Implementatieplan Beoordelen toegankelijkheid en aanpasbaarheid van bestaande huurwoningen In opdracht van: Gemeente Wijk bij Duurstede Woningstichting Volksbelang
Implementatieplan Beoordelen toegankelijkheid en aanpasbaarheid van bestaande huurwoningen Uitgave: Nijmegen, 8 juni 2009 Junior adviseurs: Adviesteam SafeErgo, Imke Bunthof Joanne Kwakkel Claudia Roelofs Gabi Scheffelaar Senior adviseur: A. de Veld In opdracht van: Gemeente Wijk bij Duurstede Woningstichting Volksbelang Contactpersonen: S. van de Gein (Gemeente Wijk bij Duurstede) J. van Nobelen & D. Rijkeboer (Woningstichting Volksbelang), Opleiding Ergotherapie, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, te Nijmegen Alle rechten voorbehouden. Teksten en/of delen van teksten uit deze uitgave mogen, na verkregen toestemming van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, worden overgenomen of worden verveelvoudigd onder voorwaarde van bronvermelding. - 2 -
Voorwoord Voor u ligt het implementatieplan behorend bij het adviesrapport voor het implementeren van het sterrensysteem in de gemeente Wijk bij Duurstede. Dit implementatieplan is geschreven voor de gemeente Wijk bij Duurstede en de woningstichting Volksbelang te Wijk bij Duurstede. In dit implementatieplan wordt een stappenplan voor de invoering van het sterrensysteem beschreven. De junior adviseurs van het adviesteam SafeErgo zijn Imke Bunthof, Joanne Kwakkel, Claudia Roelofs en Gabi Scheffelaar. In dit implementatieplan zullen zij verder ook benoemd worden als de junior adviseurs. Dhr. A. de Veld is vanuit de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, te Nijmegen, benoemd als senior adviseur van het project. - 3 -
Inhoudsopgave Beoordelen toegankelijkheid en aanpasbaarheid van bestaande huurwoningen Voorwoord blz. 3 Inhoudsopgave blz. 4 1. Inleiding blz. 5 2. Implementatie blz. 6 2.1 Implementatie van het sterrensysteem 2.2 Implementatiecyclus van Grol 3. Eindresultaat blz. 8 4. Analyse van mogelijke knelpunten blz. 9 5 Stappenplan om veranderingen door te voeren blz. 11 5.1 Stappenplan implementatie sterrensysteem 5.2 Beschrijving stappen fasen verandering en behoud van verandering 6. Feitelijke invoering blz. 15 6.1 Verantwoordelijkheid 6.2 Kwaliteitsbewaking 6.3 Kosten en baten 7. Evaluatie van het resultaat blz. 16 8. Literatuur blz. 17-4 -
1. Inleiding In opdracht van de gemeente Wijk bij Duurstede en woningstichting Volksbelang is er onderzoek gedaan door de junior adviseurs naar de checklist die gebruikt wordt om bestaande woningen in de gemeente Wijk bij Duurstede te screenen op toegankelijkheid. Er is een interbeoordelaarsbetrouwbaarheidsonderzoek uitgevoerd door de junioradviseurs. Daarnaast is er ook onderzoek gedaan naar validiteit en bruikbaarheid van de checklist. Voor al deze onderzoeken is gebruik gemaakt van betrouwbare literatuur en de deskundigheid van de betrokken partijen. Tijdens het onderzoek is de checklist aangepast en verbeterd. Vervolgens zijn van alle gescreende woningen verslagen gemaakt. Uiteindelijk ligt er nu een betrouwbare, valide en bruikbare checklist waarmee de woningen in de gemeente Wijk bij Duurstede gescreend kunnen worden op toegankelijkheid, en voorzien kunnen worden van een sterbeoordeling. Ook zijn er aanbevelingen gedaan voor de implementatie. Deze aanbevelingen zijn uitgewerkt in het adviesrapport. Implementatie is een procesmatige en planmatige invoering van vernieuwingen en/of veranderingen van bewezen waarde met als doel dat deze een structurele plaats krijgen in het (beroepmatig) handelen, in het functioneren van organisatie(s) of in de structuur van de gezondheidszorg. (bron: Grol, 2006) Het invoeren van het sterrensysteem is één van de hulpmiddelen in de vertaalslag van onderzoeksresultaten en nieuwe inzichten naar de praktijk waardoor de kwaliteit van zorg kan worden verbeterd. (bron: Grol, 2006) Wanneer er nieuwe kennis uit onderzoeken beschikbaar is, zoals bij het onderzoek naar de checklist, dan wordt vaak het kwaliteitsmodel van Grol gebruikt voor de implementatie. Als junior adviseurs hebben wij als alternatief ook gekeken naar de implementatie aan de hand van de literatuur van Pater. Wij hebben hier echter niet voor gekozen, omdat dit model meer bedoeld is voor projecten die zich richten op de commerciële markt. Ons project richt zich niet op deze markt waardoor wij voor het kwaliteitsmodel van Grol gekozen hebben. (bron: Hulst, 2006) In dit implementatieplan wordt door middel van een stappenplan weergegeven hoe de implementatie tot stand kan komen. - 5 -
