Mijn achtergrond Perspectief vanuit de Dierenbescherming Het vleeskuiken van de toekomst: diergericht ontwerpen en robuuste rassen Studies: biologie en psychologie (Leiden) Gepromoveerd in de gedragsbiogie (Leiden) Raadslid Universiteitsraad Productschap Vis Beleidsmedewerker pluimvee, konijnen en aquacultuur De Kip van de Toekomst symposium, Hygieia, 30 oktober 2013 Dr Caroline van Heijningen Beleidsmedewerker pluimvee, konijnen en aquacultuur Inhoud presentatie Dierenbescherming: welzijn van (landbouw)huisdieren Vleeskuiken van vandaag Welzijnsknelpunten vleeskuikens en vleeskuikenouderdieren Beter Leven kenmerk van de Dierenbescherming Integrale benadering welzijn vleeskuikens Vleeskuiken van de toekomst Dierenbescherming Opgericht in 1864 160.000 leden en donateurs 20 lokale afdelingen 50 erkende en gelieerde asielen 30.000 vrijwilligers Dierennoodhulp en opkomen voor de belangen en het welzijn van alle dieren: - Gezelschapsdieren - Landbouwhuisdieren - Proefdieren - In het wild levende dieren Doelgroepen Dierenbescherming Publiek Overheid en politiek Bedrijfsleven (gehele keten) Wetenschap Maatschappelijke organisaties Plaats Lokaal, nationaal en internationaal (EU) Lid van Eurogroup for Animals Uitgangspunten dierhouderij Streven naar ethisch verantwoorde dierhouderij: - Erkenning intrinsieke waarde van het dier - Belangen afwegen volgens nee tenzij principe - Natuurlijke behoeften uitgangspunt voor huisvesting en verzorging - Huisvesting aanpassen aan dier - Fokken op gezondheid en levensduur - Goede zorg en management, met de benodigde kennis van de veehouder Streven naar vermindering en verbetering gebruik van dieren
Ethische uitgangspunten Erkenning van de intrinsieke waarde van dieren: Ethische afwegingen - gebruiksdoel (belangen mens versus belangen dier) - beschikbaarheid van alternatieven Definitie welzijn dieren Welzijn is de kwaliteit van het leven van dieren zoals die door het dier zelf wordt ervaren (Bracke, 2001) Randvoorwaarden - welzijn - gezondheid (onderdeel van dierenwelzijn) - integriteit (heelheid, gaafheid, vermogen zich zelfstandig te handhaven, natuurlijk gedrag) Uitgangspunten dierenwelzijn Vijf vrijheden (Brambell 1965; Farm Animal Welfare Council): 1. vrij van dorst, honger en ondervoeding, 2. vrij van fysiek en thermaal ongerief, 3. vrij van pijn, verwonding en ziektes, 4. vrij van angst en chronische stress en 5. vrij om natuurlijk gedrag te vertonen. Welfare Quality Europese standaard (op basis van onderzoek en deelname onderzoeksinstituten uit diverse EU landen) Uitgangspunt: niet alleen huisvesting maar ook aan dier meten (management effecten): doelcriteria Uitsluitend doelvoorschriften niet mogelijk (bijv. bezettingsdichtheid) Gebruik voor: Toetsing claims van keurmerken Beoordelen criteria wetgeving, keurmerken Monitoring, controles op primaire bedrijven Management tool in praktijk Welfare Quality principes en criteria Vleeskuiken van vandaag 1. Goede voeding 2. Goede huisvesting 3. Goede gezondheid 4. Goed gedrag afwezigheid onder- en overvoeding afwezigheid langdurige dorst comfort bij rusten en slapen goed omgevingsklimaat bewegingsmogelijkheden afwezigheid verwondingen afwezigheid ziekten afwezigheid pijn veroorzaakt door management procedures expressie van sociaal gedrag expressie van ander soort specifiek gedrag goede mens-dier relatie geen angst en mentaal ongerief Plofkip is gekozen als woord van 2012 Veel media aandacht Slecht imago Hoog antibioticagebruik Initiatieven ter verbetering Kip van Morgen van CBL: gericht op zeer korte termijn
Ontwikkelingen veehouderij Intensivering en schaalvergroting Niet / onvoldoende aan welzijn gedacht Gevolg: ernstige welzijnstekorten Belangrijkste belemmeringen: kostprijs gedreven attitude sector (bedrijfsblindheid) weinig innovatieruimte weinig keus consument Mogelijke oplossingen: stimuleren innovaties marktconcepten opzetten tussen gangbaar en biologisch Welzijnsknelpunten vleeskuikens Welzijnsknelpunten door fokkerij, huisvesting, management, samengevat 1 : Pootproblemen Voetzoollaesies en hakdermatitis Gedragsbeperkingen: Hoge bezettingsdichtheid Prikkelarme omgeving Lage lichtintensiteit Strooiselkwaliteit Klimaat Gezondheid Management Laden en transport Slacht 1 EU SCAHW (2001, 2012) en EFSA rapporten (2006, 2010, 2012) Welzijnsknelpunten vleeskuikenouderdieren Welzijnsknelpunten door fokkerij, huisvesting, management, samengevat 1 : Chronische honger Voerbeperking in opfok: voergift 25 33% t.o.v. ad libitum opname Voerbeperking in productiefase: hoeveelheid voer 45 80% (bij