Market Timing 6 juni 2016 TECHNISCHE & KWANTITATIEVE ANALYSE Kwantitatief trendoverzicht Waarden steun koers weerstand trend K/V HK HV %2W MSCI USD World 1620.60 1678.58 1679.07 stijgend 1 17 2.36 S&P 500 index 2025.91 2099.13 2099.06 stijgend 1 16 2.28 Dow Jones Index 17331.07 17807.06 17934.61 stijgend 1 16 1.75 Nasdaq-100 4282.00 4509.79 4512.54 stijgend 1 3 3.37 Shanghai Composite 2780.76 2930.47 2945.52 dalend 1 4 3.88 Nikkei-225 index 16159.31 16580.03 17251.36 dalend 8 1-1.51 Colofon Deze,,Bulls, Bears & Shares is in opdracht van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. gemaakt door Loef Technische Analyse B.V. en wordt exclusief beschikbaar gesteld aan de relaties van Theodoor Gilissen. Theodoor Gilissen gaat bij haar beleggingsbeleid uit van fundamentele analyse. Aangezien deze publicatie uitgaat van technische analyse, kan het zijn dat de hier verkondigde meningen afwijken van die van Theodoor Gilissen. De publicatie betreft een exclusieve service voor die relaties van Theodoor Gilissen die de eigen beleggingsideeën mede willen baseren op technische analyse. Edward Loef is bestuurder van Loef Technische Analyse B.V. en is onafhankelijk Technisch Analist en cliëntenremissier voor diverse partijen. Edward Loef kan op elk willekeurig moment (in)direct een long of short positie hebben in de in deze publicatie genoemde financiële markten of instrumenten. DJ Eurostoxx 50 2733.55 2850.77 2935.10 stijgend K 0 4 1.06 DJ Stoxx 600 Europe 328.64 341.29 349.67 stijgend K 0 4 0.97 AEX-Index 425.78 445.31 450.94 stijgend 1 4 2.52 XETRA DAX 9737.00 10103.26 10298.76 stijgend 1 9 1.89 Bund Future 161.84 165.10 164.49 stijgend 3 40 0.94 USA 10yr rente 1.7050 1.7040 1.8820 dalend V 13 0-7.84 17.04 18.82 Goud 1199.60 1241.35 1288.20 stijgend 1 23 2.41 Zilver 15.77 16.39 17.58 stijgend 8 21 1.02 Brent Crude Oil 43.33 49.99 50.51 stijgend 5 10 1.36 EURUSD 1.1096 1.1341 1.1446 stijgend 1 15 2.04 US Dollar index 93.68 94.24 95.97 dalend 5 1-1.34 Koersdata slotkoersen 3 juni 2016 Voor informatie over deze uitgave kunt u contact opnemen met uw private banker of andere contactpersoon bij Theodoor Gilissen. Samenvatting Het technisch beeld voor de wereldwijde aandelenmarkten is per saldo verbeterd, waardoor momenten van zwakte koopkansen scheppen. Dit wil echter nog niet zeggen dat de stijgende trends een permanent karakter houden. Met name Wall Street toont bijna identiek marktgedrag vergeleken met het einde van de vorige herstelbeweging eind 2015. Ook de ratio tussen de Bund future en de DAX in samenhang met de forse daling van de Amerikaanse lange rente geven redenen om voorzichtig te blijven. Eind vorige week corrigeerde de US Dollar index binnen een zijwaartse trading range. Een neerwaartse uitbraak uit deze trading range zou de terugkerende vraag naar edele metalen en grondstoffenprijzen ondersteunen. De daling van de lange rente in de V.S. wijst in de richting van een zwakkere Dollar. Deze Bulls, Bears & Shares is een publicatie van Theodoor Gilissen Bankiers N.V., in opdracht van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. De Technische Analyse en Fundamentele Analyse zijn verschillende disciplines; (mede) daardoor kan de Technische opinie afwijken of niet consistent zijn met de researchadviezen van de researchafdeling van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. De in deze publicatie vermelde gegevens zijn ontleend aan door Theodoor Gilissen betrouwbaar geachte bronnen en publiekelijk bekende informatie. Voor de juistheid en volledigheid van de genoemde feiten, gegevens, meningen, verwachtingen en uitkomsten daarvan kan Theodoor Gilissen Bankiers N.V. niet instaan. