ECONOMIE VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0
De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens voortgezet onderwijs en draagt zorg voor de kwaliteit en het niveau van de examens. De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is belast met de praktische uitvoering en organisatie van de staatsexamens. Met vragen over deze vakinformatie kunt u contact opnemen met de afdeling Examendiensten van DUO: (050) 599 89 33 of staatsexamens@duo.nl. pagina 2 van 10
Inhoud 1 Opzet van het examen 5 2 Het examenprogramma 5 3 Beschrijving eindtermen 6 4 Toelichting op het programma 6 5 Het centraal examen 6 6 Het college-examen 6 7 De beoordeling van het college-examen 7 8 Het eindcijfer 7 9 Bijlage 1: Keuzeonderwerpen domein K 8 10 Bijlage 2: Beschrijving eindtermen B, C 9 11 Bijlage 3: Tips 10 pagina 3 van 12
1 Opzet van het examen Het examen bestaat uit een centraal examen en een college-examen. Het college-examen bestaat uit een mondeling examen. 2 Het examenprogramma Economie Domein A: Vaardigheden Domein B: Concept schaarste Domein C: Concept ruil Domein D: Concept markt Domein E: Concept ruilen over de tijd Domein F: Concept samenwerken en onderhandelen Domein G: Concept risico en informatie Domein H: Concept welvaart en groei Domein I: Concept goede tijden, slechte tijden centraal collegeexamen examen Subdomein A1: Informatievaardigheden X X Subdomein A2: Rekenkundig en/of grafisch X X onderbouwen Subdomein A3: Standpuntbepaling X X Subdomein A4: Strategisch inzicht X X Subdomein A5: Experimenten X X Subdomein D1: Vraag en aanbod X X Subdomein D2: Marktstructuur X X Subdomein D3: Welvaart en de X X economische politiek Subdomein E1: Intertemporele ruil X X Subdomein E2: Registratie intertemporele X X ruil Subdomein F1: Speltheorie X X Subdomein F2: Suboptimale situaties X X Subdomein G1: Risico X X Subdomein G2: Asymmetrische informatie X X Subdomein G3: Asymmetrische informatie X X in bedrijf Subdomein G4: Risico verzekeren X X Subdomein G5: Beleggen X X Subdomein H1: Algemeen evenwicht X X Subdomein H2: Welvaart X X Subdomein H3: Groei X X Subdomein I1: Conjuncturele X X verschijnselen Subdomein I2: Registratie van conjunctuur X X Subdomein I3: Conjunctuurbeleid X X Domein J: Onderzoek en experiment Domein K: Keuzeonderwerpen (zie bijlage 1 van deze vakinformatie) X pagina 5 van 12
3 Beschrijving eindtermen Een beschrijving van de domeinen (eindtermen) A, D, E, F, G, H, I is te vinden op www.examenblad.nl > kies jaarring 2016> vwo > maatschappijvakken: economie > Syllabus 2016 economie, vwo > nr. 3. Specificatie domeinen VWO en bijlage 1 Examenprogramma economie vwo. In bijlage 1 van deze vakinformatie staat een toelichting bij de keuzeonderwerpen van domein K. In bijlage 2 van deze vakinformatie staat een beschrijving van de eindtermen B, C. 4 Toelichting op het programma De kandidaten moeten met behulp van de belangrijkste economische concepten de economische verschijnselen in de maatschappij begrijpen, verschijnselen waar ze als persoon in de verschillende rollen binnen huishouden, bedrijven of overheidsinstellingen mee te maken krijgen en waarbinnen zij beslissingen moeten nemen of waar zij als lid van de (nationale en internationale) samenleving mee te maken krijgen. Dit betekent dat een kandidaat moet komen tot een vorm van transfer van het geleerde: wat in de ene context is geleerd, moet in een andere context kunnen worden toegepast. 5 Het centraal examen Het centraal schriftelijk examen bestaat uit één zitting van 180 minuten (zie examenrooster). Het gebruik van het basispakket hulpmiddelen is toegestaan. Voor basispakket hulpmiddelen, zie Regeling toegestane hulpmiddelen. Bij het centraal examen is het gebruik van een zelf meegebrachte rekenmachine noodzakelijk. Het gebruik van een grafische rekenmachine is niet toegestaan. Er worden geen vragen gesteld over die onderdelen die zich naar hun aard niet lenen voor centrale examinering, waaronder vaardigheden die uitdrukkelijk een computer als werkstation vereisen. Oefenexamens met correctievoorschrift voor het examen economie kunt u vinden op: www.examenblad > bijv. jaarring 2014 > vwo > maatschappijvakken: economie > examendocumenten 1 e tijdvak: opgaven, uitwerkbijlage, correctievoorschrift en omzettingstabel normering en 2 e tijdvak: opgaven, correctievoorschrift en omzettingstabel normering. Examens van 2013 en eerder zijn afgenomen volgens het examenprogramma economie oude stijl. Examens van deze jaren bevatten opgaven die volgens het nieuwe programma van 2016 niet gevraagd worden. En ze missen opgaven die volgens het examenprogramma in 2016 wél gevraagd kunnen worden. De pilot-examens van deze jaren voldoen wel aan het examenprogramma 2016. 