begrijpend leesstrategieën die uit onderzoek effectief blijken te zijn (evidence-). Onderstaande strategieën zijn evidence- bevonden. Verspreid over de drie fasen van het leesproces dienen zij als denkactiviteit aan de orde te komen: voor het lezen, tijdens het lezen en na het lezen. Voor 1. Waarom ga ik deze tekst lezen? 2. Ik voorspel 3. Wat weet ik al? Tijdens 4. Wat doe ik als ik het niet meer snap? Na. Ik visualiseer de tekst (schema, web) 6. Ik vat samen (o.a. thema, hoofdgedachte). Ik stel vragen over de tekst o Ben ik te weten gekomen wat ik te weten wilde komen? o Wat vind ik van de inhoud? o Wat weet ik nog niet? o Wat kan ik doen om daar achter te komen? Checklist Om inzicht te krijgen in de frequentie van het aanbod van de evidence- strategieën kan een checklist worden bijgehouden. Hiervoor kan onderstaande checklist gebruikt worden. In de derde kolom kan de frequentie worden aangegeven of de lessen waarin de desbetreffende strategie is aangeboden. Fase - leesstrategie Frequentie/les Voor Tijdens Na 1. Waarom ga ik deze tekst lezen? 2. Ik voorspel 3. Wat weet ik al? 4. Wat doe ik als ik het niet meer snap?. Ik visualiseer de tekst (schema, web) 6. Ik vat samen (o.a. thema, hoofdgedachte). Ik stel vragen over de tekst: Ben ik te weten gekomen wat ik te weten wilde komen? Wat vind ik van de inhoud? Wat weet ik nog niet? Wat kan ik doen om daar achter te komen? Bron: Vernooy, K. (200). Belangrijke aandachtspunten begrijpend luisteren en begrijpend lezen. Amersfoort: CPS. 2

3 TAAL- EN LEESMETHODE Taal en begrijpend lezen Voor het speciaal basisonderwijs METHODE Taaltrapeze Algemene gegevens: Uitgeverij: Bedadidact 2006 Kitty van Voorst van Beest, coörd. Algemeen Aandachtspunten bij Methode Om een goede begrijpend lezer te zijn, is het in de eerste plaats belangrijk dt kindren bereid zijn om teksten te lezen en hier geen aversie tegen te hebben of te ontwikkelen. Daarnaast moeten kinderen: Voldoende vlot kunnen lezen, zodat zij hun aandacht niet hoeven te richten op de techniek van het lezen, maar op de inhoud van de tekst; Beschikken over voldoende woordenschat: er is een direct verband tussen de omvang van de woordenschat van een kind en de score op toetsen voor begrijpend lezen; Beschikken over voldoende kennis van de wereld; Een (beperkt aantal) leesstrategieën beheersen en flexibel kunnen toepassen. Effectieve strategieën voor begrijpend lezen Uit onderzoek weten we welke strategieën effectief zijn bij het begrijpen van teksten. Dit worden evidence- strategieën genoemd. (Kees Vernooy en Joop Stoeldraijer, 200). Dit zijn de volgende strategieën: 1. Leesdoel bepalen: Waarom ga ik deze tekst lezen? 2. Voorspellen: Waar zou de tekst over gaan? 3. Gebruik maken van voorkennis over het onderwerp: Wat weet ik hier al van? 4. Jezelf vragen stellen tijdens het lezen: Begrijp ik het nog? Wat kan ik doen als ik het niet begrijp?. Visualiseren van de tekst: voorstellingen maken bij de tekst en schema s of woordwebben maken. 6. Samenvatten van de tekst: Waar gaat de tekst over? Wat is het belangrijkste thema? Wat is de hoofdgedachte?. Jezelf vragen stellen na het lezen van de tekst: Ben ik te weten gekomen wat ik wilde weten? Wat vind ik van de tekst? Wat weet ik nog niet? Belangrijk is dat deze strategieën telkens weer terugkomen, zodat leerlingen ze automatisch gaan toepassen bij het lezen van teksten. Toepassen van leesstrategieën gebeurt niet alleen tijdens de begrijpend leeslessen maar ook op andere momenten waarop teksten gelezen worden, bijvoorbeeld tijdens lessen in de zaakvakken. 3