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. geeft geen garantie of verklaring omtrent genoemde juistheid en volledigheid, noch uitdrukkelijk noch stilzwijgend. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade die het gevolg is van de onjuistheid en/of onvolledigheid van bedoelde informatie. Dit rapport dient niet te worden opgevat als een aanbod om waardepapieren te verkopen, noch als een uitnodiging tot aankoop ervan. De adviezen en aanbevelingen in dit rapport zijn generiek van aard en houden derhalve geen rekening met de specifieke beleggingsdoelstellingen, de persoonlijke financiële situatie en persoonlijke behoeftes van de ontvanger. De ontvanger mag de adviezen en aanbevelingen uit het rapport dan ook niet aanmerken als een persoonlijk advies: de ontvanger moet zijn of haar eigen adviseur raadplegen om te overleggen of het waardepapier dat in dit rapport aan bod komt, voor hem of haar een passende investering is en of de adviezen en aanbevelingen in het rapport overeenstemmen met zijn of haar doelrisicoprofiel. Indien u (mede) belegt met geleend geld, betekent dit dat u het risico loopt dat u uw inleg verliest of zelfs een schuld overhoudt. De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Opinies, feiten en meningen in dit rapport kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. De verspreiding van dit rapport in andere jurisdicties dan in Nederland is mogelijk aan restricties onderhevig en de ontvanger van dit rapport dient zichzelf te informeren over eventuele restricties. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. verbiedt nadrukkelijk het herverspreiden van dit rapport via internet of op een andere manier en aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor de acties van derde partijen op dit gebied. De ontvanger van dit rapport is gebonden aan de restricties zoals vermeld staan in deze disclaimer. Theodoor Gilissen Bankiers N.V., haar directie en haar medewerkers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade die voortvloeit uit of verband houdt met het gebruik (of juist de onmogelijkheid van gebruik), het vertrouwen op of (het nalaten van) acties ondernomen naar aanleiding van de informatie in de aanbieding. Uw persoonsgegevens worden zonder uw uitdrukkelijke toestemming niet aan derden buiten Theodoor Gilissen Bankiers N.V. verstrekt, tenzij dat voortvloeit uit de wet. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. wijst cliënt conform de wet op haar recht op inzage, correctie, aanvulling, afscherming of verwijdering van gegevens en tot het doen van verzet tegen het gebruik van persoonsgegevens voor marketing- en charitatieve doeleinden.
