Inleiding In dit rapport zullen wij het proces beschrijven dat is afgelegd tot het maken van het schetsontwerp. Hiervoor hebben wij een locatieonderzoek gedaan en een inventarisatie gemaakt naar de huidige informatie. Het definitieve model zal als basis dienen voor het voorlopig ontwerp. 1
Inhoud Projectopdracht Blz. 3 Locatie onderzoek Blz. 4 Alkmaar en haar geschiedenis Blz. 5 Structuurvisie centrumgebied Alkmaar Blz. 6 Plangebied Overstad Blz. 7 Masterplan Blz. 8 Projectlocatie Blz. 10 Projectlocatie onderzoek Blz. 11 Winkelen Blz. 12 Functie gebouw in Overstad Blz. 12 Bereikbaarheid Blz. 13 Schetsontwerp Blz. 14 Toonbeeld Blz. 14 Techniek Blz. 14 Functieverdeling blz. 14 De eerste ideeën Blz. 15 TU Delft Blz. 17 Concept model Blz. 18 Positionering Blz. 18 Definitief model Blz. 19 Bijlage Plattegronden schetsontwerp 2
De projectopdracht In de toekomst zal er steeds meer gebruik moeten worden gemaakt van duurzame energie. De fossiele brandstof raakt op. Nederland moet volgens het verdrag van Kyoto 6 procent minder CO2 gaan uitstoten dan ze deed in 1990. In 2010 zal ongeveer 10% van alle gebruikte energie duurzame energie moeten zijn. Op dit moment is dat nog maar 4%. Om dit gebruik te stimuleren gaan wij als afstudeeropdracht onderzoeken wat de mogelijkheden zijn van stedelijke windturbines gekoppeld aan een woon- /kantoor gebouw. De gemeente Alkmaar is op dit moment bezig met de herstructurering van stadsdeel Overstad. Hierin heeft de gemeente de Hogeschool INHolland betrokken om onderzoek te doen naar de mogelijke duurzame oplossingen passend in het masterplan van dit stadsdeel. Dit afstudeerproject zal als adviesdocument dienen voor de gemeente Alkmaar bij de toepassing van stedelijke windturbines. 3
Locatie onderzoek In de voorstudie van ons afstudeerproject hebben wij onderzoek gedaan naar Alkmaar en het plangebied. Dit hebben wij verwerkt in een thema Stedenbouw & Planologie waarbij we een Masterplan hebben gemaakt. Voor ons afstuderen hebben wij gekozen voor de reële kant vandaar dat we in dit rapport alleen het onderzoek van overstad gebruiken. Het masterplan is gemaakt door Adriaan Geuze van West8 Architecten. Kaart van Alkmaar. In de cirkel plangebied Overstad. 4
Geschiedenis van Alkmaar De eerste Alkmaarders woonden op de geestgronden rond de huidige Grote In 1824 werd het Noord-Hollands kanaal geopend, een initiatief van koning Kerk. De hooggelegen zandrug, die evenwijdig met de kustlijn liep, werd Willem I. Om de handel in Alkmaar te bevorderen heeft het stadsbestuur stadsrecht. Gelegen aan de rand van het Kennemer gebied en onder de stadswal opgeofferd moest worden. Helaas zorgde de aanleg van het kanaal Alkmaar als grensvesting en uitvalbasis in de eeuwenlange strijd tegen de regelrecht doorreisden. omgeven door water en moerassen. In 1254 kreeg Alkmaar van graaf Floris V bescherming van de kastelen Torenburg, Middelburg en Nieuwenburg fungeerde Westfriezen. Gelegen op een knooppunt van waterwegen werd tol geheven en accijnzen besloten het kanaal door Alkmaar heen te graven waardoor een deel van de ervoor dat schippers en reizigers niet meer in Alkmaar overnachten maar Deelgebied Overstad ten noorden van het oude stadscentrum werd door de aanleg van het Noord-Hollands kanaal en het openbreken van de stadsmuur ingevoerd voor overslag van goederen. Door markten en handel kreeg Alkmaar direct betrokken bij deze binnenstad. Het gebied werd gebruikt als opslag van in de loop van de eeuwen uitgelegd. omgeving van Langedijk. Vanaf 1600 ontwikkelde Alkmaar zich van handelsplaats met een eigen vloot tot Tegenwoordig is Alkmaar een geliefde trekpleister. Onder andere vanwege de de gort- en grutnering waren van grote betekenis voor de stad. Aan de oevers kijken. een centrumfunctie en groeide de stad. Het stratenplan werd door landwinning een markt- en verzorgingscentrum voor de wijde omgeving. De zoutwinning en van de Voormeer en het Zeglis verschenen zoutziederijen en brouwerijen. goederen voor de handel van en naar het noorden. Hier kwam vooral kool uit de kaasmarkt waar jaarlijks duizenden mensen vanuit de hele wereld naar komen Kalkovens zorgden voor schelpkalk, dat als metselspecie werd gebruikt. Alkmaar 1597 Tientallen lijnbanen draaiden vlas tot touw. 5 WindINHolland Tel: 06-23072096 Paternostestraat 55 e-mail: windinholland@hotmail.com 1811 KG Alkmaar http://www.windinholland.tk
