Hallo wereld! Hier aarde! Ontdekkingsreis langs culturen, landen en volkeren Illustraties van Mance Post en Charlotte Dematons 01.09 2012 t/m 06.01 2013 Illustratie uit De gele ballon, Charlotte Dematons, uitgeverij Lemniscaat
Algemene informatie In deze docentenhandleiding vindt u meer informatie over het programma bij de kindertentoonstelling Hallo wereld! Hier aarde! (van 1 september 2012 t/m 6 januari 2013) met tekeningen van Charlotte Dematons en Mance Post. De tentoonstelling Hallo wereld! Hier aarde! sluit ook dit jaar aan op het thema van de Kinderboekenweek (Hallo wereld! - het ontmoeten van andere culturen in en door verhalen - 3 t/m 13 oktober 2012). Kinderen komen door de tentoonstelling in CODA Museum met dit veelzijdige thema in aanraking. In de tekeningen van Charlotte Dematons reis je met een gele ballon de wereld over terwijl de illustraties van Mance Post laten zien hoe je de wereld vanuit een leunstoel naar je toe kan halen door te fantaseren. De illustraties die in CODA Museum te zien zijn, komen uit de boeken De gele ballon (Charlotte Dematons) en uit Ik woonde in een leunstoel van Mance Post (tekst van Guus Kuijer). CODA Museum wil met deze tentoonstelling kinderen op een creatieve manier in aanraking brengen met literatuur en beeldende kunst terwijl ze kennismaken met andere culturen, landen, volkeren, geloofsovertuigingen, gewoonten en gebruiken. Wij hopen dat de kinderen door middel van taalopdrachten en beeldende opdrachten bovendien gestimuleerd worden beter te kijken en hun smaak leren kennen en ontwikkelen. Achtergrondinformatie In deze docentenhandleiding vindt u beknopte achtergrondinformatie over de illustratoren Charlotte Dematons en Mance Post. Daarnaast leest u meer over het museumbezoek en de opdrachten die de kinderen in het museum krijgen. Ter voorbereiding op het museumbezoek ontvangt u bovendien een lesbrief bij het boek De gele ballon. De lesbrief en het boek kunt u in de twee weken voorafgaand aan het museumbezoek bij de museumbalie van CODA ophalen. Het boek en de lesbrief dienen ter voorbereiding op het museumbezoek. Wilt u niet vergeten het boek na uw museumbezoek weer in te leveren zodat andere docenten er ook gebruik van kunnen maken? 2
De gele ballon van Charlotte Dematons Beeldtaal Van oudsher spelen prenten en illustraties een grote rol in de jeugdliteratuur. Beelden voegen een belangrijk aspect toe aan de tekst en geven een extra prikkel aan de fantasie. De tentoonstelling in CODA Museum maakt duidelijk dat prenten ook zonder tekst een verhaal vertellen. Charlotte Dematons Charlotte Dematons (Frankrijk, 21 september 1957) ging na de middelbare school in Frankrijk naar de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. Hier specialiseerde ze zich in illustreren en ontwerpen. In 1982 deed ze examen. Tijdens de tentoonstelling van de eindexamenkandidaten werd haar werk opgemerkt door een van de uitgevers van uitgeverij Lemniscaat. Hij gaf haar een opdracht voor het maken van een prentenboek. Dat werd Dido, het debuut van Charlotte Dematons als prentenboekenmaker. Voor Lemniscaat, maar ook voor een groot aantal andere uitgeverijen en tijdschriften, maakt zij sindsdien illustraties en prentenboeken, waaronder diverse sprookjesboeken en de twee kijk- en zoekboeken (De gele ballon en Sinterklaas). De illustraties van Dematons hebben vaak een sprookjesachtige sfeer en vallen op door het groot aantal details. Voor Grimm ontving Charlotte Dematons de Zilveren Penseel (2006). Sinterklaas werd in 2008 bekroond met een Gouden Penseel. Ik woonde in een leunstoel