Projectplan Peoplemovers Op Weg Titel projectplan: Projectnummer: Cluster: Integrale projecten Type onderzoek: Fundamenteel en toegepast onderzoek Penvoerder: Jan Willem van der Wiel, Frog Navigation Systems Participanten: Advanced Netherlands Transport Connexxion Econometrisch Instituut, Erasmus Universiteit Embedded Systems Institute, TU Eindhoven SickGmbH, Waldkirch, Deutschland TNO Bouw en Ondergrond 1 TNO Industrie en Techniek 2 BSIK-bijdrage: 667.000 Contactpersoon TRANSUMO: Arjan van Binsbergen Contactpersoon Connekt: John Pommer 1 Samenvatting Achtergrond Veranderingen in de vervoervraag vergen veranderingen in het vervoeraanbod. Met name in het stedelijk gebied schieten bestaande oplossingen tekort om de complexe mix van (individuele en maatschappelijke) vervoerwensen, kwaliteit van de leefomgeving en organisatie van de economie op een toekomstvaste wijze met elkaar te verbinden. Ontstaan uit technologische vernieuwing, reikt de idee van automatisch vervoer thans op een drietal punten een uitdagend perspectief voor oplossingen aan. Vervoersystemen met automatische voertuigen lossen het probleem op van parkeeroverlast op plaatsen waar ruimte schaars is. Het tweede punt is dat met Peoplemovers een betere vervoerskwaliteit kan worden geboden door -zonodig- vraaggestuurd, zelfs individueel, vervoer te bieden met minimale loopafstanden en wachttijden. Met conventionele OV modaliteiten is dit fijnmazig vervoersaanbod niet altijd mogelijk. Het derde punt is dat exploitatiekosten aanzienlijk en structureel verminderen door per voertuig de kostenpost van een chauffeur uit te sparen. Vanuit dit vertrekpunt kan de idee voor automatisch vervoer vorm krijgen met kleinere voertuigen voor een kriskras bediening en een frequenter aanbod gedurende een langere periode van de dag: Peoplemovers op weg. 1 Dit betreft de business unit Mobiliteit en Logistiek en de business unit Ruimte en Innovatie (waarin de samenwerking met de Erasmus universiteit is ondergebracht in de vorm van het Kenniscentrum Transities). 2 Dit betreft de business unit Automotive. 1
Het wenkend perspectief dat zich middels de Peoplemover voor de nabije toekomst aftekent, combineert kostenreductie (personeel) met kwaliteitsverbeteringen (voor-/natransporttijd, (verborgen) wachttijd en in potentie continue beschikbaarheid van vervoer). Dat is goed voor de concurrentiekracht van het openbaar vervoer [profit] en aantrekkelijk voor de consument [people]. Bovendien biedt dit stedenbouwkundig de kansen om een inrichting te kiezen die minder sterk gedomineerd wordt door de afhankelijkheid van het vervoer per auto [planet]. Historisch gezien is de implementatie van een innovatie op het gebied van vervoersystemen altijd gepaard gegaan met eigen, nieuwe infrastructuur -denk aan de trekschuit (kanaal), de postkoets (weg), de trein (rails) en het vliegtuig (vliegveld). Separate infrastructuur voor Peoplemovers lijkt in dit opzicht gerechtvaardigd te zijn. Maar, anders dan vroeger, is vandaag de dag de ruimte die vereist is voor eigen infrastructuur vaak niet voorhanden. Dit geldt zeker voor de stedelijke omgeving waar de behoefte aan Peoplemovers het grootst is. De uitdaging, derhalve, is om de innovatie van een nieuwe vervoermodaliteit in het OV te implementeren met gebruikmaking van de bestaande infrastructuur. Dat is op zich al een noviteit. De ambitie van het project Peoplemovers Op Weg is om deze transitie voor te bereiden en mogelijk te maken en werkende weg leerervaringen op te doen op het gebied van transitiemanagement. Voor dit laatste is de begeleiding in handen van het Kenniscentrum Transities, een samenwerkingsverband tussen de Erasmus Universiteit Rotterdam en TNO Bouw en Ondergrond. Kennisvragen Gemeenten en concessieverleners hebben behoefte aan kennis en instrumenten om peoplemovers te kunnen evalueren als nieuwe modaliteit in het stedelijk OV. Peoplemovers zelf zullen menselijke vermogens dienen te verkrijgen om met verkeerssituaties om te kunnen gaan. Dit vereist intelligentie bij de interpretatie van de omgeving, het onderkennen van de situatie en het anticiperen op mogelijk gevaarlijke omstandigheden. Het vereist ook dat mensen die in het verkeer Peoplemovers ontmoeten kunnen omgaan met voertuigen die door sensoren en een computer worden bestuurd. In feite gaat het bij het beantwoorden van de vraag van gemeenten en concessieverleners om twee zaken: het optimaal gebruik maken van de mogelijkheden van automatisch vervoer en de wijziging van het verkeer door deelname van automatische voertuigen. In 2002 is in opdracht van CONNEKT en in interactie met Nederlandse stakeholders en kennisleveranciers een roadmap gemaakt waarin de vraag, het aanbod en de contextuele voorwaarden met betrekking tot de implementatie van Peoplemovers zijn samengebracht in één wenkend perspectief. De weg naar een eindbeeld met vervoer over bestaande infrastructuur, waar nodig mengend met ander verkeer, is in de praktijk al gestart in 1995 met een technische demonstratie bij Oudenrijn, vervoerkundige proefprojecten op Schiphol (1997) en in Capelle aan den IJssel (1998) en een demonstratie met 300.000 passagiers op de Floriade in 2002. Inmiddels is de 2 e generatie voertuigen voor Capelle aan den IJssel ontwikkeld en is de omgeving waarin vanaf november 2005 vervoerd wordt, sterk uitgebreid. De belangrijkste onderzoeksvraag is hoe een nieuw mobiliteitsconcept als Peoplemovers, of beter gezegd continue beschikbaarheid van korte afstandsvervoer in de stedelijke omgeving, gefaciliteerd en gestimuleerd kan worden. Met dit project beogen we in tripartiete samenwerking de vraagarticulatie tot stand te brengen en een evaluatiekader te scheppen dat de meerwaarde van dit soort mobiliteitsconcepten zichtbaar maakt. Eén vraag van meer fundamentele aard tekent zich hierbij nu reeds af en betreft de optimalisatie van het fleetmanagement bij een meer complex vervoersaanbod. In termen van transitiekennis gaat het over: - de geformuleerde transitie-arena die zich werpt op de vraag hoe je een duurzaam transportsysteem in het stedelijk gebied kan realiseren, die daar visies en agenda s bij bouwt, en die (pilot)projecten op het gebied van peoplemovers als zinvol onderdeel van de portfolio aan experimenten beschouwt; 2
