Nederlandse economie in zicht Effecten BTW-verhoging Economisch Bureau: - Macro Research - Sector & Commodity Research 4 oktober 212 Inflatie onder invloed van BTW-verhoging % j-o-j 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 12 13 Inflatie Excl. effect aanpassing BTW, accijns, subsidies Thema: BTW-verhoging (p.2) 1 oktober is het algemene BTW-tarief verhoogd van 19% naar 21%. Door het voor ondernemers onhandige tijdstip om prijzen aan te passen, zal het effect op de inflatie deze maand beperkt zijn. Omdat bovendien het bestedingsklimaat momenteel ongunstig is, zal ook (begin) volgend jaar de BTW nog niet volledig worden doorberekend in de prijzen. We schatten dat de inflatie in 213 door de BTW-verhoging,4%-punt hoger zal uitvallen. Deze hogere inflatie zal de particuliere consumptie wat drukken. Conjunctuur (p.5) Afgaand op voorlopende indicatoren lijkt het waarschijnlijk dat de economie na twee kwartalen van lichte groei in de zomer toch weer wat is gekrompen. Dankzij een omvangrijk pakket maatregelen daalt het begrotingstekort van de overheid in 213 onder 3% van het BBP. Sectoren en BTW-verhoging (p.7) De retailsector zal de gevolgen van de BTW-verhoging goed voelen, vooral op korte termijn. Hoewel het voor eigen rekening nemen van de BTW-verhoging veel pijn zal doen, zullen veel detaillisten dit toch (deels) doen omdat ze beducht zijn voor dalende volumes. Nieuwbouwwoningen zullen door de hogere BTW nóg minder aantrekkelijk worden. In de automotive valt de BTW-verhoging in het niet bij de aanscherping - in juli - van de CO2- grenzen in de belasting van personenauto s. Sectoren als de agrifood, transport & logistiek en de zakelijke dienstverlening ervaren waarschijnlijk weinig of slechts beperkte gevolgen.
2 Nederlandse economie in zicht - Effecten BTW-verhoging - 4 oktober 212 BTW-verhoging en inflatie Philip Bokeloh 2 383 2657 Nico Klene 2 628 424 Op 1 oktober is het algemene BTW-tarief in Nederland verhoogd van 19% naar 21%. De vraag is wat dit betekent voor de inflatie - en de particuliere consumptie - in ons land. We bekijken wat theoretisch het effect op de prijzen kan zijn. Tevens blikken we terug op de vorige verhoging van de BTW in ons land, begin 21. In welk economisch klimaat werd toen de BTW opgetrokken en hoe verschilt dat van het huidige klimaat? Eerst gaan we echter in op de algemene ontwikkeling van deze vorm van belastingheffing. BTW internationaal steeds belangrijker De BTW wint internationaal aan belang. OESO-cijfers wijzen uit dat reeds een vijfde van de geïnde belastingen in de geïndustrialiseerde landen wordt opgehaald met behulp van BTW-heffing. Dat is opmerkelijk, want deze belastingvorm is relatief jong. De BTW is bedacht in de jaren twintig door de Duitse zakenman Von Siemens en werd voor het eerst toegepast in de jaren vijftig in Frankrijk. Na de introductie in Frankrijk heeft de belasting een vlucht genomen. Het instrument heeft in vrijwel alle landen ter wereld een plek gevonden in het fiscale regime. De Verenigde Staten, die vasthouden aan de belasting op de detailhandelsverkopen, vormen de belangrijkste uitzondering op de regel. De schroom van de Verenigde Staten ten spijt biedt BTW duidelijke voordelen ten opzichte van andere belastingvormen. Het belangrijkste voordeel is dat het een transparante vorm van belasting is die de in- en verkoopbeslissingen van bedrijven nauwelijks beïnvloedt. Zo betaalt elke onderneming BTW aan toeleveranciers over de goederen en diensten die het ontvangt, en int het BTW van afnemers over de goederen en diensten die het levert. Het verschil wordt verrekend met de fiscus. Zodoende staat de geheven belasting bij elke fase van het productieproces in vaste verhouding tot de toegevoegde waarde en komt het totaal van afdrachten overeen met het BTW-bedrag dat de finale consument dient te betalen. In het internationale handelsverkeer leidt de BTW eveneens tot minder prijsverstoringen. Uitgevoerde goederen en diensten zijn vrijgesteld van belasting, terwijl voor ingevoerde goederen en diensten hetzelfde BTW-tarief geldt als voor lokaal voortgebrachte producten. BTW-heffing verdient daarom de voorkeur boven invoer- en uitvoerbelastingen. Ook in vergelijking met winstbelasting voor bedrijven en inkomstenbelasting voor werknemers komt BTW-heffing positief uit de bus. Heel belangrijk: OESO-onderzoek wijst uit dat de BTW de bedrijfsinvesteringen en de beslissing om te werken veel minder frustreert en zodoende de economische activiteit op lange termijn minder belemmert. In Nederland werd het BTW-stelsel in 1969 ingevoerd in de vorm zoals het nu nog steeds gehanteerd wordt. In dat jaar werd het oude cumulatieve cascadestelsel vervangen. Sinds 1997 leverde de BTW de overheid meer op dan de inkomstenbelasting en daarmee werd het de belangrijkste inkomstenbron voor de Nederlandse overheid. Sinds 29 levert de inkomstenbelasting de staat echter weer méér op dan de BTW, als gevolg van teruglopende consumentenbestedingen tijdens de crisis. Hierdoor liep ook de BTW-afdracht terug. Nog steeds zijn de BTW-opbrengsten van groot belang voor de schatkist. Waar de opbrengsten in het jaar van invoer nog EUR 2,5 mld bedroegen, is dat tegenwoordig ruim EUR 41 mld. Ter vergelijking: de totale opbrengsten van inkomstenbelasting bedroegen in 211 EUR 46,7 mld. Opbrengsten inkomstenbelasting en BTW EUR mln 5 4 3 2 1 199 1993 1996 1999 22 25 28 211* Inkomstenbelasting BTW Bron: CBS Een verhoging van de belastinginkomsten uit BTW staat hoog op de agenda van regeringen. De overheidsfinanciën zijn in veel landen verslechterd. Om het tij te keren wordt enerzijds gesnoeid in de uitgaven en anderzijds gezocht naar manieren om de inkomsten te verhogen. Vanwege de voordelen ten opzichte van andere belastingbronnen vormt BTW een populair middel voor inkomstenverbetering. Een groot aantal OESO-landen heeft het BTW-tarief verhoogd, of is van plan dat te doen. Zo ook Nederland, waar het algemene tarief met ingang van 1 oktober is aangepast van 19% naar 21%. Deze verhoging vormt een van de maatregelen uit het Lenteakkoord dat het demissionaire kabinet in mei met de oppositie overeenkwam om op de valreep aan de begrotingsnormen van de EU te kunnen voldoen. Het Nederlandse BTW-tarief stijgt door de verhoging verder uit boven het internationaal gemiddelde van 18,5%, maar het ligt nog altijd royaal onder het Hongaarse tarief, dat met 27% de internationale ranglijst aanvoert.