Structuurvisie Centrumgebied Alkmaar In 1993 publiceerde het College van Burgemeester en Wethouders de Visie op Alkmaar. Daarin werd vastgelegd wat men in de komende jaren van Alkmaar mag verwachten, welke ambities in Alkmaar worden nagestreefd. Met de structuurvisie wordt nu aangegeven hoe deze ambities in de stad ruimtelijk waargemaakt kunnen worden, en hoe de stad daarvoor aangepast zal moeten worden. Een structuurvisie voor een stad als Alkmaar met een uitbreidende centrumfunctie gaat dus vooral over herstructurering van een bestaand stedelijk gebied. De nadruk zal in dit nieuwe centrum komen te liggen op de leefbaarheid en de behaaglijkheid van de openbare ruimtes. In het structuurplan is het nieuwe centrum verplaatst naar het schiereiland naast het Noord-Hollands kanaal waar nu het stadskantoor is gevestigd. Door deze plek als centrumgebied aan te wijzen heeft Overstad een nog prominentere en belangrijke plaats ingenomen. Om dit nieuwe hard aantrekkelijker te maken is gekozen het vervoer er niet doorheen te laten gaan. De kanaalkade zal daardoor een autovrije boulevard worden. Tevens is dit de bedoeling voor het winkelgebied in Overstad. De verkeersdrukte zal hier toenemen door het afsluiten van de kanaalkade en is dus niet bevorderlijk voor het winkelgebied. De structuurplanperiode voor Overstad wordt gesteld tot 2015 Overstad betrekken bij binnenstad Stadskantoor nieuwe centrum alkmaar Geen autoverkeer langs de kanaalkade Geen autoverkeer door winkelgebied Overstad 6
Plangebied Overstad Voor Overstad is een duidelijk beeld neergezet binnen de structuurvisie. Dit unieke gebied midden in Alkmaar zal toegespitst worden op wonen en werken. Hierbij denkend aan Hoogwaardige kantoren op de A-locatie langs het spoor die tevens als geluidshinder zal dienen. Verder zal het winkelgebied uitgebreid worden met culturele voorzieningen en horeca. De rest van het gebied zal ingevuld worden met stedelijke en recreatieve woningbouw. Gemeente Om dit plan tot stand te brengen is een intentieverklaring getekend onder de bestaande grondbezitters. Tot dusver heeft 70% van het totaal gebied getekend voor de intentieverklaring. Deze mensen hebben samen een groep gevormd, genaamd het ontwerpatelier, die inbreng hebben in de toekomst plannen van hun gebied. Zo hadden zij o.a. inbreng in de keuze van de stedenbouwkundige. Op deze manier wordt het Masterplan samen met ongeveer 30 gebiedseigenaren opgesteld. De gemeente heeft zelf een rapport Duurzame ontwikkeling Overstad opgesteld waarin zij hun grenzen, doelen en ambities extra uitwerken. Zo wordt de visie op duurzaamheid uitvoerig beschreven met een onderverdeling in duurzaamheidsthema s. Middels deze thema s dienen de verschillende duurzaamheids aspecten goed uitgewerkt te worden. MENS gezondheid in gebouwen / buitenmilieu / veiligheid / belevingskwaliteit / sociale cohesie / aanpasbaarheid MILIEU energiezuinigheid CO2 / materialen en constructies / ruimtegebruik / bodem / water / afval / verkeer en vervoer / natuur en ecologie Voor het winkelgebied is plaats voor de grootschalige detailhandel die zich nu ook gevestigd heeft in Overstad. ECONOMIE duurzame bedrijvigheid / functiemenging / multifunctioneel vastgoed / bedrijfscohesie 7