- inzicht in het systeem, de ontwikkelingen daarin en de wensbeelden, met vragen als: welke rol speelt een peoplemover in verschillende wensbeelden?; welke ontwikkelingspaden kunnen worden onderscheiden?; wat zijn de belangrijkste factoren die op dit moment ontwikkeling en opschaling van de peoplemover belemmeren danwel stimuleren?; welke factoren vallen binnen de interactionele omgeving van het project en welke binnen de contextuele omgeving? etc. - een vertaling in leer- en ontwikkelingsdoelen die met een experiment en project worden nagestreefd, bijvoorbeeld: hoe verzeker je gebruikers-acceptatie en concurrentiekracht van dit concept?; welke technische problemen moeten worden opgelost danwel welke kostprijsverlaging is noodzakelijk voor implementatie?; welke (operationele) coalities heb je nodig om een peoplemover te realiseren? welke verdere randvoorwaarden moet je beïnvloeden om succesvol te zijn? Producten/deliverables Om de toepassingsmogelijkheden van Peoplemovers te vergroten dient dit vervoersalternatief ingevoerd te worden in het areaal aan oplossingsrichtingen waaruit vervoerkundigen en planologen putten bij het bouwen aan duurzame mobiliteit in het stedelijk gebied. Vervoersanalyse, marktanalyse en gebruikerstools voor concessieverleners kunnen dit mogelijk maken. Met behulp van vervoer- en marktanalyse wordt de potentie vastgesteld van het vervoer per Peoplemover als (deel van) de oplossing voor duurzame mobiliteit in het stedelijk gebied. Gebruikerstools voor concessieverleners helpen om in de idee- en planfases voor een beoogde locatie: - de aantrekkingskracht van het gebied met een Peoplemover in te schatten; - het beoogde vervoeraanbod te simuleren en de exploitatie ex-ante te optimaliseren; - de veiligheidsrisico s in het ontwerp te mitigeren; en - de business case compleet te maken en af te zetten tegen maatschappelijke effecten. In dit kader wordt ook de fundamentele vraag opgepakt hoe het fleetmanagement te optimaliseren. De eerstvolgende stepping stones op het gebied van functionaliteit volgens de geciteerde roadmap, die in dit project worden gerealiseerd, zijn: - de sensoriek en dataprocessing voor het interpreteren van de omgeving en - aanpassing van het besturingssysteem voor vraagafhankelijk vervoer over een netwerkstructuur. Eén van de resultaten is de praktische uitwerking en toetsing van bovengenoemde deliverables in de lange termijn planontwikkeling van het centrum van Almere. Daarbij zal worden gekeken naar de mogelijke bijdrage van peoplemovers bij het in stand houden van de bereikbaarheid van het centrum bij de geplande grootschalige uitbreiding van de stad Almere. Het projectteam streeft ernaar in dit kader ook een kortlopende demonstratie te organiseren. Er zal samenwerking gezocht worden met het projectinitiatief Citymobil in het 6 e Kaderprogramma van de EU, waarin de initiatiefnemers van Peoplemovers op Weg samenwerken met een groot consortium van Europese bedrijven en kennisinstellingen. Eén en ander leidt tot een resultaat in de vorm van beproefde intelligentie voor het voertuigsysteem zodat het goed en veilig kan reageren op een, binnen bepaalde grenzen, veranderlijke omgeving. Tevens wordt een testmethode voor deze nieuwe Peoplemover functionaliteit ingezet die kan dienen als basis voor de ontwikkeling van een certificeringsprocedure voor deze functionaliteit. 2 Inbedding TRANSUMO TRANSUMO 's ambitie is om een doorbraak te forceren, zowel technologisch, organisatorisch als institutioneel, in het denken en handelen met betrekking tot mobiliteit. In de probleemstelling van de cluster Personenvervoer staat het begrip "mobiliteitsmarkt" centraal. In deze arena wordt gezocht naar de mogelijkheden voor samenwerking tussen belanghebbenden en (maatschappelijk) verantwoordelijken om 3
effectieve strategieën op te stellen en in uitvoering te brengen waarmee duurzame mobiliteit bewerkstelligd kan worden. De introductie van een kansrijk en op duurzame mobiliteit gericht mobiliteitsconcept past in deze lijn. Vervoersystemen met automatische voertuigen als invulling van dit concept, vormen de basis voor het hier beschreven onderzoek. Het project Peoplemovers Op Weg stapt uit het paradigma van bestaande vervoerproblemen en -oplossingen en kiest (in plaats van een voertuiggerelateerde) voor een servicegerelateerde aanpak. Hierdoor komen er ook op het tactisch en operationeel niveau meer mogelijkheden voor de beoogde veranderingen (transities) in modal split en netwerkconfiguraties. Om aan de toenemende maatschappelijke mobiliteitsbehoefte te kunnen voldoen en om tegelijkertijd tegemoet te komen aan de eis dat onze leefomgeving niet verder mag worden aangetast zijn duurzame transportoplossingen nodig, waarmee problemen als congestie, milieuoverlast en onveiligheid kunnen worden teruggedrongen. Peoplemovers, voertuigen voor personenvervoer die zonder bestuurder hun weg zoeken, zijn een veelbelovende nieuwe vervoermodaliteit, waarmee verbetering van de leefbaarheid in combinatie met stijging van de mobiliteit kan worden gerealiseerd. In de "Peoplemover Roadmap", een onderzoeksproject dat in de periode 2002-2003 onder leiding van TNO en met financiële ondersteuning van Connekt werd uitgevoerd door een 20-tal Nederlandse partners uit de industrie, de wetenschappelijke wereld en de overheid, werd een visie gegeven op de ontwikkeling van Peoplemovers in de periode tot 2015 en werden de stappen geschetst die genomen moeten worden om de in het rapport uitgesproken verwachtingen waar te maken. De roadmap identificeert daartoe vanuit de aanbodzijde, de vraagzijde en vanuit een aantal randvoorwaarden de condities waaraan moet worden voldaan om de ideeën die in de afgelopen jaren zijn ontwikkeld tot implementatie te brengen. Ook internationaal staat het onderwerp Peoplemovers in de belangstelling. In de Europese projecten CyberCars en CyberMove zijn enerzijds technische en anderzijds infrastructurele en vervoerkundige aspecten van de introductie van Peoplemovers onderzocht en zijn oplossingsrichtingen aangedragen voor een aantal van de geschetste problemen. In het CityMobil initiatief, een voorstel om te komen tot een Integrated project in het 6 e Kaderprogramma van de EU, wordt een werkelijke implementatie van een geautomatiseerd vervoerssysteem voor mensen en vracht in één of meerdere Europese steden nagestreefd. In een ander initiatief voor een Europees Integrated project; SAFESPOT worden de mogelijkheden van cooperative driving; het onderling communiceren van geautomatiseerde systemen om tot een optimale verkeersafwikkeling te komen onderzocht. De Peoplemover Roadmap en de projecten CyberCars en CyberMove hebben bijgedragen aan het wegnemen van een aantal barrières. In een volgende stap moet de weg verder geëffend worden door het ontwikkelen van transitiepaden naar reële implementaties van peoplemover systemen als nieuwe modaliteit in het Openbaar Vervoer. 3 Probleemstelling 3.a Maatschappelijke en wetenschappelijke uitdaging Voor het ontplooien van het potentieel van peoplemovers als een oplossing van stedelijke mobiliteitsproblemen, moeten peoplemovers kunnen voldoen aan alle huidige maatschappelijk voorwaarden voor hoogwaardig vraaggestuurd OV enerzijds en duurzame inpassing in een stedelijke omgeving anderzijds. Het concept van peoplemovers (automatisch rijdende voertuigen) vult een deel van deze voorwaarden al in. Ze zijn stil, zuinig, schoon, -zonodig- vraaggestuurd, en kunnen een fijnmazig netwerk 4
