Meer informatie of vragen Colofon Voor vragen of meer informatie kunt u contact opnemen met de orthopaedieconsulenten: telefoonnummer (024) 365 96 60 of per e-mail orthopaedie.consulenten@maartenskliniek.nl Uitgave van de afdeling Communicatie, i.s.m. medewerkers van het orthopaediecentrum Heupoperatie De totale heupprothese (THP) maart 2011 Bestelcode 010403 Bezoekadres Hengstdal 3, 6574 NA Ubbergen (bij Nijmegen) Postadres Postbus 9011, 6500 GM Nijmegen Telefoon (024) 365 99 11 Telefax (024) 365 92 04 Internet www.maartenskliniek.nl
Inhoud Inleiding 3 De totale heup 3 Een gezond heupgewricht 3 Een versleten heupgewricht 3 Noodzaak van een totale heupoperatie 4 Voorbereiding op de operatie 4 De opname 5 De operatie en daarna 5 De 1 e dag na de operatie 7 De 2 e dag na de operatie 7 De 3 e en 4 e dag na de operatie 7 De wond 7 Het ontslag 8 Weer thuis 8 Poliklinische controles 8 Fysiotherapie thuis 8 Adviezen van de fysiotherapeut 8 Overige aanbevelingen 9 Leven met een heupprothese 10 Wat te doen bij complicaties 11 Vragen en Tip 11 Voorlichtingsbijeenkomst 11 Registratie van operatiegegevens 11 Wat te doen bij complicaties Ondanks alle zorg rondom de operatie, kunnen er thuis soms toch nog complicaties optreden zoals: de wond gaat lekken het wondgebied wordt steeds dikker de wond gaat steeds meer pijn doen, ook wanneer u al minder bent gaan oefenen en bewegen u kunt niet meer op het been staan, terwijl dit tevoren goed mogelijk was u hebt hoge koorts Als u één of meer van de bovenstaande complicaties heeft, neemt u contact op met de orthopaedieconsulenten. Zij zijn te bereiken van maandag tot en met vrijdag tussen 9.00 en 17.00 uur via telefoonnummer (024) 365 96 60. s Avonds, s nachts en in het weekend kunt u bij bovenstaande complicaties contact opnemen met de Acute zorgpoli van de Sint Maartenskliniek via telefoonnummer 024-3659111. Als de wond lekt of als er verdenking is van een infectie van de heup mag u nooit beginnen met antibiotica zonder dat u beoordeeld bent in de Sint Maartenskliniek. Vragen en Tip Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen, dan kunt u deze stellen tijdens de preoperatief onderzoek. Het is handig voor u zelf om deze folder mee te nemen wanneer u wordt opgenomen. U kunt dan alle relevante informatie nog eens nalezen. Bezoek ook een voorlichtingsbijeenkomst Iedere maand wordt er een informatiebijeenkomst georganiseerd voor patiënten die een totale heupprothese krijgen. Tijdens deze bijeenkomst krijgt u uitgebreide uitleg over de operatie en de leefregels na de operatie. Voor meer informatie of voor het aanmelden belt u tussen 08.00-12.00 uur tel. 024-3659245. Registratie van operatiegegevens Uw operatiegegevens worden opgenomen in de landelijke 'Registratie Orthopedische Implantaten' onder vermelding van uw burgerservicenummer. Door registratie van deze gegevens kunnen we een beter beeld krijgen van de levensduur van protheses. Hiermee kunnen we de kwaliteit van zorg verder verbeteren. Als u bezwaar heeft tegen registratie van uw gegevens in dit register, maak dit dan kenbaar bij uw behandelend arts. 2 11
o zonder stok of kruk lopen o in bad zitten o dóórlopen op de trap - altijd aansluitpas gebruiken o het geopereerde been gestrekt heffen o fietsen - u mag eventueel wel op een hometrainer met hoog zadel o zwemmen Houdt u aan de instructies die u van de fysiotherapie heeft gekregen betreffende de looptraining en de oefeningen. Deze adviezen worden uitgebreid beschreven in de folder "Adviezen voor patiënten na een totale heupoperatie. In deze folder staan ook foto s om de bewegingen die u wel en niet mag maken, te demonstreren. Na uw operatie krijgt u deze folder van de fysiotherapeut. In de periode vanaf 8 weken na de operatie mogen bovenstaande leefregels soepeler worden gehanteerd. Het is echter niet de bedoeling dat u de bewegingen die u in de eerste 8 weken moest vermijden, daarna weer extra gaat oefenen. De beweeglijkheid van de geopereerde heup zal dus, in bepaalde mate, blijvend