Aan de raad van de gemeente Lingewaard Onderwerp Beleidsplan Afvalbeheer 2015-2019: Gaan voor grondstoffen! 1 Samenvatting De vraag naar grondstoffen neemt wereldwijd toe. In huishoudelijk restafval zitten nog veel stoffen die als grondstoffen kunnen worden gebruikt in allerlei productieprocessen. In 2012 werd slechts 48 procent van het huishoudelijk afval (niet zijnde grof huishoudelijk afval) opnieuw gebruikt. Dit resultaat kan en moet veel beter. Om dit te bereiken is nieuw beleid nodig. Het nieuwe beleid moet evenwichtig zijn qua kosten, milieu en service. Meer afvalscheiding is alleen te bereiken als de burgers bereid zijn hun gedrag te veranderen. Bekend is dat een gedragsverandering kan worden gerealiseerd als mensen begrijpen waaróm die verandering nodig is en als de gedragsverandering ook tot eigen (financiële) voordelen leidt. In de komende jaren zal de voorlichting op afvalgebied dan ook sterk worden verbeterd. En daarnaast zal de gemeente blijven uitgaan van het principe de vervuiler betaalt. De gemeente zal vanzelfsprekend ook zorgen voor voldoende voorzieningen voor haar inwoners om de grondstoffen in het huishoudelijk afval eenvoudig gescheiden te kunnen aanbieden. Dit vraagt om een wijziging van de huidige inzamelsystemen. In het beleidsplan afvalbeheer zijn wat dat betreft meerdere beleidsalternatieven beschouwd, die onderling zijn vergeleken aan de hand van een tiental criteria. Conform het verzoek van de gemeenteraad maken de huidige situatie en het op 19 september 2013 aangenomen amendement van het CDA deel uit van de beschouwde beleidsalternatieven. Beleidsalternatief 3 is het voorkeursalternatief van het college van B&W. In dat alternatief worden de duocontainers volledig benut als grondstoffencontainer (voor de inzameling van GFT-afval en plastic verpakkingsmateriaal) en wordt een nieuwe minicontainer geïntroduceerd voor de inzameling van restafval. Uitvoering van beleidsalternatief 3 betekent dat een eerste stap wordt gezet op weg naar 65% hergebruik. Het voorkeursalternatief 3 vergt een investering van circa 623.000 en leidt naar verwachting tot ruim 2,00 aan minderkosten per aansluiting per jaar. Alle genoemde bedragen zijn inclusief compensabele BTW (21%). 2 Waarom naar de raad Zoals aangegeven in paragraaf 1 van dit raadsvoorstel, is nieuw beleid nodig om meer hergebruik van huishoudelijk afval te bewerkstelligen. Het gemeentelijke afvalstoffenbeleid zal een bijdrage moeten leveren aan de transitie naar een circulaire economie. 1
Het vaststellen van het beleidsplan afvalbeheer 2015-2019 (Gaan voor grondstoffen!) is een bevoegdheid van de gemeenteraad. 3 Wat willen we bereiken De maatregelen in het beleidsplan afvalbeheer moeten een bijdrage leveren aan het realiseren van doelstellingen inzake afvalpreventie, hergebruik van afval, serviceniveau, sociale cohesie, duurzaamheid, deelname aan het arbeidsproces én kosten. Om de doelstelling 65% hergebruik te verwezenlijken, moet circa 80% van het grof huishoudelijk afval en circa 60% van het overige huishoudelijk afval worden hergebruikt. In Lingewaard werd in 2012 circa 48% van het huishoudelijk afval (niet zijnde grof huishoudelijk afval) aan de bron gescheiden ten behoeve van hergebruik. Waar Lingewaard op dit moment staat qua percentage hergebruik van het grof huishoudelijk afval kan niet nauwkeurig worden aangegeven. Er is namelijk geen informatie over de hoeveelheid grof huishoudelijk afval die op de drie particuliere afvalbrengstations in Lingewaard wordt afgegeven. En onbekend is in welke mate het grof huishoudelijk afval op die afvalbrengstations wordt