ECONOMIE VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V

Transcriptie

1 ECONOMIE VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V

2 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens voortgezet onderwijs en draagt zorg voor de kwaliteit en het niveau van de examens. De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is belast met de praktische uitvoering en organisatie van de staatsexamens. Met vragen over deze vakinformatie kunt u contact opnemen met de afdeling Examendiensten van DUO: (050) of staatsexamens@duo.nl. pagina 2 van 13

3 Inhoud 1 Kernpunten 5 2 Centraal examen 5 3 College-examen 5 4 Schema examenstof 7 Bijlage 1 Beschrijving examenstof 8 Bijlage 2 Keuzeonderwerpen 10 Bijlage 3 Hulpmiddelen 11 Bijlage 4 Tips 12 pagina 3 van 13

4

5 top 1 Kernpunten Het examen bestaat uit een schriftelijk centraal examen en een mondeling collegeexamen. Voor het college-examen moet de kandidaat notities (in drievoud) meenemen over de twee keuzeonderwerpen. Tips voor dit examen staan in de bijlage. De berekening van het eindcijfer staat in een overzicht. 2 Centraal examen Het centraal examen gaat over een deel van de examenstof. Overzicht centraal examen wat schriftelijk examen over de onderwerpen (concepten): - markt - ruilen over de tijd - samenwerken en onderhandelen - risico en informatie - welvaart en groei - goede tijden, slechte tijden hulpmiddelen tijdsduur cijfer basispakket en woordenboek 180 minuten A 3 College-examen Het college-examen is een mondeling examen over zowel de stof van het centrale examen alsook over de onderwerpen (concepten) schaarste en ruil en over twee keuzeonderwerpen (zie: bijlage 2). De kandidaat moet kunnen aantonen de vaardigheden te beheersen. In het totaal duurt het examen 40 minuten. Hieraan voorafgaand krijgt de kandidaat 20 minuten de tijd om zich voor te bereiden aan de hand van een casus (een artikel met of zonder tabellen en/of grafieken) die hij in het voorbereidingslokaal ontvangt. De casus bestaat uit een of meer artikelen over economische vraagstukken. Bij de casus worden meestal richtvragen gegeven. Niet alle richtvragen hoeven in het examen aan de orde te komen. Er kunnen dus ook andere vragen worden gesteld. De kandidaat mag aantekeningen op de casus maken en deze aantekeningen gebruiken bij het examen. pagina 5 van 13

6 De casus blijft eigendom van de staatsexamens. Bij het college-examen wordt aandacht besteed aan: 1. bespreking van economische vraagstukken door middel van beantwoorden van vragen naar aanleiding van een casus en de hierbij relevante examenstof 2. beantwoorden van vragen over alle onderwerpen van het college-examen en oplossen van probleemstellingen die gerelateerd zijn aan concrete economische vraagstukken. Onderzocht wordt ook of de kandidaat zijn kennis kan toepassen in andere contexten dan de geleerde. 3. beantwoorden van vragen over de twee keuzeonderwerpen. Bij aanvang van het examen overhandigt de kandidaat kopieën van de notities over de keuzeonderwerpen aan de examinatoren. Overzicht college-examen wat voorbereiding mondeling examen hoe bestuderen van casus en beantwoorden van eventuele vragen beantwoorden van vragen naar aanleiding van de casus beantwoorden van vragen over alle onderwerpen van het collegeexamen beantwoorden v vragen over de keuzeonderwerp hulpmiddelen basispakket en woordenboek schrijf- en tekenmateriaal, rekenmachine (geen grafische rekenmachine) tijdsduur 20 minuten ca. 10 minuten ca. 20 minuten ca. 10 minuten cijfer deelcijfer a deelcijfer b deelcijfer c Overzicht berekening eindcijfer wat wegingsfactor cijfer (afgerond op één decimaal) eindcijfer (afgerond op een geheel getal) centraal examen 1 A college-examen - deelcijfer a 0,2 - deelcijfer b 0,6 - deelcijfer c 0,2 B (A + B) gedeeld door 2 terug naar top pagina 6 van 13