ETF ASSET CLASSES Koersresultaten ETF s in USD in 2016 op dagbasis grondstoffen herstellen DXY = US dollar index / AGG = obligaties / ACWI = aandelen / RWO = vastgoed en GSG = grondstoffen Koersresultaten ETF s in EUR/USD in 2016 op dagbasis aandelen zwak Tickersymbolen in euro (goud = PHAU, obligaties = IEAG, vastgoed = IWDP, aandelen = IWRD, grondstoffen = AIGCP) ishares regionaal (in euro/unhedged) in 2016 op weekbasis De goudtrackers in US dollar (GLD) en in euro/unhedged (PHAU) profiteerden van de koersdaling van de US dollar index (DXY). De wereldwijde aandelentracker in euro/unhedged (IWRD) blijft relatief achter bij de overige trackers. Het technisch beeld voor aandelen is mild positief. Let op de regionale out/underperformance ten opzichte van ishares World (zie tickersymbool IWRD in het zwart in de grafiek). 2
MSCI USD World Index vanaf 2014 toenemende volatiliteit... weer stijgend De opleving in MSCI USD World na de terugtest van de dalende weerstandlijn is een positief teken. ishares Asia Pacific ishares China Large Cap ishares Emerging Markets ishares Europe ishares Japan ishares N-America AEX CAC-40 FTSE-100 FTSE-MIB30 IBEX-35 XetraDAX De golden cross in ishares Europe en groengekleurde weekcandles in de AEX, CAC-40, FTSE-100, IBEX-35 en XetraDax weerspiegelen optimisme. De Europese beursindices hebben te maken een (rode) horizontale weerstand die een verdere opmars nog hindert. Boven de stijgende steunlijnen blijft er uitzicht op een opwaarts vervolg. Een breuk onder deze steunlijnen zou dit uitzicht echter frustreren. 3
Dow Jones Industrials Average: een discutabel koersherstel volgens de MACD De herstelbeweging in de Dow Jones Industrials Average oogt vrijwel identiek aan de opleving en afvlakking van de herstelpoging tussen augustus en december 2015. Nikkei-225 gevangen in een driehoekformatie onder 20/120-daags gemiddelden Het koersverloop in de Japans Nikkei-225 index vanaf de bodem in februari lijkt vanwege de overlappende structuur op een bear flag -continuatiepatroon binnen het dalende trendkanaal. De afwikkeling wijst eerder op een nieuwe uitverkoop in juni. Europese DJ Stoxx 600 index hoopgevend boven 20/120-daags gemiddelden 4
Trendoverzicht diverse Exchange Traded Funds (in euro/unhedged) 1 W 1 W STIJGENDE TREND % TOPVORMING % ETFS GRAINS DJ U 1.00 ISH EURO HY CORP 0.43 ISH EURO CORP BD 0.38 ISH EURO AGGR BD 0.33 Think iboxx Corp 0.32 ETF/GOLD 0.30 ISHR EURO COV BD 0.18 Think iboxx Gov 0.15 ISH ASIA PPTY YL 0.00 ISH MSCI EMG MKT -0.23 ISH EUR PROP YLD -0.52 SRDR BEM LOCAL -0.64 ISH EM LATAM -0.66 ETFS ENER DJ UBS -0.68 ISH DEV MKT PPTY -0.71 ISH APAC DIV -0.86 ISH US PPTY YLD -0.96 ETF/SILVE -1.04 ISH MSCI NRTH AM -1.85 ISH MSCI WORLD -1.94 ISH MSCI JAPAN -1.94 ISH MSCI EUROPE -2.34 BODEMVORMING % DALENDE TREND % ISH CHI LGCAP UC 0.07 US DOLLAR INDEX 0.26 ETFS INDS METALS -0.56 ISH $ TR BD 7-10 -0.71 ishares China Large Cap UCITS ETF (FXC) een golden cross > bodemproces In technische zin ontwikkelt de Chinese aandelentracker bemoedigend. Een dalende trendlijn is in maart dit jaar opwaarts gepasseerd. De terugkerende zwakte in april/mei na een terugtest van het bodemniveau in 2015 blijkt tijdelijk van aard. Er is een hogere bodem gevormd met een opwaartse kruising van het 4-weeks gemiddelde boven het 24-weeks gemiddelde. De nieuwe opleving moet zich in komende tijd bewijzen boven de dieptepunten van augustus 2015. De top in april 2016 is nog een horde die overtuigend genomen dient te worden om de indruk bevestigd te krijgen dat het technisch beeld van China verbeterd. 5