gescheiden. Het college van B&W kiest vooralsnog voor een geringere ambitie (55% hergebruik in plaats van 60% hergebruik). Om 60% hergebruik van huishoudelijk afval (niet zijnde grof huishoudelijk afval) te realiseren, zijn namelijk ingrijpende maatregelen nodig. Zo kiezen diverse gemeenten voor nieuwe inzamelsystemen waarbij huishoudens meerdere minicontainers ontvangen om het scheiden aan de bron van herbruikbare afvalcomponenten te stimuleren en waarbij restafval door de inwoners zelf moet worden gebracht naar verzamelcontainers in de wijk. Met die nieuwe inzamelsystemen worden goede milieuresultaten geboekt. De invoering ervan vergt evenwel aanzienlijke investeringen. Tegenover die extra kosten staan ook baten. Zo behoeft er minder restafval te worden verbrand en worden extra inkomsten verkregen uit de afzet van herbruikbare stoffen. Hoe e.e.a. financieel uitpakt, is op dit moment echter nog onvoldoende helder. De nieuwe inzamelsystemen zijn tot nu toe slechts op beperkte schaal toegepast en veelal uitsluitend in laagbouwwijken en stedelijk gebied. Een systeem met wijkcontainers voor restafval lijkt bovendien minder geschikt voor een landelijke gemeente als Lingewaard met veel woningen in het buitengebied. Het zou tevens een zeer ingrijpende wijziging van het huidige inzamelsysteem zijn, terwijl diverse bewoners hebben aangegeven dat zij het introduceren van alleen een nieuwe minicontainer al een grote stap vinden. Het college van B&W stelt daarom voor nog enige tijd te bezien wat de resultaten en kosten van de elders gekozen nieuwe inzamelsystemen zijn en op dit moment slechts een eerste stap te zetten op de weg naar meer hergebruik. Het gaat daarbij wel om maatregelen (zie paragraaf 4 van dit raadsvoorstel) die later niet als een desinvestering kunnen worden bestempeld. 4 Argumenten en alternatieven Meer afvalpreventie en afvalscheiding is alleen te bereiken als de burgers bereid zijn hun gedrag te veranderen. Bekend is dat een gedragsverandering kan worden gerealiseerd als mensen begrijpen waaróm die verandering nodig is en als de gedragsverandering ook tot eigen (financiële) voordelen leidt. In de komende jaren zal de voorlichting op afvalgebied dan ook sterk moeten worden verbeterd. En daarnaast zal de gemeente moeten blijven uitgaan van het principe de vervuiler betaalt. De gemeente moet vanzelfsprekend ook zorgen voor voldoende voorzieningen voor haar inwoners om de grondstoffen in het huishoudelijk afval eenvoudig gescheiden te kunnen aanbieden. Dit 2
vraagt om een wijziging van de huidige inzamelsystemen. In het beleidsplan afvalbeheer zijn wat dat betreft meerdere beleidsalternatieven beschouwd (zie paragraaf 5 van dit raadsvoorstel), waaronder de huidige situatie én het plan van het CDA, zoals opgenomen in het op 19 september 2013 aangenomen amendement. Er bestaat in Lingewaard behoefte aan een moderne milieustraat. Deze behoefte komt voort uit diverse nadelen van de huidige drie particuliere afvalbrengstations. Overigens wordt opgemerkt dat de huidige situatie ook voordelen heeft. Door de geografische situering is de afstand tot de afvalbrengstations beperkt. En de combinatie met andere bedrijfsactiviteiten van de particuliere firma s heeft zeker een positief effect op diverse kostenposten. Het college zal onderzoeken of en zo ja hoe de inwoners van Lingewaard in de nabije toekomst gebruik kunnen maken van één of meerdere moderne milieustraten. In het haalbaarheidsonderzoek worden zowel bovengemeentelijke alternatieven als lokale alternatieven (in samenwerking met het lokale bedrijfsleven) beschouwd. Het haalbaarheidsonderzoek