7 4 Schema examenstof Economie vwo centraal examen collegeexamen Domein A: Vaardigheden Informatievaardigheden X X Rekenkundig en/of grafisch onderbouwen X X Standpuntbepaling X X Strategisch inzicht X X Experimenten Domein B: Concept schaarste Domein C: Concept ruil Domein D: Concept markt X X Vraag en aanbod X X Marktstructuur X X Welvaart en de economische politiek X X Domein E: Concept ruilen over de tijd Domein F: Concept samenwerken en onderhandelen Domein G: Concept risico en informatie Intertemporele ruil X X Registratie intertemporele ruil X X Speltheorie X X Suboptimale situaties X X Risico X X Asymmetrische informatie X X Asymmetrische informatie in bedrijf X X Risico en verzekeren X X Risico en beleggen X X Domein H: Concept welvaart en groei Algemeen evenwicht X X Het meten en verdelen van de welvaart X X Groei X X Domein I: Concept goede tijden, slechte tijden Beschrijving van de conjunctuur X X Conjuncturele verschijnselen X X Beleid en overheid X X Beleid en de Centrale Bank X X Domein K: Keuzeonderwerpen (zie bijlage 2 van deze vakinformatie) X Hierna volgt een beschrijving van de examenstof. Bij het bestuderen van de examenstof is het raadzaam gebruik te maken van een lesmethode of examenkatern. terug naar top pagina 7 van 13

8 Bijlage 1 Beschrijving examenstof Domein A Vaardigheden De kandidaat kan economische concepten herkennen en toepassen in uiteenlopende contexten. Dit kunnen andere contexten zijn dan waarin de concepten doorgaans geleerd worden (=transfer). Domein B Concept schaarste De kandidaat kan in contexten analyseren dat beperkte middelen en ongelimiteerde behoeften dwingen tot het maken van keuzes. De kandidaat kan in contexten: de spanning verklaren die bestaat tussen behoeften en beperkte middelen en beoordelen in hoeverre keuzes gebaseerd zijn op een bepaalde mate van hiërarchie; de samenhang ontdekken in het gegeven dat binnen gezinnen, ondernemingen en de overheid overeenkomsten en verschillen bestaan in de afwegingen die worden gemaakt op basis van alternatieve aanwendbaarheid; een budgetlijn tekenen en verklaren; de opofferingskosten bepalen die behoren bij keuzes die gezinnen en bedrijven maken; Domein C Concept ruil De kandidaat kan in contexten analyseren dat het ruilproces de basis vormt voor een optimale inzet van middelen en een optimale benutting van comparatieve voordelen voor iedereen. Voorts kan de kandidaat analyseren dat ruil arbeidsdeling mogelijk maakt en op welke manier geld het ruilproces soepeler laat verlopen. Ruil Een kandidaat kan in contexten: - het onderscheid tussen productie en consumptie verklaren en de functie van ruil hierin beschrijven; - comparatieve en absolute kostenvoordelen onderscheiden en aantonen dat deze niet alleen een rol spelen bij internationale ruil maar ook binnen het gezin; - aantonen dat bij ruil wederzijds voordeel ontstaat; - toelichten dat door specialisatie en arbeidsdeling de arbeidsproductiviteit kan toenemen; - voorbeelden geven van transactiekosten bij directe en indirecte ruil; - het ontstaan van eigendomsrechten beschrijven en met voorbeelden uitleggen welke invloed eigendomsrechten hebben bij ruil. Geld als smeermiddel van de ruil Een kandidaat kan in contexten: - voorbeelden geven van geld als ruil-, reken- en oppotmiddel; - verklaren waarom transactiekosten niet alleen in geld kunnen worden uitgedrukt en waarom transactiekosten bij ruil door de introductie van geld gedeeltelijk verdwijnen; - randvoorwaarden beschrijven voor het functioneren van een geldsysteem (zoals fiducie en technische vereisten); - chartaal geld van giraal geld onderscheiden; - met voorbeelden uitleggen op welke wijze een commerciële bank door geldschepping zijn liquiditeitspositie kan veranderen en dit rekenkundig onderbouwen; - de intrinsieke en extrinsieke waarde van geld onderscheiden en deze begrippen in relatie brengen met de Wet van Gresham. pagina 8 van 13