van Mance Post (met tekst van Guus Kuijer) Mance Post Mance Post (Amsterdam, 11 januari 1925) ging na de middelbare school, waar ze tekenles kreeg van illustrator Piet Klaasse, werken als zijn assistente. Vanaf 1955 maakte ze tekeningen voor diverse kinderboeken. Haar eerste boek, Het schoentje van Roosmarijn (met tekst van Han G. Hoekstra), kwam op de lijst van de Vijftig Best Verzorgde Boeken van het Jaar. Ze begon met het maken van illustraties in zwart-wit. Later werkte ze vooral met kleurpotlood. Haar manier van tekenen is realistisch, zonder al te veel details. Bekend werd ze door de tekeningen in de boeken van Guus Kuijer over Madelief die tussen 1975 en 1979 zijn verschenen. In Ik woonde in een leunstoel (1979) verwerkte zij haar eigen jeugdherinneringen. Mance Post: Omstreeks 1930 was ik een kleuter. Ik woonde in Amsterdam in een leunstoel. Mijn vader en moeder woonden in het bovenhuis dat om mijn stoel was heen gebouwd. Dit boek is als e-book te downloaden via www.dbnl.prg/tekst.post027ikwo01-01/downloads.php Mance Post ontving meerdere prijzen waaronder de eerste Max Velthuijs-prijs in 2007 voor haar gehele oeuvre. In 2006 kreeg ze een Zilveren Penseel voor haar illustraties in Middenin de nacht van Toon Tellegen. Reizende tentoonstelling Speciaal voor de groepen 1 tot en met 4 is de reizende tentoonstelling ontwikkeld. Dit is een expositie bestaande uit reproducties uit het boek De gele ballon. Deze compacte tentoonstelling reist langs de Brede Scholen van Apeldoorn. 3
Werkwijze Voorbereiden op het museumbezoek Ter voorbereiding op het museumbezoek is het belangrijk dat de leerlingen weten waar ze naar toe gaan en wat ze kunnen verwachten. Bedenk met de kinderen wat een museum is en laat kinderen die er wel eens geweest zijn, vertellen over het museum. Een museum is een plek waar duizenden dingen verzameld en tentoongesteld worden. Dat kan van alles zijn. Bijvoorbeeld objecten die meer vertellen over vroegere tijden, kunst, gebruiksvoorwerpen, kleding en sieraden van toen en nu. Voor veel kinderen zal het museumbezoek een eerste kennismaking zijn. In het museum worden de leerlingen begeleid door een CODA docent. Deze CODA docent is verantwoordelijk voor de uitvoering van het programma en een plezierig verblijf in het museum. De leerkracht is verantwoordelijk voor het verloop van het bezoek en het gedrag van de leerlingen. Van hem/haar wordt een actieve en sturende rol verwacht. Werken met de boeken Naast een algemene voorbereiding is het goed om met de leerlingen ook vast in te gaan op wat ze van de tentoonstelling kunnen verwachten. Met het bijgeleverde boek kan op basis van de vertellingen of fragmenten gefilosofeerd worden over de tocht die een gele ballon kan maken. Uit het boek De gele ballon zijn veel prenten terug te vinden in de tentoonstelling. Ze vormen de basis voor een interactieve museumles waarbij op verschillende manieren wordt gekeken, getekend, geschreven en gefilosofeerd. De boeken in de tentoonstelling: De gele ballon Charlotte Dematons Uitgeverij Lemniscaat ISBN 9789056375263 Ik woonde in een leunstoel Guus Kuijer en Mance Post Uitgeverij Querido ISBN 9789021478456 Als e-book te downloaden via www.dbnl.prg/tekst.post027ikwo01-01/downloads.php Korte introductie op het museumbezoek De klas wordt ontvangen door twee CODA docenten. De jassen en tassen worden opgeborgen in de garderobe. De klas gaat daarna even op de trap zitten voor een korte introductie. De klas wordt in groepjes van vijf verdeeld. Verschillende onderdelen begeleid door de leerkracht en ouders Het is