is reeds gestart en de eerste resultaten worden eind 2013 verwacht. Het onderzoek wordt in samenwerking met de gemeente Overbetuwe uitgevoerd. Het college vindt het ook belangrijk dat lokale verenigingen/organisaties een rol blijven spelen bij de gescheiden inzameling van huishoudelijk afval. Bekend is namelijk dat de bereidheid tot het scheiden van afval bij velen groter is wanneer men hiermee een goed (lokaal) doel steunt. Bij het formuleren van bestekken voor komende aanbestedingen betreffende afvalinzameling zal worden bezien of duurzame inzamelvoertuigen kunnen worden ingezet en verplichtingen inzake social return in het bestek worden opgenomen. Een goede monitoring van de (gescheiden) inzameling en verwerking van afvalstromen is belangrijk om te kunnen volgen in welke mate de beleidsdoelstellingen inzake afvalpreventie en hergebruik worden gerealiseerd. Ook de tevredenheid van burgers over de afvalinzameling zal regelmatig worden gemeten. 5 Wat gaan we daarvoor doen In het afvalbeheerplan worden drie beleidsalternatieven gepresenteerd. Beleidsalternatief 1 komt nagenoeg volledig overeen met de huidige situatie. Alle huishoudelijke afvalstromen worden ingezameld, zoals nu het geval is. Teneinde de resultaten bij de gescheiden inzameling enigszins te verbeteren wordt wel meer aandacht geschonken aan voorlichting en worden de locaties van de wijkcontainers voor glas en textiel geoptimaliseerd. Het belangrijkste kenmerk van beleidsalternatief 2 is dat de huidige duocontainers bij de laagbouw gebruikt gaan worden voor de inzameling van restafval en plastic verpakkingsmateriaal en dat een nieuwe minicontainer wordt geïntroduceerd voor de inzameling van GFT-afval. Dit beleidsalternatief komt overeen met het door het CDA ingediende amendement tijdens de raadsvergadering van 19 september 2013. In beleidsalternatief 3 worden de duocontainers volledig benut als grondstoffencontainer (voor de inzameling van GFT-afval en plastic verpakkingsmateriaal) en wordt een nieuwe minicontainer geïntroduceerd voor de inzameling van restafval. In de beleidsalternatieven 2 en 3 ontvangen de laagbouwwoningen dus een minicontainer, naast de reeds aanwezige duocontainer)! Deze containers worden benut voor de inzameling aan huis van 3
restafval, GFT-afval en plastic verpakkingsmateriaal (afvalstoffen die nu ook aan huis worden ingezameld). In alle drie beleidsalternatieven geldt dat vooralsnog geen grote wijzigingen worden doorgevoerd bij de inzameling van glas, textiel, klein chemisch afval en grof huishoudelijk afval. De beleidsalternatieven zijn beoordeeld en onderling vergeleken op de volgende criteria: toename gescheiden ingezamelde hoeveelheid afval, meerkosten, ruimtebeslag inzamelmiddelen, risico vervuiling herbruikbare afvalcomponenten, inbreng organisaties voor het goede doel, inbreng lokale verenigingen en organisaties, zuivere toepassing principe de vervuiler betaalt, toepasbaarheid gekozen inzamelsystemen in heel Lingewaard, verwacht draagvlak bij inwoners en inpasbaarheid toekomstige ontwikkelingen. De beoordeling van de beleidsalternatieven resulteert wat het college betreft in een duidelijke voorkeur voor beleidsalternatief 3. Alternatief 1 (huidige situatie) zet namelijk geen zoden aan de dijk in het streven naar meer hergebruik. Alternatief 2 is weliswaar een realistisch alternatief, maar scoort op een aantal punten slechter dan het voorkeursalternatief. Zo wordt in alternatief 2 naar verwachting 8,6 kg/inwoner extra afval gescheiden ingezameld door de getroffen maatregelen en in alternatief 3 10,9 kg/inwoner. Het voorkeursalternatief