Onderwijs aan Hoogbegaafden op de OBB Openbare basisschool Blaricum Eemnesserweg 18A 1261HG Blaricum Directeur: Maurice Boonstra De OBB is onderdeel van:
Inleidend In 2010 is stichting Talent Primair met een afdeling voltijds onderwijs voor hoogbegaafde kinderen van start gegaan. In 2015 is deze afdeling onderdeel geworden van de Openbare Basisschool Blaricum (OBB). Deze afdeling is de enige in de regio Gooi en Vechtstreek met voltijds onderwijs voor hoogbegaafde (HB) kinderen. Elke hoogbegaafde leerling op de OBB is uniek. Hun eigenschappen kunnen onderling erg verschillen en soms zelfs tegengesteld zijn. Deze leerlingen hebben daardoor specifieke onderwijsbehoeftes. Het team van de OBB biedt de hoogbegaafde leerlingen binnen de structuur ruimte om zichzelf te mogen zijn en te ontwikkelen. Hierbij wordt een afweging gemaakt tussen de hoeveelheid in aanbod van wettelijk verplichte leerstof en de individuele leerbehoeftes. Het HB leerkrachten-team heeft zich op dit gebied gespecialiseerd. Ouders van hoogbegaafde kinderen kiezen bewust voor de school vanwege het specifieke onderwijsaanbod en de visie die wij hebben op het gebied van onderwijs voor hoogbegaafden. 2
De hoogbegaafde leerling Uit de statistieken blijkt dat kinderen met een IQ van 130 of hoger, zich niet voldoende kunnen ontwikkelen binnen een onderwijssituatie die gericht is op een gemiddelde intelligentie. Op de OBB streven we ernaar het onderwijs zo in te richten dat hoogbegaafde kinderen zich op hun eigen niveau kunnen ontwikkelen en excelleren op cognitief, motorisch, creatief, sociaal en emotioneel gebied. Er is geen eenduidige wetenschappelijke definitie van (hoog)begaafdheid. Toch bieden de diverse theorieën en modellen relevante aanknopingspunten voor een werkdefinitie die bruikbaar is voor de onderwijspraktijk. De werkdefinitie die wij hanteren is consistent met de belangrijkste aspecten, waarover in de meest bekende theorieën en modellen consensus bestaat, of waarin zij elkaar aanvullen: (Hoog)begaafde leerlingen beschikken over een in aanleg aanwezig potentieel om tot uitzonderlijke prestaties te komen, behorend bij de beste 10%, op één of meerdere begaafdheidsgebieden. De ontwikkeling van talent is een langdurig en dynamisch proces. Zowel persoonlijkheidseigenschappen als de interactie met de omgeving zijn mede bepalend voor de mate waarin het aanwezige potentieel tot zijn recht komt (Mönks, Helleren Gagné). Een (hoog)begaafde leerling beschikt over een hoge intelligentie in combinatie met een creatief denkvermogen (Renzulli, Mönks, Sternberg). Daarnaast is er sprake van een intrinsieke motivatie (doorzettingsvermogen) om een taak te volbrengen wat zich onder andere uit in een sterke gedrevenheid wanneer iets hun interesse heeft (Renzulli, Mönks). (Hoog)begaafdheid is domeinspecifiek (Gardner, Helleren Gagné). (Hoog)begaafdheid is geen eendimensionaal begrip dat is uit te drukken in een criterium als een IQ "score" > 130. Een hoge score is wel een sterke indicatie van een hoge intelligentie, maar een lagere score sluit dit niet uit. (Hoog)begaafdheid omvat in ieder geval meer dan een hoge intelligentie en intelligentie omvat meer dan een IQ-test meet (Gardner, Sternberg). Op een gemiddelde populatie heeft 10% van de leerlingen kenmerken die kunnen duiden op (hoog)begaafdheid (Mönks, 1995), waaronder indicaties die duiden op een hoge intelligentie. In de kern mag gesteld worden dat veel van onze leerlingen op één of meerdere van bovenstaande gebieden uitvallen waardoor de aansluiting in het reguliere onderwijs niet goed loopt en het is aangewezen op de specialistische setting van de hoogbegaafden afdeling binnen de OBB. Missie De sleutelgedachte is dat bij een hoogbegaafde leerling naast aandacht voor cognitieve uitdaging de focus op de sociaal emotionele ontwikkeling voorwaardelijk is voor een evenwichtige ontwikkeling van het kind. Vanuit de onderwijsbehoefte wordt steeds de verbinding tussen de cognitieve uitdaging en sociaal-emotionele ontwikkeling gelegd. Zie 3