2. Implementatie Beoordelen toegankelijkheid en aanpasbaarheid van bestaande huurwoningen 2.1 Implementatie van het sterrensysteem Implementatie van veranderingen in de praktijk passen in het streven naar het verhogen en behouden van kwaliteit. (bron: Grol, 2006) Het implementeren van het sterrensysteem betekent voor de gemeente Wijk bij Duurstede en de woningstichting Volksbelang dat zij een stapsgewijs proces moeten doorlopen. Allereerst moeten de gemeente en de woningstichting zich bewust worden van de noodzaak van de verandering. Vervolgens moeten ze een beeld hebben gevormd van de gewenste verandering, en het gevoel hebben dat de verandering mogelijk is. Tot slot wordt de verandering doorgevoerd en behouden. (bron: Borgers, 2006) 2.2 Implementatiecyclus van Grol Een systematische aanpak van een nieuwe werkwijze is vereist voor een effectieve implementatie. In dit implementatieplan is gebruik gemaakt van de kwaliteitscyclus van Grol (zie figuur 2.1 Stappen uit de implementatiecyclus van Grol). (bron: Grol, 2006) Het bovenste gedeelte geeft de ontwikkeling van het sterrensysteem weer, dit loopt van de analyse van het kwaliteitsprobleem tot aan de planning van de implementatie. De junior adviseurs zijn verantwoordelijk geweest voor dit gedeelte. Voor het opstellen van het implementatieplan is het onderste gedeelte van de cyclus gebruikt, de implementatiecyclus. Deze loopt van het vaststellen van de gewenste verandering tot aan de evaluatie. De verantwoordelijkheid voor het uitvoeren en doorlopen van de implementatiecyclus ligt bij de gemeente Wijk bij Duurstede en woningstichting Volksbelang. Figuur 2.1 Kwaliteitscyclus van Grol - 6 -
De stappen uit de implementatiecyclus van Grol zijn aangehouden. De stappen zijn beschreven in tabel 2.1 Tabel 2.1: Stappen uit de implementatiecyclus van Grol. Stap 1 Vaststellen van de gewenste veranderingen 2 Analyseren van mogelijke knelpunten m.b.t. het invoeren van het sterrensysteem 3 De ontwikkeling van strategieën om veranderingen door te voeren 4 De feitelijke invoering van het sterrensysteem en nieuwe werkwijzen 5 De evaluatie van het resultaat - 7 -
3. Eindresultaat Beoordelen toegankelijkheid en aanpasbaarheid van bestaande huurwoningen De resultaten die uit de onderzoeken zijn gekomen die tijdens het project zijn uitgevoerd, zijn weergegeven in het adviesrapport. Het doel van dit adviesrapport is dat er aanbevelingen worden gegeven over de verdere inhoud van het implementatietraject om het sterrensysteem in de gemeente Wijk bij Duurstede te implementeren. Naast het adviesrapport is het implementatieplan opgesteld. In het implementatieplan is het traject weergegeven dat gevolgd moet worden om het sterrensysteem goed te implementeren. Het resultaat van het implementatieplan is dat het sterrensysteem in de gemeente Wijk bij Duurstede geïmplementeerd is. Dit wil zeggen dat alle woningen in de gemeente Wijk bij Duurstede gescreend zijn aan de hand van de betrouwbare, valide en bruikbare checklist. Ook is voor alle woningen in kaart gebracht hoeveel sterren aan deze woningen zijn toegekend. De gemeente en de woningstichting hebben hierdoor een actuele lijst met hoeveel woningen, met bepaalde stertoekenningen, in welke wijken aanwezig zijn. Hiermee wordt een aanzet gegeven om uiteindelijk levensloopbestendige wijken te kunnen realiseren in de gemeente Wijk bij Duurstede. Dit is uiteindelijk het gewenste resultaat dat de gemeente Wijk bij Duurstede en woningstichting Volksbelang willen bereiken met het implementeren van het sterrensysteem in de gemeente. Daarnaast is de invoering van de Wmo een belangrijke factor om levensloopbestendige wijken te realiseren omdat de gemeente aan bepaalde prestatievelden moet voldoen in de toekomst. Ook zullen door het implementeren van het sterrensysteem de kosten van grote Wmo uitgaven, die niet altijd vergoed worden, dalen. - 8 -