is in financieel opzicht ook enigszins aantrekkelijker dan beleidsalternatief 2. Het voorkeursalternatief 3 leidt naar verwachting tot ruim 2,00 aan minderkosten per aansluiting per jaar. Alternatief 2 leidt naar verwachting tot ruim 3,00 aan meerkosten per aansluiting. Alle genoemde bedragen zijn inclusief compensabele BTW (21%). Opgemerkt wordt dat de gepresenteerde kostenverschillen gebaseerd zijn op indicatieve kostenberekeningen. Daarbij is ook een worst case scenario doorgerekend. Die berekening laat zien dat de meerkosten per aansluiting per jaar in de alternatieven 2 en 3 respectievelijk ruim 5,00 en bijna 1,00 bedragen. Het principe de vervuiler betaalt wordt in alternatief 2 minder zuiver toegepast dan in alternatief 3. Ter toelichting: Het financiële instrument DIFTAR wordt ingezet om afvalscheiding te bevorderen en daarmee de hoeveelheid restafval te beperken. Minder restafval betekent normaliter ook dat de container voor restafval minder vaak ter lediging moet worden aangeboden. Echter, bij een duocontainer is dat niet per definitie het geval. Het aanbiedmoment van de duocontainer wordt namelijk niet altijd bepaald door de hoeveelheid restafval. Het kan zijn dat het compartiment voor de andere afvalstof (plastic verpakkingsmateriaal) eerder vol is dan het compartiment voor restafval. Wordt dus veel van die andere afvalcomponent gescheiden dan moet de duocontainer eerder ter lediging worden aangeboden en betaalt een huishouden een hogere afvalstoffenheffing. Afvalscheiding wordt door DIFTAR dan niet beloond, maar bestraft. Het gebruiken van een duocontainer voor de inzameling van restafval en plastic verpakkingsmateriaal is bekend geworden als het systeem Venlo, omdat het in die gemeente op grote schaal wordt toegepast. Echter Venlo kent geen DIFTAR en is ook geenszins van plan DIFTAR in te voeren. Ten slotte, het risico dat plastic verpakkingsmateriaal in de duocontainer vervuild wordt door de andere afvalfractie, is naar verwachting in alternatief 2 groter dan in alternatief 3. 4
In alternatief 3 worden namelijk twee totaal verschillende afvalfracties (GFT-afval en plastic verpakkingsmateriaal) in de duocontainer ingezameld en kan een incidenteel te groot aanbod van die fracties in de minicontainer voor restafval worden geworpen. In alternatief 2 daarentegen lijken de twee afvalfracties in de duocontainer meer op elkaar (in beide fracties zitten plastics) en is overloop van restafval naar het plastic verpakkingsmateriaal eenvoudig mogelijk. 6 Communicatie Voorafgaand aan de totstandkoming van het afvalbeheerplan heeft een uitgebreide dialoog plaatsgevonden met onder meer inwoners en wijkorganisaties, waarbij ideeën en standpunten van belanghebbenden ten aanzien van nieuw beleid aan de orde zijn geweest. De dialoog vond o.a. plaats op de website van de gemeente, tijdens bijeenkomsten met de wijkplatforms en op diverse weekmarkten in Lingewaard. Er bestaat daardoor een redelijk beeld van de mening van inwoners over de inzameling van huishoudelijk afval (nu en in de toekomst). Met die mening is rekening gehouden bij het formuleren van het afvalbeheerplan. Opgemerkt wordt dat na vaststelling van het nieuwe afvalbeleid ook een uitgebreide communicatiecampagne nodig zal zijn om het afvalscheidingsgedrag van de inwoners zodanig te beïnvloeden dat de doelstellingen m.b.t. afvalscheiding gerealiseerd kunnen worden. Het gaat ten slotte niet alleen om de beschikbare voorzieningen (containers e.d.). 