Vanuit bovenstaande basis is het de rol van de leerkracht om het kind ervan bewust te maken dat het kind eigenaar is van zijn eigen ontwikkeling. Om te zorgen dat kinderen tot hun recht komen zijn twee zaken belangrijk: - Mogen zijn wie je bent (wat is mijn eigenheid?) - Laten zien wat je kent en kunt (wat heb ik nodig om te kunnen presteren?) Als de ontwikkeling van een kind niet meer naar tevredenheid is, dan zal de leerkracht zoeken naar kansen om de ontwikkeling weer op gang te brengen. Daarbij is het van belang te kijken naar belemmerende en compenserende factoren bij het kind (lichamelijk, gedrag, leren) en bij de omgeving (binnen school, buiten school). Bij het genereren van oplossingen wordt rekening gehouden met de belemmeringen, maar wordt vooral gebruik gemaakt van de mogelijkheden bij een kind en zijn/haar omgeving. Visie De visie van de OBB op onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen vertaalt zich in de volgende kernpunten: 1. De leerling staat centraal in onze benadering. Kinderen krijgen ruimte voor eigenheid en ontwikkeling op eigen niveau en tempo. Kinderen worden gestimuleerd om creatief en divergent te denken. We bevorderen zelfstandigheid en verantwoordelijkheid en dagen uit tot een onderzoekende houding. 2. De leerstof prikkelt en daagt uit (verrijking, verdieping en ander aanbod). Aansluitend bij de onderwijsbehoefte van hoogbegaafde kinderen gaan we niet uit van een standaard en 4
bieden een zo breed mogelijk kader waarbinnen zij hun eigen talenten kunnen ontdekken en ontwikkelen. 3. De leerkracht biedt vertrouwen en veiligheid en benadert de leerling vanuit kennis over de hoogbegaafde leerling. 4. Een leerklimaat met gelijkgestemden en waarin kinderen mogen zijn wie ze zijn. Intelligentie is het vermogen om buiten de gebaande paden te denken en handelen. De taak van het onderwijs is om alle kinderen met dit vermogen in contact te brengen en hen te begeleiden bij de ontwikkeling hiervan. Een ideale onderwijssituatie bestaat uit het begrijpen van een kind zoals hij is, zonder een ideaal op te leggen van hoe hij zou moeten zijn. 5. Een leeromgeving waarin zingeving en inzicht centraal staat en waar begeleid wordt op zelfsturing (eigenaarschap leerproces). 6. De OBB wil een veilige en vertrouwde omgeving zijn, waar kinderen met respect voor zichzelf, elkaar en de leerkrachten tot ontwikkeling komen. De OBB probeert dit te bereiken door leerlingen serieus te nemen en op te treden tegen zaken als pesten. Op onze school leren kinderen niet alleen kennis en vaardigheden. Ze ontwikkelen er ook hun persoonlijkheid door zelfvertrouwen op te bouwen en zelfkennis te verwerven. Ze leren om te gaan met elkaar, verdraagzaam te zijn en kennis op te doen van andere culturen en andere opvattingen. Gelijkwaardigheid tussen mensen is een belangrijk uitgangspunt voor ons onderwijs. Onze kinderen moeten respect op kunnen brengen voor waarden en normen van anderen die zich onderscheiden in ras, status, cultuur of geloof. Het leeraanbod De OBB biedt hoogbegaafde leerlingen een breed, passend, en uitdagend leeraanbod. Dit doen we door extra begeleiding te bieden op het welzijn van leerlingen, op leervaardigheden en door extra aandacht te besteden aan enerzijds het compacten van basisleerstof en anderzijds het verrijken middels verdieping in de vorm van extra vakken. De maximale groepsgrootte is 22. Er bestaat geen vaste relatie tussen de jaargroep waar de kinderen naar leeftijd geplaatst worden en het niveau waarin de leerlingen per vak werken. Het niveau per leerling kan verschillen en leerlingen kunnen op hun eigen niveau werken. De instructies en benadering is top down (de meeste hoogbegaafde leerlingen leren het best vanuit een simultane strategie; geef de kinderen een breed aanbod en ze genereren hun eigen overzicht. Voorbeeld: bied het metrieke stelsel als geheel aan. Kinderen zullen zelf ontdekken dat er tussen alle opeenvolgende grootheden (maten, gewicht, inhoud) een factor 10 verschil is). Tevens is er extra aandacht voor het leren leren. Het onderwijsconcept richt zich op plusaanbod rond de kerndoelen: verbreden, verdiepen en boven op de kerndoelen. Vanuit wat een leerling laat zien, cognitief en sociaal-emotioneel, worden de ontwikkelingsmogelijkheden van de leerling onderzocht: Op cognitief vlak betekent dat streven naar A+ score. Op sociaal-emotioneel vlak streven naar een leerling die zelf kan, wil en durft te ontwikkelen en te zijn. 5