Trendoverzicht lokale beursindices 1 W 1 W STIJGENDE TREND % TOPVORMING % DJ UTIL AVERAGE 2.45.WIL5 1.87 AT COM SHR PR ID 1.85 RUSSELL 2000 IND 1.19 PHILIPPINE-PSEi 1.01 KOSPI 0.85 ALL ORDINARIES 0.71 SET Index 0.65 BUSE MERVAL INDX 0.50 NASDAQ COMPOSITE 0.18 NYSE COMPOSITE 0.18 TAIWAN WEIGHTED 0.11 S&P 500 INDEX 0.00 HANG SENG INDEX -0.01 NASDAQ 100-0.06 S&P SENSEX -0.10 S&P 100 INDEX -0.22 VN Index -0.32 DJ INDU AVERAGE -0.37 DJ TRANS AVERAGE -0.54 BEL20-0.93 FTSE 100 INDEX -0.98 AEX-Index -1.25 EURONEXT 100 ID -1.57 RTS INDEX -1.62 SMI PR -1.74 XETRA DAX PF -1.78 CAC 40 INDEX -2.06 MICEX INDEX -2.11 STXE 600 PR -2.39 STXE 50 PR -2.81 IBEX 35 INDEX -3.36 BODEMVORMING % DALENDE TREND % MKT VOLTLTY NDX 2.67 FTSE BURSA KLCI 0.51 US DOLLAR INDEX 0.24 SSE COMPOSITE -0.29 NIKKEI 225 INDEX -0.37 PSI 20 INDEX -3.75 FTSE MIB -3.80 Dow Jones Utilities uitbraak van de (rentegevoeligde sector) naar een record 6
Trendoverzicht sectoren(trackers) 1 W 1 W STIJGENDE TREND % TOPVORMING % VNCK VCTR GLD MN 13.69 SPDR UTIL SELECT 2.56 SPDR S&P BIOTECH 2.22 GBLX SOCL MEDIA 1.63 SPDR HLTH CARE 1.56 SPDR S&P TELECOM 1.14 SPDR CONS STPL 1.06 SPDR MTRLS SELCT 1.02 SPDR GLB NAT RES 0.95 SPDR INDL SELECT 0.11 SPDR S&P 500 0.02 SPDR S&P HM BLDR -0.26 SPDR CONS DISCR -0.26 SPDR TECH SELECT -0.36 SPDR ENERGY SEL -0.88 STXE 600 HECR PR -1.21 SPDR FINANCL SEL -1.26 STXE 600 P&HOP -1.30 STXE 600 FD&BV P -1.39 STXE 600 BSRS PR -1.66 STXE 600 CN&MT P -1.85 STXE 600 IG&S PR -2.18 STXE 600 PR -2.39 STXE 600 UTIL PR -2.77 STXE 600 O&GP -2.93 STXE 600 FNSV PR -3.65 BODEMVORMING % DALENDE TREND % STXE 600 TR&LS P -2.00 STXE 600 CHEM PR -0.18 STXE 600 TECH PR -1.33 STXE 600 A&PP -2.23 STXE 600 RTL PR -2.32 STXE 600 MDA PR -2.60 STXE 600 TEL PR -3.18 STXE 600 INS PR -3.86 STXE 600 BNK PR -5.28 VanEck Market Vector Goldminers ETF (GDX) in buy & hold -conditie Na een kortstondige correctie in reactie op de (gele) overdrijvingfase in de goudtracker (GDX) wordt deze buying opportunity gretig aangegrepen om in te stappen. 7
VASTRENTENDE WAARDEN Bund future vanaf april 2015 + DMI(14) + relatieve sterkte t.o.v. Xetra DAX De Duitse bund future breekt opwaarts uit boven de recente koerstoppen. De Directional Movement Indicator (DMI) toont via de (blauwe) ADX-lijn toenemende vraag naar het Duitse obligatiecontract. De (roze) relatieve sterkte ten opzichte van de Duitse DAX toonde vorige week een hogere bodem in een proces dat sinds april vorig jaar op defensief beleggersgedrag wijst. De combinatie DMI en RS-lijn wijst op een technische conditie overeenkomstig de start van 2016. Dit is een belangrijk aandachtspunt vanuit het oogpunt van risicobeheersing. Een bevestiging van de opgaande trend wordt verkregen via een blik op hieronder getoonde koersgrafiek. ishares Euro Aggregate Bond ETF (IEAG) langetermijn stijgende trend 8
Defensief gedrag blijkt verder ook uit de Amerikaanse kapitaalmarktrente die aanstalten maakt voor een daling van de lange rente naar nieuwe dieptepunten dit jaar. Amerikaanse 10-jaars rente voldoet aan Elliott Wave -continuation driehoek 30-jaars rente VS vanaf april 2015: Dalende 20/120 SMA. Nieuw dieptepunt a.s. 30-jaars rente VS op maandbasis + 4/24-maands gemiddelden De aandacht mag vaak uitgaan naar de waan van alle dag, maar de langetermijn dalende trend in de 30-jaars Amerikaanse rente toont de dominante richting van de onderliggende vraag-/aanbodverhodingen (met alle argumenten die hierbij horen). 9
