Secretaris Ineke Verbeek Oosteinde 23-2271 EA Voorburg tel. 070-3861256 e-mail: verbeek-kremer@scarlet.nl Voorzitter: Johan van Workum tel 070-3998453 fax 084-7278013 www.duurzaamleidschendamvoorburg.nl Duurzaamheid en Afvalbeleid in Haaglanden 31 mei 2011 1. Inleiding Deze nota gaat over mogelijkheden voor een duurzamer en goedkoper afvalbeleid in de gemeenten van het Stadsgewest Haaglanden. Dat zijn de gemeenten Delft, Den Haag, Leidschendam-Voorburg, Midden-Delfland, Pijnacker-Nootdorp, Rijswijk, Wassenaar, Westland en Zoetermeer. Bij de oprichting van Stadsgewest Haaglanden is afvalbeleid niet in het takenpakket opgenomen. Wellicht vond men het destijds van te geringe betekenis voor een gezamenlijke aanpak. Dat is dan anno 2011 zeer achterhaald. Ook al zit afval niet in het takenpakket, niets staat de Haaglanden-gemeenten in de weg om er een gezamenlijk onderwerp te maken. In de loop der jaren is van veel meer onderwerpen de aanpak van kleinschalig gebracht op regionaal niveau. Ziekenhuizen en waterschappen zijn er een voorbeeld van. De afvalverwijdering is nu eveneens dringend toe aan schaalvergroting. Ook hier geldt: het geheel is meer dan de som der delen. Onderzoek door Syncera in opdracht van het Gewest Haaglanden (rapport van 31 maart 2008) laat zien dat de kringloopbedrijvigheid in de gemeenten van Haaglanden minimaal is en het beleid van de verschillende gemeenten sterk uiteenloopt. Deze notitie bevat gegevens over de feitelijke situatie (BIJLAGE) in de gemeenten van Haaglanden (voor zover gegevens zijn aangereikt). Daarna volgt een nadere analyse (2). Aan het slot geven we enige conclusies en oplossingsrichtingen om de situatie te verbeteren (4). Onze notitie bevat geen uitgewerkt plan en de bijlage met gegevens is eerder exemplarisch dan volledig. Maar ze laten wel zien dat er op het gebied van preventie en verwerking van afval nog heel veel te bereiken is. We roepen u als onze Raadsleden en ook de deskundigen van de gemeenten van Haaglanden, regionale afvalverwerkers als Avalex en HMS, kringloopbedrijven en anderen op, om met de ideeën in deze nota iets te doen. De gemeenten van Haaglanden vormen een samenhangende regio. Daarbij hoort een gemeenschappelijke afvalstructuur. Als het opzetten daarvan bestuurlijk te tijdrovend wordt, pleiten wij als next best voor een aanpak op niveau van Avalex, waarin de omringende gemeenten van de gemeente Den Haag al samenwerken. Het Platform is veel dank verschuldigd aan Hans Erasmus. Hij heeft met zijn grote deskundigheid, vasthoudendheid en enthousiasme en met veel gesprekken en correspondentie gegevens verzameld en het concept voor deze nota geschreven. Stichting Platform Duurzaam Leidschendam-Voorburg werkt samen met bewoners, gemeente en andere organisaties aan duurzame ontwikkeling. Dat is: zó in onze behoeften voorzien dat mensen elders op de wereld en mensen na ons net zo in hún behoeften kunnen voorzien.