4. Analyse van mogelijke knelpunten Tijdens alle fasen van een veranderingsproces kunnen bevorderende en belemmerende factoren een rol spelen. Inzicht in deze factoren is van groot belang om precies te weten hoe implementatiestrategieën opgebouwd dienen te worden en welke activiteiten ontplooid moeten worden. De factoren kunnen gerelateerd zijn aan: Individuele ergotherapeuten De sociale context De organisatorische context De economische en juridische context (bron: Grol 2006) In tabel 4.1 is weergegeven welke bevorderende en belemmerende factoren van invloed kunnen zijn op de implementatie van het sterrensysteem. Bij de bevorderende factoren zijn een aantal aspecten beschreven, die tijdens het ontwikkelen van het sterrensysteem zijn uitgevoerd. Tabel 4.1 Bevorderende en belemmerende factoren sterrensysteem. Fase in proces van verandering Oriëntatie De projectgroep moet zich bewust zijn van, interesse krijgen in en betrokken raken bij de implementatie van een nieuwe werkwijze. (bron: Grol, 2006) Inzicht De projectgroep moet weten wat het sterrensysteem precies inhoudt en waarom het aan te bevelen is om te gaan werken met het sterrensysteem. (bron: Grol, 2006) Acceptatie De projectgroep moet de intentie krijgen om het sterrensysteem te implementeren. En dat het implementeren van het sterrensysteem zinvol en haalbaar is. (bron: Grol, 2006) Bevorderende factoren Tijdens het onderzoek van de checklist is er overleg geweest met de bestaande projectgroep. Hierdoor is door de junior adviseurs draagvlak gecreëerd voor het project. Tijdens het overleg met de bestaande projectgroep is er besproken wat het project inhoudt waar zij mee bezig zijn. Ook is er besproken wat de verwachtingen onderling zijn. Tijdens het overleg met de projectgroep is er vanuit beide partijen aangegeven wat hun verwachtingen en wensen ten aanzien van het sterrensysteem zijn. Belemmerende factoren De bestaande projectgroep zal een deel van hun project uit handen moeten geven aan het onbekende adviesteam. Doordat de projectgroep al lang bezig is met hun eigen project zullen zij misschien minder open staan voor inbreng vanuit de junior adviseurs. Er kan weerstand gevoeld worden vanuit de projectgroep over de aanpassingen die de junior adviseurs door willen voeren in de checklist en de instructies. - 9 -
Verandering De projectgroep moet het sterrensysteem gaan implementeren en de bevestiging krijgen dat dit zinvol en haalbaar is. (bron: Grol, 2006) Behoud van verandering Het gebruik van het sterrensysteem wordt een vast onderdeel van de routine en processen van de projectgroep. (bron: Grol, 2006) De projectgroep is enthousiast om het sterrensysteem te implementeren. De projectgroep staat achter het sterrensysteem en heeft dit opgenomen in het beleid en de werkwijze. De projectgroep krijgt te maken met veel betrokken partijen met verschillende belangen waardoor er strubbelingen kunnen ontstaan tijdens de implementatie. De aandacht voor het sterrensysteem neemt af bij de projectgroep gedurende de tijd. - 10 -