beperkt zijn. Leven met een heupprothese Er worden vaak vragen gesteld over de levensduur van een prothese. Het hoogwaardige plastic van de kom is aan slijtage onderhevig het is onder andere afhankelijk van uw dagelijkse activiteiten. Soms moet een versleten kom vervangen worden. Dit is zelden binnen 10 jaar nodig. De meest voorkomende reden voor een hernieuwde operatie is het loslaten van de prothese, doordat de verbinding tussen bot en de prothese loslaat. De heupprothese kan dan vervangen worden. De kans hierop is wisselend, soms gebeurt het pas 10 à 15 jaar na plaatsing van de nieuwe heup. Soms gebeurt het helemaal niet. Een uiterst zeldzame complicatie is een infectie van de nieuwe heup. Een goede controle is belangrijk en daarom krijgt u steeds een afspraak voor controle op de polikliniek. Om de kans op een infectie zoveel mogelijk te beperken is het noodzakelijk uw huisarts te waarschuwen bij ziekten die gepaard gaan met koorts en bij geïnfecteerde wonden. Als er tanden of kiezen getrokken worden, moet u uw tandarts of specialist tevoren vertellen dat u een kunstheup heeft. Dat geldt ook als er tandwortelbehandelingen, operaties of andere inwendige ingrepen verricht moeten worden. In al deze situaties kunnen op tijd beschermende maatregelen worden genomen, zoals het gebruiken van antibiotica. Inleiding U ontvangt deze informatie omdat u van de arts gehoord heeft dat u een totale heupprothese krijgt in de Sint Maartenskliniek. In deze folder krijgt u meer informatie over de noodzaak van een heupoperatie, de opname, de ingreep en de herstelperiode. De totale heup Een gezond heupgewricht Het heupgewricht is een kogelgewricht dat bestaat uit de heupkop (een bolvormig gewrichtsvlak) en de heupkom (een komvormig gewrichtsvlak, zie figuur 1). De kop en de kom passen precies in elkaar en kunnen naar alle kanten draaien. Beide gewrichtsvlakken zijn bekleed met een laag kraakbeen, met tussen de gewrichtsvlakken een soort smeervloeistof. De kop en de kom worden bij elkaar gehouden door een gewrichtskapsel en omringende spieren. Het gewrichtskraakbeen heeft een schokdempende functie en een glijwerking. De heup kan door deze bouw goed bewegen, is stabiel en kan goed belast worden. Een versleten heupgewricht Figuur 1 het heupgewricht Bij gewrichtsslijtage (artrose) wordt het gladde kraakbeenoppervlak van het gewricht aangetast. De kraakbeenlaag kan uiteindelijk zo beschadigd zijn dat de gewrichtsvlakken niet soepel langs elkaar kunnen glijden. De bewegingen verlopen moeilijker, het gewricht gaat pijn doen en de belastbaarheid neemt af. Het heupgewricht is steeds slechter in staat het lichaamsgewicht te dragen tijdens inspanningen zoals lopen en opstaan. De meest voorkomende klachten zijn pijn en stijfheid. Meestal zit de pijn in de liesstreek, maar deze kan uitstralen over het dijbeen en zelfs naar de knie. Ook opvallend is het optreden van de klachten bij het begin van de beweging of belasting van het gewricht, bijvoorbeeld als u opstaat uit een stoel. Dit noemen we startpijn of startstijfheid. Eerst merkt u dat als u in beweging blijft, de klachten verminderen. Bij toenemende slijtage nemen uw klachten toe en ze zijn op den duur ook in rust en s nachts aanwezig. Het spreiden en draaien van de heupen wordt 10 3 Kop Kom
steeds moeilijker tot onmogelijk. Niet alleen door gewrichtsslijtage kan de heup ernstig worden aangetast. Ook een gewrichtsontsteking of een ongeval kunnen leiden tot uitgebreide beschadigingen in het gewricht. Noodzaak van een totale heupoperatie De behandeling van heupslijtage is erop gericht de pijnklachten te bestrijden, de beweeglijkheid zo veel mogelijk te behouden en de belasting op een verantwoorde wijze mogelijk te maken. Hierbij kunnen pijnstillers zinvol zijn, meestal in combinatie met fysiotherapeutische oefeningen en loophulpmiddelen. Ook ergotherapeutische adviezen over verdeling van de belasting en het gebruik van de heupen in het dagelijks leven zijn belangrijk. Eenvoudige aanpassingen in