2014
1 Inhoud 2 Inleiding... 4 2.1 Profielschets... 4 2.2 Visie, strategie en missie... 7 3 Management en samenwerking:... 8 3.1 Bedrijfshulpverleners en bedrijfshulpverleningsplan... 8 3.2 Scholingsverslag 2014... 8 3.3 Kwaliteitszorg en procesverbetering... 10 3.4 Klantervaringen... 10 3.5 Interne afwijkingen... 11 3.6 Lareb Intensive Monitoring... 12 3.7 Meldingen bijwerkingen... 13 3.8 Recalls... 13 3.9 Bereidingen... 13 3.10 Werkoverleg... 13 3.11 Groene activiteiten... 14 3.12 Medicatieveiligheid bij methotrexaatgebruikers vergroten... 14 3.13 Anticonceptie bij 51-plussers... 15 3.14 Anticonceptie bij rokende vrouwen boven de 35 jaar... 17 3.15 Project ter verbetering registratie CI COPD (CI66)... 17 4 Resultaatgebieden... 20 4.1 Klant... 20 4.1.1 KNMP Bloedsuikertestdagen... 20 4.1.2 Diabetesconsultdagen... 21 4.1.3 COPD-informatie-avond... 22 4.1.4 Digitale Medicijn Service... 22 4.1.5 Synchronisatietraject Apotheek Berlicum en Apotheek Rosmalen... 22 4.1.6 Herhaalservice chronische medicatie... 23 4.1.7 Local fillen... 23 4.1.8 LSP... 24 4.2 Voorschrijvers... 24 4.2.1 FTO... 24 4.3 Samenwerking andere apotheken verenigd in Concordant... 26 4.3.1 methotrexaat-protocol... 26 4.3.2 diabetes-protocol... 26 Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 2
4.3.3 Astma COPD... 26 4.3.4 Medicatie-overdracht openbare apotheken-jeroen Bosch Ziekenhuis... 27 4.4 Activiteiten samen met Connecting Care... 27 4.4.1 PSV/MEMO... 27 Figuur 1. Stroomschema patiënten in PVS/MeMO... 28 Figuur 3. Uitkomsten van de interventies... 29 4.4.2 Clinical Medication Reviews... 30 Figuur 1. Geconstateerde FTP s... 31 Tabel 1. De top 5 van geneesmiddelen waaraan een FTP gekoppeld was... 31 Figuur 2. Interventievoorstellen voor behandelplan... 32 Tabel 2. Top 5 van gestopte geneesmiddelen... 32 Tabel 3. Top 5 van gestarte geneesmiddelen... 33 Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 3
2 Inleiding Voor u ligt het kwaliteitsjaarverslag van Apotheek Rosmalen, Apotheek Walschot, Apotheek Empel en Apotheek Berlicum. Hierin staat vermeld welke activiteiten in 2014 werden ontplooid. 2.1 Profielschets Apotheek Rosmalen, Berlicum & Empel bestrijken het verzorgingsgebied van Rosmalen en Empel in de gemeente s-hertogenbosch en Berlicum in de gemeente Sint Michielsgestel. De volgende apothekers waren hier werkzaam in 2014: Apotheek Rosmalen Oude Baan 9, 5242 HT Rosmalen Drs. J. Andeweg, mw. drs. A.H.E.M. Groeneveld-van den Brand en mw. M.C.J. van Laarhoven-van Grinsven Apotheek Rosmalen-Walschot Dorpsstraat 52 5241 ED Rosmalen Drs. D.H. Bolhuis Apotheek Berlicum Milrooijseweg 45 5258 KG Berlicum Mw. drs. A.G.J.C. Krijger en mw. B.C. de Laat-Donders Apotheek Empel Burg. Godschalxstraat 72b 5236 AC Empel Mw. drs. E. Kuipers Voorts is Servicepunt Apotheek Rosmalen en Empel in Rosmalen elke werkdag geopend van 13.30 tot 17.30 uur. In deze uitdeelpost kunnen alleen medicijnen die besteld zijn worden opgehaald. Er is ook een ruim assortiment vrije verkoop genees-, verband- en huidverzorgingsmiddelen verkrijgbaar. Apotheek Walschot bevindt zich sinds 15 oktober 2012 in het nieuwe gezondheidscentrum in Rosmalen. In Gezondheidscentrum Rosmalen-Centraal zijn ook 3 huisartsenpraktijken gevestigd, Diagnostiek voor U en fysiotherapiepraktijk Scholten. Apotheek Walschot beschikt sinds de verhuizing over een Pharmaself 24. Dit is een volautomatische uitgifte machine die het mogelijk maakt voor cliënten 24 uur per dag (herhaal)medicatie op kan halen. Zo is een cliënt die werkt tijdens kantooruren niet gebonden aan de openingstijden. In 2014 vonden 1450 afleveringen plaats via de Pharmaself 24, tegenover 1100 in 2013. Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 4
Apotheek Berlicum is sinds 18 juni 2012 gehuisvest in het nieuwe gezondheidscentrum in Berlicum (zie ook www.gezondheidscentrumberlicum.nl). Hier zijn ook de huisartsen en fysiotherapeuten gevestigd. Daarnaast zijn er de volgende disciplines vertegenwoordigd: podotherapie, Thuiszorg Vivent, diëtetiek, cesartherapie, verloskunde, logopedie, ergotherapie, psychologische hulpverlening, en Diagnostiek voor U. Apotheek Berlicum werkt sinds de verhuizing met een Pharmax dispenser die zo n 10 doosjes in 3 seconden kan uitgeven. In 2014 zijn in dienst getreden: 1 apothekersassistente en 1 medewerker Local Fillen. Daarnaast heeft 1 apothekersassistente de opleiding voor Farmaceutisch Consulent afgerond en is nu als zodanig in functie binnen ons cluster. In 2014 zijn uit dienst getreden: 2 farmaceutisch consulenten en 1 apothekersassistente. De personele bezetting in FTE was als volgt: Aantal Fte s 2014 apothekers apothekers assistenten apotheek medewerkers bezorgers interieur verzorgers Apotheek Rosmalen 2,5 Fte 8,5 Fte 0,9 Fte 0,55 Fte Apotheek Walschot 1 Fte 10,4 Fte 0,75 Fte 1,5 Fte 0,55 Fte Apotheek Empel 1 Fte 4,5 Fte - 0,33 Fte Apotheek Berlicum 1,4 Fte 8 Fte 1,5 Fte 0,6 Fte 0,33 Fte Totaal 6,9 Fte 31,4 Fte 3,15 Fte 2,1 Fte 1,76 Fte De apotheken streven kwaliteit, veiligheid en klanttevredenheid na. Als één van de eersten hebben de apotheken in 2001 een multisite ISO -9002 certificaat behaald en dit is tot op heden telkens verlengd. De laatst positief afgesloten HKZ-beoordeling vond plaats in mei 2014. In 2013 is gestart met de CQ-Index Farmacie om patiëntervaringen in onze apotheken te meten (zie paragraaf 4.2). De apotheken werken nauw met elkaar samen en hebben een aantal taken verdeeld. Recepten die bezorgd moeten worden, worden voornamelijk in Apotheek Empel verwerkt en bezorgd voor Apotheek Rosmalen en Apotheek Walschot. Apotheek Berlicum heeft een eigen bezorgservice. Apotheek Walschot verzorgde in 2014 de medicatie in weekdoseersystemen voor de aangesloten apotheken. Er werden Baxters geleverd aan o.a. Woonzorgcentrum de Annenborch, het Bernadetteklooster, Opvanghuis Berlicum, het woonzorgcentrum Vivent Berlerode en een aantal beschermd wonen instellingen. In totaal ging het om 600 Baxterpatiënten. De apotheken zijn met elkaar verbonden met behulp van het apotheekinformatiesysteem (AIS) Pharmacom van PharmaPartners. Alle relevante patiëntgegevens, welke voor de begeleiding en bewaking van het geneesmiddelengebruik van de individuele patiënt noodzakelijk zijn, zijn in iedere apotheek beschikbaar. Ook de huisartsen die aan het FTO deelnemen zijn hierop aangesloten middels het HIS Medicom. Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 5
Er is een goed functionerend FTO (niveau 4). Minimaal 6 keer per jaar wordt het gehouden, waarbij de voorbereiding plaats vindt door een apotheker en huisarts. Regelmatig wordt een arts van buiten gevraagd voor een bijdrage vanwege expertise op een bepaald gebied. De huisartsen die aan het FTO deelnemen zijn: mw. P. Heijstee en dhr. H.M.M. Lambermon, Huisartsenpraktijk Lambermon en Heijstee, Rosmalen mw. A.L. Drossaert en mw. M.J. te Poel, Huisartsenpraktijk Drossaert & Te Poel-Oldenziel, Rosmalen dhr. M.H.A. Rombeek, Huisartsenpraktijk Rombeek, Rosmalen dhr. B.J.H. Pennings, dhr. T. Radstake, dhr. P.H. Jorna en mw. C. Bastianen, Huisartsenpraktijk Rosmalen, Rosmalen dhr. van R. Gastel en dhr. F. Klompmaker, Huisartsenpraktijk Klompmaker & van Gastel, Rosmalen dhr. M.G.A.M. de Gouw, Huisartsenpraktijk De Gouw, Rosmalen dhr. J.H.A.H. Ferrée, dhr. J.M.C.M. Lips, dhr. J.S.H. Kuijpers en mw. M.A. Jansen, HOED praktijk Berlicum, Berlicum mw. E.M.J. Verheul en mw. M.J.M. Peerden, Huisartsenpraktijk Empel, Empel mw. I. Zandijk en dhr. J.J.H. Blummel, Huisartsenpraktijk de Groote Wielen, Rosmalen Elk jaar volgen assistentes en apothekers nascholingen, zowel intern als extern, om hun kennis en vaardigheden uit te breiden. Hiervoor wordt een scholingsplan opgesteld. Drie apotheken zijn elke werkdag van 8.30 tot 18.00 uur geopend. Apotheek Berlicum is geopend van 8.00 tot 17.30 uur, zodat er een betere aansluiting is op de openingstijd van de HOED-praktijk. Servicepunt Apotheek Rosmalen en Empel is elke werkdag geopend van 13.30 tot 17.30 uur. Apotheek Rosmalen biedt op zaterdag mensen uit het gehele verzorgingsgebied van het cluster de