de bedoeling dat u samen met minimaal drie ouders verschillende onderdelen uit de tentoonstelling begeleidt. Wij vragen u de instructie voor de groep 1 tot en met 3 of voor groep 4 tot en met 6 voor het museumbezoek door te nemen en aan de ouders te vragen dat ook te doen. In de tentoonstelling zijn 5 onderdelen waar een actieve verwerkingsopdracht gedaan wordt. Elke ouder/ leerkracht blijft op één vast onderdeel staan en de groepjes schuiven met de klok mee door naar de onderdelen 1, 2, 3, 4 en 5. Groep 1 gaat naar 5, 2 gaat naar 3 enzovoorts. Als er genoeg ouders zijn, fungeert één van de CODA docenten als vliegende keep en begeleidt de groepjes naar de juiste plaats in de tentoonstelling en geeft aan wanneer de groepjes kunnen doorschuiven. Aan het eind van het museumbezoek komen de groepjes bij elkaar en gaan op de grote trap zitten om af te sluiten. U krijgt aan het eind van het museumbezoek een evaluatieformulier mee met het verzoek dit in te vullen en aan CODA te retourneren. 4
Uitleg bij de opdrachten voor de leerkracht (en) en de ouders CODA biedt de groepen 1 tot en met 3 andere opdrachten aan dan de kinderen uit de groepen 4 tot en met 6. Elke groep volgt een eigen programma door de tentoonstelling. Voor groep 3 is een aantal extra opdrachten ontwikkeld. Let dus even op welke instructie u nodigt heeft voor uw groep. Uitleg voor de leerkracht(en) en ouders van kinderen in groep 1, 2 en 3 Uitleg van de vijf verschillende onderdelen in de tentoonstelling Hallo Wereld! Hier Aarde! De materialen die nodig zijn voor de opdrachten liggen bij de onderdelen in de tentoonstelling. 1. Volgopdracht bij de illustraties van De gele ballon groep 1 t/m 3 Bekijk de details van de tekeningen die op de kaartjes staan. Zoek diezelfde details in de tekeningen aan de muur. Leg vervolgens de afbeeldingen op de kaartjes bij de juiste tekening. Nadat je alle kaartjes hebt neergelegd, volg je de gele ballon, de giraffen, de fakir en de boef. 2. Gebakjesopdracht bij Ik woonde in een leunstoel groep 1 t/m 3 en als extra opdracht voor groep 4 t/m 6 Zoek de tekening met de drie gebakjes. Welk gebakje zou jij willen opeten als je er één mocht uitkiezen? Waarom juist dit gebakje? Spreekt de kleur je aan of verwacht je een bepaalde smaak? Hoe smaakt het gebakje van je keuze? Omcirkel het gebakje dat je zou uitkiezen. 1 2 3 Ik denk dat dit gebakje smaakt naar A. Waar lijkt het gele gebakje op? Bij het gele gebakje moet ik denken aan B. Van het gele gebakje en van het roze gebakje met het groene toefje zijn kaartjes gemaakt. Leg de kaartjes met het gele gebakje bij tekeningen waarvan jij vindt dat er iets geks of vervelends gebeurt. Leg de kaartjes met het roze-groene gebakje bij de tekeningen waarvan je vindt dat er iets fijns of moois gebeurt. Leg aan de anderen uit waarom je dat vindt. 5
3. Zoek en leg opdracht bij de illustraties van De gele ballon groep 1 t/m 3 Bekijk de verschillende spullen in de bak. Laat de kinderen de spullen benoemen. De kinderen mogen in groepjes het voorwerp bij de juiste afbeelding neerleggen. Laat de kinderen ook vertellen waarom de voorwerpen bij de illustratie hoort. 4. Zoek de details opdracht bij de illustraties van De gele ballon groep 1 t/m 3 Bekijk de kaartjes en zoek de details in illustraties van De gele ballon Extra opdracht voor groep 3 Kan je al letters herkennen? Leg de letter bij het juiste kaartje. 5. Tekenopdracht Ik woonde in een leunstoel groep 1 t/m 6 Neem plaats in of bij de leunstoel en ga in gedachten op reis naar een verre bestemming of een plek bij jou in de buurt. Ga naar een plek waar je graag bent. Hieronder zie je de omtrek van de wereldbol van Charlotte Dematons. Maak hierin een tekening van de plek waar je graag bent. Extra opdracht voor kinderen van groep 1 en 2 Kinderen uit groep 1 en 2 mogen zichzelf of een portret tekenen in de wereldbol. 6