5. Stappenplan om veranderingen door te voeren Er zijn verschillende strategieën bruikbaar bij het veranderingsproces tijdens de implementatie van het sterrensysteem: Disseminatie: het vergroten van de belangstelling voor en kennis over de veranderingen, het bevorderen van een positieve houding en bereidheid voor het aanpassen van de bestaande werkwijze. Implementatie: het bevorderen van de feitelijke toepassing in de praktijk en het zorgen dat het gebruik van het sterrensysteem een vast onderdeel wordt van de routine. (bron: Grol, 2006) 5.1 Stappenplan implementatie sterrensysteem In tabel 5.1 is weergegeven welke stappen per fase van het proces van implementatie moet worden uitgevoerd. Tabel 5.1 Stappenplan implementatie sterrensysteem. Fase Implementatiedoel Hoe Wie Start Overdracht opdracht Bijeenkomst projectgroep Oriëntatie (disseminatie) week 1-2 Inzicht (disseminatie) week 3-5 Acceptatie (disseminatie) week 6-14 Overeenstemming uiteindelijke doel project van de junior adviseurs Alle betrokken partijen zijn op de hoogte van het project Alle betrokken partijen zijn op de hoogte van de verwachtingen met betrekking tot het doel van het project Er is een gunstige context voor de implementatie van het sterrensysteem gecreëerd Bijeenkomst met de projectgroep Bestaande documenten worden doorgelezen door de junior adviseurs De junior adviseurs hebben een overleg met hun senior Bijeenkomsten met alle betrokken partijen Alle betrokken partijen constant op de hoogte houden via de mail van genomen besluiten Door het aanleveren van bewijzen die de veranderingen en aanbevelingen ondersteunen Alle betrokken partijen Alle betrokken partijen Alle betrokken partijen Alle betrokken partijen Door de professionele relatie met alle betrokken partijen worden de junior adviseurs gezien als een waardige partij van wie de inbreng van meerwaarde is - 11 -
Verandering (implementatie) week 15-52 Het sterrensysteem wordt geïmplementeerd De junior adviseurs zullen alle betrokken partijen op de hoogte brengen van alle informatie met betrekking tot het sterrensysteem door middel van een presentatie Junior adviseurs De junior adviseurs zullen zorg dragen voor een goede overdacht naar alle betrokken partijen met betrekking tot de afname van de checklist en de uitwerking van de verkregen informatie uit de checklist Junior adviseurs De checklist wordt geïmplementeerd bij de woningstichting en vervolgens bij alle betrokken partijen Junior adviseurs daarna door Job Haug en de woningstichting De overige woningen worden gescreend en voorzien van sterbeoordeling Junior adviseurs en vervolgens door de woningstichting Het woningbestand wordt gecompleteerd aan hand van de gescreende woningen Woningstichting Discussie: - over toekenning van de woningen aan bewoners, wie heeft recht op welke woning, - over het aanpassen (opplussen) van de woningen aan de hand van demografie, woningmarkt en budget, - over de ernstigere gehandicapten met betrekking tot woningen voor deze doelgroep Projectgroep - 12 -
Consulteren Ergotherapeut i.v.m beoordelen bewoonbaarheid Gemeente Woningkrant maken waarin alle beschikbare woningen met hun stertoekenning in benoemd worden Gemeente en woningstichting Behoud van verandering (implementatie) week 52-78 - Het sterrensysteem wordt geëvalueerd Oprichten nieuwe projectgroep waarin draagvlak gecreëerd kan worden voor provinciale en landelijke implementatie sterrensysteem en zorgen voor het behoud van het sterrensysteem in de gemeente Wijk bij Duurstede De checklist en de instructies worden geëvalueerd Het sterrensysteem wordt herzien en eventueel aangepast aan de wensen van de betrokken partijen. De aanpassingen moeten gedaan worden op basis van het best beschikbare bewijs Projectgroep Nieuwe projectgroep Nieuwe projectgroep 5.2 Beschrijving fasen verandering en behoud van verandering Fase verandering De stappen in de fase verandering beginnen met de presentatie aan de projectgroep door de junior adviseurs. Tijdens deze presentatie zullen alle betrokken partijen op de hoogte worden gebracht van de onderzoeksresultaten en de hieruit voortvloeiende aanbevelingen met betrekking tot het implementeren van het sterrensysteem in de gemeente Wijk bij Duurstede. Het doel van de presentatie is informeren over het uitgevoerde project en daarnaast overtuigen van het feit dat het sterrensysteem van meerwaarde is voor de gemeente Wijk bij Duurstede en de woningstichting Volksbelang zodat deze geïmplementeerd gaat worden. Naast de presentatie aan de projectgroep, zullen de junior adviseurs er voor zorg dragen dat er een goede overdracht plaats vindt over de afname van de checklist en de uitwerking van de verkregen informatie uit de checklist. - 13 -