3 Nederlandse economie in zicht - Effecten BTW-verhoging - 4 oktober 212 Ontwikkeling algemene BTW-tarief % hogere BTW zou immers kunnen leiden tot hogere loonstijgingen die op hun beurt weer leiden tot (nog) meer inflatie.) 22 2 18 16 14 12 1 69 72 75 78 81 84 87 9 93 96 99 2 5 8 11 Bron: Wikipedia Effect BTW-verhoging op de inflatie Het algemene BTW-tarief is verhoogd met 2%-punt. Het theoretisch effect daarvan op de inflatie kunnen we op twee manieren proberen vast te stellen. Ten eerste kan dat aan de hand van het door het CBS gehanteerde mandje van goederen en diensten; ten tweede met behulp van het spoorboekje bij het door het Centraal Planbureau gehanteerde macro-economisch model SAFFIER. CBS Het CBS meet de officiële inflatie door de prijsontwikkeling te volgen van een mandje van goederen en diensten. Dit mandje is gebaseerd op wat de Nederlandse bevolking gemiddeld consumeert. Aan sommige artikelen besteedt de consument jaarlijks veel geld, aan andere artikelen (veel) minder. Niet alle artikelen wegen daarom even zwaar mee in het CBS-mandje. Dat betekent dan ook dat eenzelfde prijsverhoging van twee verschillende artikelen niet even zwaar hoeft aan te tikken in de inflatie. Het gewicht van bijvoorbeeld voedingsmiddelen is met ruim 1% meer dan tweemaal zo groot als dat van kleding en schoeisel (bijna 5%). Een stijging van de voedingsmiddelenprijzen met, zeg, 5% leidt tot een versnelling van de inflatie met zo n half procentpunt, terwijl eenzelfde prijsstijging van kleding en schoeisel slechts tot een kwart procentpunt meer inflatie leidt. CPB In de zogeheten spoorboekjes die het CPB heeft gepresenteerd bij zijn macro-economisch model, worden onder meer de gevolgen weergegeven van een verhoging van de BTW (ter grootte van 1% van het BBP). De verhoging van het algemene BTW-tarief met 2%-punt zou iets meer dan EUR 4 mld moeten opleveren. Uit de door het CPB becijferde effecten kunnen we afleiden dat de inflatie in het eerste jaar,5%-punt hoger zou uitkomen dan wanneer de BTW niet zou zijn aangepast. Dit onder de veronderstelling dat de BTWverhoging wordt doorberekend in de prijzen. Er staat tegenover dat volgens de Miljoenennota een deel van de belastingopbrengst (EUR 1,4 mld) zal worden teruggesluisd via de inkomstenbelasting. Het effect daarvan op de inflatie is echter verwaarloosbaar. Doorberekenen BTW is aanvankelijk beperkt De vraag is nu of de BTW-verhoging geheel zal worden doorberekend in de prijzen. Bij de vorige BTW-verhoging, begin 21, was dat inderdaad het geval. Maar het economisch klimaat was toen veel gunstiger. Zo groeide de economie in 2, het jaar vóór de aanpassing, met liefst bijna 4%. Bovendien ging de BTW destijds omhoog in het kader van een grote belastingherziening waarbij anderzijds de loon- en inkomstenbelasting werd verlaagd. Per saldo was niettemin sprake van een stevige lastenverlichting van zo n EUR 6½ mld of bijna 1½% van het BBP. Daar kwam nog bij dat de vakbonden geholpen door een krappe arbeidsmarkt erin slaagden een flinke loonsverhoging uit het vuur te slepen. De contractlonen stegen in 21 met 4,2%. Al met al nam het reëel beschikbaar gezinsinkomen dat jaar liefst 5,6% toe. Geen wonder dat de BTW-verhoging destijds geheel kon worden doorberekend. Ontwikkeling reëel beschikbaar gezinsinkomen % j-o-j 6 Het algemene BTW-tarief is met twee procentpunt verhoogd naar 21%. Dat resulteert in een prijsstijging van (121/119=) 1,7%. Maar lang niet alle goederen en diensten vallen onder het 21%-tarief. Zo worden onder meer voedingsmiddelen, boeken en kappers belast tegen een tarief van 6%. En er zijn ook goederen en diensten waarvoor een -procentarief wordt berekend of die zijn vrijgesteld van BTW (o.a. huur). Al met al valt ongeveer 42% van het door het CBS gehanteerde mandje onder het 21%-tarief. Gevolg is dat theoretisch de inflatie met ongeveer,7%-punt zou kunnen toenemen. Hierbij blijven eventuele tweederonde-effecten buiten beschouwing. (Een 3-3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 12 Bron: CPB