bedienen, een korte(re) reistijd leveren etc. Peoplemovers hebben zich ook reeds bewezen als een klantvriendelijk alternatief. Een aantal andere voorwaarden vormt echter nog wel een probleem zoals de infrastructurele inpassing, de wettelijke inkadering, de onbekendheid bij de planologen en besluitvormers en de functionele prestaties (virtual intelligence) van het systeem in het omgaan met ander verkeer en het anticiperen op situaties naast en op de weg. Dit terrein is nog nieuw en voorspellingen en simulaties zijn moeilijk te maken. Er schuilt dus een behoorlijke uitdaging in deze exercitie. Praktijkexperimenten zijn noodzakelijk om voortgang te maken in het transitieproces, maar komen om genoemde redenen moeilijk van de grond. In het kader van Peoplemovers Op Weg kunnen alle aspecten van de integratie van een geautomatiseerd vervoerssysteem in de planontwikkeling van Almere worden onderzocht, zonder een groot (kostbaar) experiment te realiseren. De uitdaging in de transitie is om hier een doorbraak te genereren door enerzijds plannen voor een geavanceerd en aansprekende toepassing te ontwikkelen en anderzijds de gereedschappen aan te reiken om het makkelijker te maken dit soort experimentele toepassingen te realiseren. Daarenboven ligt de uitdaging om de realiteitswaarde van deze plannen aan te tonen zonder grootschalig te investeren. Tevens ligt er een wetenschappelijke uitdaging in de wijze waarin de opschaling plaats kan vinden van resultaten die op één locatie worden gerealiseerd naar toekomstscenario's waarin een brede toepassing van deze en vergelijkbare systemen is gerealiseerd. Een meer complexe vervoervraag, te bedienen met noodzakelijkerwijs meer voertuigen, vraagt een logistiek concept en vlootmanagement dat nog niet eerder is gerealiseerd. 3.b Uitgangspunten en randvoorwaarden Het onderzoek Peoplemovers Op Weg vertrekt vanuit de veranderende vervoervraag in het stedelijk gebied en start de transitie naar duurzame mobiliteit door kennisverwerving met betrekking tot de mogelijkheden voor het vervoer met 'rubbergebonden' (dus zonder aanleg van extra infrastructuur) Peoplemovers, volgens de roadmap Peoplemovers te beginnen in een nichemarkt en in de (nabije) toekomst verder te ontwikkelen als duurzaam alternatief voor het vervoer per auto in het stedelijk gebied. 3.c Referentieonderzoek Peoplemovers Op Weg gebruikt de gegevens van onderstaande onderzoek als basis voor haar werkzaamheden. - CyberMove project: Site Selection; Adriano Alessandrini; April 2002. - CyberMove project: User Needs Analysis: Part A - Report on User Needs for Cybernetic Transport Systems Applications; Mike McDonald, Tom Vöge; May 2002. - CyberMove project: User Needs analysis: Part B - An interactive questionnaire amongst end users about cybercars in passenger transport for the cities of tomorrow; Marten Janse; December 2002. - CyberMove project: Initial Evaluation; Adriano Alessandrino; April 2003. - De People Mover Roadmap: Scenario's voor toekomstige ontwikkelingen van people movers. N.E. van Hylckama Vlieg en P. Groenveld; Connekt, juni 2003 - CyberMove project: Ex-ante Evaluation; Adriano Alessandrino; March 2004. - CyberCars project: Safety Standards for Cybercars. Part 2: Recommendations for Certification procedures. J.P. van Dijke en J.Uwland; June 2004. 5
3.d Inbedding in literatuur en relaties met lopend Europees onderzoek - Response 1, 2 en 3: European projects in the 5th and 6th framework programme. The objective is to come to a Code of Practice for the development and evaluation of Advanced Driver Assistance systems. - CyberCars: European project in the 5th framework programme: Cybernetic Technologies for the Car in the City. - CyberMove: European project in the 5th framework programme: Cybernetic Transportation Systems for the Cities of Tomorrow. - Netmobil: clusterproject in the 5th framework programme to obtain enhanced dissemination about automated transport. - Edict: European project in the 5th framework programme to demonstrate and evaluate the introduction of personalised rapid transit in 4 European cities. - Stardust: European project in the 5th framework programme to assess the extent to which ADAS (Advanced Driver Assistance Systems) and AVG (Automated Vehicle Guidance) can contribute to a more sustainable urban transport system. - ADASE: thematic network in the 5th framework programme to analyse and describe the world wide state-of-the-art in advanced driver assistance systems and to roadmap the future development of Advanced Driver Assistance Systems in Europe. Prevent: Preventive and Active Safety Applications. Integrated Project in het 6e Kaderprogramma van de EU CyberCars2: Specific targeted research project, IST call 4, FP6-2004-IST-4, Cooperative CyberCars CityMobil: Project proposal: Automated road transport for the urban environment. TNO; 2004. Integrated Project in het 6 e Kaderprogramma van de EU. Status: aanvraag 6
4 Aanpak, beoogde resultaten en output in meetbare doelstelling 4.a Doelstellingen van het project, aanpak en beoogde resultaten Doelstelling van het project "Peoplemovers Op Weg" is de mobiliteitsmarkt voor te bereiden op de introductie van Peoplemovers als nieuwe modaliteit in het aanbod van stedelijk vervoer door de vervoersmarkt van de toekomst in beeld te brengen, instrumenten te maken die concessieverleners behulpzaam zijn bij de afweging van nut en noodzaak van deze (nieuwe) modaliteit, en middels praktische implementatie de transitie tot stand te brengen. Hieruit worden drie subdoelstellingen afgeleid: - Kennisontwikkeling: Kennis over voorwaarden en reacties van de omgeving op het invoegen van Peoplemovers in bestaande verkeersstromen; Kennis over het realiseren van een discrete stap in een gepland lange termijn transitietraject. - Ontplooiing: Het Project wil de stedelijke inpassing van Peoplemovers verbeteren door het mogelijk te maken Peoplemovers te laten anticiperen op gebeurtenissen in hun omgeving en te laten mengen met ander verkeer op dezelfde infrastructuur; Er wordt een implementatietraject ontwikkeld voor een praktijkexperiment. - Drempelverlaging: Het project ontwikkelt een aantal instrumenten die belanghebbenden een beeld moeten geven van de mogelijkheden en uitdagingen die met een implementatietraject gepaard gaan en die onzekerheden wegnemen die implementatietrajecten bemoeilijken. Voor het realiseren van deze doelstellingen wordt op twee fronten tegelijk gewerkt. Aan de ene kant conceptueel, in termen van vervoeranalyse en marktanalyse voor stedelijk vervoer en inpassing in de modal split. Aan de andere kant vanuit de toepassing, in de vorm van simulaties en demonstraties en het ter hand nemen van voorwaardenscheppende activiteiten. De achterliggende idee is dat ter voorbereiding van introductie op de mobiliteitsmarkt zowel enkele kennislacunes ingevuld dienen te worden als ook een veranderingstraject dient te worden gestart. Met andere woorden: de Peoplemover moet z'n plek in de mobiliteitsmarkt nog verdienen, terwijl tegelijkertijd de huidige constellatie van deze markt niet maatgevend is voor de nabije toekomst omdat deze markt in de nabije toekomst zal veranderen als gevolg van een stijgende vraag en, uit het oogpunt van duurzaamheid, een aanscherping van de eisen die aan het benodigde vervoeraanbod worden geteld. Het project Peoplemovers Op Weg bestaat (naast projectmanagement en kennisverspreiding) uit vier werkpakketten: - WP1: Stedelijk vervoer-in-de-toekomst - WP2: Omgaan met omgevingsfactoren - WP3: Toolbox voor concessieverleners - WP4: Proeftuin WP1: 'Stedelijk vervoer-in-de-toekomst' WP1, 'Stedelijk vervoer-in-de-toekomst', onderzoekt zowel de vervoerkundige implicaties van een grootschalige uitrol van Peoplemovers als de marktkansen op basis van het huidige en toekomstige verplaatsingsgedrag. Daarbij wordt zijdelings rekening gehouden met de onvergelijkbaarheid tussen 7
