ECONOMIE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2017 V Pagina 1 van 14

Transcriptie

1 ECONOMIE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2017 V Pagina 1 van 14

2 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens voortgezet onderwijs en draagt zorg voor de kwaliteit en het niveau van de examens. De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is belast met de praktische uitvoering en organisatie van de staatsexamens. Met vragen over deze vakinformatie kunt u contact opnemen met de afdeling Examendiensten van DUO: (050) of staatsexamens@duo.nl. Pagina 2 van 14

3 Inhoud 1 Kernpunten 5 2 Centraal examen 5 3 College-examen 5 4 Examenstof (schematisch weergegeven) 8 Bijlage 1 Beschrijving examenstof 9 Bijlage 2 Keuzeonderwerpen 11 Bijlage 3 Hulpmiddelen 12 Pagina 3 van 14

4

5 1 Kernpunten Het examen economie bestaat uit een schriftelijk centraal examen en een mondeling college-examen. Voor het college-examen moet de kandidaat notities (in drievoud) meenemen over de twee keuzeonderwerpen. Het eindcijfer wordt als volgt berekend: (het cijfer voor het centraal examen + het cijfer voor het college-examen) : 2 afgerond op een geheel getal. 2 Centraal examen Wat, waar, wanneer Het centraal examen bestaat uit één zitting van 180 minuten. Bij de aanmelding geeft de kandidaat een voorkeurplaats voor de schriftelijke examens op. Het examenrooster schriftelijk staat op de site: DUO/particulieren/staatsexamenkandidaat. De examenoproep voor de schriftelijke examens verstuurt DUO uiterlijk twee weken voor aanvang van het examen. Daarin staan datum, tijd en locatie vermeld. De domeinen waarover de examenstof voor het centraal examen is verdeeld staan vermeld in hoofdstuk 4, de voorlaatste kolom van de tabel. Bijlage 1 beschrijft de domeinen nader. Hulpmiddelen Naast het basispakket hulpmiddelen is een woordenboek toegestaan (zie bijlage 3). Het gebruik van een grafische rekenmachine is niet toegestaan. Oefenen Examenbundels of oude examens zijn geschikt om ervaring op te doen. Oude centrale examens zijn te vinden op onder andere examenblad.nl (stel linksboven een bepaald jaar in en vind onder havo en economie de examendocumenten van dat jaar). Let op: examens van 2011 en eerder zijn afgenomen volgens het examenprogramma economie oude stijl. Examens van deze jaren bevatten ook opgaven die volgens het nieuwe programma niet gevraagd worden. Ook missen ze opgaven die volgens het huidige examenprogramma wél gevraagd kunnen worden. De pilot-examens van deze jaren voldoen wel aan het examenprogramma. Zij staan op de site: item/ pilotexamens_en_reguliere_examens 3 College-examen Wat, waar, wanneer Het college-examen bestaat uit een mondeling examen van 40 minuten. De domeinen waarover de examenstof voor het college-examen is verdeeld staan in hoofdstuk 4, laatste kolom van de tabel. Bijlage 1 beschrijft de domeinen nader. Het examen vindt plaats in de periode juni/juli/augustus. Bij de aanmelding geeft de kandidaat een voorkeurplaats voor de mondelinge examens op. De examenoproep verstuurt DUO uiterlijk twee weken voor aanvang van het examen. Daarin staan datum, tijd en locatie vermeld. Pagina 5 van 14