Reuters Commodity Index vanaf 1996 GRONDSTOFFEN De structuur van de stijgingen en dalingen in de Reuters Commodity index ontwikkelen zich in grote lijnen conform de theoretische groei/vervalstructuur van het Elliott Wave Principe (zie theorie bull/bear golven). Bloomberg Commodity Index 100% koersretracement (+ Fibonacci-niveaus) De actuele opleving op kwartaalbasis suggereert de start van een nieuwe stijgingscyclus. De bodem dit jaar geldt als stoploss-grens voor deze positieve aanname. 10
Brent Crude Oil vanaf 2007 De olieprijs is opgeveerd boven het bodemniveau van eind 2008. De dalende trend werd eerder dit jaar bij de herstelbeweging boven het dieptepunt van 2008 afgebroken. VALUTA US Dollar index vanaf 2007 nog geen uitsluitsel over een vervolgbeweging De ontwikkeling van de Amerikaanse Dollar speelt een belangrijke rol in de prijsvorming van de olieprijs en overige grondstoffenprijzen. Belangrijk in dit verband is de steunzone rond 93 in de US Dollar index (zie grafiek onder). US dollar index vanaf 2015 op dagbasis + 20/120-daags gemiddelden 11
ALGEMEEN ADVIES Hanteer indien mogelijk - stop loss limieten om koersrisico s beter te beheersen! Heeft u vragen of opmerkingen, neemt u dan a.u.b. contact met ons op. Verklarende woorden en begrippen uit de technische analyse Een uitleg van woorden en begrippen die gangbaar zijn in de technische analyse en in de Bulls, Bears & Shares worden gebruikt zijn op deze pagina op een niet limitatieve wijze ter verduidelijking samengevat. Technische Analyse (TA) bestudeert primair met behulp van grafieken de koershistorie van marktprijzen (lees: beurskoersen en hiervan afgeleide handelsvolumes) met het doel om de meest waarschijnlijke toekomstige richting te bepalen. De technische analyse kent twee hoofdstromingen. Enerzijds is er de klassieke visuele analyse van grafieken met het oogmerk om trends en koerspatronen te herkennen. Anderzijds is er de kwantitatieve analyse om met behulp van de beurskoers afgeleide formules ( indicatoren ) koop- en verkoopsignalen te genereren. De Bulls, Bears & Shares combineert de visuele analyse met de kwantitatieve analyse. De technische en kwantitatieve analyses worden vooral gebruikt als hulpmiddel voor de timing van beleggingsbeslissingen. TA = afkorting voor technische analyse KT = korte termijn trend op basis van de positie van beurskoers ten opzichte van het 20-daags koersgemiddelde LT = lange termijn trend op basis van de positie van het 20-daags koersgemiddelde ten opzichte van het 120-daags koersgemiddelde SMA = afkorting voor simpel gemiddelde TREND = algemene richting waarheen een koersontwikkeling tendeert herkenbaar aan een proces van twee opeenvolgende toppen en/of bodems TRENDLIJN = lijn langs opeenvolgende toppen of bodems STEUN = indicatie voor een bodem in de koersgrafiek WEERSTAND = indicatie voor een top in de koersgrafiek BULLISH = positieve stemming ten aanzien van de koersontwikkeling BEARISH = negatieve stemming ten aanzien van de koersontwikkeling NEUTRAAL = aanduiding voor richtingloos en/of zijwaarts koersverloop TACTISCH = specifieke actie/benadering bedoeld om een strategie uit te voeren RS = relatieve sterkte ter bepaling van outperformance of underperformance OUTPERFORMANCE = betere prestatie ten opzichte van UNDERPERFORMANCE = slechtere prestatie ten opzichte van LONG = positionering in de markt anticiperend op een koersstijging SHORT = positionering in de markt anticiperend op een koersdaling NONE = geen