4 Nederlandse economie in zicht - Effecten BTW-verhoging - 4 oktober 212 Nu draait de economie niet goed. De bescheiden groei die we de eerste twee kwartalen van dit jaar zagen, was overwegend te danken aan de uitvoer. De particuliere consumptieve bestedingen zijn al zes kwartalen op rij gedaald (ten opzichte van het voorgaande kwartaal). Daarmee zijn de bestedingen van de consument ongeveer terug op het niveau van begin 24. Het vertrouwen van de consument is laag, al is deze de laatste maanden iets minder somber geworden. In september lag de index van het consumentenvertrouwen op -29. Eind 2, voorafgaande aan de vorige BTW-verhoging, was die index +2. Consumentenvertrouwen is nu veel lager Index 3 2 1-1 -2-3 -4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 12 Consumentenvertrouwen Koopbereidheid Bron: Thomson Financial Datastream Het klimaat is nu dus veel ongunstiger om een BTW-verhoging door te berekenen. Bovendien is 1 oktober een onhandige datum voor ondernemers om prijzen aan te passen (ze doen dat liever op 1 januari), nog afgezien van de korte voorbereidingstijd. De BTW-verhoging werd immers pas eind april aangekondigd. En pas op 11 juli had de Eerste Kamer met deze maatregel ingestemd. Volgens een recente CBS-enquête zou een grote meerderheid van de ondernemers hun verkoopprijzen in de komende drie maanden niet gaan verhogen. In de detailhandel is die meerderheid het minst groot, maar ook hier denkt ongeveer twee derde van de winkeliers de prijzen niet te verhogen. Daar waar de prijzen niet worden verhoogd, wordt ingeteerd op winstmarges. Al met al denken we dat het BTW-effect op de inflatie in het huidige, vierde kwartaal gering zal zijn. Begin 213 zal de BTW-verhoging vermoedelijk door een aantal ondernemers alsnog (deels) worden doorberekend. Maar het effect op de inflatie zal uiteindelijk in 213 lager uitvallen dan de puur theoretische,7%-punt. Volgens de andere berekening, die volgens het spoorboekje van het CPB-model, zou de inflatie in het eerste jaar,5%-punt hoger uitvallen. Vanwege het ongunstige bestedingsklimaat denken we echter dat dit effect volgend jaar kleiner zal zijn dan,5%. We schatten dat de gemiddelde prijsstijging in 213 zo n,4%-punt hoger zal uitkomen. Er zal dus in een aantal sectoren worden ingeteerd op winstmarges. Gevolg van de hogere inflatie is dat het reëel beschikbaar inkomen wordt gedrukt en daarmee de particuliere consumptieve bestedingen. We schatten het neerwaartse effect op de consumptie op een paar tienden van procentpunten. (Voor de effecten op sectoren - zie blz. 7 e.v.) BTW in de toekomst De kans is groot dat in de toekomst wordt gezocht naar mogelijkheden om de inkomsten uit BTW-heffing verder op te schroeven. Dat hoeft niet noodzakelijk via een verdere verhoging van het BTW-tarief te geschieden. Van iedere euro BTW die de Nederlandse belastingdienst zou kunnen ontvangen, int deze ruwweg zestig cent. Nederland behoort qua effectiviteit tot de hogere middenmoot van de OESOlanden. Het kan echter niet tippen aan Nieuw-Zeeland, dat bijna het volledige bedrag int. De Nieuw-Zeelandse belastingdienst is zo effectief, omdat hij vrijwel geen onderscheid maakt tussen verschillende goederen en diensten en voor alles hetzelfde BTW-tarief hanteert. De uniforme tarieven beperken de administratieve lasten en verminderen de juridische onzekerheid. In zijn algemeenheid geldt dat eenvoudige, breed gefundeerde belastingstelsels zonder uitzonderingen efficiënter zijn en meer duidelijkheid bieden voor belastingbetalers. Zo ook in het geval van Nieuw-Zeeland. Ondanks de bevindingen Down Under houden veel landen vast aan gedifferentieerde belastingtarieven omwille van de inkomensbescherming van de minder gesitueerden. Hoe edelmoedig het beleid van lage tarieven voor basisgoederen ook is, er zijn sterke aanwijzingen dat inkomensherverdeling effectiever verloopt via de inkomstenbelastingen. Wanneer die aanwijzingen aan kracht winnen, groeit de kans dat de BTW-inkomsten verder worden aangevuld door de tarieven te verevenen in plaats van het algemene tarief verder te verhogen. Een aardig voorbeeld hiervan vormt de begin oktober in het Herfstakkoord 1 voorgestelde verhoging van de assurantiebelasting naar 21%, waarschijnlijk niet toevallig hetzelfde cijfer als het (nieuwe) BTW-tarief. 1 Het tussentijdse deelakkoord van VVD en PvdA, de twee partijen die onderhandelen over de vorming van een nieuw kabinet.