Uitleg voor de leerkracht(en) en ouders van kinderen in groep 4, 5 en 6 Uitleg van de vijf verschillende onderdelen in de tentoonstelling Hallo Wereld! Hier Aarde! De materialen die nodig zijn voor de opdrachten liggen bij de onderdelen in de tentoonstelling. 1. Perspectiefopdracht groep 4 t/m 6 A. Je kunt de wereld vanuit verschillende perspectieven bekijken. Je kan bijvoorbeeld vanuit de lucht naar beneden kijken of juist vanaf de grond over de aarde kijken. Deze verschillende standpunten hebben een naam gekregen die alles te maken heeft met hoe een dier de wereld ziet. Bekijk de verschillende tekeningen aan de wand en in het boek goed en bedenk welk dier de wereld bekijkt en hoe je zijn perspectief zou noemen. Bijvoorbeeld: Kijken naar de aarde vanuit de lucht noem je een vogelperspectief. Bedenk nog drie dieren die vanuit de lucht naar de aarde kijken. Hoe kun je hun perspectief noemen? 1.- --------------------------------- perspectief 2.- --------------------------------- perspectief 3.- --------------------------------- perspectief Bijvoorbeeld: Kijken naar de aarde vanaf de grond noem je een kikkerperspectief noemen. Bedenk nog drie dieren die vanaf de grond naar de wereld kijken. Hoe kun je hun perspectief noemen? 1.- --------------------------------- perspectief 2.- --------------------------------- perspectief 3.- --------------------------------- perspectief B. Heb je in de vorige opdracht verschillende dieren bedacht? Dan krijg je nu kaartjes waar verschillende perspectieven op staan. Leg deze kaartjes bij de juiste afbeelding. 2. Opdracht Zoek de verschillen bij Ik woonde in een leunstoel groep 4 t/m 6 Kijk goed naar de tekening van het meisje dat op de stoelleuning zit en naar buiten kijkt. Op de grond ligt een kleed. Bekijk het kleed en de kaarten die ernaast liggen. Vergelijk de tekening in deze opdracht met de originele tekening aan de muur. Als je goed kijkt, zie je dat hieronder een aantal dingen weggelaten is. Teken wat weggelaten is er weer bij. Je hoeft de stoel en het raam niet te tekenen. Het gaat alleen om wat er rond en op het kleed weggelaten is. 7
3. Opdracht bij schetsen en afgekeurde illustratie groep 4 t/m 6 A. Bekijk de afgekeurde omslagtekening voor het boek De gele ballon. Waarom denk je dat Charlotte Dematons deze omslag afgekeurd heeft? B. Bekijk de schetsen die Charlotte Dematons heeft gemaakt voor de pagina van de stad voor het boek De gele ballon. Vergelijk deze illustraties met het uiteindelijke resultaat. Kun je de verschillen en overeenkomsten benoemen? C. Denk na over de stad en teken hieronder een stuk van de door jou bedachte stad. 4. Opdracht China en Japan onder het bureau bij Ik woonde in een leunstoel van Mance Post groep 4 t/m 6 A. Lees de volgende tekst uit het boek Ik woonde in een leunstoel: Soms verhuisde ik van mijn leunstoel naar mijn buitenhuis. Dat was onder het bureau van mijn vader. Mijn buitenhuis stond in China. Dat kwam door het Chinese behang in mijn vaders werkkamertje. Ik was gelukkig niet alleen in dat verre land. Josefine Baker was er. Hein Vioolkist was er en mijn vader was er ook altijd. Zelfs als hij er niet was. Onzichtbaar. Maar ik róók hem. Als sigarenlucht. Heel in de verte, in Japan misschien, hoorde ik mijn moeder liedjes fluiten. Dat was heel