Masterplan Het Masterplan is gemaakt door Adriaan Geuze van West8 Architecten in samenwerking met het ontwerpatelier. Als eerste voorstel werden twee concept Masterplannen voorgelegd, een winkelplan en een woonplan. Bij het woonplan werd Overstad verdeeld in woonblokken met twee hoofdassen. Deze konden gebruikt worden als winkelstraat. Bij het winkelplan werd een vloeiend lichaam in het plan gelegd waarbinnen de winkels gecentreerd worden. De voorkeur is uitgegaan naar het winkelplan. Toch wordt er in de komende tijd gezocht naar een combinatie tussen de twee plannen. Adriaan Geuze ziet een sterker wordende dialoog tussen oud en nieuw. Aan het kanaal wil hij dan ook een sterk karakter laten zien. Ook pleit hij ervoor het plan te doordringen met water. Dit is helaas niet eenvoudig omdat Overstad nu eenmaal niet braak ligt. Toch zal Geuze overal water willen als Leitmotiv. Kantoren Door het gebied heen zijn enkele plaatsen aangewezen voor kantoor locaties. Hier moet gedacht worden aan hoogbouw van ongeveer 60 meter. Winkels Naast de bestaande winkels zoals de Noorder-Arcade en Van Till bied het gebied grote mogelijkheden voor uitbreiding. Dit is ook in het masterplan meegenomen. De minimum eis voor oppervlakte van een winkel is 500m2. Deze grootschalige detailhandel wordt gecentreerd in de winkelzone. Voor kleinere winkels is er nog plaats in het autovrije gebied rond de Noorder Arkade. Ontspanning Aan het plein en de boulevard gelegen ligt een mogelijke invullen voor Leisure. Dit zal ingevuld kunnen worden met een Café Restaurant, Bioscoop, Cultureel centrum of een muziekpodium. De locatie bevindt zich op een plek die verbinding maakt met het nieuwe hart van Alkmaar en het centrale plein van Overstad. Het zal dus bijdrage aan de ontwikkeling van het kanaal. Vogelvlucht van Overstad Wonen Binnen de geluidsluwe omgeving van Overstad is een plaats geboden voor stedelijk wonen. Door het concentreren van grootschalige detailhandel in het hard van Overstad zullen alle woonblokken contact hebben met het winkelgebied. 8
Grootschalig Detailhandel Noorder Arkade Woningbouw Kantoor Oude Ringers fabriek Statskantoor met Voorzieningen Stationsgebied Mogelijk nieuw station 9
De Projectlocatie Het gebouw dat wij gaan toespitsen op stedelijke windenergie zou een plaats moeten krijgen binnen het Masterplan van Overstad. Binnen het Masterplan zijn enkele locaties ter beschikking gesteld voor hoogbouw. Per locatie hebben wij onderzoek gedaan naar o.a. optimale windsituering en zichtbaarheid. Dit onderzoek heeft geleid tot de keuze van de locatie dat zich langs de kanaalkade en voor woonwinkel Klercq bevind. Deze locatie is op het rechter figuur te zien. Voor deze locatie zijn enkele eisen opgesteld door de verschillende partijen. Dhr. J. Assies van de gemeente Alkmaar (opdrachtgever) - Neerzetten van een reëel beeld - Gebruik maken van de bestaande middelen - Duidelijkheid scheppen in de huidige markt van stedelijke windenergie West8 architecten (stedenbouwkundige) - Gebouwhoogte 60 meter - Geen gehoekte gevel - Gevels gespiegeld aan kanaal en naaste gebouwen - Sterk karakter - Gebruik maken van water - Dialoog vormen tussen oud en nieuw In de circel de locatie WindInHolland (projectteam) - Toonbeeld stedelijke windenergie 10
Projectlocatie onderzoek Om tot een schetsontwerp te komen hebben wij de locatie onderzocht. Dit hebben wij gedaan door het gebied te bezoeken, gesprekken te houden met bewoners en belanghebbende en informatie aan te vragen. In het eerste figuur aan de rechter kant is plangebied Overstad te zien hoe de huidige situatie is. Het tweede figuur laat zien hoe West8 de nieuwe situatie voorstelt. Het grote verschil tussen de oude en nieuwe situatie met betrekking tot de locatie van onze opdracht is o.a. de visie van het kanaal. De gemeente wil hier een aantrekkelijk gebied van maken wat mensen aantrekt en het plezierig vind te vertoeven. Zo zal de oude Ringers fabriek opgeknapt worden, wordt de kanaalkade ingericht met meer groen en ontstaat er een goede doorgang naar het nieuwe winkelgebied midden in het nieuwe plan. Een motto of thema wat Adriaan Geuze in het plan wil doorvoeren is water. Mede door de geschiedenis van het gebied en de ligging langs het kanaal zal hier veel gebruik van gemaakt worden. Het gebied waar nu het stadskantoor op staat zal eiland worden, woningbouwblokken worden omringt door water en ook onze locatie zal in relatie gebracht moeten worden met het kanaal. 11