6 Gedurende twintig minuten, voorafgaand aan het mondeling examen, krijgt de kandidaat gelegenheid om een casus te bestuderen. De casus bestaat uit een of meer artikelen over economische vraagstukken. Bij de casus worden meestal richtvragen gegeven. Niet alle richtvragen hoeven in het examen aan de orde te komen. Er kunnen dus ook andere vragen worden gesteld. De kandidaat mag aantekeningen op de casus maken en deze aantekeningen gebruiken bij het examen. Bij het mondeling examen wordt aandacht besteed aan: 1. beantwoorden van vragen over de casus. 2. beantwoorden van vragen over alle domeinen zoals vermeld in hoofdstuk 4, laatste kolom, en oplossen van probleemstellingen die gerelateerd zijn aan concrete maatschappelijke vraagstukken. Onderzocht wordt ook of de kandidaat zijn kennis kan toepassen in andere contexten dan de geleerde. 3. beantwoorden van vragen over de twee keuzeonderwerpen (zie bijlage 2). Bij aanvang van het examen overhandigt de kandidaat kopieën van de notities aan de examinatoren. Overzicht: voorbereiding bestuderen van casus en beantwoorden van eventuele vragen beantwoorden van vragen naar aanleiding van de casus mondeling examen beantwoorden van vragen over alle examenstof domeinen A t/m I beantwoorden van vragen over de keuzeonderwerpen domein K 20 minuten ca. 10 minuten ca. 20 minuten ca. 10 minuten deelcijfer a deelcijfer b deelcijfer c Hulpmiddelen De kandidaat dient tijdens dit examen eveneens over schrijf- en tekenmateriaal en een rekenmachine te beschikken (zie bijlage 3). Ook hier is het gebruik van een grafische rekenmachine niet toegestaan. Oefenen Een voorbeeld van een casus staat op de site. Ga hiervoor naar: duo.nl, kies staatsexamenkandidaat en vervolgens Oefenen. Tips Algemeen bekijk de informatiefilm over het mondeling college-examen. Deze film staat op de site onder het kopje: Hoe het staatsexamen vo werkt gebruik bij eenvoudige berekeningen niet meteen de rekenmachine; bedenk welk onderdeel van de stof je kunt aangeven als favoriet (deze mogelijkheid wordt regelmatig geboden); oefen voor het examen in het goed formuleren en het opzetten van een juiste redenering. Pagina 6 van 14

7 Casus Een eerste vraag is vaak: Wat is de essentie van deze casus?. Meestal dient een recent krantenartikel als basis voor de casus. Het is dan ook handig enigszins van actuele economische ontwikkelingen op de hoogte te zijn. Vaardigheden Grafieken tekenen (assen benoemen, coördinaten interpreteren). Positieve en negatieve verbanden tussen grootheden hanteren. Procentuele veranderingen van grootheden doorrekenen. Een voorbeeld: In een periode stijgen de lonen met 6,5 % en de arbeidsproductiviteit met 4,7 %. Bereken de procentuele verandering in de loonkosten per product (in één decimaal). De verhouding van loon en arbeidsproductiviteit bepaalt de loonkosten per product. De nieuwe loonkosten per product bedragen (1,065 / 1,047) = 1,017 van de oude loonkosten. Er is een toename van 1,7 % (dus niet van 6,5-4,7 = 1,8%!) Bij verklaren gebruik maken van een middenterm. Een voorbeeld: In de zuidelijke landen van de Europese Unie blijft de arbeidsproductiviteit ver achter bij die van de noordelijke landen. Leg uit hoe dit in de zuidelijke landen kan leiden tot een tekort op de betalingsbalans. De middentermen zijn hier: loonkosten, inflatie en exportopbrengsten (ook de internationale concurrentiepositie kan genoemd worden). Een lage arbeidsproductiviteit kan leiden tot hogere loonkosten en een hogere prijs (inflatie) van exportproducten. (De internationale concurrentiepositie verslechtert.) Er wordt minder geëxporteerd. Daardoor vallen de exportopbrengsten tegen en kan er een tekort op de betalingsbalans ontstaan. Keuzeonderwerpen: De onderwerpen waaruit kan worden gekozen kunnen van jaar tot jaar verschillen. De notities van de keuzeonderwerpen mogen ook puntsgewijs of in vraagvorm. De notities van de keuzeonderwerpen mondeling toelichten. Beoordeling college-examen Voor het mondeling examen worden de volgende deelcijfers gegeven: één deelcijfer voor het beantwoorden van vragen over de casus: deelcijfer a dit cijfer telt één keer mee één deelcijfer voor het beantwoorden van vragen alle examenstof: deelcijfer b dit cijfer telt drie keer mee één deelcijfer voor het beantwoorden van vragen over de keuzeonderwerpen: deelcijfer c dit cijfer telt één keer mee Het cijfer voor het college-examen wordt als volgt berekend: (a + 3b+c) : 5, afgerond op één decimaal nauwkeurig. Pagina 7 van 14