gelegenheid medicatie op te halen. Met ingang van januari 2015 is de apotheek geopend van 10.00 tot 15:00 uur. Voor de dienstverlening buiten deze uren is een contract afgesloten met de Dienstapotheek s-hertogenbosch. Koppeling met deze en de andere apotheken uit de regio was middels een OZIS-koppeling gerealiseerd, inmiddels heeft dit plaats gemaakt voor verwerking via het LSP. De apothekers werkzaam bij het cluster vervullen verschillende functies naast hun werkzaamheden in de apotheek. Dhr. Andeweg was in het verslagjaar voorzitter van de BENU-Formuleraad VZBA, voorzitter van het bestuur van de Coöperatieve apothekersvereniging Concordant, lid van de Commissie Interacties van de Federatie van Nederlandse Trombosediensten, lid van het ICT-platform Noord-Brabant Noord Oost en bestuurslid van het STAK Zorggroep Beroemd en bestuurslid van Zorgzaam netwerk Rosmalen. Dhr. Bolhuis was lid van de Specialisten Registratie Commissie Openbare Farmacie van de KNMP en districtsafgevaardigde Midden-Zuid van de KNMP. Ook was hij lid van de Commissie Medicatieveiligheid Concordant-Vivent en van de werkgroep Extra- naar intramuraal van het Jeroen Bosch Ziekenhuis te s-hertogenbosch. Mw. de Laat-Donders was lid van de werkgroep astma/ COPD van Concordant en van de werkgroep astma/copd van zorggroep BEROEMD en lid van de werkgroep Formularium COPD (specialisten, kaderartsen COPD en apothekers). Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 6
Mw. Krijger was lid van de Werkgroep Diabetes van Concordant en van de SIG (Special Interest Group) Metingen van de Coöperatieve Apothekersvereniging Connecting Care. Mw. M.C.J. van Grinsven was lid van de werkgroep Farmaceutisch inhoudelijke samenwerking van Concordant en lid van het regionaal overleg tussen apothekers en Trombosediensten. Ook was ze lid van de Klankbordgroep van het district Zuid-Oost van de KNMP en de SIG s Pharmo, Memo en Opname en Ontslag van de Coöperatieve Apothekersvereniging Connecting Care. Mw. E. Kuipers was redactielid van het verenigingsblad van de VJA (Vereniging van Jonge Apothekers), lid van de SIG Qualizorg van de Coöperatieve Apothekersvereniging Connecting Care en lid van de werkgroep Zelfmanagement van Zorggroep Beroemd. Met ingang van 1 september 2014 is mw. Kuipers gestart met een promotietraject bij het RadboudUMC met IQHealthcare. Het cluster beschikt voor elke apotheek over eigen websites: www.apotheekrosmalen.nl, www.apotheekwalschot.nl, www.apotheekberlicum.nl en www.apotheekempel.nl. Onder andere voor het aanvragen van de anticonceptiepil zonder recept en het stellen van vragen aan de apotheker wordt veel gebruik gemaakt van de websites. Het jaarverslag staat ook vermeld op de websites. 2.2 Visie, strategie en missie Visie en strategie Een belangrijk onderdeel van onze visie is dat we onze cliënten meer moeten inlichten over wat we in onze apotheken voor ze doen. De beeldvorming, niet alleen in onze apotheken, maar in de meeste apotheken in Nederland, is dusdanig dat mensen vaak geen zicht hebben op wat er achter de balie gebeurt en wat er allemaal wordt gecontroleerd. Er gebeurt veel meer aan zorgverlening dan voor mensen zichtbaar is. Door meer informatie te geven door middel van beeldmateriaal en voorlichting aan de balie moet langzaam maar zeker het beeld van de activiteiten vollediger worden. Een belangrijke wens, zo komt uit allerlei onderzoeken naar voren, is een korte wachttijd. Onze teams zijn erin getraind mensen welkom te heten bij binnenkomst en uit te leggen wat we doen terwijl mensen wachten op hun medicatie. Het verbeteren van de logistiek in de apotheek, om hier een hogere receptverwerking mee te creëren is een continu streven. Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 7
3 Management en samenwerking: Om een apotheek optimaal te laten functioneren is een visie nodig die door het management omgezet wordt in beleid en vervolgens wordt overgedragen op het team. Om het beleid op de gewenste manier uit te voeren is het belangrijk dat medewerkers de ruimte krijgen zichzelf te ontwikkelen door middel van nascholingen. Begin 2010 zijn de apotheken in gesprek gekomen met collega s van apotheken in Sliedrecht, Zwijndrecht, Dordrecht, Heusden en Woudrichem. Dit heeft geresulteerd in het oprichten van de Coöperatieve Apothekersvereniging Connecting Care, waarin de apothekers gezamenlijk optrekken om innovatieve werkwijzen in de apotheek te implementeren en controleren. Hierbij worden de resultaten aan patiënt en zorgverzekeraar gemeten, gerapporteerd en gecommuniceerd en de effectiviteit, veiligheid en doelmatigheid van de farmacotherapie aan patiënten wordt verhoogd. Het ontwikkelen van de zorgmodules geschiedt in samenwerking met de academische apotheek Stevenshof in Leiden. Hierbij is tevens het Institute for Pharmacy Practice and Policy (SIR), Marcel Bouvy, hoogleraar in Utrecht en Stichting Health Base/PharmaPartners betrokken. Gemiddeld eenmaal per maand vond er in 2014 overleg plaats tussen alle apothekers van de verschillende locaties en de kwaliteitsmanager. In dit overleg kwamen allerlei lopende zaken aan bod, maar ook structurele veranderingen werden hier besproken. 3.1 Bedrijfshulpverleners en bedrijfshulpverleningsplan In 2014 zijn alle BHV-ers op training geweest bij Kling Opleidingen in Nistelrode. De vluchtplannen zijn voor Apotheek Walschot en Apotheek Berlicum, in verband met hun verhuizing, geheel herzien in 2014. 3.2 Scholingsverslag 2014 Opleidingen hebben tot doel medewerkers hun functie beter te laten uitoefenen, zodat de bijdrage van die functie de totale performance van de apotheek in positieve zin beïnvloedt. Opleidingsbeleid assistenten Het scholingsplan voor 2014 was erop gericht dat alle assistenten voldoende kennis hebben en dit ook upto-date houden. Daarom is in de functioneringsgesprekken met de assistenten afgesproken dat ze de handverkoop kennistests (KNMP) deden, welke door de FC werd opgedragen in het kader van het up-todate houden van de handverkoopadviezen. Deze cursussen konden in werktijd gemaakt worden in de apotheek als het rustig was. Daarnaast is afgesproken 2 cursussen SBAE-studie (Farmacotherapeutisch onderwerp) te doen. Deze dienden thuis gemaakt te worden en moesten eind 2014 behaald zijn. In 2014 werd meerdere keren nagekeken hoever iedereen was met het behalen van de cursussen. Indien nodig werd een reminder gemaild. Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 8
Door alle assistenten diende 1 cursus, waarvan het onderwerp gekozen werd door het management, gevolgd te worden per jaar. Opleidingsbeleid apothekers Apothekers dienen ervoor te zorgen dat zij voldoende punten (200) halen in 5 jaar om geregistreerd te blijven. Daartoe kiezen zij, in overleg met dhr. Andeweg, hun cursussen uit. Alle 7 apothekers zijn geregistreerde apothekerspecialisten. Beleid t.a.v. stagiaires Wij vinden het belangrijk ons steentje bij te dragen aan de opleiding tot apothekersassistente, waardoor er voldoende afgestudeerde apothekersassistentes beschikbaar komen op de markt. Daartoe bieden wij ieder jaar stageplaatsen aan. Dit komt dan meestal neer op ongeveer 2 stagiaires per schooljaar. Incidenteel bieden we ook stageplaatsen aan aan assistenten die de schriftelijke opleiding tot apothekersassistenten gedaan hebben bij de NHA/LOI. Gevolgde nascholingen 2014 Communicatietraining Holcom In januari 2014 hebben alle apothekersassistentes een jaarlijks terugkerende opfriscursus communicatie gevolgd bij Petula Bodar van het bedrijf Holcom. Holcom is gespecialiseerd in scholing op het gebied van communicatie en in callcenteractiviteiten. Wederom is uitgebreid stil gestaan bij communicatie over het preferentiebeleid, omdat dit regelmatig tot discussies aan de balie leidt. SBA-e studies Cursus Stoppen met roken BHV (herhalings) cursus LaRochePosay Geaccrediteerde cursussen voor apothekers Zowel apothekersassistentes als apothekers in opleiding kunnen een stage volgen in een van de apotheken. De apotheken zijn door Calibris erkend als leerbedrijf. In 2014 zijn de volgende stagiaires in onze apotheken geplaatst: 5 stagiaires apothekersassistenten BOL 2 stagiaires apotheker RUU 1 stagiaire HBO Farmakunde Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 9