overheidsinvesteringen in grote infrastructuurprojecten en grootschalige implementatie van kleinere verkeer- en vervoerprojecten. Net als bij eerdere transities waarbij nieuwe vervoerwijzen geïntroduceerd werden die wezenlijk nieuwe zaken toevoegden aan de -toen- bestaande mogelijkheden, zoals de stoomlocomotief of de auto, zal grootschalige introductie van Peoplemovers substantiële gevolgen kunnen hebben voor het toepassingsgebied van de bestaande vervoerwijzen auto, openbaar vervoer, fietsen en lopen. De Peoplemover zal zich dan ontwikkelen tot meer dan een sporadische toepassing en zich een eigen plaats verwerven op de vervoermarkt, waarbij een deel van de markt van de andere vervoerwijzen wordt overgenomen. Feitelijk is de vraag aan de orde welk deel van de oplossing de Peoplemover is voor het vervoer in het stedelijk gebied van (over)morgen. Daarbij zijn twee zaken aan de orde: de vervoersvraag stijgt en de randvoorwaarden en eisen waaraan het vervoersaanbod binnen het stedelijk gebied moet voldoen, vergen duurzaamheid en efficiëntie en zoeken oplossingen voor het ruimtebeslag dat het huidige vervoeraanbod (met name de privé auto) op de schaarse gronden legt. Door de vervoerkundige aspecten van een systeem met Peoplemovers te beschrijven en een plaats te geven in de staalkaart aan vervoersaanbod, kunnen de unieke kwaliteitsaspecten van de Peoplemover ingevoerd worden in een -te ontwikkelen- stedelijk vervoersmodel. Netwerkmodellering, programmering en kalibrering, gaan vooraf aan een analyse en interpretatie van de (duurzame) stedelijke vervoersmarkt-vande-toekomst. Tegelijkertijd is het mogelijk ook de vervoersvraag (opnieuw) te segmenteren in de wetenschap dat de Peoplemover deel uitmaakt van het toekomstige stedelijke vervoeraanbod. Door de gesegmenteerde vraag te vullen met data uit het Mobiliteits Onderzoek Nederland, wordt een match mogelijk tussen vraag en aanbod die inzicht geeft over de marktpotentie van de Peoplemover in het stedelijk gebied. Lastig is dat bij evaluatie van het verkeer- en vervoerbeleid, er eigenlijk geen goede methode is om kleinschalige, lokale, verbeteringen te vergelijken met een investering in fysieke infrastructuur op nationaal of regionaal niveau. Vergelijking van fietsinfrastructuur, bijvoorbeeld, in de vorm van twintig nieuwe fietspaden, versus aanleg van een nieuwe weg, vindt momenteel niet plaats. Het kwantificeren van effecten van kleine verbeteringen is moeilijk en staat een vergelijking al snel in de weg. Maar zelden worden er ook vragen gesteld. Ergens in het beleidsproces wordt besloten om een zeker bedrag te reserveren voor langzaam verkeer. En dat is het dan. Het is niet zo dat de fiets een alternatief is voor een nieuwe weg of nieuwe tram, maar door de vraag niet te stellen, vindt ook de afweging niet plaats. WP2: Omgaan met omgevingsfactoren Dit WP richt zich op het ontwikkelen van de volgende stap op het gebied van virtuele intelligentie en systeemfunctionaliteit conform het transitiepad van de reeds eerder genoemde Peoplemover Roadmap. Ten behoeve van het voertuig concentreert de ontwikkeling van systeemfunctionaliteit zich op de sensoriek en dataprocessing voor het interpreteren van de omgeving, het onderkennen van gevaarlijke situaties en het reageren daarop. Uitgaande van wat reeds beschikbaar is, zal het besturingsysteem aangepast worden aan vraaggestuurd vervoer over een netwerkstructuur. De te ontwikkelen functionaliteit wordt geënt op de eisen van de diverse klantgroepen (vervoerder, reiziger, gemeente) en de betreffende locatie (Almere). Uit eerdere experimenten met Peoplemovers en uit publicaties van (automotive) onderzoek is een beeld ontstaan van de functionaliteit en het concept voor sensoriek en dataprocessing dat voor het voertuig nodig is. Het vooronderzoek zal betrekking hebben op het concipiëren van het sensorsysteem voor scanning van de omgeving en functionele experimenten met de sensoriek, zodat de prestaties daarvan in het omgaan met de omgeving in kaart kunnen worden gebracht en meegenomen kunnen worden in de uiteindelijke specificaties. Hierbij zal worden onderzocht in hoeverre de automatische systeemfuncties de omgevingsfactoren van de betreffende locatie kunnen behandelen, in hoeverre de omgeving kan worden 8
aangepast aan het functionele niveau dat bereikt kan worden en in welke mate menselijke beoordeling en handeling in het omgaan met omgevingsfactoren moet worden toegevoegd. Indien menselijke ondersteuning vereist blijkt zal worden onderzocht op welke manier daarbij de beste combinatie kan worden gerealiseerd tussen veiligheid en (kosten)efficiëncy. Om het functioneren reeds op laboratorium niveau aan te kunnen tonen en de grenzen van de automatische functies te kunnen bepalen wordt voor het systeem een nieuwe 'Hardware In the Loop' testmethodiek ontwikkeld en uitgevoerd. Concreet zal de technologische verbetering leiden tot: een systeem voor omgevingsverkenning met een zodanige mate van artificiële intelligentie dat het overweg kan met niet in het systeem opgenomen medeweggebruikers en dat kan anticiperen op gebeurtenissen naast de weg. fusie van gegevens van geavanceerde omgevingsensoren teneinde door redundantie en complementariteit een optimaal veilige waarneming te waarborgen. nieuwe algoritmen om de gegevens van het omgevingsscanningsysteem om te zetten naar besturingsacties van het voertuig. een systeemlogica voor de behandeling van een vloot Peoplemovers op een netwerktracé. een op basis van die systeemlogica functionerend besturingssysteem voor de afhandeling van de vervoervraag. Een nieuwe testmethodiek voor geavanceerde functionaliteit van Peoplemovers. Een nieuwe grens tussen wat met automatische systeemfuncties kan worden gerealiseerd en wat met menselijke intelligentie moet worden toegevoegd. WP3: 'Toolbox voor concessieverleners' WP3, 'Toolbox voor concessieverleners', betreft de ontwikkeling van een viertal praktische instrumenten waarmee vragen met betrekking tot de implementatie van Peoplemovers op een specifieke locatie kunnen worden afgehandeld. De tools zijn hulpmiddelen voor concessieverleners in het besluitvormingsproces gedurende ideeën-, planvorming- en realisatiefase. Specifiek gaat het om de volgende deliverables: Een marktverkenner; Een simulator; Een risico-reductor Een business model. De marktverkenner bestaat uit drie onderdelen: een SWOT-analyse waarmee bereikbaarheids-, duurzaamheids- en concurrentieaspecten in kaart worden gebracht, een ontwerpsjabloon waarmee specifieke ontwerpdilemma s worden voorkomen of opgelost, en een user needs onderzoek om draagvlak en potentieel gebruik onder ingezetenen en bezoekers te peilen. De simulator is een model dat het gedrag van voertuigen in een vraagafhankelijke omgeving als uitgangspunt heeft. Softwarematige evaluaties van de in de ideeënfase ontwikkelde varianten helpen het exploitatiemodel van de Peoplemover en de kwaliteit van het vervoersaanbod te optimaliseren en maken exante berekeningen van maatschappelijke en economische effecten mogelijk. Onderdeel van de bouw van deze simulator is de meer theoretische vraag hoe het fleetmanagement vorm kan krijgen bij opschaling van peoplemoversystemen die met de inzet van meer voertuigen en de noodzaak van complexere verplaatsingspatronen te maken krijgen. De simulator kan worden gebruikt ter ondersteuning van de dimensionering van het systeem en voor een vroege vorm van visualisatie van het systeem in de omgeving ter ondersteuning van de besluitvorming. De risico reductor komt tegemoet aan het gebrek aan wet- en regelgeving op het gebied van vervoersystemen met volledig automatische voertuigen en de daaruit voortvloeiende 9