8 4 Examenstof (schematisch weergegeven) Economie centraal collegeexamen examen Domein A: Subdomein A1: Informatievaardigheden X X Vaardigheden Subdomein A2: Rekenkundig en/of grafisch X X onderbouwen Subdomein A3: Standpuntbepaling X X Subdomein A4: Strategisch inzicht X X Subdomein A5: Experimenten Domein B: Concept schaarste X Domein C: Concept ruil X Domein D: Subdomein D1: Vraag en aanbod X X Concept Subdomein D2: Toetreding X X markt Subdomein D3: Marktstructuur X X Subdomein D4: Welvaart en de economische X X politiek Domein E: Subdomein E1: Gezinnen ruilen over de tijd X X Concept ruilen Subdomein E2: De overheid ruilt over de tijd X X over de tijd Subdomein E3: Ondernemingen ruilen over de tijd X X Domein F: Concept samenwerken en onderhandelen Domein G: Concept risico en informatie Domein H: Concept welvaart en groei Domein I: Concept goede tijden, slechte tijden Subdomein F1: Samenwerken X X Subdomein F2: Onderhandelen X X Subdomein G1: Risico en verzekeren X X Subdomein G2: Effecten van asymmetrische X X informatie Subdomein G3: Risico en beleggen X X Subdomein G4: Risico in bedrijf X X Subdomein H1: Welvaart X X Subdomein H2: Groei X X Subdomein I1: Conjuncturele verschijnselen X X Subdomein I2: Registratie van conjunctuur X X Subdomein I3: Conjunctuurbeleid X X Domein K: Keuzeonderwerpen (zie bijlage 2 van deze vakinformatie) In bijlage 1 van deze vakinformatie staat een beschrijving van de examenstof. X Bij het bestuderen van de examenstof is het raadzaam om gebruik te maken van een lesmethode of examenkatern. Pagina 8 van 14

9 Bijlage 1 Beschrijving examenstof Domein A Vaardigheden De kandidaat kan economische concepten herkennen en toepassen in uiteenlopende contexten. Dit kunnen andere contexten zijn dan waarin de concepten doorgaans geleerd worden (=transfer). Domein B Concept schaarste De kandidaat kan in contexten analyseren dat beperkte middelen en ongelimiteerde behoeften dwingen tot het maken van keuzes. De kandidaat kan in contexten: - de spanning verklaren die bestaat tussen behoeften en beperkte middelen; - ontdekken of binnen gezinnen, ondernemingen en de overheid overeenkomsten bestaan in de afwegingen die worden gemaakt op basis van alternatieve aanwendbaarheid; - een budgetlijn tekenen en verklaren; - voorbeelden geven van opofferingskosten. Domein C Concept ruil De kandidaat kan in contexten analyseren dat het ruilproces de basis vormt voor een optimale inzet van middelen en iedereen optimaal zijn voordelen kan benutten. Voorts kan de kandidaat analyseren dat ruil arbeidsdeling mogelijk maakt en op welke manier geld het ruilproces soepeler laat verlopen.' Ruil Een kandidaat kan in contexten: - het onderscheid tussen productie en consumptie verklaren en de functie van ruil hierin beschrijven; - aantonen dat bij ruil wederzijds voordeel ontstaat; - toelichten dat door specialisatie en arbeidsdeling de arbeidsproductiviteit kan toenemen; - voorbeelden geven van transactiekosten bij directe en indirecte ruil; - het ontstaan van eigendomsrechten beschrijven en met voorbeelden uitleggen welke invloed eigendomsrechten hebben bij ruil. Geld als smeermiddel van de ruil Een kandidaat kan in contexten: - voorbeelden geven van geld als ruil-, reken- en oppotmiddel; - randvoorwaarden beschrijven voor het functioneren van een geldsysteem (zoals fiducie en technische vereisten); - chartaal geld van giraal geld onderscheiden; met voorbeelden uitleggen op welke wijze een commerciële bank door geldschepping zijn liquiditeitspositie kan veranderen en dit rekenkundig onderbouwen; - de intrinsieke en extrinsieke waarde van geld onderscheiden en deze begrippen in relatie brengen met de Wet van Gresham. Domein D Concept markt De kandidaat kan in contexten analyseren dat keuzes en ruil die plaatsvinden worden gecoördineerd via de markt. Prijsvorming is het coördinatiemechanisme waarmee vraag en aanbod op elkaar worden afgestemd. De manier waarop prijsvorming plaatsvindt is afhankelijk van de marktstructuur (marktvormen) en heeft gevolgen voor toetreding, Pagina 9 van 14