3.3 Kwaliteitszorg en procesverbetering 12 en 13 mei 2014 zijn de apotheken Rosmalen, Walschot en Berlicum voor de 1 e controle-audit bezocht door TÜV-Nederland. Waar mogelijk en wenselijk heeft de organisatie actie ondernomen op de herimplementatie-audit in 2013. De autditleads zijn opgepakt en afgehandeld. Voor de parafering van recepten is er nog geen eenduidig beleid. Dit wordt in de 2 e -controle-audit opnieuw meegenomen. De ARBO technische RI&E is uitgevoerd voor alle locaties. De audit is conform het auditplan uitgevoerd en het certificaat is gecontinueerd. In 2014 zijn de volgende procedures in de interne audits getoetst: P2011 Ontvangst recepten P2022 Registreren van bijwerkingen P2031 Afhandelen van individuele recepten P2032 Verstrekken van zelfzorgartikelen P2034 Weekdoseersysteem P2061 Dagcontrole recepten P3011 Werksysteem P3044 Beveiliging van de apotheek 3.4 Klantervaringen In 2014 is de klanttevredenheid gemeten met behulp van de CQ-Index Farmacie. In totaal waren er 444 respondenten. De algemene beoordeling en het aantal respondenten per locatie staan weergegeven in onderstaande tabel. gemiddelde 2014 0-5 6-8 9-10 n Apotheek Rosmalen 8,0 1,5% 68,9% 29,5% 132 Apotheek Walschot 8,2 1,8% 62,5% 35,7% 112 Apotheek Berlicum 8,3 3,5% 57,9% 38,6% 114 Apotheek Empel 8,2 4,7% 55,8% 39,5% 86 Landelijk gemiddelde 7,7 8,0% 63,5% 28,5% 9308 Het meest tevreden was men in 2014 over de deskundigheid en informatievoorziening. Ook in 2014 is er door alle apothekersassistenten een vervolgtraining klantgericht communiceren gevolgd, waardoor de positieve trend vastgehouden kan worden. Het laagst werd gescoord op het thema 'bevorderen juist geneesmiddelengebruik'. Ook in het komende jaar zal aandacht worden besteed aan vervolguitgiftebegeleiding. Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 10
3.5 Interne afwijkingen Klachten/afwijkingen van cliënten en medewerkers Als onderdeel van ons kwaliteitssysteem worden intern gesignaleerde afwijkingen in het product, proces, werksysteem of dienstverlening afzonderlijk vastgelegd op een formulier. Ook klachten worden genoteerd op dit formulier. Indien mogelijk wordt de afwijking of klacht meteen opgelost door de apotheker. In onderstaande tabel staan alle afwijkingen en klachten onderverdeeld naar apotheek en aard. Afwijkingen die tijdens het Local Fillen plaats vinden worden sinds 2014 apart geregistreerd. overzicht afwijkingen van 2014 Afwijkingen receptgang Recept verwerking Dienst- en serviceverlening Product klachten de patiënt heeft daadwerkelijk onjuiste medicatie/dosering/ stof/bereiding meegekregen Apotheek Rosmalen 30 3 5 5 Apotheek Walschot 5 1 3 1 Apotheek Berlicum 31 2 3 11 Apotheek Empel 27 4 0 14 Afwijkingen Local Fillen de patiënt heeft daadwerkelijk onjuiste medicatie/ aantal dosering/stof/bereiding meegekregen verkeerde hoeveelheid 13 0 geen/verkeerde (inname)sticker geplakt 15 0 medicatie van 2 pats in 1 zakje 2 0 verkeerde afleverbak gekozen 5 0 medicatie kwijt, recept wel uitgeladen 3 0 wel uitgeladen bij geen LF 1 0 verkeerde geneesmiddelen voor patiënt 1 0 Bij de analyse van de afwijkingen valt op dat in de locaties Berlicum en Empel een groot aantal afwijkingen is gemaakt waarbij de patiënt daadwerkelijk onjuiste medicatie/dosering/stof/bereiding heeft meegekregen. Nadere analyse van deze afwijkingen geven de volgende oorzaken: - Veel fouten bij intikken - Bij niet scannen wordt niet naam én RVG volledig uitgeschreven De betrokken assistentes worden door de apotheker steeds direct op hun fouten gewezen om herhaling te voorkomen. Tijdens de werkbesprekingen op alle locaties zal nogmaals nadrukkelijk worden gewezen op het volledig uitschrijven van naam en RVG-nummer bij niet scannen van het medicijn. Dit zal tevens in de interne nieuwsbrief onder de aandacht worden gebracht. Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 11
3.6 Lareb Intensive Monitoring In 2006 is Lareb, in samenwerking met het CBG en de KNMP, gestart met een nieuwe vorm van geneesmiddelenbewaking: Lareb Intensive Monitoring (LIM). Deze vorm van geneesmiddelenbewaking vormt een aanvulling op het al bestaande systeem van vrijwillige meldingen. Ervaringen van gebruikers staan hierbij centraal. Via een email wordt aan geselecteerde patiënten gevraagd om enkele korte vragenlijsten in te vullen. Patiëntkarakteristieken, co-medicatie en mogelijke bijwerkingen worden geregistreerd, waardoor in korte tijd veel kennis beschikbaar komt over het onderzochte middel. Met LIM is het mogelijk om bijwerkingen van nieuwe geneesmiddelen al in een zeer vroeg stadium op te sporen. Vanaf 2006 nemen Apotheek Rosmalen, Berlicum & Empel deel aan LIM. Wanneer een LIM-geneesmiddel in ons apotheekinformatiesysteem (AIS) wordt geselecteerd als zijnde eerste uitgifte, dan genereert het AIS een signaal dat dit geneesmiddel gevolgd wordt met LIM. Ook wordt er gemeld dat er een folder met aanmeldcode dient te worden meegegeven. Bij afgifte aan de patiënt wordt hierover een korte toelichting gegeven. De patiënt kan zich als deelnemer aanmelden via de website www.larebmonitor.nl. Na aanmelding krijgt de patiënt via email een link doorgestuurd naar de digitale enquêtes. De patiënt krijgt in enkele maanden tot een jaar tijd enkele uitnodigingen voor de enquêtes toegestuurd. De volgende medicijnen werden in 2014 gevolgd met LIM: Byetta, Bydureon, Eliquis, Eucreas, Forxiga, Galvus, Invokana, Janumet, Januvia,Jentadueto, Komboglyze, Onglyza, Pradaxa, Trajenta, Valdoxan, Victoza en Xarelto, Xigduo. Helaas zijn de aanmelding ook over 2014 laag. Voor het lage aantal aanmeldingen zijn meerdere redenen: - sinds 2012 worden de oudere diabetesmiddelen niet meer gevolgd (en die werden in grote getale verstrekt) - de huidige middelen worden allemaal niet in de NHG-standaard genoemd, zodat er weinig voorschriften van zijn (dit is een landelijke trend) In onderstaande tabel staat aangegeven bij hoeveel mensen is geregistreerd dat een LIM-folder is aangereikt met bijbehorende uitleg en hoeveel mensen zich daadwerkelijk hebben aangemeld. LIM geneesmiddel LIM-folders 2013 LIM-folders 2014 aangemeld 2013 aangemeld 2014 Apotheek Rosmalen 3 3 2 1 Apotheek Berlicum 3 4 2 1 Apotheek Walschot 0 4 1 1 Apotheek Empel 1 0 0 0 Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 12
3.7 Meldingen bijwerkingen Naast de ervaringen van patiënten gemeld door middel van LIM werden er in 2014 ook meldingen van bijwerkingen door de apotheken aan het LAREB doorgegeven. Apotheek aantal meldingen 2013 aantal meldingen 2014 Rosmalen 13 13 Berlicum 7 8 Walschot 1 3 Empel 5 1 3.8 Recalls Wanneer een fabrikant een recall aankondigt, wordt in Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel gehandeld volgens de Procedure Recall. Indien voorradig wordt het artikel meteen uit de voorraad gelicht en als het artikel zich al bij de patiënt bevindt wordt deze daar weggehaald en/of wordt de patiënt hierover geïnformeerd. De brieven inclusief ondernomen acties worden per apotheek gedocumenteerd. In 2014 zijn er 12 Oranje Handjes recalls door de apotheek ontvangen en verwerkt. 3.9 Bereidingen Afgelopen jaar is centraal besloten geen bereidingen meer in het cluster te maken. Er zijn hier meerdere redenen voor. De eerste is het feit dat de Inspectie steeds strengere eisen stelde aan het bereiden en uit de RI&E het bereiden ook als verbeterpunt naar voren kwam. Ook staan er steeds meer doorgeleverde bereidingen in de G-standaard, zodat er minder bereid werd. Vanaf 1 juli 2014 is er een einde gekomen aan de eigen bereidingen op maat die Apotheek Rosmalen verzorgde. 3.10 Werkoverleg In alle apotheken werd in 2014 regelmatig een werkoverleg na sluitingstijd georganiseerd. In Apotheek Rosmalen vond 5 keer een werkoverleg plaats, in Apotheek Walschot 6 keer, in Apotheek Empel 5 keer en in Apotheek Berlicum 6 keer. Vaste agendapunten waren: actiepunten vorig werkoverleg, mededelingen met betrekking tot het kwaliteitssysteem, verbeteracties, ARBO-omstandigheden, fouten en/of klachten, besluiten en de rondvraag. Notulen van alle apotheken werden over de verschillende apotheken gedistribueerd, zodat relevante zaken ook besproken konden worden in de andere apotheken. Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 13