2 2. Analyse Van een aantal gemeenten van Haaglanden staan in de bijlage gegevens over de inzameling van papier en glas aan de hand van het aantal containers. De gegevens tonen aan dat de dichtheid nogal kan verschillen. Zo is de glascontainerdichtheid in Rijswijk ongeveer eenderde van die van Leidschendam-Voorburg. De ingezamelde hoeveelheid glas in Rijswijk is dan ook beduidend minder vergeleken met Leidschendam-Voorburg. De dichtheid is uiteraard erg afhankelijk van de lokale situatie en is daardoor niet een doorslaggevende maatstaf. Het is echter zeer waarschijnlijk dat een evenwichtige verdeling over de regio als geheel het inzamelresultaat ten goede zal komen. Wat betreft papier: wat verenigingen inzamelen zit niet in de cijfers van de bijlage. 2.1 Voorlichting en informatie De informatie en voorlichting voor het publiek is nog te zeer gericht op het netjes inzamelen. Er is te weinig aandacht voor inzameling voor hergebruik en voor wat gebeurt met het afval na de inzameling. Dat is juist belangrijk om burgers te motiveren mee te werken. Over inzameling van glas bijvoorbeeld zouden gemeenten en afvalverwerkers als Avalex moeten aangegeven hoeveel energie ermee wordt bespaard, hoeveel reductie van CO 2 (bijv. uitgedrukt in kilometers met een middenklasse auto), hoeveel grondstofbesparing er bereikt kan worden. De brochures AFVAL Hoe werkt het? van de gemeente Den Haag en Weg van Afval van de gemeente Leidschendam-Voorburg zijn voorbeelden van een te beperkte informatievoorziening. Er wordt ook geheel voorbijgegaan aan de reductie die bereikt kan worden met retourverpakkingen. Hetzelfde geldt voor GFT-afval. Er wordt niet gewezen op de mogelijkheid van zelf composteren waar het woningtype dat mogelijk maakt, al dan niet samen met buren. Als de overheid zoals in onze gemeente in het kader van de bezuinigingen wil dat burgers meer hun eigen verantwoordelijkheid nemen, is veel meer motiverende informatie nodig. Bijvoorbeeld: hoeveel zou het tarief per huishouden hoger zijn als er géén glas, papier enzovoort apart wordt ingezameld? En hoeveel tariefsverlaging is nog mogelijk als veel méér mensen mee gaan doen met scheiding? Beide bovengenoemde brochures maken onder grofvuil wel melding van het apart inzamelen en verwerken van elektrische apparaten, maar zwijgen over de bijzondere waarde aan grondstoffen. Afvalkalender Eén van de belangrijkste informatiebronnen en mogelijkheden om inwoners goed te informeren en te stimuleren is de Afvalkalender van Avalex. Helaas beperkte Avalex zich in 2011 voor Leidschendam- Voorburg, ondanks aandringen van ons Platform in de afgelopen jaren, tot de vraag wannéér het huisvuil aan de straat gezet mag worden en wannéér GFT en papier door Avalex zullen worden opgehaald. Over de componenten kunststof, glas, textiel of elektrische apparaten en hun waarde als grondstof zwijgt de Afvalkalender van Avalex. Gelukkig wordt wel de nieuwe kringloopwinkel Het Goed aan de Star in Leidschendam nu vermeld, waar herbruikbare zaken kunnen worden gebracht. De vorige kalender verwees wel naar kringloopwinkels in de regio, maar zonder vermelding van adres of telefoonnummer. Het laat zien hoe weinig er in een groter verband wordt gedacht en gehandeld. De gemeente Leidschendam-Voorburg maakt in zijn Gemeentegids (blz.27) de inwoners erop attent hoe met huisvuil om te gaan. Het komt ongeveer overeen met wat Avalex in de Afvalkalender heeft gezet. Wel vermeldt de gids de inzamelpunten voor glas, papier, textiel en kunststof. Maar naar de eigen gemeentelijke brochure Weg van Afval wordt niet eens verwezen, laat staan dat benadrukt wordt hoe belangrijk het is de hoeveelheid afval af te remmen door preventie en hergebruik. Het geeft aan dat op gemeentelijk niveau een coördinerende hand ontbreekt.