6 Het college-examen Het college-examen bestaat uit een mondeling examen van 40 minuten en vindt plaats in juli (op scholen voor vso in juni/juli) en gaat over de volledige examenstof. Daar tijdens het college-examen ook korte vraagstukken ter oplossing kunnen worden voorgelegd, dient de kandidaat tijdens dit examen eveneens over schrijf- en tekenmateriaal en een rekenmachine te beschikken. Het gebruik van een grafische rekenmachine is niet toegestaan. Gedurende 20 minuten voorafgaand aan het mondeling examen, krijgt de kandidaat een casus te bestuderen. Daarbij worden de kandidaat één of meer artikelen voorgelegd over één of meer maatschappelijke vraagstukken die een relatie hebben met de domeinen van het vak. pagina 6 van 12
Bij het mondeling college-examen van 40 minuten wordt aandacht besteed aan: 1. gedurende ongeveer 10 minuten vragen aan de hand van de casus; 2. ongeveer 20 minuten beantwoorden van vragen en oplossen van probleemstellingen die gerelateerd zijn aan concrete maatschappelijke vraagstukken over alle domeinen in combinatie met de vaardigheden uit domein A. In de bijlage staat een overzicht van de eindtermen van de domeinen B en C, die niet op het schriftelijk werden getoetst, maar op het mondeling erbij komen; 3. gedurende ongeveer 10 minuten komen de twee keuzeonderwerpen uit domein K aan de orde. Bij aanvang van het examen overhandigt de kandidaat de examinatoren in tweevoud een A4-tje met de titels en een beschrijving van twee bestudeerde onderwerpen (zie bijlage 1). 7 De beoordeling van het college-examen Voor het mondeling examen worden de volgende deelcijfers gegeven: - een deelcijfer voor het beantwoorden van vragen en oplossen van probleemstellingen aan de hand van de casus. - een deelcijfer voor het beantwoorden van vragen en oplossen van probleemstellingen over de domeinen A t/m I. - een deelcijfer voor de uitwerking van de twee keuzeonderwerpen en het beantwoorden van vragen hierover. deelcijfer a deelcijfer b deelcijfer c Het cijfer voor het college-examen wordt berekend volgens de formule: (a+3b+c): 5, afgerond op één decimaal nauwkeurig. 8 Het eindcijfer Het eindcijfer wordt als volgt berekend: (het cijfer voor het centraal examen + het cijfer voor het college-examen): 2, afgerond op een geheel getal. pagina 7 van 12
9 Bijlage 1: Keuzeonderwerpen domein K Voor het college-examen domein K wordt de kandidaat geacht twee van de volgende onderwerpen te bestuderen: 1. Bankunie en eurozone. 2. Globalisering en duurzaamheid. 3. De crisis van 2008: oorzaken, gevolgen en herstel. 4. Economische schuldenproblematiek van arme landen. 5. Samenwerkingsvormen tussen (groepen van) landen. 6. Het Keynesiaanse conjunctuurmodel. De kandidaat kiest twee keuzeonderwerpen en schrijft over elk van deze onderwerpen een samenvatting van ongeveer 100 woorden rond een aantal economische begrippen. Van de keuzeonderwerpen wordt op het examen om een korte toelichting gevraagd. Vervolgens worden er vragen over de keuzeonderwerpen gesteld, waarbij alle economische aspecten volgens de omschreven eindtermen met betrekking tot de onderwerpen aan de orde kunnen komen, zowel in de breedte als in de diepte. Bij de beoordeling van het onderdeel keuzeonderwerpen wordt gebruik gemaakt van de volgende criteria: - voldoen de samenvatting en toelichting aan het gewenste niveau? - kan de kandidaat de vragen over de keuzeonderwerpen adequaat beantwoorden? Indien een kandidaat geen samenvattingen (of samenvattingen van onderwerpen die niet op de verplichte lijst staan) heeft meegenomen, kan voor dit onderdeel van het examen maximaal zeven van de tien punten worden behaald. De kandidaat wordt alsnog verzocht twee onderwerpen uit de lijst te kiezen en de vragen hierover te beantwoorden. pagina 8 van 12