3.11 Groene activiteiten Apotheek Rosmalen Berlicum B.V. en Apotheek Empel beschikt over een full-hybride auto (Toyota Auris) waarmee medicatie wordt bezorgd. Binnen de apotheken wordt afval zeer strikt gescheiden: uiteraard wordt vertrouwelijk afval separaat afgevoerd om te vernietigen. Verder wordt afval gescheiden in papierafval, plastic en overig afval. Cliënten leveren oude medicatie in die vervolgens wordt vernietigd via de afvalstoffendienst s- Hertogenbosch. Ook wordt spuit- en naaldafval separaat afgevoerd en verwerkt. Apotheek Berlicum distribueert rollen luierzakken, zodat incontinentiemateriaal en luiers separaat bij de gemeente kunnen worden aangeleverd. Apotheek Walschot, Apotheek Berlicum en Servicepunt de Groote Wielen beschikken over een energiezuinige koeling-/verwarmingsinstallatie. Documenten worden zo veel mogelijk dubbelzijdig afgedrukt. Apparatuur wordt, indien mogelijk, buiten openingstijden afgesloten. Sinds december 2014 worden de medicatiebewakingslijsten niet meer afgedrukt, maar via de PC gecontroleerd en opgeslagen. Sinds begin 2014 worden de Baxter-rollen die opgehaald worden in de apotheek niet meer apart verpakt in een papieren zakje. 3.12 Medicatieveiligheid bij methotrexaatgebruikers vergroten Naam Status controle bij Methotrexaat (MTX) injecties/tabletten Datum Mei 2014 Aanleiding Naar aanleiding van een Centrale Medicatie-incidenten Registratie (CMR) alert is deze search opgesteld. De alert melding betrof het voorschrijven en afleveren van co-trimoxazol aan een patiënt die ook MTXinjecties gebruikte. Bij medicatieverstrekking via een collega-apotheek of politheek uit de OZIS-ring bestaat het risico dat de betreffende medicatie niet op continu in de status komt te staan. Na verloop van tijd vervalt het medicijn uit de status, terwijl het mogelijkerwijs nog wel gebruikt wordt. Gevolg kan zijn dat relevante bewakingssignalen worden gemist. Doel Zorgen dat bij alle patiënten die MTX-injecties of -tabletten gebruiken, de MTX als continue in de status staan om zo het risico op het missen van bewakingssignalen te verlagen. Beschrijving methode Selectie maken van alle MTX-gebruikers. Deze selectie handmatig controleren op de status. Resultaten vorige keer In totaal werden er 174 patiënten geselecteerd die MTX-injecties of tabletten gebruikten. Hiervan waren er 22 patiënten (12,6%) waarbij de injecties of tabletten nog niet als continue in de status stonden. Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 14
Resultaten nieuw In 2014 zijn er 188 patiënten geselecteerd die MTX gebruikten. Hiervan waren er 12 patiënten (6,4%) waarbij de injecties of tabletten nog niet als continue in de status stonden. Conclusie In vergelijking met 2013 is het aantal dossiers waarbij de MTX niet op continu in de status staat met 6,2% gedaald. 3.13 Anticonceptie bij 51-plussers Datum Maart 2014 Aanleiding Bij hormoongebruik in/na de overgang is er een verhoogde kans op borstkanker en hart-en vaatziekten en die neemt toe met de duur van het gebruik. Doel Het doel van deze search is om vrouwen boven de 51 jaar, waarbij geen anticonceptiepil geïndiceerd is, hierover te informeren. Methode Via Pharmacom selecteerden we alle vrouwen van 52 jaar en ouder. Hiervan selecteerden we iedereen die een anticonceptiepil (AC) gebruikte. We controleerden of deze patiënten nog steeds de anticonceptiepil gebruikten. De betreffende vrouwen ontvingen een brief met daarin de informatie en de mededeling dat zij voortaan alleen nog anticonceptie konden ontvangen op recept en contact met hun huisarts moesten opnemen om dit te bespreken. Daarnaast ontvingen de artsen een overzicht welke vrouwen aan bovenstaande criteria voldeden. Resultaten 94 vrouwen werden geselecteerd en hiervan voldeden 34 vrouwen aan de criteria. Zij zijn per brief geïnformeerd. Bij 2 vrouwen is een aandachtspunt in het apotheekinformatiesysteem gemaakt: anticonceptie niet meer zonder recept. De overzichtsbrief is naar 27 huisartsen (15 medicom huisartsen) verstuurd. Dit jaar zijn voor het laatst alle vrouwen geselecteerd die 52 jaar of ouder zijn. In de komende selecties worden alleen nog de vrouwen geselecteerd die in het voorgaande jaar 51 jaar zijn geworden. Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 15
Aantal patiënten 100 80 60 40 20 0 Resultaat Pilgebruik >51 jaar Aantal huisartsen 15 94 58 34 2 1 2 3 4 5 6 Categoriën Categoriën: 1. Aantal vrouwen die zijn geselecteerd (in 2013 51 jaar of ouder èn AC). 2. Aantal vrouwen die een brief hebben ontvangen 3. Aantal vrouwen die geen brief hebben ontvangen maar waarbij wel een melding in het systeem is gezet (geen AC zonder recept). 4. Aantal vrouwen waarbij geen interventie is gedaan (geen recent gebruik/ duidelijk gestopt) 15 Resultaat per huisarts 10 5 patiënten geselecteerd patiënt+arts brief alleen arts brief/adp 0 BP BL DR FE GA GO HN JK KL LA LI PE PJ RD ZA Conclusie Volgens de NHG-richtlijn anticonceptie hoeft anticonceptie in principe niet meer vanaf 52 jaar gebruikt te worden. Van de populatie in onze apotheken gebruikte 34 cliënten van 52 jaar of ouder dit nog wel. Het geeft toegevoegde waarde de cliënten zelf en hun huisarts hierover te informeren. Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 16
3.14 Anticonceptie bij rokende vrouwen boven de 35 jaar Datum April 2014 Aanleiding Vrouwen gebruiken vaak gedurende lange tijd in hun leven, soms met onderbrekingen, anticonceptiemiddelen. Wat veel vrouwen niet weten is dat als ze roken en ouder dan 35 jaar zijn het risico op hart- en vaatziekten, waaronder het optreden van een hartinfarct, aanzienlijk verhoogd is en de combinatie van roken en het gebruik van de anticonceptiepil wordt ontraden. Doel Alle vrouwen van 35 jaar middels een brief informeren over het verhoogde risico op hart- en vaatziekten als men de anticonceptiepil gebruikt en rookt. Zo kunnen ze zelf in overleg met hun huisarts een afweging maken over een geschikte anticonceptiemethode en/of het stoppen met roken. Methode Alle vrouwen die sinds de vorige search 35 jaar zijn geworden en in de afgelopen 1,5 jaar anticonceptie (incl. Nuvaring) in de apotheek hebben opgehaald worden geselecteerd. Resultaten In 2013 werden 62 brieven verstuurd naar cliënten. In 2014 zijn 67 informatiebrieven verstuurd naar anticonceptiegebruiksters. 3.15 Project ter verbetering registratie CI COPD (CI66) Datum Maart 2014 Doel Opschonen van CI COPD in Pharmacom/Medicom zodat het aantal onnodige signalen wordt verminderd. Ook wordt hierdoor in de apotheek inzichtelijk wie er geïncludeerd is in de DBC bij de huisarts. Methode Proef met HOED Berlicum Apotheek Berlicum ontvangt een uitdraai uit Medicom met alle patiënten die geïncludeerd zijn in de DBC COPD. Deze patiënten worden in Pharmacom/Medicom gelabeled met een CI966 COPD (in DBC) Aan deze CI966 hangt geen bewaking, het is alleen administratief zodat de apotheek deze patiënten niet oproept voor vervolgoproepen (dit doet de POH). Bij deze patiënten wordt CI4 Astma/COPD verwijderd. CI44 Astma blijft staan. Er wordt een selectie in de apotheek gedraaid: alle patiënten met CI66 patiënten met CI966 Deze resultaten worden door de HOED gescreend: Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 17