aansprakelijkheidskwesties. Een beproefde methode om veiligheidsrisico s te identificeren en adequate maatregelen te genereren met een preventief en/of mitigerend karakter, zullen vanaf het eerste idee het Peoplemover design voorbereiden op een succesvol te doorlopen veiligheidsevaluatie (FMECA). Het business model wordt opgebouwd uit een lijst met kostenposten en een inschattingsmodule voor het vullen van deze lijst, een kader voor maatschappelijke kosten-baten analyses, en een format voor de benodigde business case. Bij het ontwikkelen van bovenstaande hulpmiddelen zal tevens bezien worden in hoeverre bestaande methoden van concessieverlening aangepast zouden moeten worden om Peoplemovers als volwassen alternatief te kunnen laten meedoen en zullen aanbevelingen worden opgesteld voor het aanpassen van concessieverleningsprocedure. WP4: Proeftuin De plannen voor de proeftuin, worden ontwikkeld voor het centrum van Almere. Dit nieuwe centrum moet uitgroeien tot de kern van een stand met een omvang groter dan Utrecht. Dit geeft een geweldige uitdaging met betrekking tot de bereikbaarheid. Die is nu zeer goed en Almere wil dat behouden. De stad wil daarbij nadrukkelijk denken aan innovatieve oplossingen. Het proces in WP 4 doorloopt vijf fasen: - vooronderzoek - planvorming - uitwerking van oplossingen - simulaties en demonstraties - ex-post evaluaties Het vooronderzoek betreft een inventarisatie van de ontwikkeling van klantenwensen, vervoersvraag en de infrastructurele mogelijkheden van de locatie. In deze fase wordt reeds aandacht besteed aan de veiligheid opdat risicoreductie al op de tekentafel kan worden toegepast. Vervolgens wordt het benodigde systeem in functionele termen beschreven en geconcipieerd. Hieruit volgt een programma van eisen voor de verdere ontwikkelingen in WP2 en WP3. De planvorming Enerzijds krijgt het vervoersaanbod op de tekentafel vorm binnen de randvoorwaarden die hieraan door de locatie worden gesteld en kan door middel van een simulatie van het vervoer de match tussen vraag en aanbod ex-ante worden geëvalueerd. Anderzijds wordt de besluitvorming voorbereid waarin het commitment van partijen een vervolg moet krijgen in een besluit tot uitvoering van de plannen. Andere argumenten dan verkeer- en vervoerkundige spelen hierbij een belangrijke rol: het draagvlak onder burgers en gebruikers, de business case, juridische mogelijkheden en politieke wil. Demonstraties, na prototyping van de techniek van de nieuwe systemen voor omgevingsintelligentie en systeembesturing, kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de benodigde overtuigingskracht. Het uitwerken van de plannen voor de proeftuin behelst het gebruik van de ontwikkelde tools voor het daadwerkelijk maken van voorstellen voor het betrokken gebied In de realisatie van het systeem op een locatie moet alles tot in detail kloppen en moet aan alle voorwaarden voldaan zijn. Nieuwe aspecten en problemen kunnen de kop opsteken en zullen opgelost moeten worden. Tenslotte wordt deze fase met een veiligheidsevaluatie afgerond. In de demonstratie wordt ernaar gestreefd de voordelen van het ontwikkelde plan aan het publiek en de opdrachtgevers te tonen door een tijdelijke demonstratie van een geautomatiseerd voertuig op een beperkt deel van het geplande traject. Het systeem wordt daartoe opengesteld voor publiek. Gedurende de eerste periode na openstelling zal worden onderzocht hoe de omgeving op het systeem reageert en in hoeverre het systeem ook in de praktijk functioneert. 10
Met de evaluatie wordt het proces afgesloten. De verwerking van de resultaten van het gebruiksonderzoek zullen worden aangevuld met een evaluatie van het ontwikkelde technisch concept. De resultaten zullen worden vervat in artikelen in vaktijdschriften en presentaties op congressen. Deliverables Werkpakket 0: Organisatie D0.1.1 Evaluatie voorbereidingsfase D0.1.2 Ambassadeur D0.1.3 Final report D0.2.1 Dissemination plan D0.3.1 Audit bijdrage tipartiete kennisinfrastructuur D0.3.2 Audit bijdrage transitieproces wk550 Frog wk550 Frog wk840 Frog wk550 TNO B&O wk820 KCT wk820 KCT Werkpakket 1, Stedelijk vervoer-in-de-toekomst, levert een drietal deliverables op: D1.1 Beschrijving peoplemover state of the art 2005 wk550 TNO B&O uit oogpunt transitiemanagement D1.2 Marktanalyse wk712 TNO B&O D1.3 Vervoersanalyse wk812 TNO B&O Werkpakket 2, Omgaan met omgevingsfactoren, realiseert: D2.1 Programma van eisen wk640 Frog D2.2 Systeemtechnologie wk650 Sick D2.3 Testmethodiek wk750 TNO I&T D2.4 Veiligheidsanalyse wk750 TNO I&T D2.5 Workhorse wk740 Frog D2.6 Gevalideerde simulatieomgeving wk750 TNO I&T Werkpakket 3, Toolbox voor concessieverleners, brengt een viertal instrumenten en een deliverable: D3.1 marktverkenner wk650 TNO B&T D3.2 vervoersimulator wk740 TNO B&T D3.3 risico reductor wk812 TNO B&T D3.4 business model wk750 TNO B&T D3.5 economische en maatschappelijke meerwaarde wk812 TNO B&T Werkpakket 4, De proeftuin, komt tot: D4.1 realisatieplan wk650 Frog D4.2 simulatieresultaten wk725 TNO I&T D4.3 Functionele representatie vervoersysteem wk812 Frog D4.4 Gebruikersonderzoek wk812 TNO B&O D4.5 Evaluatie wk820 Frog 4.b Versterking van de tripartiete kennisinfrastructuur op mobiliteitsgebied Transumo stelt zich ten doel de Nederlandse kennisinfrastructuur op mobiliteitsgebied te versterken. Het project Peoplemovers Op Weg biedt hiervoor uitgelezen kansen. Het project combineert de transport demand innovaties vanuit de wetenschap om de mobiliteit in het stedelijk gebied te verduurzamen, met functionele oplossingen vanuit de industrie voor vervoersproblemen in het stedelijk gebied, en een field trial die de bestuurlijke kansen en bedreigingen ten aanzien van een transitie expliciet maakt. Puntsgewijs laten de kennisresultaten van Peoplemovers Op Weg zich als volgt opsommen: Kennis over en ervaring met het implementeren van een geplande transitiestap van een innovatieve en gecompliceerde vervoersmodaliteit als schakel in de transitie naar automatisch vervoer. Kennis over de plaats en potentiële rol van Peoplemovers tussen andere vervoersmodaliteiten in het stedelijk vervoer in de toekomst 11