5 Nederlandse economie in zicht - Effecten BTW-verhoging - 4 oktober 212 Nederlandse conjunctuur Nico Klene 2 628 424 Tegenvallend derde kwartaal verwacht Herziene cijfers van het CBS lieten een fractioneel hogere economische groei zien in het tweede kwartaal dan eerder was gemeld. Het k-o-k-cijfer bleef (door afronding) +,2%, het j-o-j-cijfer ging (door afronding) iets omhoog naar -,5%. In het eerste kwartaal was de economie ook met,2% k-o-k gegroeid (zie grafiek rechts). Het waren de uitvoer, de voorraadvorming en de investeringen door bedrijven die in het voorjaarskwartaal zorgden voor de k-o-k-groei. Vooral de bedrijfsinvesteringen in transportmiddelen lieten een heel forse plus zien. Vermoedelijk toch weer lichte krimp in de zomer BBP, % k-o-k 1,5,5 -,5-1,5-2,5 5 6 7 8 9 1 11 12 Aan de hand van voorlopende indicatoren kunnen we ons enig beeld vormen van het derde kwartaal. De verschillende indicatoren geven per saldo helaas nog geen positief signaal. Het producentenvertrouwen in de industrie bleef duidelijk onder nul. In september zakte het cijfer zelfs naar het laagste niveau sinds eind 29. De Economisch-sentimentindicator, die een veel groter deel van de economie bestrijkt, liet in juli en augustus enige stijging zien, maar viel in september weer terug naar het peil van juni. Alleen de inkoopmanagersindex (PMI) voor de industrie laat sinds mei een stijging zien. In september kwam deze index zelfs uit op 5,7, boven de waarde (5) die de grens markeert tussen krimp en groei. Het lijkt er dan ook op dat de economie in de zomer is gekrompen. De PMI deelindex van de exportorders lag alle drie de zomermaanden duidelijk boven de 5. Dat wijst erop dat de uitvoer is gegroeid en dat de vermoedelijke krimp dus uit het binnenland komt. Bron: Thomson Reuters Datastream; ramingen 212 ABN AMRO Voorlopende indicatoren: quo vadis? Index 6 55 5 45 4 35 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 12 Bron: Thomson Reuters Datastream Inkoopmanagersindex industrie (l.a.) Economisch-sentimentindicator (r.a.) 12 11 1 9 8 7 6 Inflatie binnenkort omhoog De inflatie bleef in september gelijk aan het cijfer van de twee voorafgaande maanden: 2,3%. In oktober zal de inflatie waarschijnlijk wat oplopen als gevolg van de verhoging van de BTW. Doordat veel ondernemers hun prijzen deze maand niet meteen (geheel) zullen aanpassen, zal het effect op de inflatie vooralsnog echter beperkt zijn. Groei export in derde kwartaal % j-o-j PMI >5 - groei; <5 - krimp 2 7 1 6 Overheidsfinanciën verbeteren Vorige maand presenteerde het demissionaire kabinet de Miljoenennota 213. De nota omvat plannen uit het Regeerakkoord van najaar 21, extra in 211 getroffen maatregelen en de maatregelen van het Lente-akkoord. Dat akkoord kwam afgelopen voorjaar tot stand tussen de beide (toenmalige) regeringspartijen, VVD en CDA, en drie oppositiepartijen, GroenLinks, D66 en ChristenUnie. -1-2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 12 Uitvoer goederen (% j-o-j, 3-m v.g.; l.a.) PMI exportorders (index; r.a.) Bron: Thomson Reuters Datastream, CBS 5 4 3
6 Nederlandse economie in zicht - Effecten BTW-verhoging - 4 oktober 212 Door de tegenvallende conjunctuur dreigde het EMU-tekort in 213 ruim boven 4% van het BBP uit te komen, terwijl het volgens de buitensporig-tekortprocedure van de Europese Commissie juist maximaal 3% mocht zijn. Het Lente-akkoord bevatte bruto EUR 12,4 miljard aan tekortbeperkende maatregelen. In combinatie met al bestaande plannen kwam dat bedrag uit op EUR 13,8 mld. Volgens de ramingen in de Miljoenennota daalt het tekort naar 3,8% in 212 en vervolgens naar 2,7% in 213. De tekortbeperkende maatregelen betreffen overwegend lastenverzwaringen, waarvan de BTW-verhoging de belangrijkste is. Inmiddels zijn al veranderingen aangebracht in de begroting voor 213. De beide partijen die proberen een kabinet te vormen, hebben vast enkele maatregelen geschrapt vooruitlopend op een beoogd regeerakkoord, dat mogelijk nog even op zich laat wachten. In dit Herfstakkoord zijn ter compensatie enkele nieuwe tekortbeperkende maatregelen opgenomen. Daarmee moet worden bereikt dat het begrotingstekort volgend jaar toch daalt naar 2,7% van het BBP. Al met al gaan de lasten in 213 flink verder omhoog, vooral voor gezinnen. Zij nemen, volgens voorlopige berekeningen, ongeveer EUR 6 mld voor hun rekening tegen bedrijven 4½ mld. De aanhoudende (hoewel dalende) tekorten van de overheid zorgen ervoor dat de schuld van de overheid nog steeds verder toeneemt. Daarnaast loopt de schuld op door interventies in de financiële sector en leningen aan perifere eurolanden. De overheidsschuld stijgt van 65,5% van het BBP in 211 naar 71,5% in 212 en vervolgens naar 71,9% in 213. De beperkte stijging in 213 is mede te danken aan de nominale stijging van het BBP, die naar schatting volgend jaar 2½% bedraagt tegen slechts ¾% in 212. Omdat wij voor 213 iets minder groei verwachten dan de overheid komen onze prognoses van het EMU-tekort en van de overheidsschuld fractioneel hoger uit. Tekort overheid wordt kleiner % BBP 1-1 -2-3 -4-5 -6 5 6 7 8 9 1 11 12 13 Bron: Ministerie van Financiën Overheidsschuld neemt langzamer toe % BBP 9 8 7 6 5 4 3 5 6 7 8 9 1 11 12 13 Nederland Eurozone Bron: Eurostat, Ministerie van Financiën, ABN AMRO Kerncijfers Nederlandse economie 21 211 212 213 % mutaties BBP 1,6 1, -,4,5 Particuliere consumptie,3-1, -1,2 -,3 Overheidsconsumptie,7,1,5 -,6 Investeringen -7,2 5,7-3, 1,5 Uitvoer 11,2 3,9 4, 4,6 Invoer 1,2 3,6 3,3 4,2 Consumentenprijzen (CPI) 1,3 2,3 2,4 2,3 Lonen 1, 1,4 1,7 2, Niveaus Werkloosheid (% beroepsbevolking) 5,4 5,4 6,4 7,1 Lopende rekening (% BBP) 7,7 9,7 8,5 8,5 Saldo overheid (% BBP) -5,1-4,5-3,8-2,8 Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau
7 Nederlandse economie in zicht - Effecten BTW-verhoging - 4 oktober 212 Sectoren en BTW-verhoging Mathijs Deguelle - 2 344 2179 1 oktober ging het algemene BTW-tarief van 19 naar 21 %. Deze maatregel zal door vrijwel iedere sector in Nederland gevoeld worden. BTW is een indirecte belasting die uiteindelijk grotendeels wordt opgebracht door consumenten en niet-belastingplichtige instellingen. Enkele jaren geleden heeft het CBS een opsplitsing gemaakt van de BTW-opbrengsten. Hieruit blijkt dat de consument 68% van de totale BTW-inkomsten voor zijn rekening neemt. Hiervan wordt overigens 13 procentpunt bijgedragen via de aankoop van nieuwbouwwoningen. Bedrijven, instellingen en overheid betalen 19% van de BTW. Via de investeringen van de overheid en instellingen die niet BTW-plichtig zijn, zoals woningbouwverenigingen en ziekenhuizen, komt ruim 13% binnen. BTW-opbengst naar herkomst % aandeel Investeringen Bedrijven Overheid Consument verrekenen met hun inkomsten. Hierdoor zal het volume, ook na doorberekening van de BTW-verhoging, niet afnemen en het opofferen van marges niet nodig zijn. De afzet van luxe producten in het hoge BTW-segment naar de consument zal door prijsverhogingen eveneens nauwelijks afnemen: consumentenbestedingen aan foodproducten zijn over het algemeen minder gevoelig voor conjuncturele ontwikkelingen en prijsschommelingen. Ook de export van producten afkomstig uit deze sectoren zal geen gevolgen ondervinden van de Nederlandse BTW-verhoging, omdat de BTW bij de export verrekend kan worden. Zakelijke dienstverlening Bij de zakelijke dienstverlening moet allereerst bij prestaties op basis van een doorlopend contract een splitsing worden gemaakt met betrekking tot de periode vóór en die na 1 oktober. De werkzaamheden van vrije beroepsuitoefenaars, zoals accountants, advocaten, notarissen en adviseurs, hebben veelal een doorlopend karakter. Naar verwachting zullen deze branches de verhoging doorberekenen aan hun klant, ook waar dit een particulier betreft. Vaak rekenen zij een uurtarief exclusief BTW. Ook voor diensten van uitzendbureaus, beveiligingsbedrijven, deurwaarders en incassobureaus geldt het hoge BTW-tarief. Omdat deze organisaties zich veelal richten op zakelijke klanten, zullen zij de BTWverhoging naar verwachting doorberekenen. Diensten van begrafenisondernemers zijn vrijgesteld van BTW. Bron: CBS Hoewel de BTW grotendeels voor rekening komt van consumenten, zullen vrijwel alle sectoren in de Nederlandse economie op enige wijze de effecten van de laatste verhoging merken. Wel is het zo dat hoe hoger de sector zich in de keten bevindt, hoe beperkter het effect zal zijn. Hoe dichter bij de consument, die uiteindelijk de rekening betaalt, hoe groter het effect. Ook het feit dat het hier een verhoging van het algemene (hoge) tarief betreft, dat voornamelijk gerekend wordt voor duurzame consumptiegoederen (waaronder luxe producten) zal het effect voor sectoren hoger in de keten verkleinen. In deze publicatie zullen we de effecten op enkele toonaangevende sectoren in de Nederlandse economie bespreken. Agrifood Als eerste de agrarische sector. Op deze sector, net als op de foodsector, heeft de geplande BTW-verhoging nauwelijks effect. De meeste producten die hier worden geproduceerd vallen onder het lage BTW-tarief, dat niet wordt verhoogd. Enkele luxere producten vallen onder het hoge tarief, maar binnen het B2B-segment kunnen afnemers de BTW Bij schoonmaakdiensten is er een verschil in de aangeboden diensten. Het schoonmaakwerk in een woning (voor particuliere klanten) valt onder het 6%-tarief. Uitzonderingen hierop zijn schoonmaakwerkzaamheden aan de buitenkant van een woning, specifieke schoonmaakdiensten zoals schoorsteenvegen en cv-reiniging, en schoonmaakwerkzaamheden die meestal door een gespecialiseerd bedrijf met speciale apparatuur worden uitgevoerd. 2 Voor bedrijven vallen schoonmaakwerkzaamheden onder het algemene tarief. Naar verwachting zal de BTW-verhoging in deze branche ook aan de klant worden doorberekend. (Woning)bouw De bouw is een sector die het momenteel door de crisis al heel zwaar heeft. Er is een overschot aan kantooroppervlakte, overheden schalen grote projecten terug of stellen die uit en de markt voor nieuwbouwhuizen is volledig ingestort. De BTW-verhoging raakt de prijs van nieuwbouwhuizen direct. Vanwege de lage marges en teruglopende volumes zullen bouwbedrijven deze verhoging niet nog eens voor hun eigen 2 Zoals het in de was zetten van parketvloeren, het reinigen van portieken met hoge drukreinigers, brand- en roetreiniging, schoonmaak bij zware vervuiling, reiniging waterschade, of ontruiming en reiniging na overlijden bewoner.