9 Domein D Concept markt De kandidaat kan in contexten analyseren dat keuzes en ruil die plaatsvinden worden gecoördineerd via de markt. Prijsvorming is het coördinatiemechanisme waarmee vraag en aanbod op elkaar worden afgestemd. De manier waarop prijsvorming plaatsvindt is afhankelijk van de marktstructuur (marktvormen) en heeft gevolgen voor toetreding, welvaart en economische politiek. Domein E Concept ruilen over de tijd De kandidaat kan, binnen de contexten van gezinshuishoudingen, bedrijfshuishoudingen en overheidshuishoudingen, analyseren dat ruil niet alleen op één moment in de tijd plaatsvindt, maar ook over de tijd. De prijs die deze intertemporele ruil coördineert is de rente. Domein F Concept samenwerken en onderhandelen De kandidaat kan in contexten analyseren dat, wanneer belangen van individuele actoren conflicteren, samenwerken en onderhandelen meer oplevert voor (markt)partijen dan vertrouwen op individuele acties. Centralisatie, waarbij (collectieve) dwang het middel is om acties tot stand te brengen, kan een alternatief coördinatiemechanisme zijn voor keuzes. Domein G Concept risico en informatie De kandidaat kan in contexten analyseren dat gezinnen en bedrijven bij het maken van keuzes informatie verzamelen ten einde onzekerheid te verkleinen. Aangezien de informatie vaak een beperkt karakter zal hebben moeten transactiepartijen een inschatting maken van mogelijke gebeurtenissen (risico) en de mate waarin transactiepartners gebeurtenissen beïnvloeden of informatie achterhouden die relevant is voor het tot stand brengen van een transactie (asymmetrische informatie). Domein H Concept welvaart en groei De kandidaat kan in contexten analyseren wat op nationaal en op mondiaal niveau de oorzaken zijn van economische groei en van de verdeling van inkomen en welvaart. Keuzes op microniveau werken door op macroniveau in elke economie die gekenmerkt wordt door wederzijds afhankelijke markten. Domein I Concept goede tijden, slechte tijden De kandidaat kan in contexten analyseren waarom er sprake is van korte termijn schommelingen in economische activiteiten en welke mogelijkheden en grenzen er zijn voor conjunctuurbeleid. Markten laten zich niet gemakkelijk reguleren mede door toedoen van rigiditeiten. Domein K Keuzeonderwerpen De kandidaat kan een economisch concept in verschillende contexten vergelijkenderwijs analyseren. De kandidaat kiest ten minste twee keuzeonderwerpen om deze analyse uit te voeren. Een uitgebreide beschrijving van domein A en van de domeinen D t/m I staat in de syllabus op examenblad.nl Kies: Kies: 2018, economie, vwo, syllabus Omschreven concepten moeten kunnen worden toegepast op verschillende contexten, zoals de arbeidsmarkt, het sociale zekerheidsstelsel, etc. terug naar top pagina 9 van 13

10 Bijlage 2 Keuzeonderwerpen Een deel van het college-examen gaat over keuzeonderwerpen. De kandidaat kiest twee onderwerpen uit onderstaande lijst. Vervolgens schrijft hij over elk van deze onderwerpen een notitie van ongeveer 100 woorden rond een aantal economische begrippen. Dit kan in verhaalvorm, in korte zinnen met trefwoorden of in vraagvorm. Het mag ook puntsgewijs (met minder dan honderd woorden). 1. Bankunie en eurozone. 2. Gevolgen robotisering en/of IoT* voor de economie van de toekomst. *Zie IoT: Internet of Things, door J.W. Timmer en W. Vermeend. 3. Economische gevolgen van een Nexit. 4. Economische schuldenproblematiek van arme landen. 5. Samenwerkingsvormen tussen (groepen van) landen. 6. De Keynesiaanse gedachtegang in de 21 e eeuw. Van elke notitie neemt de kandidaat drie exemplaren mee naar het examen. De examinatoren kunnen gelegenheid geven voor een korte toelichting. Vervolgens worden er vragen over de gekozen onderwerpen gesteld, waarbij alle economische aspecten aan de orde kunnen komen. Bij de beoordeling van dit onderdeel van het examen wordt gebruik gemaakt van de volgende criteria: voldoen de notities en de eventuele toelichting aan het gewenste niveau? kan de kandidaat de vragen over de keuzeonderwerpen adequaat beantwoorden? Indien een kandidaat geen notities (of notities van onderwerpen die niet op de verplichte lijst staan) heeft meegenomen, kan voor dit onderdeel van het examen maximaal zeven van de tien punten worden behaald. De kandidaat wordt alsnog verzocht twee onderwerpen uit de lijst te kiezen en de vragen hierover te beantwoorden. terug naar top pagina 10 van 13