Dit is belangrijk voor een goede implementatie van de checklist binnen het implementeren van het sterrensysteem. De junior adviseurs zullen deze overdracht vorm geven door het meenemen van Job Haug en een afgevaardigde van de woningstichting Volksbelang bij het screenen van één of meerdere woningen zodat zij deze informatie weer verder kunnen overdragen in de toekomst en naar de overige leden van de projectgroep wanneer dit nodig is. Een ander deel van de implementatie van het sterrensysteem is het screenen van de overige woningen en deze voorzien van een sterbeoordeling. Twee junior adviseurs gaan hier de komende tijd al mee bezig. Zij zullen een groot deel van de overige woningen gaan screenen, waarbij zij de overdracht van het afnemen van de checklist aan de projectgroep meenemen. Hierna zal woningstichting Volksbelang verder gaan met het completeren van het woningbestand door de resterende woningen te screenen en te voorzien van een sterbeoordeling. Wanneer dit gebeurd is kan er binnen de projectgroep een discussie plaatsvinden over de manier van toekennen van de woningen aan toekomstige bewoners waarbij de vraag centraal staat: wie heeft recht op welke woning. Ook zal het nodig zijn om binnen de projectgroep de discussie te voeren over het aanpassen van de woningen uit het woningbestand om deze op te plussen en daardoor te voorzien van een hogere sterbeoordeling. Dit kan bekeken worden aan de hand van de demografie, de actuele woningmarkt en het beschikbare budget. In deze discussies staat de vraag over het toekennen van woningen aan personen met een ernstigere woning, momenteel vooral woonachting in focuswoningen, ook centraal. Mede door deze discussies kan er een beleid worden geschreven voor in de toekomst. Om de bewoonbaarheid mee te nemen in het komen tot levensloopbestendige wijken in de gemeente Wijk bij Duurstede, is het van belang dat de gemeente een ergotherapeut consulteert om de bewoonbaarheid per individuele bewoner in kaart te brengen. Dit is belangrijk omdat een woning, volgens de uitkomst van de checklist, toegankelijk kan zijn voor een rolstoelgebruiker maar deze persoon door zijn individuele wensen en behoeften niet daadwerkelijk in deze woning kan wonen en de woning dus niet bewoonbaar is voor deze individuele persoon. Om een ergotherapeut te consulteren kan er contact gezocht worden met vrijgevestigde praktijken in de omgeving of door het plaatsen van een vacature. Wanneer het beleid naar aanleiding van eerder gehouden discussies bekend is, zal er in een woningkrant beschreven worden welke beschikbare woningen er zijn en welke sterbeoordeling deze woningen hebben. Door middel van deze woningkrant kunnen toekomstige bewoners een betere keus maken in het huren of kopen van een voor hen geschikte woning. Deze woningkrant zal een uitgave zijn van woningstichting Volksbelang een gemeente Wijk bij Duurstede. Uiteindelijk zal er in de fase verandering, door de huidige projectgroep, een nieuwe projectgroep opgericht worden. Dit is nodig om de implementatie van het sterrensysteem te behouden en verder uit te breiden door op provinciaal en mogelijk op landelijk niveau de mogelijkheden te bekijken en draagvlak te creëren voor het implementeren van het sterrensysteem en om een slag te maken van het ontwikkelen van een checklist voor nieuwbouw woningen. In deze projectgroep zullen daarom ook projectontwikkelaars, aannemers en afgevaardigden van provinciale en landelijke besturen op het gebied van toegankelijkheid en levensloopbestendigheid hun intrek nemen. Fase behoud van verandering Tijdens de fase behoud van verandering zal de nieuwe projectgroep de checklist en de instructies evalueren en zo nodig herzien/aanpassen aan de wensen en behoeften van de betrokken partijen binnen de projectgroep. Dit is nodig om de checklist actueel te houden. - 14 -