8 Nederlandse economie in zicht - Effecten BTW-verhoging - 4 oktober 212 rekening kunnen nemen. Nieuwbouwwoningen zullen dus minder aantrekkelijk worden ten opzichte van bestaande bouw, waar de verhoging geen invloed op heeft en waar de prijzen bovendien nog steeds dalen. Woningbouwprojecten gericht op starters zullen hier het meest door geraakt worden, omdat de leencapaciteit van starters extra onder druk staat vanwege de aanpassingen die de politiek wenst door te voeren in de woningmarkt per 1 januari 213. Aantal transacties nieuwbouwwoningen 9 8 7 6 5 4 3 2 1 8 9 1 11 12 Bron: BZK WBI / NEPROM - Monitor Nieuwe Woningen Transport & Logistieke dienstverlening Het grootste deel van de transportsector is business to business, waardoor de BTW-verhoging minimaal effect op de prijsontwikkeling of omzet zal hebben. Voor het taxivervoer geldt het lage BTW-tarief. Ook deze branche zal daardoor geen gevolgen van de BTW-verhoging ondervinden. Eventueel kan de BTW-verhoging nog effect hebben voor het touringcarvervoer. Echter dit effect zal minimaal zijn, aangezien een groot deel van het vervoer ook business to business plaats vindt. Automotive In juli 212 zijn de klassengrenzen voor CO2 aangescherpt. Dit had ingrijpende gevolgen voor de fiscale beprijzing bij de aanschaf van nieuwe personenauto's. Veel modellen zijn in een hogere bijtellingklasse gekomen en/of verloren hun bpmvrijstelling. Deze wijziging leidde in juni tot een ongekende verkoopexplosie omdat veel consumenten nog snel van de oude regels wilden profiteren. Door deze verkoophausse in juni verwachten wij dat in de tweede helft van 212 de verkopen tot 3% kunnen terugvallen. De verhoging van de BTW per 1 oktober is daarmee vergeleken veel minder ingrijpend. De verkoopcijfers in september tot op heden bevestigen dit beeld. De verkopen in september bleven bijna 28% achter bij die van september 211. Deels is dit een naijleffect van de hausse die voor juli zichtbaar was, maar het toont ook aan dat consumenten geen moeite doen om nog te profiteren van oude BTW-tarieven. Na 1 oktober zal er dan ook geen versterkt negatief effect zijn op de verkoopcijfers. Wel zullen deze, net als bij de overige retailsectoren, onder druk blijven staan als gevolg van de crisis en het lage consumentenvertrouwen. Autoverkopen 212 en 211 x 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Bron: Automotive jan feb mrt apr mei jun jul aug sep 212 211 Retail De retailsector is, net als autoretail, het eindstation in de keten. Hier worden producten geleverd aan de eindgebruiker, de consument. Dit betekent ook dat, anders dan bij de B2Bschakels hoger in de productieketen, de BTW niet meer met de eigen inkomsten verrekend kan worden. Dat maakt verhogen van de prijzen lastiger de consument ziet dit direct op het prijskaartje en gezien de focus die in de huidige crisis op de prijs ligt, zal dit meteen effect hebben op de concurrentiepositie van de detaillist. Een extra complicatie is dat de prijsverhoging in het midden van het seizoen komt. Dit betekent dat inkoop al plaats heeft gevonden en detaillisten niet met leveranciers om de tafel kunnen om over een verdeling van de pijn te spreken. Voor eigen rekening nemen van de BTW-verhoging is eveneens problematisch: dit kan in sommige branches leiden tot een krimp van de nettomarge met wel 3%. Toch geeft een meerderheid van de retailers aan de BTW-verhoging niet door te berekenen uit angst dat de volumes te veel zullen dalen. Uit onderzoek van ABN AMRO blijkt echter dat de consument een prijsverhoging lijkt te verwachten en zich hier mentaal al op heeft voorbereid. Wel gaf meer dan de helft van de respondenten aan als reactie op de BTW-verhoging te gaan bezuinigen. In hetzelfde onderzoek werd echter ook aan de respondenten het gemiddelde maandelijkse netto-effect van de verhoging (indien volledig doorberekend) voorgerekend. Als reactie hierop gaf meer dan 6% aan de uitgaven niet wezenlijk te gaan wijzigen. Het lijkt er dus op dat na een initiële schrikreactie met dalende volumes ook snel een normalisatie van het uitgavenpatroon zal optreden, ongeacht of detaillisten de BTW-verhoging doorberekenen of niet.
9 Nederlandse economie in zicht - Effecten BTW-verhoging - 4 oktober 212 APPENDIX 1. TABEL MACRO INDICATOREN Kerncijfers Nederlandse economie 29 21 211 211 212 212r 213r Kwartaal 4 Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 % mutaties k-o-k k-o-k k-o-k k-o-k k-o-k BBP -3,7 1,6 1, -,6,2,2 -,4,5 Particuliere consumptie -2,1,3-1, -,7 -,1 -,3-1,2 -,3 Overheidsconsumptie 5,,7,1,1,6 -,2,5 -,6 Investeringen -12, -7,2 5,8-1, -,4 -,4-3, 1,5 Uitvoer -7,7 11,2 3,9, 2,2 2,6 4, 4,6 Invoer -7,1 1,2 3,6 -,1 2,2 2,2 3,3 4,2 Consumentenprijzen (CPI - % j-o-j) 1,2 1,3 2,3 2,5 2,5 2,2 2,3 2,4 2,3 Lonen (% j-o-j) 2,7 1, 1,4 1,6 1,5 1,7 1,8 (aug) 1,7 2, niveaus Werkloosheid (% beroepsbevolking) 4,8 5,4 5,4 5,8 5,9 6,2 6,5 (aug) 6,4 7,1 Producentenvertrouwen (ultimo) -8,1 2,6-1,3-1,3-2,6-4,8-6,7 Consumentenvertrouwen (ultimo) -11-14 -37-37 -39-4 -29 Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau Macro Research Kerncijfers internationale economie 29 21 211 211 212 212r 213r Kwartaal 4 Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 % mutaties k-o-k k-o-k k-o-k k-o-k BBP eurozone -4,4 2, 1,4 -,3, -,2 -,5,2 BBP Duitsland -5,1 4,2 3, -,2,5,3 1, 1,2 BBP Verenigde Staten -3,1 2,4 1,8 1,,5,3 2,2 2, Niveaus USD per EUR (ultimo) 1,43 1,34 1,29 1,29 1,33 1,27 1,29 1,25 1,15 Korte rente eurozone (%, 3m-euribor, ultimo),5 1, 1,4 1,4,8,7,2,3,5 Lange rente, 1jr Bund (%, Duitsland, ultimo) 3,4 3, 1,8 1,8 1,8 1,6 1,4 1,4 2,2 Lange rente, Nederland (%,1jr staats, ultimo) 3,5 3,1 2,2 2,2 2,4 2,1 1,7 1,9 2,4 Olieprijs Brent (USD/barrel, gemiddelde) 61,6 79,6 111,4 19,3 118,4 18,5 19,7 11 11 Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau Macro Research
1 Nederlandse economie in zicht - Effecten BTW-verhoging - 4 oktober 212 APPENDIX 2. TABEL MESO INDICATOREN Kerncijfers Nederlandse economie naar sector 29 21 211 212 212v 213v Algemeen Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4 PMI (ultimo, index > 5 = groei) 53,1 57,5 46,2 49,6 48,9 5,7 Bedrijfsfaillissementen (totaal uitgesproken) 8.4 7.211 7.14 2.21 2.147 836 (jul) Index Wereldhandel, ultimo 147,3 162,4 165 165,6 165,8 166, (jul) Agrifood Omzet voedings- en genotmiddelenind. (j-o-j) -6,9% 1,1% 9,% -1,4% -6,2% Productie voedings- en genotmiddelenind. (j-o-j) -1,3% 1,8% 1,6%,6% -4,% Export voedings- en genotmiddelen (j-o-j) -4,6% 12,6% 8,% 2,4% 2,9% Producentenprijzen voedingsmiddelen (ultimo) -5,3% 5,4% 1,1% 2,2% 3,% Bouw en onroerend goed Omzet bouw excl. proj. ontw. (% j-o-j) -4,4-8,9 3,7-8,4-7,7-7.9-5, Verleende nieuwbouwvergunningen ( mld) 16, 13, 12,1 1,9 2.4 11 Bouwproductie (volumes, % j-o-j) -1,1-8,9 4,3-1,4-9,3-3,5 1, Aant. maanden productie in portefeuille 6,2 5,9 6,2 5,9 5,6 5,4 6,4 Aantal woningtransacties 127.532 126.127 12.739 23.951 34.628 7451 (jul) 115. 1. Prijs koopwoningen (%, j-o-j) -3,3-2, -2,3-3,8-5, -8, (aug) -5-8 Detailhandel Retail verkopen (waarde, % j-o-j) -3,9 -,2,2 1,4-2, -4,1 (jul) -2, Retail prijs (% j-o-j) 1,2,2 1,5 1,9 1,5 1.3 (jul) 1,5 Omzet supermarkten (% j-o-j) 1,3 1,8 2,1 4,9 1,8-1,2 (jul) 1, Autoverkopen (aantallen, ultimo) 388. 483. 555.9 167.1 165.6 96.4 49. Industrie Dagproductie (% j-o-j) -8,7 7, 3,4 -,8 -,5.2 (jul) Bezettingsgraad (%) 77,5 8,6 79,6 79, (jan) 77,9 (apr) 78,8(jul) Oordeel orderpositie, ultimo* -3,3-11,1-13,6-14,9-18,3-18,2(sep) Oordeel voorraden, ultimo* 2,1 2, 2,3 3,1 2,9 5,(sep) Technologie, Media & Technologie Omzet telecommunicatie %, j-o-j) -4,9,6 -,7,8-1,9 Omzet reclamebureaus (%, j-o-j) -14,2-1,7-4,5-6,, Omzet IT dienstverlening (%, j-o-j) -1,4 -,6 3,2 -,1-1,8 Omzet softwareontwikkeling (%, j-o-j) -5,2 1,2 1,6 Transport & Logistiek Omzet Transport & Logistiek (%, j-o-j) -12,5 2,6 4,5 2,3 29-1, Baltic Dry Index (ultimo) 2.617 2.758 1.738 944 1.4 798 (3okt) Goederenvervoer Schiphol (tonnen x1.) 1.286 1.512 1.523 358 (t/m mrt) 753 (t/mjun) 977(t/msug) Sentiment transport (ultimo) -24,1 1,8-28,9-3, (feb) -15,4 (juni) 9,2(sep) Zakelijke dienstverlening Omzet uitzendbranche (%, j-o-j) -1 7,6 5,1 13,1(sep) Dienstenprijsindex (%, j-o-j) -13,8-2,6 8,3-1,2-3, (per.8) -3, 3.5 Eurozone Services PMI (ultimo) 53,6 54,2 48,8 49,2 47,1 46,1 JP Morgan Global Services PMI (ultimo) 51,8 56,6 53,1 55, 5,7 54, Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau Sector & Commodity Research * Saldo positieve en negatieve antwoorden (%)
11 Nederlandse economie in zicht - Effecten BTW-verhoging - 4 oktober 212 Overige publicaties van ABN AMRO Economisch Bureau: De Nederlandse Economie in zicht verschijnt elke maand en gaat in op macro- en meso-economische ontwikkelingen. Overige periodieke publicaties van het Economisch Bureau zijn onder meer: Macro Weekly Wekelijkse publicatie over actuele mondiale ontwikkelingen op het terrein van macro-economie en financiële markten. De publicatie komt uit in het Nederlands en het Engels. Visie op rente en euro Macro Visie Emerging Markets Outlook Sector Monitoren Visie op Sectoren Quarterly Commodity Outlook (joint venture met Research & Strategy van ABN AMRO Private Banking) Maandelijkse update over renteontwikkelingen in eurozone en Nederland en de koers van de euro. Kwartaalpublicatie over conjuncturele ontwikkeling in industrielanden en opkomende markten. Tevens worden prognoses gegeven van onder meer BBP-groei, inflatie, werkloosheid en begrotingstekort. Zowel Nederlands- als Engelstalig. De eerstkomende uitgave verschijnt midden oktober. Kwartaalpublicatie over opkomende economieën (Engels). Rapport met sector specifieke economische ontwikkelingen. Op dit moment zijn er zeven Sector Monitoren: Agrifood, Bouw, Industrie, Retail, TMT (Technologie, Media & Telecommunicatie), Transport & Logistiek en Zakelijke dienstverlening. Jaarlijkse sectorupdate waarin Sector & Commodity Research zijn visie geeft op brancheontwikkelingen en omzetverwachtingen. In de VOS 212 worden 9 sectoren en circa 75 branches besproken in factsheets van twee pagina s. Eind mei 212 is de nieuwe VOS gepubliceerd. Kwartaalrapport dat de