piek in leg) t.o.v. ad libitum opname Gedragsbeperkingen Hoge bezettingsdichtheid Prikkelarme omgeving Lage lichtintensiteit Agressief paargedrag Beschadigingen Ingrepen Beleid veehouderij Verbetering dierenwelzijn op drie strategische niveaus: duwen, trekken, wringen 1. Omhoog duwen dierenwelzijn in basis (wetgeving, ketenkwaliteitssystemen 2. Trekken via topsegment (biologisch, innovatieve systemen) 3. Tussenwringen (tussensegmenten) 1 EFSA rapport (2010) Introductie Beter Leven kenmerk Jarenlang steunde de Dierenbescherming diervriendelijker producten als scharrel en biologisch in communicatie. Januari 2007 samen met bedrijfsleven en supermarkten gestart met proef Beter Leven kenmerk op Volwaard kip. Beter Leven kenmerk Resultaten: In 2007: 500.000 vleeskuikens per jaar In 2013: ± 2,5 miljoen vleeskuikens per jaar Jaaromzet (consumentenbesteding): elk jaar bijna verdubbeling (1e helft 2012: 205 miljoen) Marktaandeel kip met BLk in laatste kwartaal van 2012 is 11%, tegenover 6,6% in 2011. Vanaf 2008 uitbreiding dieren en producten met Beter Leven kenmerk
Volwaard kip Doel: verbetering dierenwelzijn Uitgangspunten: langzamer groeiend ras prijs in supermarkt max. 25% hoger positionering tussen gangbaar en biologisch Onderzoek door Wageningen Universiteit Samenwerking met bedrijfsleven en Dierenbescherming Albert Heijn en Jumbo supermarkt vanaf 2000 betrokken Blk 1 ster scharrelkip Welzijnsverbeteringen Lagere uitval (< 1%) Vrijwel geen voetzoollaesies Veel betere locomotie Veel actievere dieren Lagere bezetting (40% meer ruimte) Omgevingsverrijking Overdekte uitloop Gezondheidsplan ism dierenarts Moederdieren geen chronische honger Vleeskuikens Welzijn pluimveehouder Werkplezier pluimveehouder 1 Beter Leven Gangbaar Ik blijf komende 3 jaar produceren voor BLk 6,2 2,0 Produceren voor BLk is leuk 6,8 4,6 Produceren voor BLk is beter voor diergezondheid 6,4 3,6 Produceren voor BLk beter voor dierenwelzijn 6,4 4,0 BLk zorgt voor minder antbioticagebruik 6,7 3,7 BLk zorgt voor meer inkomsten 3,0 1,7 Door produceren voor BLk heb ik meer stress 1,8 2,4 Schaal 1 tot 7: 1 = geheel oneens /zeer onwaarschijnlijk en 7 = geheel eens / zeer waarschijnlijk gangbaar (EU) Kip van Morgen (2020) slachtleeftijd 35-42 dagen 40 45 dagen 56 dagen ras snel groeiend langzamer groeiend (gem. 50 g/dag) bezetting (eind) 42 kg/m 2 (21 dieren/m 2 ) 38 kg/m 2 (19 dieren/m 2 ) langzamer groeiend (gem. 45 g/dag) 25 kg/m 2 (12 dieren/m 2 ) daglicht --- --- verplicht overdekte uitloop --- --- 20% van staloppervlakte afleidingsmateriaal --- strobalen en graan strooien vrije uitloop --- --- --- strobalen en graan strooien 1 Pluimveehouderij 43 e jaargang 8 februari 2013 Diergericht ontwerpen Uitgangspunt: Programma van eisen van het dier: soorteigen gedrag, behoeften ( Brief of requirements of the broiler ; WUR, 2011 ) Aandachtspunten: Inrichting stal (functiegebieden) Afleidingsmateriaal, omgevingsverrijking Management Daglicht in stal (Vrije) uitloop: frisse lucht en dag/zonlicht Voorbeelden Volwaard/scharrelkip Diergerichte ontwerpen: Som der delen Windstreek Klimaatzones en leefniveaus Verwarmde moederklokken Functiegebieden Overdekte uitloop Langzamer groeiend ras Afbeelding: http://www.wageningenur.nl/nl/expertises-dienstverlening/onderzoeksinstituten/livestockresearch/expertisegebieden/veehouderijsystemen/projecten/houden-van-hennen.htm 24
10.000 Lux Belang van (natuurlijk) daglicht Veel zacht verenpikken = herkennen elkaar slecht Moeite met oriënteren (op stok gaan) Abnormale gedragingen 500 Lux 100 Lux Klein verschil intensiteit dag/nacht Minder rust gedurende de nacht, passief waken Zonlicht kan verenpikken tegengaan (betere onderlinge herkenning) Vol spectrum (met name UV) Licht intensiteit Lage licht intensiteit Actievere dieren, daardoor betere strooisel kwaliteit Betere bot- en spierontwikkeling vleeskuikens Betere uitvoering soortspecifiek gedrag 20 Lux Serotonine (licht) en melatonine (donker) Dagritme belangrijk, ook voor hormoonhuishouding Vleeskuiken van de toekomst: fokkerij Transport en slacht Vleeskuikens Groeisnelheid: lager dan gemiddeld 45 gram/dag Robuuste dieren Welzijnskenmerken Vang- en laadmethoden Korte, kwalitatief goede transporten (klimaatgestuurd) Slachtmethoden: Geen elektrisch waterbad Niet levend aanhangen Bij voorkeur meerfase gasbedwelming Geen pootproblemen, voetzoollaesies etc. Actief (soorteigen gedrag) Lage uitval Nauwelijks antibiotica nodig Vleeskuikenouderdieren Hanen én hennen langzamer groeiend Geen chronische honger Geen ingrepen Bedankt voor uw aandacht 29