Kennis over de manier waarop verkeersdeelnemers reageren op automatische voertuigen op de weg. Kennis over de eisen die dit stelt aan het automatisch vervoerssysteem en aan de ontwikkeling van verkeersregels en de educatie van verkeersdeelnemers. Kennis over systeemarchitectuur en procesbegeleiding om te komen tot een optimaal betrouwbaar vervoersysteem. Kennis over HIL testprogramma voor de validering van nieuwe functionaliteit van People Movers Kennis over de verkeerskundige, economische en maatschappelijke effecten van de implementatie van een Peoplemover project in een stedelijke omgeving en de modellering daarvan Kennis over de logica (bouwsteen), ontwikkeling en implementatie van een besturingsysteem van een vloot met vraaggestuurde voertuigen over een netwerkstructuur. Kennis over de actueel best haalbare grens tussen automatische en menselijke systeemfuncties. 4.c Bijdrage aan de doelstellingen van het betreffende cluster Het cluster Integrale Projecten binnen Transumo stelt zicht ten doel clusteroverschrijdend de integrale Transumo thematiek aan te pakken. Het project Peoplemovers Op Weg draagt daaraan bij door antwoorden te vinden op de volgende vragen: Hoe kunnen we Peoplemovers als nieuwe, duurzame stedelijke vervoermodaliteit ontwikkelen zonder daarvoor overal een eigen infrastructuur aan te leggen. Hoe kunnen we voor stadsbesturen die met mobiliteitsproblemen kampen waarvoor Peoplemovers een oplossing kunnen zijn de drempel verlagen om tot een inzet van deze nog onbekende OV modaliteit te beslissen? Hoe kunnen we het politieke en bestuurlijke beslissingsproces structureren en/of faciliteren zodanig dat een planmatige besluitvorming en uitvoering van het project kan worden gerealiseerd? Welke mate van artificiële intelligentie is vereist om Peoplemovers te laten mengen met ander verkeer. Verschilt dit per situatie? Welke verkeerssituaties moeten we dan achtereenvolgens kiezen om een geleidelijk transitiepad naar volledige integratie te realiseren? Welke menselijke interactie blijft nodig. Hoe zullen andere weggebruikers reageren op automatisch rijdende voertuigen? Welke aanpassingsvormen zijn daarvoor nodig en hoe is deze verandering te bewerkstelligen? Hoe zullen niet bij het verkeer betrokken omstanders reageren op en omgaan met automatische (onbemande) voertuigen. Welke effecten heeft dit op het systeem, de gebruikers en de vervoerprestatie? Welke maatregelen kunnen wij daarvoor voorstellen en hoe kunnen we de maatschappelijke verankering daarvan bewerkstelligen? Zijn er voor integratie van Peoplemovers op bestaande infrastructuur aanpassingen nodig aan die infrastructuur? Zo ja, welke en wat voor oplossingen kunnen we daarvoor aandragen. Wat zijn de randvoorwaarden voor een veilige inzet van PeopleMovers in de gekozen gemengde verkeerssituaties? Welke nieuwe (technische) oplossingen kunnen we aandragen om aan deze randvoorwaarden te voldoen? Hoe kunnen we vooraf, dat wil zeggen vóór inzet in de praktijk, een voldoende mate van zekerheid over het goed functioneren van het systeem verkrijgen zodat de veiligheid van het verkeer en de inzittenden gewaarborgd is? Als integraal Transumo project heeft de thematiek van het project Peoplemovers Op Weg een duidelijke relatie met de andere Transumo clusters, in het bijzonder Personenvervoer /Transitie naar collectief personenvervoer, Verkeersmanagement / Intelligent Vehicles, Infrastructuur/vastgoedwaarde en bereikbaarheid en het cluster Transitiemanagement. Het project streeft ernaar goede operationele contacten aan te knopen met de gerelateerde projecten in deze clusters. 12
4.d Realisatie projectdoelstellingen ultimo 2005 Het project start met een fase van organisatie en vooronderzoek die eind 2005 afgerond zal zijn. Daarbij is op de relevante terreinen de State of the Art beschreven, zijn de onderzoekslocaties binnen Almere aangewezen en zijn de randvoorwaarden en vraagaspecten daarvan in kaart gebracht, en is op basis daarvan verder inhoud gegeven aan de werkzaamheden voor 2006. 5 Planning en fasering De looptijd van het project bedraagt 4 jaar. Om in deze tijdspanne de gestelde doelen te kunnen realiseren zullen alle vier werkpakketten gelijktijdig starten en parallel werken. Daarbij zullen de werkzaamheden binnen de vier werkpakketten deels nauw onderling worden afgestemd. Voor een ander deel werken de vier werkgroepen separaat. Het project is opgedeeld in vier fasen: Vooronderzoek, Ontwikkeling, Simulatie & Realisatie en Afronding. Bij elke faseovergang convergeren de werkzaamheden van de vier werkgroepen tot een gemeenschappelijk moment van kennisverspreiding. De projectplanning per fase en werkpakket is samengevat in Bijlage 1 6 Verantwoording van het onderzoek 6.a Relatie van dit project met proeftuinen Het realiseren van plannen voor een Peoplemover applicatie is een kerngegeven in dit projectvoorstel. De gemeente Almere, die met grootschalige visie- en planontwikkeling bezig is, is daarom partner in het project. Deze planontwikkeling kan ook kansen bieden voor andere Transumo projecten. Het project Peoplemovers Op Weg plant in het kader van proeftuin ook het uitvoeren van een demonstratie (van beperkte omvang) in Almere. 6.b Inzet transitiewetenschapper(s) Dit project beoogt de ontwikkeling en implementatie van een transitiestap in een gepland lange termijn transitietraject. Dit is op zich een nieuw gegeven met veel onbekende aspecten. Daarbij gaat het om een complexe materie en is een groot aantal maatschappelijke partijen betrokken. Peoplemovers Op Weg heeft daarom behoefte aan ondersteuning met deskundigheid op het gebied van maatschappelijke transitietrajecten. De oprichting van het Kenniscentrum Transities op 3 juni 2005 jl. maakt het mogelijk deze ondersteuning in het project te incorporeren. Het Kenniscentrum Transities is een samenwerking tussen TNO Bouw en Ondergrond en de Erasmus Universiteit Rotterdam, met als ambitie kwalitatief hoogstaand wetenschappelijk en fundamenteel onderzoek te combineren met concrete praktijkprojecten. Het Kenniscentrum Transities draagt -volgens haar doelstelling- bij aan het stimuleren, aanjagen, in gang zetten en evalueren van maatschappelijke vernieuwing in tal van nieuwe en lopende innovatieprojecten. Peoplemovers Op Weg biedt daarnaast een duidelijke aansluiting met de verschillende onderzoeksgebieden van het cluster Transitiemanagement, te weten: Overheidshandelen. Overheidsorganisaties spelen een bepalende rol in het inrichten van de stedelijke ruimte en het bepalen van de vorm en mate van openbaar vervoer. Hun handelen, randvoorwaarden en beslissingsprocedures bepalen in belangrijke mate de voortgang in het transitieproces. Private aanbieders en hun (on)vermogen tot transitiebevorderende innovaties. Private aanbieders van Peoplemovers zijn veelal MKB of startende bedrijven wiens slagkracht in transitiebevorderende organisaties meer bepaald wordt door enthousiast doorzettingsvermogen dan financiële spankracht. 13
Verder wegen bij winstgeoriënteerde bedrijven aspecten als de beheersing van operationele risicos vaak een zwaardere rol dan het eerder genoemde wenkend perspectief. Hoe hiermee om te gaan? Burgers als klanten, als citizens en als critici van het verkeer- en vervoersysteem. Alle soorten van klanten en gebruikers komen in het realiseren van de proeftuin aan bod. Management en organisatie van complexe interactie. Daarvoor is Peoplemovers Op Weg op zich al een proeftuin. 6.c Noodzaak steun TRANSUMO De noodzaak van steun van Transumo is tweeërlei: operationeel en financieel. De wens voor operationele steun is in het bovenstaande punt verduidelijkt. Financiële steun is noodzakelijk omdat de gemeenschappelijke wil om iets te realiseren gepaard moet gaan met financiële middelen. Aan het eerste ontbreekt het niet. Om de tweede voorwaarde in te vullen is een subsidie als van Transumo een absolute noodzaak. Zonder subsidie komt dit project niet van de grond. Wellicht verandert subsidie de toekomst niet, maar zij brengt hem wel dichterbij. Dat is een zeer belangrijke bijdrage aan het gewenste transitieproces naar duurzaam en vraaggestuurd stedelijk openbaar vervoer. 