huis worden vaak geadviseerd. Het is van groot belang dat overgewicht wordt bestreden. Als deze behandelmethoden en adviezen geen oplossing bieden en u steeds meer pijn krijgt en beperkt wordt in uw bewegingsmogelijkheden, is een operatie meestal de enige oplossing. Wanneer u samen met uw behandelend arts besluit tot een heupoperatie is er meestal een wachttijd voordat de nieuwe heup geplaatst wordt. Een goede voorbereiding is van belang. Het is dan ook nodig dat u alle fysiotherapeutische en ergotherapeutische adviezen voortzet met soms extra pijnstillers. Voorbereiding op de operatie Preoperatief onderzoek Voordat u geopereerd wordt, krijgt u een oproep voor het preoperatief onderzoek. Dit onderzoek is o.a. bedoeld om te beoordelen of de aanstaande operatie zonder risico s kan worden uitgevoerd of dat er wellicht redenen zijn voor aanvullend onderzoek. Meer informatie leest u in de folder 'pre-operatief onderzoek'. Hulp en hulpmiddelen regelen U kunt thuis het een en ander regelen voor de periode vlak na de operatie, zodat uw herstel zo prettig mogelijk zal verlopen. De eerste 6 tot 8 weken na de operatie heeft u waarschijnlijk hulp nodig bij het wassen, het aantrekken van kousen en bij huishoudelijke klussen. Het is handig om voor de operatie thuis afspraken te maken over hoe deze ondersteuning geleverd kan worden. U bespreekt dit met de orthopedieconsulent tijdens het preoperatief onderzoek. U mag de eerste 8 weken na de operatie de heup niet verder buigen dan dat de heupkop uit de kom schiet, de eerste 2 maanden na de operatie vermijdt. Deze bewegingen zijn: het naar binnen draaien van het geopereerde been het kruisen (over elkaar slaan) van de benen het buigen over 90º (haaks) van de geopereerde heup; dat betekent dat u uw bovenbeen en buik te dicht bij elkaar brengt een combinatie van deze bewegingen Dit houdt in dat u vooral goed moet opletten bij: zitten - Vermijd lage stoelen, zachte banken, een te lage wc, een te laag bed en voorover buigen als u zit. Bij het gaan zitten of opstaan steekt u eerst het geopereerde been naar voren. Bij het instappen in de auto moet u eerst gaan zitten en dan de voeten één voor één naar binnen zetten. Bij het uitstappen moet u eerst de voeten één voor één naar buiten zetten en dan pas opstaan. Zet de autostoel in de achterste stand en klap ook de rugleuning zo ver mogelijk achterover. liggen Gedurende de eerste 8 weken wordt geadviseerd om op de rug of de buik te slapen. Indien dit problemen oplevert, mag u op de geopereerde zijde slapen. Pas op bij het in- en uit bed stappen: niet de benen kruisen. Let er ook op dat uw bed hoog genoeg is. bukken - U mag niet bukken! Als u toch iets van de grond wilt oprapen, steek dan uw geopereerde been naar achteren, steun op het andere been en zoek met uw hand steun op bijvoorbeeld een stoel of tafel of gebruik een helping hand. aan- en uitkleden - Pas op met het aan- en uittrekken van uw (onder)broek, kousen en schoenen in verband met het te fors buigen van uw heup. Laat u hierbij bij voorkeur door iemand helpen of gebruik hulpmiddelen, zoals bijvoorbeeld een lange schoenlepel. In alle gevallen uw benen naar buiten draaien (knieën uit elkaar). Overige aanbevelingen Ga 1 à 2 keer per dag ½ uur lang op uw buik liggen, als dit geadviseerd is. Als u niet op uw buik kunt liggen, ga dan 2 keer per dag ½ uur op uw rug liggen. Activiteiten en handelingen die u de eerste 8 weken niet mag verrichten: o zelf autorijden tot na het eerste poliklinische bezoek na de operatie. 4 9