3 Zoetermeer daarentegen geeft veel meer informatie over de afvalinzameling en over hergebruik en preventie. Aflevering van glas in de glascontainer is in Zoetermeer verplicht. De gemeente wijst op de besparing van grondstoffen en energie. Ook GFT moet in Zoetermeer apart worden aangeboden, terwijl de gemeente ook wijst op de voordelen van zelf composteren. Zoetermeer laat zien hoe het beter kan. 2.2 Controle De gemeenten spreken hun burger onvoldoende er op aan mee te werken aan hergebruik en scheiding van componenten. Controle ontbreekt bijna geheel. Met regelmatige steekproeven kunnen gemeenten niet of onvoldoende meewerkende inwoners daarop aanspreken en hen aanzetten tot ander gedrag, in het belang van hergebruik en ook van hun eigen portemonnee. 2.2.1 Samenvoeging van inzamelstructuren Avalex is de afvalinzamelaar zamelt in de gemeenten Delft, Leidschendam-Voorburg, Midden- Delfland, Pijnacker-Nootdorp, Rijswijk en Wassenaar. Al deze gemeenten maken deel uit van Stadsgewest Haaglanden. Drie gemeenten van Haaglanden Den Haag, Westland en Zoetermeer zijn niet aangesloten bij Avalex. Den Haag heeft in de jaren 90 overslag, transport en verwerking van huishoudelijk afval in handen gelegd van de NV Afvalverwerking Rotterdam (AVR). In 1999 is ook de inzameling aan de AVR overgedragen (NV Haagse Milieu Services HMS). De Dienst Stadsbeheer van de gemeente Den Haag gaat over de contracten. De AVR-bedrijven zijn inmiddels overgenomen door de Van Gansewinkel Groep. Zoetermeer verzorgt zelf de inzameling van haar afval. Het behoeft geen betoog dat één inzamelstructuur een grote kostenbesparing kan opleveren. Gelet op de grote voordelen zou deze optie uitgewerkt dienen te worden. 2.2.2 Methoden en middelen Bij het toewerken naar één inzamelstructuur kunnen de middelen en methodes van inzameling op elkaar afgestemd worden. Dat kan de efficiëntie aanzienlijk vergroten en de kosten verlagen. De huidige inzameldichtheid van de verschillende inzamelmiddelen is door de verschillende inzamelstructuren niet efficiënt te noemen. Verder heeft Den Haag een groene container voor het restafval in gebruik, maar gebruiken omliggende gemeentes de groene container juist voor GFT en is de grijze voor restafval. In Avalex-gemeenten staan langs de straten groene containers voor GFT. Maar mensen gooien er, doordat er ter plekke geen grijze containers staan, zowel GFT als restafval in. Gevolg: ladingen van Avalex worden afgekeurd voor de composteringsinstallatie en verdwijnen alsnog in de ovens voor het restafval. Scheiding aan de bron wordt hierdoor te niet gedaan. Ook kunnen in een grootschaliger verband nieuwe methodes en middelen gemakkelijker worden ingezet. 2.2.3. Tweewekelijks i.p.v. wekelijks inzamelen In wijken waar dat mogelijk is, moet overgegaan worden naar tweewekelijks inzamelen (alternerend). Door het toenemende scheiding van verschillende afvalcomponenten ten behoeve van hergebruik wordt de hoeveelheid restafval kleiner en is er geen reden meer om dat elke week in te zamelen. Omringende gemeenten als Rijswijk (Avalex), Zoetermeer en Voorschoten doen het al, en zonder
4 problemen, evenals elders in het land. Het betekent een enorme kostenbesparing voor de burgers van Leidschendam-Voorburg (bij elkaar zo n vier ton). 2.4 Kringloopbedrijven De kringloopbedrijven maken geen geïntegreerd deel uit van het inzamelbeleid van de gemeenten. De aanvankelijke samenwerking tussen Avalex en Kringloop Holland is verbroken. Kringloopbedrijven zijn, naast de burger, bij uitstek de actoren die kunnen bijdragen aan afvalpreventie en hergebruik. Er moet dan ook een systeem komen waarbij grofvuil slechts mag worden geaccepteerd door inzamelaars als Avalex, als er een verklaring is van een kringloopbedrijf dat het er geen belangstelling voor had. 3. Aankoopbeleid Gelet op de diversiteit aan inzamelmiddelen en verwerkingsmethodes ligt het voor de hand om meer uniformiteit aan te brengen in het aankoopbeleid en zo een sterkere positie te verwerven. Het kan leiden lagere prijzen voor aan te schaffen middelen en het kan de afvalverwijdering goedkoper maken. 