10 welvaart en economische politiek. Domein E Concept ruilen over de tijd De kandidaat kan, binnen de contexten van gezinshuishoudingen, bedrijfshuishoudingen en overheidshuishoudingen, analyseren dat ruil niet alleen op één moment in de tijd plaatsvindt, maar ook over de tijd. De prijs die deze intertemporele ruil coördineert is de rente. Domein F Concept samenwerken en onderhandelen De kandidaat kan in contexten analyseren dat, wanneer belangen van individuele actoren conflicteren, samenwerken en onderhandelen meer oplevert voor (markt)partijen dan vertrouwen op individuele acties. Centralisatie, waarbij (collectieve) dwang het middel is om acties tot stand te brengen, kan een alternatief coördinatiemechanisme zijn voor keuzes. Domein G Concept risico en informatie De kandidaat kan in contexten analyseren dat gezinnen en bedrijven bij het maken van keuzes informatie verzamelen ten einde onzekerheid te verkleinen. Aangezien de informatie vaak een beperkt karakter zal hebben moeten transactiepartijen een inschatting maken van mogelijke gebeurtenissen (risico) en de mate waarin transactiepartners gebeurtenissen beïnvloeden of informatie achterhouden die relevant is voor het tot stand brengen van een transactie (asymmetrische informatie). Domein H Concept welvaart en groei De kandidaat kan in contexten analyseren wat op nationaal en op mondiaal niveau de oorzaken zijn van economische groei en van de verdeling van inkomen en welvaart. Keuzes op microniveau werken door op macroniveau in elke economie die gekenmerkt wordt door wederzijds afhankelijke markten. Domein I Concept goede tijden, slechte tijden De kandidaat kan in contexten analyseren waarom er sprake is van korte termijn schommelingen in economische activiteiten en welke mogelijkheden en grenzen er zijn voor conjunctuurbeleid. Markten laten zich niet gemakkelijk reguleren mede door toedoen van rigiditeiten. Domein K Keuzeonderwerpen De kandidaat kan een economisch concept in verschillende contexten vergelijkenderwijs analyseren. De kandidaat kiest ten minste twee keuzeonderwerpen om deze analyse uit te voeren. Een uitgebreide beschrijving van domein A en van de domeinen D t/m I, alsook een beschrijving van de verplichte contexten staat in de syllabus op examenblad.nl Kies: Syllabus 2017 economie, havo Pagina 10 van 14

11 Bijlage 2 Keuzeonderwerpen Een deel van het college-examen gaat over keuzeonderwerpen. De kandidaat kiest twee onderwerpen uit onderstaande lijst. Vervolgens schrijft hij over elk van deze onderwerpen een notitie van ongeveer 100 woorden rond een aantal economische begrippen. Dit mag ook puntsgewijs of in vraagvorm. 1. Consequenties van een prijzenoorlog. 2. Pro en contra globalisering. 3. De crisis van de jaren 30: oorzaken en gevolgen. 4. Economische ontwikkeling van BRIC landen. 5. Opstarten eigen bedrijf. 6. Minimumloon een goede zaak? Van elke notitie neemt de kandidaat drie exemplaren mee naar het examen. De examinatoren kunnen gelegenheid geven voor een korte toelichting. Vervolgens worden er vragen over de gekozen onderwerpen gesteld, waarbij alle economische aspecten aan de orde kunnen komen. Bij de beoordeling van dit onderdeel van het examen wordt gebruik gemaakt van de volgende criteria: voldoen de notities en de eventuele toelichting aan het gewenste niveau? kan de kandidaat de vragen over de keuzeonderwerpen adequaat beantwoorden? Indien een kandidaat geen notities (of notities van onderwerpen die niet op de verplichte lijst staan) heeft meegenomen, kan voor dit onderdeel van het examen maximaal zeven van de tien punten worden behaald. De kandidaat wordt alsnog verzocht twee onderwerpen uit de lijst te kiezen en de vragen hierover te beantwoorden. Pagina 11 van 14

12 Bijlage 3 Hulpmiddelen Toegestaan De hulpmiddelen hieronder zijn toegestaan bij alle examens. Zij zijn niet alle nodig: Basispakket Het standaard basispakket bij alle centrale examens en college-examens bevat: - schrijfmateriaal - tekenpotlood - blauw en rood kleurpotlood - liniaal met millimeterverdeling - passer - geodriehoek - vlakgum - elektronisch rekenapparaat (géén grafische rekenmachine) Ook is het toegestaan om hulpmiddelen mee te brengen die geen relatie hebben met de exameneisen maar wel functioneel kunnen zijn, zoals: markeerstift, puntenslijper, leesliniaal (loep). Woordenboek Een eendelig verklarend woordenboek Nederlands is toegestaan bij alle schriftelijke examens. In plaats van het eendelig woordenboek Nederlands mag ook gebruik gemaakt worden van een woordenboek van Nederlands naar een vreemde taal (de thuistaal van de kandidaat). Een digitaal woordenboek is niet toegestaan. Uitgebreide informatie over de hulpmiddelen voor de centrale examens en hulpmiddelen voor kandidaten met een beperking staat in de Regeling toegestane hulpmiddelen. Kies: examenblad.nl/ vwo of havo/ onderwerpen/ hulpmiddelen/ 2017 Pagina 12 van 14

13

14 Pagina 14 van 14