11 Bijlage 3 Hulpmiddelen Basispakket - schrijfmateriaal - tekenpotlood - blauw en rood kleurpotlood - liniaal met millimeterverdeling - passer - geodriehoek - vlakgum - elektronisch rekenapparaat (géén grafische rekenmachine) Ook is het toegestaan om hulpmiddelen mee te brengen die geen relatie hebben met de exameneisen maar wel functioneel kunnen zijn, zoals: markeerstift, puntenslijper, leesliniaal (loep). Woordenboek Nederlands-Nederlands (eendelig) óf Nederlands-thuistaal van de kandidaat (eendelig) Een digitaal woordenboek is niet toegestaan. De hulpmiddelen van het basispakket zijn toegestaan bij alle examens. Zij zijn niet alle nodig. Uitgebreide informatie over hulpmiddelen voor de centrale examens staat in de Regeling toegestane hulpmiddelen. Kies: examenblad.nl, 2018, vwo, onderwerpen, hulpmiddelen terug naar top pagina 11 van 13

12 Bijlage 4 Tips Centraal examen Examens vanaf 2014 zijn geschikt om ervaring op te doen. Oude centrale examens zijn te vinden op onder andere examenblad.nl (stel linksboven een bepaald jaar in en vind onder vwo en economie de examendocumenten van dat jaar). College-examen Algemeen Bekijk de informatiefilm over het mondeling college-examen. Deze film staat op de site onder het kopje: Hoe het staatsexamen vo werk. Gebruik bij eenvoudige berekeningen niet meteen de rekenmachine. Bedenk welk onderdeel van de stof je kunt aangeven als favoriet (deze mogelijkheid wordt regelmatig geboden). Oefen voor het examen in het goed formuleren en het opzetten van een juiste redenering. Casus Meestal dient een recent krantenartikel als basis voor de casus. Het is dan ook handig enigszins van actuele economische ontwikkelingen op de hoogte te zijn. Een voorbeeld van een casus staat op de site. Ga hiervoor naar: duo.nl, kies staatsexamenkandidaat en vervolgens Oefenen. Vaardigheden Grafieken tekenen (assen benoemen, coördinaten interpreteren). Positieve en negatieve verbanden tussen grootheden hanteren. Procentuele veranderingen van grootheden doorrekenen. Een voorbeeld: In een periode stijgen de lonen met 6,5 % en de arbeidsproductiviteit met 4,7 %. Bereken de procentuele verandering in de loonkosten per product (in één decimaal). De verhouding van loon en arbeidsproductiviteit bepaalt de loonkosten per product. De nieuwe loonkosten per product bedragen (1,065 / 1,047) = 1,017 van de oude loonkosten. Er is een toename van 1,7 % (dus niet van 6,5-4,7 = 1,8%!) Bij verklaren gebruik maken van een middenterm. Een voorbeeld: Waarom leidt een hogere rente in een land tot een hogere koers? De middentermen zijn hier: beleggen en vraag naar valuta. Een hogere rente maakt beleggen in dat land aantrekkelijk. Als buitenlanders dat willen doen hebben ze de valuta van dat land nodig. Daarom vragen ze deze valuta op de valutamarkt. Daarom stijgt de koers. Keuzeonderwerpen: De onderwerpen waaruit kan worden gekozen kunnen van jaar tot jaar verschillen. De notities van de keuzeonderwerpen mogen ook puntsgewijs of in vraagvorm. De notities van de keuzeonderwerpen mondeling toelichten. terug naar top pagina 12 van 13

13

14 pagina 14 van 13