4. Conclusies en oplossingsrichtingen A De voorlichting is te eenzijdig gericht op netjes inzamelen van afval. Er is bij Avalex en Leidschendam-Voorburg veel te weinig aandacht in de voorlichting aan het publiek voor hergebruik en preventie. Zoetermeer heeft een uitgebreide afvalkalender, waarin naast de inzameltechnische aspecten veel aandacht is voor hergebruik en preventie. Door te verplichten dat bepaalde componenten eerst voor hergebruik worden aangeboden bij een kringloopbedrijf, kan een veel hoger percentage hergebruik worden gehaald. Door restafval en GFT alternerend in te zamelen valt fors op de kosten te besparen (plm.vier ton). B Alternerend inzamelen zoals in Rijswijk en Zoetermeer geeft belangrijke kostenbesparingen. Als dit in onze buurgemeenten kan, kan het ook bij ons. C Besteed veel meer aandacht aan preventie en hergebruik. Wijs in voorlichtingsmateriaal en in publicaties in de lokale pers steeds op de mogelijkheden van preventie en hergebruik, de besparing van grondstoffen en energie, de opbrengsten van gescheiden ingeleverde componenten. D De regio Haaglanden moet één structuur krijgen voor afvalverwijdering, die ook als zodanig wordt beheerd. Fusies zijn hiervoor niet in eerste instantie nodig. Door samenwerking kan ook een overeengekomen leidende hand die structuur tot stand brengen
5 BIJLAGE Haaglanden-gemeenten naar inwonersaantal. De meeste cijfers in deze paragraaf betreffen 2009. Den Haag Inwoners: 488.370 Scheidingspercentage 2008: GFT 12% oud papier/karton 34% glas 53% textiel 10% KCA 55% Elektronisch app.? Kunststof? Grofvuil? Opbrengsten bovengenoemde componenten:? Dichtheid inzamelmiddelen 2009: GFT Papierbakken Glasbakken Textiel KCA Elektronische app. Kunststof Grofvuil De inzameling van huishoudelijk afval via inzamelaar HMS (Haagse Milieu Services) is feitelijk in handen van AVR Rotterdam, die verbrandingsinstallaties exploiteert. Het is een belang van HMS dat voldoende afval wordt ingezameld voor verbranding ten behoeve van een rendabele exploitatie van de ovens. Dat geeft spanning met doeleinden van de gemeente Den Haag, die zegt hergebruik te willen bevorderen. De huidige structuur met binding aan de AVR zou verlaten moeten worden. Dan ontstaat meer ruimte voor preventie en hergebruik. Het zou ook de werkgelegenheid dienen, waar de gemeente in de komende vijf jaar 1200 arbeidsplaatsen moet schrappen wegens bezuinigingen. Meer kringloopbedrijvigheid schept banen. Zoetermeer Inwoners: 121.840 (dec.2010) Westland Inwoners: 99.791 (dec.2010) Delft Inwoners: 96.517
6 Leidschendam-Voorburg Inwoners: 72.259 Leidschendam: 24 ondergr.containers, 2 bovengr.containers Voorburg: 24 ondergr.containers, 2 bovengr. Containers Fractie glas: Leidschendam 29 ondergr. Containers, 1 noodlokatie en 4 bovengrondse Voorburg: 34 ondergr.containers, 1 noodlokatie en 2 bovengrondse. Pijnacker-Nootdorp Inwoners: 47.835 Pijnacker:7 ondergr.containers Nootdorp: 1 ondergr.container Delfgauw: 4 ondergrondse containers Fractie glas: Pijnacker: 2 ondergr. en bovengr. Containers Nootdorp: 4 ondergr. en bovengr. Containers Delfgauw: 3 ondergr.containers Rijswijk Inwoners: 46.760 20 ondergr.containers en 22 bovengrondse Fractie glas: 20 ondergrondse en bovengr. containers Wassenaar Inwoners: 25.773 12 ondergrondse containers en 11 bovengrondse Midden-Delfland Inwoners: 17.892 (jan.2010)