Uitganspunten De uitgangspunten van het voltijds hoogbegaafden onderwijs zijn gericht op het zo veel mogelijk stimuleren van de persoonlijke en intellectuele ontwikkeling van het kind. Persoonlijke ontwikkeling Leerlingen krijgen de ruimte voor eigenheid en ontwikkeling op eigen niveau en tempo. Leerlingen leren niet alleen kennis en vaardigheden. Ze ontwikkelen er ook hun persoonlijkheid door zelfvertrouwen op te bouwen en zelfkennis te verwerven. Ze leren om te gaan met elkaar, verdraagzaam te zijn en kennis op te doen van andere culturen en opvattingen. Gelijkwaardigheid tussen mensen is een belangrijk uitgangspunt voor het voltijds onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen. Creatief denken Leerlingen worden gestimuleerd om creatief en divergent te denken. We bevorderen zelfstandigheid en verantwoordelijkheid en dagen uit tot een onderzoekende houding. Ontwikkeling van eigen talenten Aansluitend bij de onderwijsbehoefte van hoogbegaafde kinderen gaan we niet uit van een standaard pakket en bieden een zo breed mogelijk kader waarbinnen zij hun eigen talenten kunnen ontdekken en ontwikkelen. Leerlingen op onze afdeling voor hoogbegaafde leerlingen leren om zelf 'eigenaar' te worden van hun leerproces. 6
De kernvakken Leerlingen krijgen onderwijs in alle vakgebieden die voor alle basisscholen in Nederland geldt. Deze kernvakken zijn: Technisch en begrijpend lezen Taal Spelling Schrijven Engels Rekenen/wiskunde Oriëntatie op jezelf en de wereld Kunstzinnige oriëntatie Bewegingsonderwijs Extra verdieping De vakgebieden worden waar mogelijk vanuit een bestaande methode aangeboden en aangevuld met additionele materialen. Taal, rekenen en spelling wordt vanuit het principe compacten en verrijken aangeboden. Bij de andere vakken wordt waar mogelijk door de leerkracht extra verdieping aangebracht middels projecten, aanvullende opdrachten of groepsdiscussies. Tevens maken we gebruik van gastcolleges, gegeven door deskundigen. Daarnaast willen wij de leerlingen vaardigheden aanleren om mogelijkheden om te zetten in prestaties. Deze zijn: strategisch denken, vreemde taal leren, samenwerken en creatiefprobleemoplossend denkvermogen. Om deze aanvullende vaardigheden aan te leren, bieden we de volgende vakken: Science Engels Leren leren Leren ondernemen Filosofie Spaans Muziek Leren inzetten van de computer als hulpmiddel Schaken Naast de cognitieve ontwikkeling is er brede aandacht voor kunst,cultuur, dans, drama, muziek en sport (waaronder ook de denksporten). Bij filosofie staan de leerlingen stil bij gebeurtenissen en levensvragen, discussiëren samen en vormen zich een mening daarover. Via de vakken informatica en multimedia doen de leerlingen vaardigheden en kennis op van de moderne informatietechnieken en systemen. Ieder kind heeft een eigen laptop, zodat ze deze continu kunnen gebruiken en toepassen. Leren leren Met het vak Leren Leren reiken we de leerlingen de instrumenten aan om te kunnen leren: hoe leer je (werking van de hersens), samenvattingen maken, mindmapping, leren plannen, geheugentrainingtechnieken, leestechnieken, leerstijlen en leerstrategieën etc. Met het vak Leren Ondernemen brengen we niet alleen kennis bij over ondernemerschap (businessplan, omzet, kostprijs e.d.), maar willen we de leerlingen vooral een ondernemende en 7