7 Duurzaamheid Op 15 december 2011 is de kadernotitie duurzaamheid door de gemeenteraad van Lingewaard goedgekeurd. Hiermee staan de gemeentelijke visie, ambities en doelen op het gebied van duurzaamheid vast. Eén van de doelen is om de uitstoot van broeikasgassen die schadelijk zijn voor het milieu te verminderen. Dit kan bijvoorbeeld door zuinig om te gaan met energie en meer gebruik te maken van duurzame energie. Afvalscheiding en hergebruik van afvalstoffen past in een beleid gericht op duurzaamheid. Door afvalstoffen opnieuw te gebruiken als grondstof in productieprocessen zijn aanzienlijke besparingen mogelijk op het gebruik van fossiele brandstoffen. Hetzelfde geldt voor het verwerken van restafval in verbrandingsinstallaties met energieterugwinning. Ook het gebruik van afvalinzamelvoertuigen, die rijden op aardgas, groen gas, waterstof of elektriciteit, levert een bijdrage aan het realiseren van doelen op het gebied van duurzaamheid. Het nieuwe afvalbeleid zal dan ook zeker een bijdrage leveren aan het realiseren van de gemeentelijke doelen op het gebied van duurzaamheid. Bij het inkopen van inzamelmiddelen, zoals minicontainers, zal bijzondere aandacht worden geschonken aan het aspect duurzaamheid. Dit is mogelijk door duurzaamheidseisen op te nemen in het bestek voor de aanbesteding. Bij het formuleren van bestekken voor komende aanbestedingen betreffende afvalinzameling zal ook worden bezien of, en zo ja in welke mate, duurzame inzamelvoertuigen kunnen worden ingezet. 8 Wat mag het kosten Het college is van mening dat een stijging van de afvalbeheerkosten aanvaardbaar kan zijn als deze samenhangt met noodzakelijke maatregelen ter realisering van nieuw beleid en/of met een noodzakelijke verhoging van het serviceniveau voor de inwoners van Lingewaard. Een kostenstijging mag echter nooit buitensporig zijn en wordt bij voorkeur geleidelijk doorgevoerd. Als ambitie heeft het college echter geformuleerd dat de vaste jaarlijkse afvalbeheerkosten per huishouden in de planperiode 2015-2019 niet zullen stijgen. 5
Het voorkeursalternatief 3 vergt een investering van circa 623.000 en leidt naar verwachting tot ruim 2,00 aan minderkosten per aansluiting per jaar. Alle genoemde bedragen zijn inclusief compensabele BTW (21%). Het college gaat er derhalve van uit dat het voorkeursalternatief kostenneutraal wordt ingevoerd en dat geen verhoging van de afvalstoffenheffing nodig is. 9 Voorstel Aan de raad wordt voorgesteld: 1) het beleidsplan afvalbeheer 2015-2019 (Gaan voor grondstoffen!) vast te stellen; 2) in te stemmen met uitvoering van het voorkeursalternatief (beleidsalternatief 3); 3) in te stemmen met de benodigde investering van circa 623.000. 10 Behandeling tijdens de Politieke Avond Het beleidsplan afvalbeheer is op de Politieke Avond van 27 november 2013 besproken. Het college vraagt naar aanleiding van de ontvangen reacties op het raadsvoorstel en het beleidsplan (in de dagen voorafgaand aan de Politieke Avond en tijdens de Politieke Avond) uw aandacht voor de volgende drie punten: Planperiode Door het CDA is voorgesteld het beleidsplan niet te laten gelden tot 2020, maar tot 2019 (d.w.z. van 2015 t/m 2018, dus een periode van 4 jaar) en het nieuwe beleid te evalueren in 2017. Dit, gelet op het aflopen van het belangrijke verwerkingscontract voor restafval op 31 december 2019. Bij een nieuwe aanbesteding kan dan worden uitgegaan van een integrale visie op inzameling en verwerking van huishoudelijk afval. Het college stemt in met bovengenoemd voorstel van het CDA en heeft de planperiode om die reden aangepast in het raadsvoorstel, het raadsbesluit en het beleidsplan. Moderne milieustraat Tijdens de Politieke Avond is uitgebreid gesproken over een moderne milieustraat. Het