1. Patiënten die ondertussen wel in DBC zijn opgenomen (apotheek voegt CI966 toe) 2. Patiënten die helemaal geen COPD hebben (HOED verwijdert CI66) 3. Patiënten die bij de specialist lopen 4. Patiënten die alsnog opgeroepen gaan worden voor spirometrie (HOED schrijft ze aan) Resultaten 1=5 patiënten, 2=21 patiënten, 3=26 patiënten, 4=14 patiënten Conclusie Dit project levert tijdswinst op voor de apotheek (vermindering onnodige signalen en administratieve winst) én voor de HOED (vermindering van onnodige signalen en toevoegen van patiënten aan DBC). In november 2014 is dit project voor alle apotheken binnen ons cluster uitgevoerd, exacte getallen zijn nog onbekend. 3.16 Medicatie Monitoring en optimalisatie bij COPD Datum januari 2014 Doel Het bestuderen van de doelmatigheid van het leveren van gerichte farmaceutische zorg rondom COPD. Methode Patiënten die op basis van hun medicatieprofiel vermoedelijk suboptimale COPD controle hebben worden geselecteerd en uitgenodigd in de apotheek. Bij de intake (t=0) wordt middels een vragenlijst het profiel van de patiënt in kaart gebracht en worden de CCQ, EQ-5D en mmrc afgenomen. Op basis daarvan wordt een interventie op maat aangeboden en vastgelegd. Na 3 maanden en 1 jaar wordt het zorggebruik gemeten (ziekenhuisopnames, huis- en/of longartsconsulten) en worden nogmaals de CCQ, EQ-5D en mmrc afgenomen. Tevens wordt de therapietrouw voor en na interventie geëxtraheerd uit het apotheekinformatiesysteem. Met de verzamelde gegevens zal de Rijksuniversiteit Groningen een farmacoeconomische analyse uitvoeren. Resultaten Bij dit project zijn bij de 4 apotheken 21 patiënten geïncludeerd. 3 patiënten zijn gedurende het jaar afgevallen door verhuizing/ ernstige ziekte / overlijden. Er is bij 18 patiënten in december een afronding gedaan. In 2015 verwachten we de resultaten van deze studie en in het volgende jaarverslag zullen we hierop terugkomen. Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 18
3.17 Ondergebruik voorzetkamer Datum Mei 2014 Doel Correct gebruik van dosisaerosolen door na te gaan of alle cliënten met een aerosol een voorzetkamer de afgelopen anderhalf jaar verstrekt hebben gekregen. De NHG-richtlijn astma adviseert iedereen met een aerosol een voorzetkamer te laten gebruiken, tenzij de cliënt adequaat een dosisaerosol kan bedienen. In praktijk is dit een kleine minderheid. Methode Bij het invullen van de kwaliteitsindicatoren van de KNMP wordt de KISS (KNMP Indicatoren SetS) van SFK gebruikt. Dit zijn data die geëxtraheerd zijn uit de gegevens die de apotheek maandelijks aanlevert aan SFK. Een van de indicatoren was: Dosisaerosol met voorzetkamer. Data van alle 24 cliënten die geen voorzetkamer leken te hebben zijn onderzocht. Exclusiecriteria waren: Overleden/verhuisd Op betreffende aerosol past geen voorzetkamer Cliënt is gestopt met aerosol Is de cliënt Gebeld. De geïncludeerde cliënten werden gebeld met de vraag of ze een nieuwe voorzetkamer nodig hadden. Tegelijkertijd werd voorgesteld de inhalatietechniek in de apotheek samen na te lopen. Resultaten 10 van de 24 cliënten werden geïncludeerd. Zij beschikten niet over een voorzetkamer of waren in het bezit van een versleten voorzetkamer. 8 van deze 10 cliënten wilden een nieuwe voorzetkamer en met 3 van hen is de inhalatietechniek doorgenomen. Conclusie De data uit KISS voor de KNMP Indicatoren Sets zijn ruwe data. 14 cliënten bleken onterecht in de indicator naar voren te komen. De KISS-indicator is wel een handig hulpmiddel om betere zorg voor astma- en COPDcliënten te leveren. Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 19
4 Resultaatgebieden 4.1 Klant 4.1.1 KNMP Bloedsuikertestdagen Datum November 2014 Methode In voorgaande jaren werden 45 + -ers zonder diabetesmedicatie of antihypertensiva (hoog risicogroep)uitgenodigd in alle apotheken. Helaas was hierbij de animo de laatste jaren wat laag. In 2014 werd met groot succes een aparte advertentie toegevoegd aan de lokale huis-aan-huisbladen. Gemeten werd, naast de nuchtere of niet-nuchtere bloedsuiker, de bloeddruk en BMI en er werd een risicotest uitgevoerd. De risicotest is samengesteld door de Hartstichting, het Diabetes Fonds en de Nierstichting. De risicotest (www.testuwrisico.nl) bestaat uit een aantal vragen en aan de hand hiervan werd het risico op het ontwikkelen van diabetes, hart- en vaatziekten en nierschade uitgerekend. Als richtlijn voor de variabelen werden de NHG-standaard diabetes en CVRM aangehouden. Aan het merendeel van de mensen met een afwijkende bloedsuiker of bloeddruk is geadviseerd een tweede afspraak te maken in de apotheek voor een nieuwe meting. Ook werd toestemming gevraagd om de resultaten aan de eigen huisarts door te geven. Resultaten In 2013 waren er nog 61 deelnemers, in 2014 waren er 235 deelnemers. Totaal Berlicum Empel Rosmalen Walschot Passanten Totaal deelnemers 236 73 29 48 77 9 Advies contact huisarts i.v.m. te hoge bloeddruk 50 17 4 11 18 0 Advies contact huisarts i.v.m. te hoge bloedsuiker 4 3 0 0 1 0 Er werd 50 keer een bloeddruk gemeten die of bij de eerste meting dusdanig afweek dat er werd doorverwezen naar de huisarts of dat bij de tweede meting de waarde nog boven de referentiewaarde uitkwam. 4 keer werd doorverwezen naar de huisarts in verband met een te hoge bloedsuiker. Uitschieters bij de metingen waren een cliënt met een bloeddruk die we in de apotheek niet gemeten kregen, omdat de meter afsloeg. Na doorverwijzing naar de huisarts bleek de systole 260-300 mm Hg te zijn (grenswaarde voor < 80 jaar: lager dan 140 mm Hg)! Ook werd een niet-nuchtere glucose van 18,2 mmol/l gemeten. Conclusie. Dit jaar is de selectiemethode sterk verbeterd, waardoor veel cliënten uit de risicogroepen de apotheken hebben bezocht. Mede gezien het relatief grote aantal afwijkende waarden (23% na de tweede meting) hebben de Bloedsuikertestdagen een toegevoegde waarde in onze dienstverlening. Het aantal stille diabeten lijkt in onze regio lager te worden. Ook wordt er in een behoefte voorzien wat betreft kennis over de eigen gezondheid. Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 20
4.1.2 Diabetesconsultdagen In november 2014 zijn in Apotheek Rosmalen, Walschot, Empel en Berlicum diabetesconsultdagen gehouden. De NHG-standaard Diabetes Mellitus 2 geeft aan minimaal 1 maal per jaar de bloedsuikermeter te controleren. Enerzijds wordt de nauwkeurigheid van de bloedsuikermeting bepaald door de meter, anderzijds door hoe de cliënt de meting uitvoert. In een onderzoek onder 254 gebruikers bleken bij 24% fouten in de zelfmeting voor te komen. Deze hoge afwijking kwam ook naar voren in de resultaten van onze metercontroledagen. Resultaten 426 (versus 454 in 2013) uitnodigingen werden verstuurd naar alle insulinegebruikers. Hiervan zijn 85 (20%) patiënten langs geweest voor een check. Vorig jaar kwamen er 104 patiënten (23%) langs. Het aantal deelnemers vertoont dit jaar een lichte daling. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat patiënten die verzekerd zijn bij CZ hun producten voor diabetes merendeels geleverd krijgen via Lensvelt Medical. Lensvelt Medical heeft deze patiënten ook uitgenodigd voor een consult. Naast het nalopen van de meter werd ook, aan de hand van een protocol, doorgenomen of de cliënt op een correcte manier de bloedsuiker mat. Alle afwijkingen (zie tabel) werden met de gebruikers besproken, er werden verbetermogelijkheden besproken en de formulieren werden op individueel niveau gedocumenteerd in Pharmacom, zodat bij nieuwe metercontroledagen nagekeken kan worden wat de vorige keer knelpunten waren. De belangrijkste resultaten staan in onderstaande tabel. In 2014 is ook gecontroleerd op doelmatigheid. Hierbij werd gekeken of het aantal gebruikte bloedglucosestrips en lancetten overeenkwam met de eisen die bepaalde zorgverzekeraars hanteren. Bij eventuele overconsumptie werd overlegd met patiënt en voorschrijver of dit volgens afspraak was en waar nodig werd hiervoor schriftelijk akkoord van de voorschrijver gevraagd. De resultaten van de diabetesconsultdagen werden teruggekoppeld aan de huisartsen en POH s binnen onze FTO-groep. Geconstateerde afwijkingen diabetesconsultdagen Aantal Technische staat van de meter: onvoldoende batterij 3 meter niet schoon 4 meter afgekeurd 6 Controle van de bloedglucosestrips: datum verlopen 4 Potje na gebruik niet sluiten 3 Afname bloedmonster door patiënt: handen niet (goed) wassen of drogen 2 Moeilijk verkrijgen bloeddruppel 2 Toebehoren: naaldjes niet iedere keer vervangen 7 prikpen werkt niet goed 1 Totaal 32 Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 21