Winkelen Het nieuwe winkelgebied zorgt voor een verplaatsing van het winkelhart. Het hart lag eerst in het oude centrum en had winkelpubliek de mogelijkheid gebruik te maken van de Noorder-Arkade. Met het plaatsen van het nieuwe winkelgebied zal het hart langs het kanaal komen te liggen. Op het rechter figuur is goed te zien hoe onze locatie in de toekomst tussen de winkelgebieden komt te liggen, het zal daardoor een belangrijke centrale locatie worden. Functie gebouw in Overstad In het tweede figuur is het masterplan vergroot te zien met in het midden onze locatie. Rond het gebouw komen meerdere wegen bij elkaar en vormt daardoor een kruispunt tussen de verschillende gebieden. Het gebouw kan daardoor ook wel gezien worden als punt in de stad. Mensen kunnen zich hieraan mogelijk sturen door de stad. Het gebouw staat aan de rand van het kanaal en heeft daardoor de opdracht de dialoog tussen oud en nieuw aan te gaan. Ook staat het gebouw voor de oude Ringers Fabriek wat het verschil extra versterkt. 12
Bereikbaarheid Voor de bereikbaarheid van het gebouw hebben we gekeken naar gebruik van auto en openbaar vervoer. Als eerst op het eerste figuur te zien bereikbaarheid met de auto. Om Alkmaar ligt een ringweg die verbinding mogelijk maakt met de Provinciale N244 en de N9 naar Amsterdam. Deze ring is zeer goed bereikbaar vanaf de locatie. Als tweede hebben wij gekeken naar de mogelijkheid van Openbaar Vervoer in de nabije omgeving. Het station van Alkmaar ligt ongeveer één kilometer vanaf de locatie. Tevens rijdt er ongeveer om de 10 minuten een bus langs de kanaalkade. Deze busverbinding gaat naar het station en andere plaatsen in de omgeving. In het plan van Overstad is rekening gehouden met een HOV lijn. Dit is Hoogwaardig Openbaar Vervoer wat betekend dat geen gebruik wordt gemaakt van bestuurder loze bussen met aandrijving op milieuvriendelijke brandstof. Deze HOV lijn zal 200 meter vanaf de locatie langs gaan. Als derde hebben wij gekeken naar het gebruik van fiets en lopend. Doordat de locatie in het hart van Alkmaar ligt en dit gebied her ontwikkeld zal worden tot aantrekkelijk binnenstedelijk gebied zal er rekening worden gehouden met fietsers en voetgangers. Het aspect duurzaamheid speelt hierbij ook een grote rol. Bij de ontwikkeling van Overstad is er namelijk voor gekozen gebruikers en bewoners te motiveren gebruik te maken van duurzame vervoersmiddelen. 13
Schetsontwerp Bij het maken van het schetsontwerp waren veel invloeden van belang. Wij hebben onszelf de opdracht gesteld een haalbaar plan te ontwikkelen binnen de huidige mogelijkheden en de eisen van de verschillende partijen. Het model is daarom een mix geworden tussen optimale vorm, relatie met de omgeving en uiteindelijk gebruik. Toonbeeld Het gebouw moet een toonbeeld worden van stedelijke windenergie. Dit betekend buiten het technisch gedeelte waarmee de energie wordt gewonnen ook de vorm, het materiaal, het interieur enzovoort tot in de details aan windenergie gerefereerd moeten worden. Om het hele gebouw aan stedelijke windenergie te koppelen vinden wij de integratie van de windmolen in het gebouw erg belangrijk. Techniek Vanuit bestaande onderzoeken, rapporten en gesprekken met deskundigen zijn bepaalde eisen aan de technische vorm ontstaan. Deze zorgt voor een optimaal gebruik van de windturbine wat het haalbaar maakt dit gebouw te ontwikkelen. Zo zal het gebouw met zijn vorm een verdubbeling van de wind versnelling kunnen behalen. Dit wordt verkregen door het creëren van een overdruk en een onderdruk aan weerzijde van de gebouwen. Om dit verschil te krijgen zal het gebouw gepositioneerd moeten worden in de meest gunstige windrichting. Toonbeeld stedelijke windenergie - Snelheid - Toekomst - Integratie - Glas - Reflexie - Open - Luchtig Functie verdeling De invulling van het gebouw hebben wij zoveel mogelijk willen bepalen door onderzoek te verrichten naar de toekomst wensen binnen Alkmaar en Overstad. Dit is verwerkt in het marktonderzoek. Buiten de uitkomst van dit rapport zien wij in het gebouw een flexibele mix van verschillende functies die in de loop van tijd kunnen wisselen. Ook zullen er plaatsen in het gebouw aangewezen worden voor openbare functies zoals een restaurant, winkel of een museum. Wij hebben voor deze mogelijkheid gekozen om het gebouw als icoon door alkmaar en zijn bewoners eigen gemaakt te worden. 14