Beleidsplan Afvalbeheer is een beleidsplan over de inzameling van het huishoudelijk afval met containers aan huis en op straat. Samen met de gemeente Overbetuwe vindt momenteel een onderzoek plaats naar een moderne milieustraat. Financiële consequenties van het realiseren en gebruiken van één of meerdere moderne milieustraten zijn in het voorliggende Beleidsplan Afvalbeheer (en de daaraan gerelateerde tarieven voor de afvalstoffenheffing) niet meegenomen. Over het onderzoek naar een milieustraat zullen wij u separaat informeren met een raadsbrief. Overzicht gemeenten-methoden van inzameling Door Lingewaard.NU is een overzicht gevraagd van gemeenten waar de verschillende methoden van inzameling worden toegepast. Hieronder presenteren wij een beknopt overzicht. Het zijn slechts voorbeelden van de vele nieuwe inzamelsystemen. Bij de in het beleidsplan voor Lingewaard genoemde beleidsalternatieven 2 en 3 staat vooral de gescheiden inzameling van GFT-afval en plastic verpakkingsmateriaal centraal. Daarom wordt in het overzicht met name aandacht besteed aan inzamelsystemen voor deze afvalstromen. Daarbij hebben wij ons beperkt tot de inzamelsystemen voor de laagbouw. Gemeente Zwolle (wijk Stadshagen) Methode van inzameling Omgekeerd Inzamelen: 6
Utrecht (wijk Lunetten) Noordoostpolder (Emmeloord) Horst aan de Maas Venlo De Wolden Breda Inzameling restafval m.b.v. ondergrondse verzamelcontainers. Inzameling GFT-afval m.b.v. minicontainers en inzameling plastic verpakkingsmateriaal m.b.v. minicontainers. Het Nieuwe Inzamelen: Inzameling restafval m.b.v. ondergrondse verzamelcontainers. Inzameling GFT-afval m.b.v. minicontainers, inzameling plastic verpakkingsmateriaal m.b.v. minicontainers en inzameling oud papier en karton m.b.v. minicontainers. Inzameling restafval m.b.v. minicontainers, inzameling GFT-afval m.b.v. minicontainers en inzameling mengsel herbruikbare componenten (steen, hout, metalen, plastic, papier, karton, drankenkartons en textiel) m.b.v. minicontainers. De minicontainers worden eens in de drie weken geleegd. Inzameling restafval m.b.v. tariefzakken (tweewekelijks), inzameling keukenafval (twee keer per week) m.b.v. kleine emmers, inzameling plastic verpakkingsmateriaal (tweewekelijks) m.b.v. minicontainers. Inzameling plastic verpakkingsmateriaal en restafval m.b.v. duocontainers (tweewekelijks). Inzameling GFT-afval m.b.v. minicontainers (tweewekelijks). Inzameling GFT-afval (tweewekelijks) m.b.v. 240 liter minicontainers. Tegen een geringe vergoeding een extra (tweede) minicontainer voor GFT-afval. Inzameling GFT-afval m.b.v. minicontainers, maar met een uitgebreide GFT-voorlichtingscampagne. Bemmel, 3 december 2013 burgemeester en wethouders van de gemeente Lingewaard, de interim secretaris, de burgemeester, w.g. C.M. de Graaf w.g. M.H.F. Schuurmans-Wijdeven 7
Besluit raad *2013R00013* 2013R00013 Besluitnummer 94/2013 Onderwerp Beleidsplan afvalbeheer 2015-2019: Gaan voor grondstoffen! De raad van de gemeente Lingewaard; gelezen het voorstel van burgemeester en wethouders van de gemeente Lingewaard d.d. 3 december 2013; gehoord de behandeling tijdens de Politieke Avond d.d. 27 november 2013; besluit: 1) het beleidsplan afvalbeheer 2015-2019 (Gaan voor grondstoffen!) vast te stellen; 2) in te stemmen met uitvoering van het voorkeursalternatief (beleidsalternatief 3); 3) in te stemmen met de benodigde investering van circa 623.000 inclusief compensabele BTW. Aldus vastgesteld in zijn openbare vergadering van 12 december 2013. De raad voornoemd, de griffier, de voorzitter, Th.G.L. Greep M.H.F. Schuurmans-Wijdeven 8