prijsvooruitzichten voor grondstoffen van ABN AMRO weergeeft voor zowel de korte (3 maanden) als de lange termijn (tot en met 214). In het rapport wordt in gegaan op grondstoffen zoals olie, gas, goud, zilver, aluminium, koper, staal, kolen, graan en suiker. De meest recente uitgave is van 26 juli. Contactgegevens ABN AMRO Economisch Bureau: Primair aandachtsgebied: Telefoonnummer: E-mailadres: Han de Jong Chief economist 2 628 421 han.de.jong@nl.abnamro.com Wilma Schelvis Research assistent 2 628 158 wilma.schelvis@nl.abnamro.com Macro research: - Nick Kounis (hoofd) Wereld, eurozone, ECB, Italië, Denemarken, Griekenland 2 343 5616 nick.kounis@nl.abnamro.com - Aline Schuiling Eurozone, Duitsland, Spanje, Portugal, 2 343 566 aline.schuiling@nl.abnamro.com - Joost Beaumont Frankrijk, VK, Ierland 2 628 3437 joost.beaumont@nl.abnamro.com - Nico Klene Nederland, België, Oostenrijk 2 628 424 nico.klene@nl.abnamro.com - Peter de Bruin VS 2 343 5619 peter.de.bruin@nl.abnamro.com - Georgette Boele FX, Zwitserland, Zweden, Noorwegen, grondstoffen, edelmetalen, diamanten 2 628 7789 georgette.boele@nl.abnamro.com - Roy Teo FX Azië, Australië, Nieuw-Zeeland, Canada, edelmetalen +65 6597 8616 roy.teo@sg.abnamro.com - Ruben van Leeuwen Fixed income research 2 344 236 ruben.van.leeuwen@nl.abnamro.com Project Research: - Hein Schotsman (hoofd) Projecten, bankwezen, Japan 2 628 38 hein.schotsman@nl.abnamro.com - Philip Bokeloh Projecten, huizenmarkt 2 383 2657 philip.bokeloh@nl.abnamro.com Emerging Markets: - Marijke Zewuster (hoofd) Emerging markets, sovereign risk, Brazilië, Latijns-Amerika 2 383 517 marijke.zewuster@nl.abnamro.com - Arjen van Dijkhuizen Rusland, Emerging Europa 2 628 852 arjen.van.dijkhuizen@nl.abnamro.com - Maritza Cabezas China, Emerging Azië 2 343 5618 maritza.cabezas@nl.abnamro.com Sector & Commodity Research: - Jacques van de Wal (hoofd) Alle sectoren 2 628 499 jacques.van.de.wal@nl.abnamro.com - Eric Huliselan Industrie 2 628 2138 eric.huliselan@nl.abnamro.com - Casper Burgering Delfstoffen, zakelijke dienstverlening 2 383 2693 casper.burgering@nl.abnamro.com - Hans van Cleef Energie 2 343 4679 hans.van.cleef@nl.abnamro.com - Nadia Menkveld Transport(-middelen) 2 628 6441 nadia.menkveld@nl.abnamro.com - Thijs Pons Agrifood en agrarische grondstoffen 2 628 6437 thijs.pons@nl.abnamro.com - Mathijs Deguelle Retail 2 344 2197 mathijs.deguelle@nl.abnamro.com - Theo de Kort Informatie analist 2 628 489 theo.de.kort@nl.abnamro.com - Ingrid Kroeze Research ondersteuning 2 383 5161 ingrid.kroeze@nl.abnamro.com
12 Nederlandse economie in zicht - Effecten BTW-verhoging - 4 oktober 212 Altijd op de hoogte van de laatste ontwikkelingen in de economie en in uw sector: download de Markets Insights app via abnamro.nl/marketinsights of direct in de App Store. Lees meer over het Economisch Bureau op: abnamro.nl/economischbureau abnamro.nl/sectoren Dit document is samengesteld door ABN AMRO. Het heeft uitsluitend als doel om financiële en algemene informatie te verstrekken over de economie en sectoren. ABN AMRO behoudt zich alle rechten voor met betrekking tot de informatie in het document en het document wordt uitsluitend aan u verstrekt voor uw informatie. Het is niet toegestaan dit document (geheel of deels) te kopiëren, distribueren, door te geven aan een derde of om het voor enig ander doel te gebruiken dan hier boven bedoeld. Dit document is informatief bedoeld en vormt geen aanbieding van effecten aan het publiek, of een uitnodiging om een aanbod te doen. U mag niet om welke reden dan ook vertrouwen op de informatie, meningen, beramingen, en aannames in dit document noch dat het compleet, accuraat of juist is. Er wordt geen garantie gegeven, uitdrukkelijk of stilzwijgend, door of uit naam van ABN AMRO, haar directeuren, functionarissen, vertegenwoordigers, gelieerde partijen, groepsmaatschappijen of werknemers met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de informatie in dit document, en geen enkele aansprakelijkheid wordt geaccepteerd voor enig verlies als direct of indirect gevolg van het gebruik van deze informatie. De opvattingen en meningen opgenomen hierin kunnen op enig moment aan verandering onderhevig zijn en ABN AMRO heeft geen enkele verplichting om de informatie in dit document na de datum hiervan te herzien. Voordat u in enig product van ABN AMRO investeert, dient u zich te informeren over de verschillende financiële en andere risico s, alsmede mogelijke beperkingen voor u en uw investeringen als gevolg van toepasselijke wetgeving en regels. Indien u, na lezing van dit document, overweegt een investering te doen in een product, raadt ABN AMRO aan om een dergelijke investering met uw relatiemanager of persoonlijke adviseur te bespreken om nader te bezien of het relevante product met inachtneming van alle mogelijke risico s past bij uw investeringen. De waarde van beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garanties voor de toekomst. ABN AMRO behoudt zich het recht voor wijzigingen in dit materiaal aan te brengen. Alle rechten voorbehouden.