Het ontslag U mag 4 dagen na de operatie naar huis. Deze termijn is een richtlijn en is afhankelijk van uw herstel. De opname kan dus ook korter of langer duren. Op de dag van ontslag wordt er een controlefoto gemaakt. Aan het einde van uw verblijf in het ziekenhuis voert de verpleegkundige een ontslaggesprek met u. Daarin wordt het een en ander met u nog een keer besproken. U kunt in dat gesprek aan de verpleegkundige doorgeven hoe u het verblijf in het ziekenhuis ervaren heeft en of u nog pijnmedicatie nodig heeft. U kunt niet meteen alles zelf. Bepaalde bewegingen zijn voor het gewrichtskapsel belastend. Het gewrichtskapsel is nog niet zo sterk en moet de kop en kom op de plaats houden! Uw behandelend arts kan u adviseren over wanneer u weer kunt autorijden, fietsen en sporten. Weer thuis Heeft u op een later tijdstip of na ontslag vragen of problemen dan kunt u contact opnemen met de orthopaedieconsulente(zie achterzijde folder). Poliklinische controle Na 6 tot 8 weken komt u op de polikliniek voor controle bij een arts assistent. Er wordt een controle röntgenfoto gemaakt. Aan de hand van de foto en de bevindingen zal het verdere beleid bepaald worden. Na 3-4 maanden komt u op controle bij uw eigen orthopaedisch chirurg of bij een nursepractitioner orthopaedie. Een nursepractitioner orthopaedie is opgeleid om deze controles te doen en werkt onder supervisie van een orthopaedisch chirurg. Fysiotherapie thuis In sommige gevallen wordt in de eerste 6 tot 8 weken na ontslag fysiotherapie gegeven. Dit geschiedt op advies van de fysiotherapeut van de Sint Maartenskliniek en uw operateur. Adviezen van de fysiotherapeut Een mogelijke complicatie is de ontwrichting van de prothese. Het risico op deze complicatie is het grootst in de eerste 2 maanden na de operatie en wordt vaak veroorzaakt door een verkeerde beweging. Daarom is het belangrijk dat u bepaalde risicobewegingen, die tot gevolg kunnen hebben een haakse hoek (90 graden). Het is daarom van belang dat in huis een verhoging op het toilet en eventueel steunen bij het toilet aanwezig zijn, evenals een hoge stoel met leuningen en een verhoogd ( op kniehoogte) bed. Voor hulpmiddelen kunt u zich wenden tot de thuiszorginstantie in uw woonplaats. Het is belangrijk deze hulpmiddelen vóór het ontslag in huis te hebben. Leren lopen met krukken Uit ervaring blijkt dat wanneer u vóór de operatie alvast leert lopen met krukken, de looptraining na de operatie voorspoediger verloopt. Daarom krijgt u na afloop van het preoperatief onderzoek, een machtiging mee naar huis. Hiermee kunt u naar een fysiotherapeut om het lopen met 2 krukken te oefenen. Vormen van verdoving Bij een heupoperatie heeft u de keuze tussen een plaatselijke verdoving met behulp van een ruggenprik of een algehele narcose. In de folder Anesthesie bij een behandeling vindt u hierover meer informatie. Als u voor het preoperatieve onderzoek komt, kunt u met de anesthesioloog overleggen welke verdoving in uw geval het beste is. Nuchter voor de operatie Tijdens de operatie moet u nuchter zijn. Een lege maag is belangrijk om de risico s van de narcose zo klein mogelijk te houden. Voor informatie over de regels die gelden bij het nuchterbeleid verwijzen we u naar de folder Anesthesie en pijnbehandeling bij een operatie De opname U wordt opgenomen in het orthopaedie- of reumacentrum. De exacte opnametijd hangt af van uw conditie, uw leeftijd en de aandoening. Bij iemand met chronisch reuma bijvoorbeeld, is de opnametijd meestal wat langer. U wordt de dag voor de operatie of op de operatiedag zelf in het ziekenhuis opgenomen. Op de verpleegafdeling heeft u een gesprek met een verpleegkundige die u informeert over de gang van zaken. De operatie en daarna Tijdens de operatie van het heupgewricht wordt het aangetaste gewricht vervangen door een kunstgewricht. Om het heupgewricht te bereiken, maakt de operateur een snee aan de zijkant van het bovenbeen en het gewrichtskapsel wordt geopend om de kop uit de kom te halen. In het heupbeen plaatst de operateur een nieuwe kunststof kom. In het dijbeen brengt de operateur een metalen pin in, met daarop een kop. Als de gewrichtskop in de kom is gezet (zie fig.2) en het gewrichtskapsel is 8 5