6. Feitelijke invoering Bij het invoeren van het sterrensysteem is het belangrijk om te weten wie de verantwoordelijkheid voor de implementatie draagt en hoe de kwaliteit gedurende de invoering wordt bewaakt. Daarnaast worden ook de kosten en baten die betrekking hebben op de implementatie van het sterrensysteem. Deze punten worden beschreven in onderstaande paragraven. 6.1 Verantwoordelijkheid Het implementatieplan is opgesteld door de junior adviseurs van het adviesteam SafeErgo van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen te Nijmegen, het instituut Paramedische studies, opleiding Ergotherapie. Zij hebben echter geen verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het implementatieplan. De verantwoordelijkheid voor de implementatie ligt bij de gemeente Wijk bij Duurstede en woningstichting Volksbelang. Het aanspreekpunt en coördinator voor het proces van implementatie is mevr. S. van de Gein, werkzaam bij de gemeente Wijk bij Duurstede. 6.2 Kwaliteitsbewaking Voor een kwalitatief goede implementatie van het sterrensysteem zijn de eerder genoemde acties in het stappenplan, bij de fasen Verandering en Behoud van verandering, noodzakelijk om uit te voeren. Voor het leveren van kwaliteit is het van belang dat alle betrokken partijen op de hoogte zijn van alle beschikbare informatie rondom de implementatie. Ook moeten zij in het bezit zijn van de benodigdheden voor de implementatie. 6.3 Kosten en baten Baten: Er is tevredenheid bij de inwoners van de gemeente Wijk bij Duurstede Er kunnen meer inwoners komen naar de gemeente Wijk bij Duurstede De gemeente Wijk bij Duurstede is vooruitstrevend ten op zichtte van overige gemeenten in Nederland m.b.t. het sterrensysteem De gemeente kan voldoen aan prestatievelden 5 en 6 van de Wmo Door het invoeren van het sterrensysteem wordt een aanzet gegeven voor het implementeren van levensloopbestendige wijken in de gemeente Wijk bij Duurstede Alle woningen in de gemeente Wijk bij Duurstede zullen in kaart gebracht worden en voorzien worden van een sterbeoordeling Kosten: Het screenen van de woningen kost in het begin veel tijd en geld Er zal een nieuwe projectgroep opgericht moeten worden - 15 -
7. Evaluatie van het resultaat Tot slot worden de bereikte resultaten geëvalueerd. Dit is de laatste stap in het implementatieplan. Tijdens het evalueren wordt bekeken of de beoogde implementatiedoelen zijn behaald. (bron: Grol, 2006) De evaluatie kan consequenties hebben voor: Het aanpassen van de checklist en instructies Het bijstellen van de implementatiedoelen Het doen van aanvullend onderzoek ten aanzien van bevorderende en belemmerende factoren Het bijstellen van strategieën en maatregelen om tot verandering te komen Het bijstellen van de planning en/of uitvoering van de implementatie (bron: Grol, 2006) De evaluatie vindt plaats in de fasen Verandering en Behoud van verandering. Wanneer er tijdens de evaluatie knelpunten naar voren komen moeten deze opgelost worden volgens de stappen van implementatie. Er zal gestart moeten worden vanuit stap één om de knelpunten vast te stellen, te onderzoeken en door middel van een strategie te veranderen. - 16 -
8. Literatuur Beoordelen toegankelijkheid en aanpasbaarheid van bestaande huurwoningen Borgers, R., Gerards, F. Health Counseling. Uitgeverij Nelissen, Soest (2006) Grol, R., Wensing, M. Implementatie effectieve verbetering van de patiëntenzorg. Elsevier gezondheidszorg, Maarssen (2006) Hulscher, M., Wensing, M., Grol, R. Effectieve implementatie: theorieën en strategieën. Zorgonderzoek Nederland, Den Haag (2000) Hulst, van der P., Woude, P. Kwaliteitszorg. In: Kinébanian A, le Granse M, redactie. Grondslagen van de ergotherapie. Elsevier gezondheidszorg, Maarssen (2006) Pater, L., Roest, S., et. al. Implementeren: het speelveld in de praktijk, uitgeverij Lemma BV, Utrecht (2002) Steultjens, E., Satink, T., Peters, E. Ergotherapie en wetenschappelijk onderzoek. In: Kinébanian, A., le Granse, M. redactie. Grondslagen van de ergotherapie. Elsevier gezondheidszorg, Maarssen (2006) - 17 -