onderzoekende houding bijbrengen, zodat ze uit zichzelf dingen willen weten en onderzoeken. Vaak zijn ze deze houding in het reguliere onderwijs kwijtgeraakt. Invulling extra beschikbare lestijd In deze vrije onderzoekstijd, kunnen de leerlingen toepassen wat ze o.a. met Leren Leren en informatica hebben geleerd, wordt de onderzoekende houding gestimuleerd, kunnen ze met W.O. en Science eindeloos verbreden, verrijken en verdiepen en wordt ook specifieke belangstelling voor kunst, literatuur, muziek, techniek e.d. gestimuleerd. Als hoogbegaafde leerlingen weten hoe ze moeten leren (leren Leren), instrumenten kunnen gebruiken om kennis te verwerven (informatica/multimedia), de drive hebben òm te leren (leren Ondernemen) en de ruimte krijgen om zelf kennis te verwerven in de extra beschikbare lestijd, dan is wat het verwerven van nieuwe kennis betreft the sky the limit. ICT Alle kinderen zijn in de gelegenheid om een laptop te gebruiken, de computer wordt ingezet om efficiënt en gedifferentieerd onderwijs mogelijk te maken. Om de persoonlijke ontwikkeling voor de kinderen zélf, leerkrachten en ouders zichtbaar te maken, wordt een digitaal portfolio ontwikkeld. In de digitale omgeving kunnen de kinderen regelmatig hun vorderingen invoeren en hun mooiste werkstukken uploaden. Dagindeling Vanaf groep 4 wordt gewerkt met een dagplanning. In de groepen 5 en 6 wordt dat uitgebouwd naar meerdaagse planningen en meer invulling vanuit de leerling zelf. In de groepen 7 en 8 vullen leerlingen hun eigen weekplanning in. Voor de vaste onderdelen rekenen, taal en spelling volgen de kinderen 3 keer per week een groepsoverstijgende instructie op niveau. Tijdens de ochtenden wordt er gewerkt aan de dag/weektaak, de middagen staan doorgaans in het teken van wereldoriëntatie, creativiteit of lichamelijke ontwikkeling. Op woensdag zijn er vakleerkrachten voor Chinees, Drama en Schaken. Leerlingbegeleiding Op de OBB is er sprake van brede zorg. Op alle gebieden hebben we expertise in huis. Zo hebben we een orthopedagoog, een leesspecialist en een rekenspecialist in dienst. Voor zorgkinderen met leer-, lichamelijke, sociaal-emotionele en/of gedragsproblemen is een intern begeleider aanwezig. De HB afdeling heeft een eigen intern begeleider. Op het moment dat wordt gesignaleerd dat een kind extra zorg nodig heeft, worden de ouders uiteraard geïnformeerd en betrokken. 8
De intakeprocedure Stap 1 U meldt uw kind(eren) aan via het e-mailadres directie@obblaricum.nl. In de mail vermeldt u de naam of namen van uw kind(eren), de geboortedatum of data, het adres en tenslotte de huidige groep waarin uw kind of kinderen zit(ten). Stap 2 Voorwaarde voor toelating is een door een erkend orthopedagogisch bureau of GZ-psycholoog uitgevoerd intelligentieonderzoek, waarvoor meestal de WISC of de SON wordt gebruikt. De testpersoon dient aanwijsbare expertise te hebben opgebouwd op het gebied van hoogbegaafdheid. De kosten van dit onderzoek zijn voor rekening van de ouders. Bij de aanname van deze leerlingen zijn de voornaamste criteria: Een hoge score op een intelligentietest (Bijvoorbeeld: WISC: IQ > 130) Een onderzoekende houding (de mogelijkheid tot het ontwikkelen van een growth mindset, waarbij motivatie, interesse en creatief denken kernelementen zijn) Evenwichtig sociaal emotioneel handelen (balans op het gebied van leren in zelfstandigheid en sociale situaties) Ook leerlingen die - naast hun hoge score op intelligentie - één of meer specifieke onderwijsbehoefte hebben, zijn welkom op de voltijds hoogbegaafden afdeling. De intelligentie is leidend. Wanneer er sprake blijkt te zijn van meervoudige en/of complexe problematiek wordt er gekeken naar de draagkracht en -last van het team, medeleerlingen en de beschikbaarheid van het betrekken van (externe) deskundigheid om deze leerling onderwijs te bieden. Het kan zijn dat er eerst een traject moet worden gelopen op de huidige school, omdat de problematiek niet direct duidelijk is. Er moet dan een groeidocument worden aangemaakt en multi disciplinair overleg plaatsvinden. De deskundigen kunnen dan een uitspraak doen over de eventuele plaatsing in de HB tak van de OBB. We vragen dan het samenwerkingsverband Unita een advies uit te brengen, zodat de instroom gereguleerd kan worden (met name limiteren van instroom van de leerlingen met meervoudige en/of complexe problematiek). Het is daarnaast ook niet de bedoeling leerlingen op te nemen die ook in een reguliere basisschool goed tot leren kunnen komen. 9