4 De leerlijn begrijpend lezen in Taaltrapeze Begrijpend luisteren in deel 1, 2 en 3 Vanaf thema 4 van deel 3 start het begrijpend lezen. In deel 4- wordt aan de volgende strategieën aandacht besteed: de leerling (her)kent diverse tekstsoorten: een instructieve tekst een informatieve tekst een overtuigende tekst een verhalende tekst de leerling herkent structuren binnen diverse tekstsoorten: een titel illustraties kopjes een briefvorm de grafische vormgeving de leerling gebruikt talig georiënteerde leesstrategieën voor het begrijpen van teksten: de leerling bepaalt de functie van: een punt een komma een vraagteken een uitroepteken een hoofdletter een dubbele punt puntjes herkent een tijdsopeenvolging herkent een vraag-antwoordstructuur herkent een voorbeeld herkent een middel-doelrelatie de leerling gebruikt cognitief georiënteerde leesstrategieën voor het begrijpen van teksten: de leerling begrijpt (met stappenplan): een instructieve tekst een informatieve tekst een overtuigende tekst een verhalende tekst de leerling leest met plezier teksten: praat over de tekst waardeert de tekst motiveert zijn waardering illustreert zijn waardering met specifieke passages 4

5 Informatieverwerving: de leerling zoekt informatie in diverse naslagwerken de leerling kent de functie en opzet van: het Taaltrapeze Woordenboek informatieve boeken en tijdschriften een encyclopedie zoekt informatie op de leerling maakt bij het opzoeken van informatie gebruik van: het alfabet een trefwoordenregister inhoudsopgaven schema s digitale bestanden de leerling gebruikt strategieën om de gevonden informatie te interpreteren geeft de hoofdcomponenten (wie, wat, waar, waarom, wanneer, hoe) weer om de gevonden informatie te interpreteren onderstreept belangrijke woorden en zinnen om de gevonden informatie te interpreteren maakt aantekeningen om de gevonden informatie te interpreteren maakt een schema om de gevonden informatie te interpreteren de leerling geeft zijn mening over informatie uit geschreven taal en trekt conclusies onderscheidt feiten, meningen en gevoelens. Omdat niet alle leerlingen, in technisch opzicht, de teksten op hetzelfde niveau kunnen lezen worden de teksten op verschillende niveaus aangeboden. AVI-niveaus van de teksten: (inhoudelijk zijn teksten hetzelfde) Technisch zwakke lezers: deel 4: thema 1-4, -8: AVI 2 deel : thema 1-4, -8: AVI 3 deel 6: thema 1-4, -8: AVI 3 deel : thema: 1-4, -8: AVI 3 Gemiddelde lezers deel 3: thema 4-8: AVI deel 4: thema 1-4, -8: AVI 3, 4 deel : thema 1-4, -8: AVI 4, deel 6: thema 1-4, -8: AVI, 6 deel : thema 1-4, -8: AVI, 8 Vaardige lezers deel 4: thema 1-4, -8: AVI 3, 4, deel : thema 1-4, -8: AVI 4,, 6 deel 6: thema 1-4, -8: AVI, 6, deel : thema 1-4, -8: AVI, 8, 9

6 Toetsing: Schriftelijk en klassikaal Duur: 1 minuten Eerste keer eind deel 3 De vragen zijn niet reproductief, maar doen een beroep op inzicht Géén landelijke normering, 80% norm Advies auteurs gebruik ook Cito toetsen deel 4: toetsen 3 deel : toetsen 3 eel 6: toetsen 3 deel : toetsen 3 Nauwkeurige handleiding bij toets. 6