10 Bijlage 2: Beschrijving eindtermen B, C Domein B: Concept Schaarste De kandidaat kan in contexten analyseren dat beperkte middelen en ongelimiteerde behoeften dwingen tot het maken van keuzes. De kandidaat kan in contexten: de spanning verklaren die bestaat tussen behoeften en beperkte middelen en beoordelen in hoeverre keuzes gebaseerd zijn op een bepaalde mate van hiërarchie; de samenhang ontdekken in het gegeven dat binnen gezinnen, ondernemingen en de overheid overeenkomsten en verschillen bestaan in de afwegingen die worden gemaakt op basis van alternatieve aanwendbaarheid; een budgetlijn tekenen en verklaren; de opofferingskosten bepalen die behoren bij keuzes die gezinnen en bedrijven maken; Domein C: Concept Ruil De kandidaat kan in contexten analyseren dat het ruilproces de basis vormt voor een optimale inzet van middelen en een optimale benutting van comparatieve voordelen voor iedereen. Voorts kan de kandidaat analyseren dat ruil arbeidsdeling mogelijk maakt en op welke manier geld het ruilproces soepeler laat verlopen. Ruil Een kandidaat kan in contexten: het onderscheid tussen productie en consumptie verklaren en de functie van ruil hierin beschrijven; comparatieve en absolute kostenvoordelen onderscheiden en aantonen dat deze niet alleen een rol spelen bij internationale ruil maar ook binnen het gezin; aantonen dat bij ruil wederzijds voordeel ontstaat; met voorbeelden uitleggen op welke wijze specialisatie en arbeidsdeling de arbeidsproductiviteit toe kan nemen; met behulp van transactiekosten verklaren waarom bedrijven bestaan of waarom bedrijven zich splitsen; de samenhang ontdekken tussen eigendomsrechten en transactiekosten. Geld als smeermiddel van de ruil Een kandidaat kan in contexten: voorbeelden geven van geld als ruil-, reken- en oppotmiddel; verklaren waarom transactiekosten niet alleen in geld kunnen worden uitgedrukt en waarom transactiekosten bij ruil door de introductie van geld gedeeltelijk verdwijnen; randvoorwaarden beschrijven van het functioneren van een geldsysteem (zoals fiducie en technische vereisten); chartaal geld van giraal geld onderscheiden; met voorbeelden uitleggen op welke wijze een commerciële bank door geldschepping zijn liquiditeitspositie kan veranderen en dit rekenkundig onderbouwen; - intrinsieke en extrinsieke waarde van geld onderscheiden en deze begrippen in relatie brengen met de Wet van Gresham. Bron: www.slo.nl/voortgezet/tweedefase/schoolexamen/handreikingen, bewerkt pagina 9 van 12
11 Bijlage 3: Tips De casus: - Een eerste vraag is vaak: Wat is de essentie van deze casus?. - Meestal dient een recent krantenartikel als basis voor de casus. Het is dan ook handig enigszins van actuele economische ontwikkelingen op de hoogte te zijn. De eindtermen: - Grafieken tekenen (assen benoemen, coördinaten interpreteren). - Positieve en negatieve verbanden tussen grootheden hanteren. - Procentuele veranderingen van grootheden doorrekenen. Een voorbeeld: In een periode stijgen de lonen met 6,5 % en de arbeidsproductiviteit met 4,7 %. Bereken de procentuele verandering in de loonkosten per product (in één decimaal). De verhouding van loon en arbeidsproductiviteit bepaalt de loonkosten per product. De nieuwe loonkosten per product bedragen (1,065 / 1,047) = 1,017 van de oude loonkosten. Er is een toename van 1,7 % (dus niet van 6,5-4,7 = 1,8%!) - Bij verklaren gebruik maken van een middenterm. Een voorbeeld: Waarom leidt een hogere rente in een land tot een hogere koers? De middentermen zijn hier: beleggen en vraag naar valuta. Een hogere rente maakt beleggen in dat land aantrekkelijk. Als buitenlanders dat willen doen hebben ze de valuta van dat land nodig. Daarom vragen ze deze valuta op de valutamarkt. Daarom stijgt de koers. - Een onderdeel van de stof aangeven als favoriet (deze mogelijkheid wordt regelmatig geboden). De keuzeonderwerpen: - De onderwerpen waaruit kan worden gekozen kunnen van jaar tot jaar verschillen. - De samenvattingen van de keuzeonderwerpen mogen ook puntsgewijs of in vraagvorm. - De samenvattingen van de keuzeonderwerpen mondeling toelichten. pagina 10 van 12
- pagina 11 van 12
pagina 12 van 12