4.1.3 COPD-informatie-avond Er is BeRoEmD-breed een informatieavond georganiseerd voor COPD-patiënten. Er werd een presentatie gegeven door de kaderarts astma COPD en daarop volgend vond een zorgverlenersmarkt plaats. Op deze zorgverlenersmarkt konden de patiënten terecht bij de fysiotherapeut, de diëtiste, Sine Fuma (organisatie voor de hulp met stoppen-met-roken), Steunpunt Longpunt van het Longfonds en natuurlijk de apotheek. Alle COPD patiënten werden schriftelijk uitgenodigd (992 uitnodigingen). Maar liefst 78 van onze cliënten hebben de informatieavond bezocht. 4.1.4 Digitale Medicijn Service Sinds ongeveer 9 jaar wordt op alle locaties aan patiënten die chronische medicatie gebruiken via een specialist de mogelijkheid geboden deze medicatie proactief klaar te zetten. De patiënt krijgt eens per drie maanden een mail waarin wordt gemeld dat de medicatie over enige tijd op is. Als er wijzigingen in de medicatie hebben plaats gevonden kan de patiënt dat doorgeven via email. De medicatie wordt vervolgens in de avonduren klaar gemaakt om de werkdruk overdag te verlagen. De medicatie kan vanaf een bepaalde datum worden opgehaald. Dit project heeft als doel de klantvriendelijkheid te verhogen door de medicatieverstrekking te vereenvoudigen en de werkdruk in de apotheken gelijkmatiger te spreiden. Er is veel animo voor dit project en de klanttevredenheid over dit project is hoog. Dit project breidt zich dan ook nog steeds uit. Projectgroep A bestaat uit 423 (432 in 2013) deelnemers en inmiddels is projectgroep B opgezet. Deze groep bestaat uit 197 (170 in 2013) deelnemers. 4.1.5 Synchronisatietraject Apotheek Berlicum en Apotheek Rosmalen Een traject wat overeenkomsten vertoont met de Digitale Medicijn Service is het Synchronisatietraject dat Apotheek Berlicum samen met de huisartsenpraktijk in Berlicum uitvoert. De doelgroep bestaat uit cliënten die twee of vier keer per jaar bij de praktijkondersteuner komen in verband met cardiovasculair lijden, COPD of diabetes. Deze groep mensen heeft vaak een stabiel medicijngebruik. Om mensen (wacht)tijd te besparen licht de praktijkondersteuner de apotheek tijdig in welke patiënten op haar spreekuur komen. Eerst wordt een intake gehouden in de apotheek, waarin o.a. de chronische medicatie gesynchroniseerd wordt en het gebruik en de toepassing wordt besproken. Na een volgend bezoek aan de praktijkondersteuner ligt de medicatie al klaar, zodat de cliënt in één run de huisartsenpraktijk en de apotheek kan bezoeken. Mocht een cliënt chronische medicatie tekort komen tussendoor, dan wordt tot de volgende afspraak met de praktijkondersteuner medicatie geleverd. Voordelen van dit traject zijn: medicatie wordt gelijk getrokken, zodat een cliënt minder vaak medicatie aan hoeft te vragen, medicatie wordt meestal voor de maximale periode van drie maanden geleverd (kostenbesparing), de therapietrouw zou kunnen verbeteren en er ontstaan korte lijnen met de praktijkondersteuner. Inmiddels is er ook een dergelijk samenwerkingsverband opgestart met een huisarts in Rosmalen. Dit project is nog in ontwikkeling. In november 2008 is gestart met dit project en maart 2015 waren er nog 234 deelnemers. In Apotheek Rosmalen waren er in maart 2015 nog 33 deelnemers. Er is een daling van het aantal deelnemers, omdat al Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 22
deze cliënten, indien ze over email beschikken, gefaseerd uitgenodigd worden deel te nemen aan de Herhaalservice (zie hieronder). 4.1.6 Herhaalservice chronische medicatie Achtergrond In Pharmacom bestaat de mogelijkheid om proactief te herhalen door middel van de Herhaalservice. Dit levert zowel voor de gebruiker, huisartsenpraktijk als apotheek veel gemak op. Medicatiebewaking, therapietrouw, logistiek en synchronisatie komen op een hoger plan. Methode Vooraf zijn afspraken met een aantal huisartsen en praktijkondersteuners binnen de regio gemaakt over welke cliënten hiervoor in aanmerking zouden komen en welke medicatie onder de herhaalservice mocht vallen. Sinds augustus 2012 worden cliënten die al in de synchronisatiemodule (zie 5.1.4) geïncludeerd zijn, bij een volgende bezoek aan de apotheek uitgenodigd voor een intake gesprek over de Herhaalservice. Ook cliënten die hier niet onder vallen worden, maar wel bij een huisartsenpraktijk horen die deelneemt en er chronische medicatie via die huisartsenpraktijk voorgeschreven wordt kunnen deelnemen. De spelregels worden uitgelegd, de medicatiestatus wordt geverifieerd en er wordt afgesproken welke medicatie onder de Herhaalservice valt. Zo n 3 maanden na inclusie krijgt de cliënt een eerste mail waarin staat vanaf wanneer de chronische medicatie kan worden opgehaald. De medicatie wordt gefiatteerd door de huisartsenpraktijk en de medicatie in de apotheek klaar gezet. Inmiddels worden ook cliënten uitgenodigd die niet over een emailadres beschikken. Zij krijgen bij elke levering een informatiebrief mee waarin vermeld staat vanaf wanneer de volgende hoeveelheid chronische medicatie kan worden opgehaald. Resultaten Vanaf augustus 2012 zijn in Berlicum 1092 cliënten geïncludeerd. Apotheek Rosmalen heeft inmiddels, anno maart 2015, 241 deelnemers. Apotheek Empel is in 2014 ook gestart en heeft inmiddels 203 deelnemers. Er komen nog steeds veel positieve reacties binnen van de gebruikers, die vooral de emailservice en het gemak waarderen. 4.1.7 Local fillen Sinds medio 2013 is ons cluster gestart met Local Fillen. Dit wordt gedefinieerd als het gereedmaken van geneesmiddelen op een centrale locatie (de LF-apotheek) voor meerdere apotheken. Apotheek Berlicum beschikt over een geneesmiddelrobot van Pharmax. Daarom vindt het centraal uitvullen van herhaalrecepten door ongediplomeerde medewerk(st)ers met de uitgifterobot in Apotheek Berlicum plaats. Doelstelling is om de efficiëntie binnen het cluster te vergroten en de werkdruk in de apotheken te verminderen zodat gediplomeerde medewerksters zich meer kunnen richten op de zorgtaken. Middels de Central Filling -module in Pharmacom is het mogelijk om recepten vanuit de andere apotheken (de zogenaamde doelapotheken) in Berlicum klaar te maken. Wanneer een doelapotheek is gekoppeld met de LF-apotheek, wordt bij het aanschrijven van een geneesmiddel zichtbaar of het ook in het assortiment Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 23
van de robot zit. Op dat moment kan er in de doelapotheek voor gekozen worden om deze receptregel te verzenden naar de LF-apotheek. Deze keuze wordt gemaakt indien de receptregel een herhaling betreft én het aantal overeenkomt met hele verpakkingen. Recepten met LF-regels worden in de doelapotheek apart bewaard. Twee keer per dag worden LF-bakken met geneesmiddelen naar de doelapotheken gebracht, 1 keer door onze bezorgers, 1 keer door onze groothandel. In de doelapotheken worden de zakken met LF-geneesmiddelen gekoppeld aan de recepten en evt aangevuld met niet-lf-geneesmiddelen. Het assortiment wordt in de LF-apotheek continu gecontroleerd. Sinds 2014, wordt in Apotheek Berlicum voor alle andere apotheken binnen het cluster herhaalmedicatie middels Local Fillen gereed gemaakt. 4.1.8 LSP Apotheek Rosmalen, Apotheek Walschot, Apotheek Berlicum en Apotheek Empel zijn aangesloten bij het LSP. Op 12 januari 2014 was het volgende % dossiers aangemeld: Apotheek Rosmalen: 46 % Apotheek Walschot: 50 % Apotheek Berlicum: 57 % Apotheek Empel: 48 % Helaas is het niet mogelijk een inschatting te maken hoeveel procent van de aangemelde dossiers chronische gebruikers betreft, aangezien hier geen onderzoek naar gedaan is. 4.2 Voorschrijvers 4.2.1 FTO In 2014 heeft 6 maal een FTO plaats gevonden met de FTO-groep (zie 2.1). Onderstaande onderwerpen zijn aan bod gekomen en de volgende afspraken zijn gemaakt: 18 febr. 2014 Kwetsbare/vitale ouderen Presentatie geriater uit lokaal ziekenhuis inzake dementie en bijbehorende ketenzorg Ons cluster gaat deelnemen aan een werkgroep bestaande uit de huisartsengroep, de deelnemende geriater en de apotheekgroep met als doel te proberen in elke huisartsenpraktijk het project hoe met kwetsbare ouderen om te gaan te implementeren. 27 mrt. 2014 SOA consult Presentatie door GGD-arts samen met kaderarts urogynaecologie - Welke SOA s? Wanneer doorsturen van doktersassistente naar huisarts? Bij wie ga je testen? Wanneer kun je testen? Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 24