gehecht, kunnen spieren en de operatiewond worden gesloten. De kop blijft in de kom door het gewrichtskapsel en de daarom liggende spieren. Om de heup goed stabiel te krijgen, kan het nodig zijn het been iets te verlengen. Tijdens de ingreep krijgt u antibiotica toegediend om de kans op een infectie te verkleinen. In sommige gevallen krijgt u nog enige dagen na de ingreep antibiotica toegediend. De operatie duurt ongeveer 1½ uur. Direct na de operatie wordt een drukverband (spica) om de buik en het bovenbeen aangebracht. Dit drukverband wordt de 2e dag na de operatie verwijderd. In principe gaat u na de ingreep naar de verkoeverkamer en daarna terug naar de verpleegafdeling. Het kan ook zijn dat u na de ingreep zonder overleg vooraf naar de Post Operatieve Care Unit (PACU) gaat. Dit is afhankelijk van uw lichamelijke conditie. De anesthesist meldt u dit, indien mogelijk, tijdens het pre-operatiefonderzoek. Op de PACU vindt de eerste uren intensieve bewaking en controle plaats (bezoektijden PACU: ma-vrij 18.30-19.30 uur). U verblijft daar in principe één nacht. Zodra u voldoende hersteld bent, gaat u terug naar de verpleegafdeling. De eerste dagen na de operatie wordt er gezorgd voor een goede pijnstilling (zie folder Pijn en pijnbehandeling na de operatie). Na de operatie heeft u een infuus, en bij de wond zit meestal een drain, dit is een slangetje om bloed en wondvocht af te voeren. U krijgt tijdelijk een blaascatheter zodat uw urine vanzelf wordt opgevangen. Enkele uren na de operatie begint u met het toedienen van bloedverdunnende middelen d.m.v. injecties. U krijgt hierover instructies op de afdeling van de verpleegkundige. Bloedverdunnende middelen gaan de vorming van stolsels in de bloedvaten (denk aan een trombosebeen) tegen. U blijft deze injecties toedienen tot en met 6 weken na de operatie. Twee tot drie maal per week loopt de zaalarts visite op uw afdeling. Als u vragen heeft over de operatie, het medicijngebruik of andere zaken, kunt u deze stellen aan de zaalarts. De 1 e dag na de operatie Op deze dag wordt in principe de drain verwijderd. Een fysiotherapeut komt bij u langs om enkele oefeningen met u te doen en om u instructies te geven. De oefeningen zijn erop gericht om uw geopereerde been weer te durven gebruiken. Er zal voor worden gezorgd dat uw been in de juiste houding ligt: de voet een beetje naar buiten gedraaid en de benen in lichte spreidstand. Een goede stand van de benen is belangrijk om te voorkomen dat de gewrichtskop door een verkeerde beweging uit de kom schiet. Als het mogelijk is, helpt de fysiotherapeut u om even op de bedrand of in de stoel te gaan zitten. De 2 e dag na de operatie De fysiotherapeut zal u uit bed en in de stoel helpen en u leren hoe u dit zelfstandig kunt gaan doen. Ook gaat u starten met de looptraining. De meeste heupprothesen zijn direct volledig belastbaar, dat wil zeggen dat u ook op het geopereerde been mag steunen. Hierbij maakt u gebruik van een loophulpmiddel; meestal gaat u met 2 elleboogkrukken naar huis. De 3 e en 4 e dag na de operatie tot en met het ontslag De 4 e dag verwijdert de verpleegkundige uw verband, controleert de wond en dekt deze daarna met een kleiner verband af. Het is belangrijk dat de wond blijft afgedekt totdat hij droog is. De looptraining zult u dagelijks verbeteren/uitbreiden onder leiding van uw fysiotherapeut. Ook beoordeelt de fysiotherapeut na de operatie wanneer u kunt starten met het 2 keer per dag gedurende ½ uur op de buik liggen. U draait daarbij over de geopereerde zijde. Als buikligging om de één of andere reden voor u niet mogelijk is, kunt u 2 of 3 keer per dag een ½ uur plat op uw rug liggen. Dit is belangrijk om de spieren in de lies goed op lengte te brengen, als deze verkort blijken te zijn. Indien alles goed verloopt kunt u de 4e dag s avonds naar huis. De wond Indien de wond gehecht is met oplosbare hechtingen, hoeven deze niet verwijderd te worden. Wel mag de huisarts na 14 dagen de knoopjes (indien aanwezig) aan weerszijde van de wond afknippen. Indien de hechtingen niet oplosbaar zijn, kan er een afspraak gemaakt worden om de hechtingen 14 dagen na de operatie te laten verwijderen op de wondpolikliniek. Dit kan in overleg met de afdelingsarts ook door de huisarts gedaan worden. 6 7