wonderlijk, want andere moeders floten nooit. B. Bekijk de illustraties. Bij welke illustratie denk je dat deze tekst hoort? C. Wat zie je in de illustratie dat je aan China doet denken? Beschrijf of teken hieronder wat dat is. 5. Tekenopdracht Ik woonde in een leunstoel groep 1 t/m 6 Neem plaats in of bij de leunstoel en ga in gedachten op reis naar een verre bestemming of een plek bij jou in de buurt. Ga naar een plek waar je graag bent. Hieronder zie je de omtrek van de wereldbol van Charlotte Dematons. Maak hierin een tekening van de plek waar je graag bent. Extra opdracht voor kinderen van groep 1 en 2 Kinderen uit groep 1 en 2 mogen zichzelf of een portret tekenen in de wereldbol. 8
6. Extra opdracht voor groep 4 t/m 6 Zoek de originele tekening met de drie gebakjes. Welk gebakje zou jij willen opeten als je er één mocht uitkiezen? Waarom juist dit gebakje? Spreekt de kleur je aan of verwacht je een bepaalde smaak? Hoe smaakt het gebakje van je keuze? Omcirkel het gebakje dat je zou uitkiezen. 1 2 3 Ik denk dat dit gebakje smaakt naar A. Waar lijkt het gele gebakje op? Bij het gele gebakje moet ik denken aan B. Van het gele gebakje en van het roze gebakje met het groene toefje zijn kaartjes gemaakt. Leg de kaartjes met het gele gebakje bij tekeningen waarvan jij vindt dat er iets geks of vervelends gebeurt. Leg de kaartjes met het roze-groene gebakje bij de tekeningen waarvan je vindt dat er iets fijns of moois gebeurt. Leg aan de anderen uit waarom je dat vindt. 9
PRAKTISCHE INFORMATIE voor de leerkracht Meer voorbereiding Zie ook de bijgeleverde lesbrief bij het boek en bekijk de CODA website www.coda-apeldoor.nl voor meer informatie. Huisregels CODA Met uitzondering van sommige opdrachten mogen voorwerpen in CODA Museum niet worden aangeraakt, ze zijn kostbaar en uniek. Tijdens de activiteiten in CODA mag niet gebeld, gerend, geschreeuwd, gegeten of gedronken worden. De leerkracht is verantwoordelijk voor het verloop van het bezoek en het gedrag van de leerlingen. Van hem/haar wordt dan ook een actieve en sturende rol verwacht. U kunt in het museum gebruik maken van de groepsgarderobe voor de jassen en tassen. Let op! Zorg voor genoeg begeleiders (minimaal 3 begeleiders per 15 leerlingen) en stel hen op de hoogte van de huisregels. Op de dag dat de laatste groep van uw school een bezoek aan de Kinderboekenweektentoonstelling 2012 brengt, moeten de boeken ingeleverd worden bij de museumbalie van CODA. Vergeet de boeken bij het laatste bezoek dan ook niet mee te nemen! Annuleren van een groepsbezoek kan tot één week voor de afgesproken datum gratis. Tot 2 dagen van te voren betaalt u 7,50 administratiekosten. Binnen de laatste 48 uur betaalt u het hele bedrag. Wij verzoeken u op tijd aanwezig te zijn. Neem bij vertraging contact op met het museum (055-5268565 of 055-5268400). Als uw groep meer dan een kwartier te laat arriveert, kan de CODA-docent weg zijn gegaan. Bij aankomst in CODA moet u het bevestigingsformulier aan de baliemedewerkers tonen. Contactpersonen Voor inhoudelijke vragen over het museumbezoek kunt u contact opnemen met Dominique Vos de Wael: d.vosdewael@coda-apeldoorn.nl en 055-5268513 Heeft u vragen over de boeking van uw museumbezoek dan kunt u contact opnemen met Loeka Meijers: l.meijers@coda-apeldoorn.nl en 055-5268400 Cultuurmenu Cultuurwijzer 055 521 3967 Volgt u het programma in het kader van het Cultuurmenu dan kunt u uw vragen stellen aan de coördinator Cultuurmenu: Anja Fasen: a.fasen@cultuurwijzer-apeldoorn.nl Veel plezier met de voorbereiding en het museumbezoek! 10