- Medicatie-afspraak: Chlamydia: 1. azithromycine 1 g oraal, eenmalig 2. doxycycline 2 dd 100 mg, 7 dg 3. amoxicilline 3 dd 500 mg, 7 dg Gonorroe: 1. ceftriaxon 500 mg i.m. oplossen in 2 ml lidocaïne 1% 2. op geleide van de kweek: ciprofloxacine 500 mg eenmalig amoxicilline 3 g oraal eenmalig Syfilis 2,4 miljoen EH benzathinebenzylpenicilline i.m of verwijzen naar soa-poli of dermatoloog Trichomoniasis: metronidazol 2 g oraal Herpes genitalis: primo infect: valaciclovir 2 dd 500 mg, 5 dagen recidief: (lidocaïne) zinkoxidesmeersel Condylomata: podofyllotoxine, 2dd, gedurende 3 dg/week, 5 weken imiquimod creme 5%, 1dd, 3 weken Schaamluis: permetrine creme 5% Malathionlotion 0,5% Na 1 week herhalen 14 mei 2014 Maagbescherming/ doelmatigheid - NHG-standaard maagklachten besproken - Prescriptiecijfers voorschrijven maagmedicatie versus landelijk - Volgens NHG-standaard maagklachten bij 80 + -ers met een trombocytenaggregatieremmer een PPI (protonpompremmer ) geïndiceerd. - Indicatoren voor huisartsen inclusief prescriptiecijfers - Medicatie-afspraak: 1 e keus PPI s: omeprazol en pantoprazol Overzicht opsturen naar alle FTO-artsen: welke 80 + -ers met een trombocytenaggregatieremmer hebben nog geen PPI? Bij eerste uitgifte benzodiazepine voor maximaal 15 dagen voorschrijven (in praktijk vaak 20 dgn) 19 juni 2014 Sportgeneeskunde Presentatie door sportarts op sportcomplex Flik-Flak in s-hertogenbosch, inclusief rondleiding en demonstratie sportmeting door huisarts Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 25
4 nov. 2014 atriumfibrilleren zorgstraat Bij mensen met hartklachten of CVRM-gerelateerde contra-indicaties voorkeur voor naproxen, indien diclofenac dan past de apotheek dit aan. 18 dec. 2014 WDH kwaliteit en beleid/ evaluatie 2014 Dosering vit. D mag apotheek aanpassen: alle vitamine-suppletie voor 70+-ers mag de apotheek omzetten naar 800IE per dag (af en toe 400 IE op recept). Er is afgesproken minimaal 1x/jaar een Diagnostisch Toets Overleg (DTO) te organiseren Vast agendapunt in elk FTO waren: nieuwe geneesmiddelen inclusief plaatsbepaling, aanpassingen in al eerder geregistreerde medicijnen en veranderingen in medicatiebewaking. 4.3 Samenwerking andere apotheken verenigd in Concordant 4.3.1 methotrexaat-protocol Hoewel methotrexaat een effectief geneesmiddel is tegen o.a. psoriasis en reumatoïde artritis behoeft het wel regelmatige controles op o.a. de leverfunctie, nierfunctie en bloedbeeld om de veiligheid te waarborgen. Door de Commissie Farmaceutische Samenwerking van Concordant is een methotrexaatprotocol opgesteld. Dit protocol is in gebruik genomen door alle deelnemende apotheken van Concordant. Belangrijk hierbij is dat gebruikers in beeld van de voorschrijvers, meestal dermatologen en reumatologen, blijven om deze controles te waarborgen. Daarom is in onderling overleg met deze voorschrijvers afgesproken alleen herhaalrecepten van henzelf te herhalen. 4.3.2 diabetes-protocol In oktober 2013 is een grote regionale nascholing georganiseerd voor apothekers en apothekersassistenten gelieerd aan Concordant. Tijdens deze nascholing werden de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van diabetesmedicatie besproken en de protocollen opgezet door de Werkgroep Diabetes werden uitgerold en uitgelegd. Binnen Concordant betekent dit dat de eerste en tweede uitgifte van diabetesmedicatie minimaal de in de protocollen beschreven zorg behelst. Ook wordt de medicatiebewaking m.b.t. diabetesmedicatie volgens het protocol afgehandeld. Ook bieden alle Concordant-apotheken Diabetesconsultdagen aan, waarin de mogelijkheid wordt geboden aan insulinegebruikers hun bloedsuikermeter te laten controleren. 4.3.3 Astma COPD In de zorggroep Concordant is in 2011 een werkgroep COPD opgericht. In januari 2014 is het zorgprotocol Astma-COPD van kracht geworden Dit betreft een protocol met een stappenplan, gestructureerde eerste uitgifte begeleiding, tweede uitgifte begeleiding en vervolguitgifte. Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 26
Het doel van dit zorgprotocol is: het ontwikkelen van een protocol waarin de minimale taken omschreven zijn die een apotheek moet leveren om met behulp van het medicatie dossier, inhalatietechniek, begeleiding en controle op het juiste gebruik, de kwaliteit van leven te optimaliseren, zowel op korte als op lange termijn. Om dit protocol te implementeren zijn in de periode maart/april 2014 nascholingen georganiseerd (ism Boehringer Ingelheim) waar alle apotheken van Concordant aan mee hebben gedaan. Onderdeel van de inhalatie uitleg is het tonen van het instructiefilmpje op www.apotheek.nl. Ook is er in 2013 een inhalatie-koffer aan de apotheken uitgereikt waar alle inhalatie-devices incl. placebo materiaal in zitten. Er is een bestellijst toegevoegd zodat iedereen zelf placebo materiaal kan nabestellen. Het up-to-date houden van de koffer is een taak van de werkgroep. Er wordt naar gestreefd om bij iedere ALV de nieuwe devices uit te delen. 4.3.4 Medicatie-overdracht openbare apotheken-jeroen Bosch Ziekenhuis In alle Concordant-apotheken wordt bij een specialistrecept het Actueel Medicijn Overzicht (AMO) doorgenomen met de patiënt en meegegeven. De patiënt wordt gevraagd het AMO mee te nemen naar de specialist. In onze apotheken wordt geregistreerd dat er een AMO is verstrekt. In 2013 is onderzocht dat 30% van de patiënten ook daadwerkelijk een AMO meenam naar het ziekenhuis. 4.4 Activiteiten samen met Connecting Care 4.4.1 PSV/MEMO Achtergrond en methode Suboptimale therapietrouw en voortijdig stoppen met medicatie belemmeren de werkzaamheid ervan. Mensen met een goede therapietrouw voor statines en antihypertensiva hebben een beduidend lager risico op overlijden (ongeacht de oorzaak). Bij osteoporosemedicatie neemt het risico op een fractuur met 30 tot 40% toe wanneer voortijdig gestaakt wordt. Het PVS/MeMO-traject is een bewezen effectieve interventie om goed medicijngebruik te bevorderen en voortijdig stoppen te voorkomen. Voor osteoporosemedicatie en voor statines is bovendien aangetoond dat de MeMO-methode kosteneffectief is en bij statines zelfs een netto kostenbesparing oplevert. PVS/MEMO staat voor: Patiënt Veiligheids Screening en Medicatie Monitoring. Het traject bestaat uit de volgende onderdelen: - Begeleiding bij starten van chronische medicatie - Maandelijkse selectie mogelijke stoppers - Optimalisatiemodules Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 27
Binnen Connecting Care wordt het traject uitgevoerd bij de volgende geneesmiddelgroepen: - Lipidenverlagers (LIPI) - Orale antidiabetica (DIAB) - Trombocytenaggregatieremmers en directe orale anticoagulantia (TAR) - Osteoporosemedicatie (OSTE) Het PVS/MeMO-traject maakt onderdeel uit van de contractering tussen zorgverzekeraars VGZ, CZ en Multizorg en Connecting Care. Daarom wordt deze zorg aan VGZ-verzekerden routinematig vastgelegd in het apotheeksysteem en in een speciaal voor Connecting Care ontwikkeld Excelbestand. Deze rapportage beschrijft het resultaat van de maandelijkse screening en omvat alleen resultaten van VGZ-, CZ- en Multizorg-verzekerden. Resultaten Figuur 1 geeft het resultaat weer van de maandelijkse MEMO-screening van de bij Connecting Care ingeschreven verzekerden van VGZ, CZ en Multizorg. De 22 apotheken die al in 2013 lid waren van Connecting Care hebben in 2014 het hele jaar met het PVS/MeMO-traject meegedaan. Van de negen apotheken die in 2014 lid geworden zijn, hebben er zes de cursus MeMO gevolgd voor lipidenverlagers en diabetes. Goede implementatie van MeMO bleek bij de nieuwe apotheken uiteindelijk niet haalbaar. De data van de maandelijkse selecties van de 22 oudere apotheken, waaronder ons cluster worden hier gepresenteerd. 138.011 VGZ/CZ/Multizorg-verz. 1138x medicatie gestopt door arts 19.559 gebruikers chronische medicatie binnen MeMO 287x pt vervallen/ verhuisd/opgenomen 37,3% 7.290 geselecteerd i.v.m. mogelijk stoppen 5,3% 3221x nog voorraad of anderszins onterecht geselecteerd 2592x actie nodig Figuur 1. Stroomschema patiënten in PVS/MeMO Van de 7290 keren waarbij het apotheekinformatiesysteem (AIS) een mogelijk probleem m.b.t. stoppen van medicatie signaleerde, was bij het merendeel geen actie nodig, zoals te zien is in Figuur 1. Slechts in 2592 gevallen (35,6%) was nadere beoordeling of actie nodig is. In deze gevallen levert de farmaceutisch deskundige vervolgens maatwerk: verzamelen van meer informatie en nadere analyse van het probleem. Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 28