De eerste ideeën De eerste modellen hebben de vorm van de snelle gestroomlijnde wielerhelm die de snelheid uitdraagd. Deze compacte vorm leverde echter niet voldoende versnelling door het kleine oppevlak voor en achter de trechter. Ook deze modellen zouden niet voldoende opleveren en tevens teveel grond in beslag nemen. Om optimaal gebruik te maken van het te gebruiken grondoppervlak hebben we de volgende modellen gemaakt. Om dit probleem op te lossen hebben wij dit geprobeerd dit oppervlak te vergroten. Deze modellen staan in het volgend figuur. Deze modellen staan niet achter de ideeën die wij hebben gesteld aan het gebouw. Zo zou je bij het gebouw snelheid moeten ervaren. Dit wordt in deze modellen niet gedaan door de rechte wanden die in relatie staan met de logge bebouwing rond de kavel. 15
Zo ontstonden er discussies en gesprekken om zo tot een vorm te komen die een goede combinatie maakt tussen een snel model en een technisch model Hier liepen wij alleen in vast. Zo hebben wij hulp ingeroepen van onze externe deskundige, producenten en mensen van de TU in Delft. Enkele modelstudies 16
TU Delft Het contact met de TU Delft liep via Dhr. Van Bussel die gespecialiseerd is in stedelijke windenergie. In het onderzoek naar de modellen hebben we enkele mogelijkheden voorgelegd met de vraag wat het meest rendabel is. Bij het eerste contact hebben wij de volgende vormen voorgelegd. Tussen deze vormen bleven enkele vragen over. Zo vroegen wij ons af wat de extra opbrengst wordt bij het creëren van ronde vormen. Ook waren wij niet uit over de keus tussen het bloemvormig (2,4) en boemerang (3,5) model. Hierbij was ons grootste probleem of het creëren van het trechter effect noodzakelijk zou zijn. Als antwoord gaf Dhr van Bussel dat het trechter effect de opbrengst aanzienlijk zou verhogen. Dit zal echter alleen goed functioneren bij figuur 1,4 en 5. Figuur 1 was voor ons geen optie door de kleine kavel. Bij de keus tussen de bloem of de boemerang was het verschil in opbrengst tussen deze twee modellen minimaal. Het aantal vierkante meters is bij de boemerang echter veel meer waardoor wij de keus hebben gemaakt voor deze vorm. Doordat wij onszelf de opdracht hadden gesteld een model te gebruiken dat zo optimaal mogelijk windenergie kan benutten en waarbij de module geintergreerd is in het gebouw bleven deze vormen voor ons over. Het toepassen van ronde vormen i.p.v. rechthoekig zal de opbrengst met 10% vergroten. Aangezien dit de bouwkosten aanzienlijk zal verhogen hebben wij ervoor gekozen hier een tussenweg in te gaan vinden. 17
Concept Model Vanuit deze bevindingen hebben wij een concept model neergezet dat technisch aan alle eisen voldoet t.b.v. optimale windopwekking. In dit model is ook rekening gehouden met naaste bebouwing en de afmetingen van de kavel. Positionering Vanuit het technisch onderzoek hebben wij de positionering gericht op de richting waar de maximale wind vandaan komt. Dit is ZuidWestWest. Als we kijken naar de positie van het gebouw in relatie met de omgeving stellen wij de positie van het gebouw op ZuidZuidWest. In het volgend figuur is te zijn waar deze richting op gebaseerd is. De hoofdas N9 die aan de andere kant van de stad overgaat in de N242 is een bepalende lijn door de stad die ook in de binnenstad terug te vinden is. Het verschil in opbrengst tussen ZuidWestWest en ZuidZuidWest is minimaal in windkracht waardoor wij gekozen hebben voor de positionering in de zichtas. 18
Definitief schetsmodel Beganegrond 1e t/m 8 e verdieping 9 e t/m 16 e verdieping 17 e verdieping 19
Definitief Schetsontwerp Projectnaam Stedelijke Windenergie Overstad Projectlocatie Deelgebied Overstad te Alkmaar Opdrachtgever Energiebeheer Gemeente Alkmaar Datum 21 Maart 2005 Projectgroep WindINHolland 20