6.d Samenwerkingsverband participanten Gemeente Almere De gemeente Almere ontwikkelt plannen voor grootschalige stadsontwikkeling waarbij gedacht wordt aan verdubbeling van de omvang van de stad. De planhorizon loopt tot 2030. Het stadsbestuur wil het centrum zijn bestaande centrale functie laten behouden. Dit vergt nieuwe oplossingen van de bereikbaarheid van het centrum. Uitplaatsen van parkeergelegenheid is daarbij een alternatief. Hoogwaardig openbaar lokaal vervoer wordt dan een noodzaak. Almere wil in dit opzicht de mogelijkheden van Peoplemovers onderzoeken, in combinatie met hoge capaciteits buslijnen. Een goede afweging is gewenst (WP1 en WP3). Voor een volledige ontsluiting van het centrum dienen ook de mogelijkheden voor mengen met ander (langzaam) verkeer onderzocht te worden (WP2). De gemeente ziet in de doelstellingen van het project Peoplemovers Op Weg een goede aansluiting met haar planontwikkeling. Taken:Klant, inbreng vanuit stadsplanologie en vervoersvraag,wensen en beperkingen, locatiebeheer, faciliteren proeftuin Advanced Netherlands Transport ANT is een verkeerskundig adviesbureau dat gespecialiseerd is in innovatief vervoer en openbaar vervoer. ANT heeft naast brede verkeers- en vervoerkundige ervaring, unieke expertise op het gebied van innovatieve vervoeroplossingen, waaronder light rail systemen, geleide bussen, geautomatiseerde people movers, vervoer over water e.d. Bereikbaarheids-, verkeers- en vervoervraagstukken worden integraal benaderd waarbij conventionele, innovatieve en creatieve oplossingen worden geanalyseerd. De integrale benadering waarborgt oplossingen die 'passen' binnen de ruimtelijke, verkeers- en vervoerkundige omgeving èn die technisch, economisch en organisatorisch haalbaar zijn. Naast onderzoek en (verkeerskundig) advies ondersteunt ANT projecten middels proces- en projectbegeleiding, realisatiemanagement en communicatie. ANT werkt hierbij met een multidisciplinair team met verkeerskundige, planologische, technische, juridische en economische specialisten, waarmee een integrale aanpak van projecten gewaarborgd is. Taken: Realiseren van de tool voor business analyse in de Toolbox. Connexxion Nederlands grootste busmaatschappij. Connexxion is vanaf het begin betrokken bij praktijkexperimenten met Peoplemovers en heeft een grote ervaring opgebouwd in de exploitatie ervan. Connexxion was betrokken bij de ontwikkeling van de nieuwe generatie ParkShuttle voertuigen van Frog Navigation 14
Systems in zal deze als eerste in 2005 op het vernieuwde Rivium tracé in gebruik nemen. Connexxion is tevens operator van de busdiensten in de stad Almere. Taken: inbreng in studies naar de vervoerskundige aspecten, de stedelijke inpassing en de exploitatie en begeleiding van de Peoplemover in de proeftuin. Econometrisch Instituut, Erasmus Universiteit Het econometrisch instituut heeft als missie het verzorgen van een kwalitatief hoogwaardige opleiding tot doctorandus in de econometrie en het verrichten van fundamenteel en toegepast onderzoek op het terrein van de econometrie. Deze twee onderdelen zijn zeer sterk aan elkaar gekoppeld. Aan de ene kant worden studenten tijdens werkcolleges ingeschakeld bij onderzoeksprojecten en kunnen ze deelnemen aan stageopdrachten en projecten bij bedrijven, overheid, internationale organisaties, en buitenlandse universiteiten. Aan de andere kant zetten de stafleden van het instituut hun onderzoeksresultaten binnen zeer korte tijd om in vernieuwde leerstof die op hoor- en werkcolleges behandeld wordt. Dit geldt in het bijzonder voor de kennis en de ontwikkelingen op het gebied van financiering, logistiek en marketing. Taken: optimalisatie fleetmanagement met econometrische methoden Embedded Systems Institute, TU Eindhoven Het ESI is een samenwerking tussen de drie TU s en het bedrijfsleven met als doel onderzoek te doen naar vooral de betrouwbaarheid van embedded systemen. Het ESI is geïnteresseerd haar werkterrein in automotive uit te breiden, vooral richting het MKB. In het project Peoplemovers Op Weg wil het ESI haar expertise in brengen om vooral de bedrijfszekerheid van de veiligheidskritische systemen te optimaliseren. Taken: ICT systeemarchitectuur, bedrijfszekerheid Sick GmbH / Ibeo Automotive Systems GmbH Ibeo AS GmbH is een dochteronderneming van Sick GmbH en specialist op het gebied van laserscanners voor automotive toepassing. Ibeo ontwikkelt eigen hardware en software en heeft veel kennis op het gebied van beeldherkenning. Ibeo wil zich naast de automotive markt graag richten op de markt voor Peoplemovers. Ibeo is onderdeel van het Sick concern en gevestigd in Hamburg. Sick GmbH doet de basisresearch en zal deelnemer zijn in dit project. Sick hecht veel waarde aan de samenwerking met Peoplemovers Op Weg en wil daarbij haar kennis en instrumenten breed inzetten. Taken: systeemhardware en architectuur, dataprocessing voor beeldherkenning, tracking & tracing, en het elimineren van false positives. Noot: De deelname van Sick/Ibeo is bijzonder at dit een buitenlandse (Duitse) firma betreft. De reden om Sick/Ibeo uit te nodigen tot deelname aan het project ligt in de unieke kennispositie. Het project Peoplemovers Op Weg streeft ernaar de top samen te brengen van elk van de benodigde disciplines. Sick/Ibeo vult daarbij de rol in van sensorspecialist op het gebied van automotive lasertechnologie. Sick/Ibeo is zeer geavanceerd in de ontwikkeling van automotive hardware en software ontwikkeling op het gebied van beeldherkenning en (klimatologische) ruisonderdrukking. Zij behoort op deze gebieden tot de wereldtop. Sick/Ibeo ziet Peoplemovers als één van haar doelmarkten en is zeer gemotiveerd voor deelname aan het project vanwege de vooraanstaande positie die Nederland inneemt in het ontwikkelen en beproeven van automatische voertuigsystemen en de unieke testomgeving die het project oplevert. Sick/Ibeo is zeer aktief in kennisverspreiding op de internationale automotive markt hetgeen bijdraagt aan de marktkansen voor de Nederlandse deelnemers. Frog Navigation Systems / 2getthere Specialist op het gebied van AGV s en marktleider op het gebied van vrij navigerende Peoplemovers. Frog heeft een eigen technologie voor voertuignavigatie en ontwikkelt daarvoor zelf hardware en software. Frog heeft in meer dan 15 jaar een enorme ervaring opgebouwd met automatisch vervoer. De ParkShuttle was in 1997 de eerste operationele vrij navigerende Peoplemover. Inmiddels heeft Frog de tweede generatie ParkShuttle gereed. Bij Frog werken ca 70 mensen met hoofdvestiging in Utrecht. Taken: projectleiding, plan van eisen, voertuigelektronica, systeem architectuur, veiligheid, software voor aansturing van actuatoren, testvoertuig, systeeminfrastructuur. 15