positionering in verband met overgangfase tussen bulls en bears BUY = koopmoment op basis van een technische en/of kwantitatieve analyse SELL = verkoopmoment op basis van een technische en/of kwantitatieve analyse MA = moving average / voortschrijdend gemiddelde van een reeks van beursdata RSI = relatieve sterkte index (indicator voor het meten van het momentum) RSI waardering onder 30 illustreert een relatief sterke koersdaling RSI waardering boven 70 illustreert een relatief sterke koersstijging MOMENTUM = indicator voor het meten van de snelheid en de sterkte van een koersbeweging STO = afkorting voor stochastics, indicator voor korte termijn kansberekening STO < 20 illustreert een relatief sterke koersdaling en oversold -conditie STO > 80 illustreert een relatief sterke koersstijging en overbought -conditie DMI = afkorting voor directional movement indicator, geeft informatie over de kracht van vraag en aanbod in de onderliggende trend ADX = afkorting voor average directional movement indicator, geeft de kracht aan 12
van een trendmatige beweging, maar zegt niets over de richting ervan ADX < 25 wijst op een non-trending conditie (vooral indien dalend) ADX > 25 wijst op een trending conditie (vooral indien stijgend) TRADINGRANGE = richtingloze koersbeweging binnen bepaalde bandbreedte UITBRAAK = koersbeweging boven/onder vorige weerstand/steun TRAP = mislukte uitbraak PULLBACK / TERUGTEST terugkeer van de beurskoers naar een recent uitbraakniveau GAP = koershiaat in de grafiek zichtbaar tussen twee handelsnoteringen in OVERBOUGHT = situatie waarin de beurskoers kwetsbaar is voor een correctie OVERSOLD = sitiuatie waarin de beurskoers rijp is voor een technisch herstel RISING WEDGE = driehoekspatroon met 2 convergerende stijgende lijnen FALLING WEDGE = driehoekspatroon met 2 convergerende dalende lijnen STOP LOSS = indicatief prijsniveau ter beperking van onverhoopte verliezen van openstaande beleggingsposities. Legenda betekenis kleuren getoonde grafieken + criteria t.b.v. trendstatus: Stijgend beurskoers (week slotnotering) > 24 weeks SMA en 4 weeks SMA > 24 weeks SMA Topvorming beurskoers (week slotnotering) < 24 weeks SMA en 4 weeks SMA > 24 weeks SMA Dalend beurskoers (week slotnotering) < 24 weeks SMA en 4 weeks SMA < 24 weeks SMA Bodemvorming beurskoers (week slotnotering) > 24 weeks SMA en 4 weeks SMA < 24 weeks SMA NB Op dagbasis gelden 20-daags en 120-daags SMA als maatstaf voor de trendstatus. Donkergroen - stijgende trend koers > 20 daags simpel gemiddelde & 120 daags simpel gemiddelde) koers > 4 weeks SMA & 4-weeks SMA > 24-weeks SMA) Lichtgroen - koerscorrectie binnen stijgende trend koers > 120 daags gemiddelde) koers > 24 weeks SMA en koers < 4-weeks SMA) Rood - dalende trend koers < 20 daags gemiddelde & 120 daags gemiddelde) koers < 4 weeks SMA & 24-weeks SMA) Oranje - koersherstel binnen dalende trend koers < 120 daags gemiddelde) koers < 24 weeks SMA en koers > 4 weeks SMA) Blauw sterk opwaarts momentum tijdens een opgaande trend) Paars sterk neerwaarts momentum tijdens een neergaande trend) Geel overdrijvingsfase (extreem hoog risico van een significant trendomslag) Zwart overgangsfase tussen stijgende en dalende trend) Rode lijn Blauwe lijn Paarse lijn - 120 daags simpel gemiddelde - 20 daags simpel gemiddelde - relatieve kracht ten opzichte van een andere belegging 13
14