Figuur 2. Geregistreerde activiteiten Figuur 2 toont de ondernomen activiteiten. In 171 gevallen (150 patiënten) bleek na beoordeling alsnog geen actie nodig: 74 keer was de indicatie voor een bisfosfonaat vervallen, 5 keer was in dezelfde maand al met deze patiënt contact opgenomen voor een andere MeMO-module en in 92 gevallen werd geoordeeld dat actie niet zinvol was, omdat de patiënt moedwillig niet therapietrouw was. In totaal is 2297 keer actie ondernomen bij 1969 unieke patiënten: 10% van de verzekerden die de betreffende chronische medicatie gebruiken. Figuur 3 geeft de uitkomsten van de activiteiten weer. Omdat de indicatie voor osteoporosemedicatie vaak na vijf jaar gebruik vervalt, wordt deze medicatie vaker dan in de andere modules in overleg met de arts gestopt. Daarom is deze groep middelen in een aparte grafiek weergegeven. Figuur 3. Uitkomsten van de interventies Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 29
De volgende situaties komen vaak voor: - De medicatie is in goed overleg met de arts gestopt, al dan niet in overeenstemming met richtlijnen. - De farmaceutisch deskundige gaat na welke obstakels er zijn bij het medicijngebruik, bijvoorbeeld onvoldoende kennis, bijwerkingen e.d. en probeert deze obstakels weg te nemen. Vaak lukt dat en herstart een patiënt met dezelfde of andere medicatie. - Patiënten zijn niet definitief gestopt, maar zijn ook niet goed therapietrouw. In die gevallen wordt samen gezocht naar een manier om de therapietrouw te verbeteren. - De medicatie is in overleg met de arts gewijzigd, bijvoorbeeld een lagere dosering of een ander middel. - De medicatie is door de patiënt zelf gestopt, zonder het met de arts te overleggen of tegen het advies van de arts in. Soms besluiten mensen na het gesprek met de farmaceutisch deskundige om toch niet opnieuw met de medicatie te starten. - Patiënten hebben hun medicatie recent ergens anders gehaald of zijn verhuisd of opgenomen in een instelling. Ze waren dus niet gestopt met de medicatie. - Van activiteiten die aan het einde van 2014 uitgevoerd zijn, was bij de rapportage nog niet altijd bekend of mensen weer een recept gehaald hebben. Conclusie In totaal was in 2014 bij 10% van de verzekerden die al langere tijd een lipidenverlager, antidiabeticum, trombocytenaggregatieremmer of osteoporosemedicijn gebruikten, een therapietrouw interventie nodig. Na interventie was hooguit 19% van deze patiënten onterecht gestopt (zeker gestopt of nog onbekend) met een middel van de eerste drie groepen, hooguit 21% van de patiënten met osteoporosemedicatie. Deze cijfers komen overeen met de cijfers uit de kosteneffectiviteitsstudies. Het is waarschijnlijk dat Connecting Care apotheken op deze manier hebben bijgedragen aan betere en goedkopere patiëntenzorg. 4.4.2 Clinical Medication Reviews Achtergrond en methode Jaarlijks belanden veel mensen in het ziekenhuis door verkeerd gebruik van medicijnen. Polyfarmacie is daarbij één van de geïdentificeerde risicofactoren en de helft van de geneesmiddel gerelateerde opnamen is mogelijk vermijdbaar. Om veilig en effectief gebruik te bevorderen is de multidisciplinaire richtlijn Polyfarmacie bij ouderen opgesteld. Deze beschrijft het proces van medicatiebeoordeling (MB) in een vijf stappenplan. De apotheken van Connecting Care voeren MB s uit volgens de hoge eisen van dit stappenplan. Patiënten die in aanmerking komen voor een MB worden opgespoord middels het dagelijks nakijken van de recepten, maar ook via bijvoorbeeld de continue patiëntveiligheidsscreening (PVS/MeMO), ontslagmedicatie of aanlevering door huisarts of POH. De apotheker selecteert patiënten op basis diens professioneel inzicht, dus niet perse patiënten van minstens 65 jaar met 5 of meer geneesmiddelen. Resultaten van de MB s (o.a. farmacotherapie gerelateerde problemen (FTP s) en de bijbehorende geneesmiddelen, interventievoorstellen, acceptatie door de huisarts en de patiënt) worden standaard Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 30
vastgelegd in de speciaal voor Connecting Care ontwikkelde (KNMP Zorginnovatieprijs winnende) online tool. Resultaten In 2014 zijn door 23 apotheken in totaal 1040 MB s geregistreerd bij 952 verschillende patiënten. Hierbij werden in totaal 3506 FTP s gevonden: gemiddeld 3,4 problemen per MB. Deze zijn in Figuur 1 weergegeven. Figuur 1. Geconstateerde FTP s Suboptimale behandeling (bv onvoldoende effectief) werd het vaakst geconstateerd (343 keer: 21% van alle FTP s), gevolgd door een onduidelijke of geen indicatie voor een geneesmiddel (281keer: 17%) en vervolgens een onbehandelde aandoening (230 keer: 14%). Deze drie soorten waren goed voor de helft van alle FTP s. In Tabel 1 staat de top 5 geneesmiddelen waaraan een FTP gekoppeld was met de meest voorkomende problemen daarbij. Tabel 1. De top 5 van geneesmiddelen waaraan een FTP gekoppeld was Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 31
Figuur 2 geeft de interventievoorstellen voor het behandelplan weer die de apothekers deden op basis van de geconstateerde FTP s. Ook hier waren drie soorten voorstellen goed voor meer dan de helft van het totaal: stoppen of afbouwen van een geneesmiddel (728 keer: 21%), aanvullend onderzoek uitvoeren (548 keer: 16%) en starten van een geneesmiddel (543 keer: 15%). Deze resultaten komen nagenoeg overeen met die van 2013. Figuur 2. Interventievoorstellen voor behandelplan Tabel 2. Top 5 van gestopte geneesmiddelen Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 32
Tabel 3. Top 5 van gestarte geneesmiddelen In het onderstaande schema is weergegeven wat er met de interventievoorstellen gebeurd is. Conclusie In 2014 werden per MB gemiddeld 3,4 FTP s gevonden. Dit aantal is vergelijkbaar met het resultaat van 2013. Suboptimale behandeling, geen of een onduidelijke indicatie voor een geneesmiddel en een onbehandelde aandoening zijn de vaakst voorkomende problemen. De meest voorkomende interventievoorstellen zijn dan ook stoppen/afbouwen van medicatie, aanvullend onderzoek uitvoeren en een geneesmiddel starten. De aard van de problemen laat duidelijk de toegevoegde waarde van de MB zien: deze kunnen alleen worden opgespoord middels een uitgebreid gesprek met de patiënt, niet tijdens de receptverwerking. MB kan dus ook niet gezien worden als achterstallig onderhoud, maar als waardevolle toevoeging aan de diensten van de apotheker. Net als in 2013 werd een opvallend hoog percentage interventievoorstellen door de huisarts geaccepteerd: 74%. Samen met de hoge acceptatiegraad van wijzigingen door patiënten, heeft dat ertoe geleid dat ruim tweederde van de geconstateerde FTP s werd opgelost! In twee andere Nederlandse onderzoeken in een vergelijkbare setting 2,3 werden gemiddeld iets minder dan 3 FTP s per patiënt gevonden. Gemiddeld werd in deze onderzoeken ongeveer de helft tot hooguit twee derde van de interventievoorstellen door de huisarts geaccepteerd. Het is niet bekend hoe het komt dat in dit onderzoek zo veel interventievoorstellen geaccepteerd zijn. Wellicht spelen hierbij een goede relatie en communicatie met de huisartsen, en de professionele inschatting door de apotheker bij het selecteren van patiënten een rol. Kwaliteitsjaarverslag 2014 Apotheek Rosmalen Berlicum & Empel Pagina 33