TNO TNO, opgericht bij kracht van wet in 1930 met als doelstelling de innovatiekracht van Nederland te versterken en wetenschappelijk onderzoek toepasbaar te maken voor de markt, heeft zo n 400 specialistische onderzoekers in dienst op het gebied van verkeer en vervoer. Zowel in de business unit Automotive als in de business unit Mobilieit en Logistiek staan automatische voertuigen in het brandpunt van onderzoek naar innovatieve vervoerconcepten en de effecten hiervan op de mobiliteit. TNO kan bogen op kennisontwikkeling en samenwerking met wetenschappelijke en industriële partners in toonaangevende Europese onderzoeksprojecten als CyberCars, CyberMove, Netmobil, LUTR en (gepland voor mei 2006) CityMobil (taken: vervoeranalyse, marktanalyse, FMECA, ontwikkeling toolbox, evaluatie plannen proeftuin, simulatie praktijkexperiment en ontwikkelen en uitvoeren testmethodiek). In de business unit Ruimte en Innovatie is de samenwerking met de Erasmus Universiteit Rotterdam op het gebied van Transities ondergebracht. Eén van de focusonderwerpen waaraan zowel met eigen middelen als in Europees verband wordt gewerkt, is de duurzame systeeminnovatie en transitie op het gebied van mobiliteit, o.a. in het FP6 projectvoorstel Niches+ m.b.t. ruimtebesparend vervoer. 6.e Projectorganisatie De projectorganisatie bestaat uit een projectgroep, een kerngroep en werkpakketgroepen. Door de projectgroep kan een adviesraad ingesteld worden om de betrokkenheid van derden bij de kwaliteitsborging van het project te vergroten. De projectgroep bestaat uit vertegenwoordigers van alle deelnemende partners in het project en is het hoogste besluitvormende orgaan binnen de organisatie. Zij heeft tot taak de voortgang en de kwaliteit van het onderzoek te bewaken. De Projectgroep dient in te stemmen met de managementrapportages van de kerngroep waarin de voortgang, oplevering van resultaten, kwaliteit en financiële afwikkeling wordt gemeld. De projectgroep komt met dit doel zo vaak als nodig bijeen, doch tenminste tweemaal per kalenderjaar. De kerngroep bestaat uit door hun organisatie aangestelde vertegenwoordigers van FROG, TNO I&T en TNO B&O, en vormt de dagelijkse leiding van het project. De kerngroep is verantwoordelijk voor de financiën en de voortgang van het project. De kerngroep is aanspreekpunt voor de projectgroep voor alles wat de beoogde uitvoering van het onderzoek in de weg kan staan en woont in die hoedanigheid de vergaderingen van de projectgroep ook bij. Zij bereidt de bijeenkomsten van de projectgroep voor en stelt de benodigde managementrapportages op. De kerngroepleden, zonodig met steun van een of meer van de partners, vertegenwoordigen het onderzoek naar buiten toe. De werkpakketten, elk getrokken door een lid van de kerngroep, zijn samengesteld uit één of meer vertegenwoordigers van de bij het werkpakket betrokken partners, met een taakgerelateerde en taakgerichte opdracht. Afhankelijk van de aard van de werkzaamheden en/of de fase waarin de werkzaamheden zich bevinden, kunnen in overleg met de werkpakketleider wijzigingen in de samenstelling van de werkpakketgroep plaatsvinden. Gemotiveerd vanuit de aard van de werkzaamheden stelt de werkpakketleider een frequentie vast voor de vergaderingen. De Ambassadeur(s). De projectgroep hecht er waarde aan één of meerdere ambassadeurs te benoemen die vanuit hun maatschappelijke of wetenschappelijke functie het project intern van advies kunnen dienen en extern kunnen vertegenwoordigen. De kerngroep streeft ernaar de (eerste) ambassadeur voor het einde van 2005 aan het project te kunnen binden. Het consortium zal haar procedures t.a.v. de tijdsregistratie, rapportage en boekhouding inrichten conform de richtlijnen van Transumo. Iedere partner zal daarbij o.a een sluitende urenregistratie bijhouden en zorg dragen voor accountantscontrole op haar financiële huishouding over dit project. 16
7 Kennisverspreiding Het project stelt zich ten doel kennisoverdracht niet alleen middels het geduld van het geschreven woord te realiseren, maar ook actief te concentreren bij de overgang van de projectfasen. Het plan daarvoor wordt in de eerste projectfase verder uitgewerkt. Daarnaast stelt het consortium Peoplemovers Op Weg voor samen met andere Transumo projecten tijdens de looptijd van het programma gezamenlijke momenten van kennisverspreiding te organiseren. Na de evaluatie van de proeftuin wil de projectgroep door middel van publicaties en presentaties op internationale fora de resultaten van het project communiceren. De doelgroep daarbij bestaat uit: Lokale overheid en daaraan gerelateerde partijen; Vervoermaatschappijen; Publiek private instellingen zoals parkmanagement; Peoplemover en Automotive industrie; Internationale congressen. De resultaten van het project zullen allereerst de gemeente Almere in staat stellen de mogelijkheden van Peoplemovers als innovatieve vorm van stedelijk vervoer mee te nemen in de te ontwikkelen lange termijn plannen voor stadsontwikkeling.. Het wetenschappelijke werk van de participerende universiteiten zal doorvertaald worden in het onderwijs en verder onderzoek initiëren. TNO zal de resultaten van de vervoerskundige research inzetten in komende projecten met betrekking tot stedelijke vervoersproblematiek. De te ontwikkelen testmethodologie draagt bij aan de noodzakelijke vormen van certificering van Peoplemovers en zal daarnaast ook ingebracht worden in de het werk van TNO voor de internationale automotive industrie in de ontwikkeling van Advanced Driver Assistance (ADA) systemen. Sick AG ziet de markt voor Peoplemovers als een proeftuin voor haar ontwikkelingen voor de automotive industrie. De geavanceerde ICT functionaliteit van Peoplemovers zijn een voorpost voor verdere ADA ontwikkelingen. Connexxion en ANT, beiden vanaf het begin betrokken bij Peoplemovers, zullen met dit project hun expertise en positie op het gebied van Peoplemovers verder versterken. Frog, ten slotte, voorziet toepassing van de resultaten van Peoplemovers Op Weg in alle lopende en toekomstige leads voor Peoplemovers. De problematiek van vergelijk van vervoerssystemen, toolbox en het omgaan met de omgevingsfactoren van gemengde verkeerssituaties speelt in alle leads die Frog momenteel in handen heeft. Alle partners zijn geïnteresseerd in de verdere ontwikkeling van de markt van Peoplemovers en zien in de oplossingen die het project aan gaat dragen de sleutels voor de ontplooiing van Peoplemovers als klantgericht en duurzaam modaliteit voor lokaal stedelijk vervoer. Via het netwerk van de projectpartners worden al tijdens de projectgang de resultaten dit project ingebracht in lopende Europese KP6 projectinitiatieven zoals Citymobil en CyberCars2. 8 Financiën De projectbegroting is opgesteld volgens het daarvoor geldende format van Transumo met onderverdeling over participant en werkpakket. Het verzamelblad is bijgevoegd als bijlage 2. De totale begroting wordt als.xls file aan Transumo/Connekt ter beschikking gesteld. De totale projectbegroting bedraagt 1.560.000 over 4 jaar. In financiering daarvan is als volgt voorzien: 17
De basis wordt gevormd door de financiering vanuit Transumo. De participanten ieder voor zich in de financiering van het niet gesubsidieerde deel van hun eigen projectaandeel. Het project zal samenwerken met de Europese projecten CyberCars2 en Citymobil. Een aantal activiteiten zullen parallel lopen. Het consortium Peoplemovers Op Weg doet een beroep op in de BSIK regeling aangegeven mogelijkheden voor cumulatie van het subsidiepercentage op basis van: a) Aansluiting bij het communautaire kaderprogramma op het gebied van onderzoek en ontwikkeling van de Europese Commissie. Als referentie daarvoor kunnen de Europese projecten en onderzoeken worden genoemd, zoals vermeld in par. 3.e en 3.d. b) Grensoverschrijdende samenwerking tussen ondernemingen, universiteiten en onderzoeksinstellingen uit verschillende lidstaten van de EU. De argumentatie voor deelname van Ibeo/Sick is toegelicht op pagina 13/14. 9 Ondertekening (niet online beschikbaar) 18