7 Overzicht lesdoelen Taaltrapeze In dit schema is weergegeven wanneer de doelen als hoofddoel van de les aan de orde komen. Bij een les komen er ook subdoelen aan bod. Deze zijn niet in het schema opgenomen. Nr. Lesdoel Thema/Les Thema/Les deel 4 deel deel 6 deel 10 De leerling (her)kent diverse tekstsoorten 10a De leerling (her)kent een instructieve tekst 10b De leerling (her)kent een informatieve tekst 10c De leerling (her)kent een overtuigende tekst 10d De leerling (her)kent een verhalende tekst 10e De leerling (her)kent een meningtekst 11 De leerling herkent structuren binnen diverse tekstsoorten 11a De leerling herkent een titel 11c De leerling herkent kopjes 11d De leerling herkent een briefvorm 11f De leerling herkent alinea s thema, les 4 thema 8, les 3 11g De leerling herkent de grafische vormgeving 11h De leerling herkent tabellen en garfieken 12 De leerling gebruikt talig georiënteerde leesstrategieën voor het begrijpen van teksten 12a-2 De leerling bepaalt de functie van een komma 12a-3 De leerling bepaalt de functie van een vraagteken thema, les 3 12a- De leerling bepaalt de functie van een hoofdletter 12a-6 De leerling bepaalt de functie van een dubbele punt thema, les 3 12a- De leerling bepaalt de functie van aanhalingstekens thema, les 3 12b-1 De leerling herkent een tijdsopeenvolging 12b-2 De leerling herkent een vraag-antwoordstructuur 12b-3 De leerling herkent een voorbeeld thema 4, les 4 12b-4 De leerling herkent een middel-doelrelatie thema 1, les 4

8 Nr. Lesdoel Thema/Les Thema/Les deel 4 deel deel 6 deel 12b- De leerling herkent een oorzaak-gevolgrelatie thema 8, les 3 13 De leerling gebruikt cognitief georiënteerde leesstrategieën voor het begrijpen van teksten 13a 13b 13c 13d De leerling begrijpt (met stappenplan) een instructieve tekst De leerling begrijpt ( met stappenplan) een informatieve tekst De leerling begrijpt ( met stappenplan) een overtuigende tekst De leerling begrijpt (met stappenplan) een verhalende tekst thema, les 3 thema, les 3 thema, les 3 thema 8, les 8 thema, les 3 thema 8, les 3 thema, les 3 thema 8, les 3 thema, les 3 thema 8, les 3 thema, les 3 thema 1, les 4 thema 4, les 4 thema, les 4 thema 1, les 4 thema 8, les 3 8

9 Nr. Lesdoel Thema/Les Thema/Les deel 4 deel deel 6 deel 13e De leerling begrijpt ( met stappenplan) een meningtekst 14 De leerling leest met plezier teksten 14a De leerling praat over de tekst 14b De leerling waardeert de tekst 14c De leerling motiveert zijn waardering 14d De leerling illustreert zijn waardering met specifieke passages Informatieverwerving 1 De leerling zoekt informatie in naslagwerken 1a-1 De leerling kent de functie en opzet van het Taaltrapeze Woordenboek 1a-2 De leerling kent de functie en opzet van informatieve boeken en tijdschriften 1a-3 De leerling kent de functie en opzet van een woordenboek 1a-4 De leerling kent de functie en opzet van een encyclopedie 1a- De leerling kent de functie en opzet van internet 1b-1 De leerling maakt bij het opzoeken van informatie gebruik van het alfabet thema 2, les thema 3, les 4 thema, les 4 thema 2, les thema 1, les 4 thema 1, les thema 1, les 4 thema, les 4 thema 6, les 4 thema, les 4 thema 2, les thema 4, les 4 thema 8, les 4 thema 6, les 4 thema 8, les 4 thema 4, les 1b-2 De leerling maakt bij het opzoeken van informatie gebruik van een trefwoordenregister 1b-3 De leerling maakt bij het opzoeken van informatie gebruik van inhoudsopgaven 1b-4 De leerling maakt bij het opzoeken van informatie gebruik van tabellen en grafieken thema 3, les 4 thema 8, les 4 thema, les 4 thema 6, les thema 6, les 6 9

10 Nr. Lesdoel Thema/Les 1b- De leerling maakt bij het opzoeken van informatie gebruik van schema s 1b-6 De leerling maakt bij het opzoeken van informatie gebruik van digitale bestanden 16 De leerling gebruikt strategieën om de gevonden informatie te interpreteren. 16a De leerling geeft de hoofdcomponenten (wie, wat, waar, waarom, wanneer, hoe) om de gevonden informatie te interpreteren 16b De leerling onderstreept belangrijke woorden en zinnen om de gevonden informatie te interpreteren 16c De leerling maakt aantekeningen om de gevonden informatie te interpreteren. 16d De leerling maakt een schema om de gevonden informatie te interpreteren. 16e De leerling maakt een samenvatting om de gevonden informatie te interpreteren. 1 De leerling geeft zijn mening over informatie uit geschreven taal en trekt conclusies. 1a De leerling onderscheidt feiten, meningen en gevoelens Thema/Les deel 4 deel deel 6 deel thema 4, les 4 thema 3, les 4 thema, les 4 thema 3, les 4 thema, les thema 6, les 4 thema 1, les 4 thema 4, les 4 thema 4, les thema, les 3 thema 3, les 4 thema 6, les thema 1, les 4 thema 4, les 4 thema 4, les 1b De leerling trekt conclusies thema 1, les 4 thema, les 3 thema 6, les 4 10

11 Overzicht - strategieën in Taaltrapeze In hoeveel lessen van het totaal aantal lessen per leerjaar komt de evidence strategie aan de orde? strategie evidence- Deel 4 Deel Deel6 Deel 1. Waarom ga ik niet niet niet deze tekst lezen? 2. Ik voorspel niet niet niet 3. Wat weet ik niet niet niet al? 4. Wat doe ik als niet niet niet ik het niet meer snap?. Ik visualiseer niet 3 1 de tekst (schema, web) 6. Ik vat samen niet niet niet (o.a. thema, hoofdgedachte).jezelf vragen stellen na het lezen van de tekst niet niet Zijn de strategieën in Taaltrapeze effectief? Taaltrapeze is geschreven voor het speciaal basisonderwijs en is bijna niet te vergelijken met andere methodes voor begrijpend lezen. Wat opvalt is de aandacht voor elementaire taalkundige aspecten als een punt, een kommaa, de hoofdletter enz. Deze aspecten komen bij methodes voor begrijpend lezen nooit of slechts terzijde aan bod. Wel is er aandacht voor dergelijke onderwerpen binnen een taalmethode. Taaltrapeze heeft ervoor gekozen om ze op te nemen bij het begrijpend lezen. Daarnaast is het opmerkelijk dat er veel aandacht is voor tekstsoorten. Of je daar een betere begrijpend lezer van wordt valt te betwijfelen. De methode biedt de teksten aan op verschillende AVI-niveaus. Dat is handig en verstandig. Deel is nog niet verschenen, maar uit de uitgebrachte delen blijkt dat de o.i. belangrijke strategieën wel heel weinig aan bod komen. Gelukkig is er wel veel aandacht voor woordenschat. Aanbevelingen 1. Besteed bij het lezen van teksten steeds weer aandacht aan de evidence- strategieën. 2. Laat zelf zien door hardop denkend voor te doen hoe een goede begrijpende lezer deze strategieën gebruikt. Geef heldere instructie en begeleid leerlingen bij het oefenen van het toepassen van de strategieën. 3. Leesstrategieën komen niet alleen aan de orde tijdens de lessen begrijpend lezen, maar in alle lessen waarin teksten gelezen worden. 4. Besteed meer aandacht aan metacognitie. Leer leerlingen hun eigen leesgedrag te sturen en te bewaken. Dit is aan de orde zowel voor, als tijdens als na het lezen van een tekst.. Schenk ook aandacht aan de verbinding tussen strategie Leesdoel bepalen, strategie 4 (jezelf vragen stellen tijdens het lezen) en strategie (jezelf vragen stellen na het lezen). Deze strategieën horen bij elkaar. Gedurende het lezen en na het lezen vraag de lezer zich af of het leesdoel wordt bereikt en als dat niet zo is wat hij moet doen om het doel wel te bereiken. 11

12 6. Leesstrategieën geven leerlingen de rest van hun schoolloopbaan en daarna instrumenten in handen waarmee ze teksten kunnen begrijpen. Het aanleren en oefenen van leesstrategieën is echter niet het enige waar het bij begrijpend lezen om draait. Maak ook naar kinderen duidelijk dat het uiteindelijk gaat om de inhoud van de tekst en dat de leesstrategieën hulpmiddelen zijn.. Naast het leren van leesstrategieën zijn het ontwikkelen van kennis van de wereld en woordenschatontwikkeling van het allergrootste belang om leerlingen goede begrijpend lezers te laten worden. Gerichte instructie, maar ook veel lezen van teksten die je zelf gekozen hebt en die je belangstelling hebben dragen hieraan bij. 12