De mens in het dier: Biologie van agressie en geweld Prof dr Jaap M. Koolhaas Gedragsfysiologie Rijksuniversiteit Groningen 2/1/211 Thema s Agressie als vorm van sociale communicatie Agressie als persoonlijkheidskenmerk Biologie van persoonlijkheid Geweld als pathologie van agressie Persoonlijkheidskenmerken en geweld Neurobiologie van agressie en geweld Agressief gedrag als sociale communicatie 1
Agressief gedrag als sociale communicatie Functie: het verkrijgen en beschermen van bronnen (voedsel, territorium, partners, etc) Eigenschappen: sociale communicatie tussen conflict partners sterke remmende controle mechanismen tegen de potentiele negatieve gevolgen van agressie olfactoire/auditieve/visuele communicatie over sociale hierarchie (dominantie/submissie) ritualisatie van agressieve elementen omrichten van agressief gedrag taboes vrede sluiten vergiffenis Agressie versus Geweld Biologische basis van agressie en geweld Agressie: Vorm van sociaal gedrag en communicatie dat gericht is op het verkrijgen en behouden van een actieve controle van de (sociale) omgeving Geweld: Vorm van agressief gedrag dat niet meer onderworpen is aan remmende controlemechanismen en dat zijn functie heeft verloren bij de sociale communicatie. (out of control, out of context) Individuele eigenschappen Biologische basis Geboren vechtersbazen? Geweld als pathologie van functionele agressie Neurobiologie van agressie/geweld Serotonine Genen evolutie Populatiedynamiek huismuis fitness Set Set van van fysiologische fysiologische eigenschappen Set Set van van gedrags gedrags eigenschappen Overleving Voortplanting Verspreiding Populatie ecologie Epigenese 2
1 3 5 7 9 Frekwentieverdeling van agressie Genetische basis van agressie 6 N 5 5 4 3 2 1 Attack Latency in seconds 4 3 2 LAL 5 1 15 2 25 3 35 4 45 5 55 attack latency (sec) 1 SAL 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 generations Natuurlijke muizenpopulatie mortaliteit Conclusie number number 3 25 2 15 1 5 8 7 6 5 4 3 2 1 s s a w s s a w s s a w s s a 1972 increase phase 1973 peak phase 1974 crash 1975 juveniles preweanlings adults In de vroege fase van een populatie cyclus leidt agresief gedrag tot een reproductief voordeel In de latere fases leiden de verhoogde niveau s van agressie tot een verstoring van de sociale structuur en een afname van het reproductieve succes. Niet agressieve dieren doen het beter bij migratie Agressie als persoonlijkheidseigenschap Agressie: een persoonlijkheids kenmerk? Stabiele eigenschap Stabiele eigenschap in de tijd Consistente eigenschap in verschillende situaties Aggressiveness (% offense) at t=+ 2 month 8 7 6 5 4 3 2 1-1 R=.95 n=42 p<.1 Cohort 1 Cohort 2 2 4 6 8 1 Aggressiveness (% offense) at t= 3
Coping styles: consistente eigenschappen. Defensive burying Cannon Fight/Flight Engel & Schmale Conservation/Withdrawl Proactive Reactive COPING Control (stable environment) Control (variable environment) Agressie en defensive burying 8 R=.87 N=13 7 P<.1 6 % time burying 5 4 3 2 1 2 4 6 8 1 % time offensive aggression Individuele verschillen: coping styles Soort Gedrag Fysiologie Homo sapiens ++ ++ Rhesus Monkey ++ ++ Tree Shrew ++ ++ Pig ++ ++ Cattle + ++ Norway rat ++ ++ House mouse ++ ++ Beech marten + Great tit ++ + Finch + Chicken + ++ Stickleback ++ Rainbow trout + + Octopus + Spider + Conclusie Agressie is onderdeel van een meer algemene coping style De individuele differentiatie in coping style komt in het gehele dierenrijk voor Het heeft een functie bij het handhaven van de stabiliteit in een groep Het beschermt de soort tegen fluctuaties in de omgeving Coping style en ontstaan van geweldadig gedrag? 4
T-maze experiment Coping style en flexibiliteit T-vormig doolhof Reactie op een kleine verandering Routinevorming Minor change: proactive Minor change: reactive Routines: proactive Routines: reactive 5
Coping styles: fundamentele eigenschappen Routinevorming bij agressie Proactive coping feed forward control eerst doen dan denken vormt routines rigide, adekwaat in een stabiele omgeving potentieel geweldadig Reactive coping feed back control eerst denken dan doen gedrag gestuurd door omgevingsprikkels flexibel, adekwaat in een variabele omgeving Percentage of animals 25 2 15 1 5 Wild-type rats (n=315) Low aggressive animals Medium aggressive animals High aggressive animals 2 4 6 8 1 Ongetraind normaal >15 keer winnen getraind normaal getrained geweldadig Geweld als uiterste consequentie van routinevorming Serotonine: orchestrator van corticolimbische circuits 24 U ntrained norm al (n=41) T rain ed n orm al (n= 15 ) Trained "violent" (n=13) 2 Time (sec) or Percentage 12 1 8 6 4 * # * * * 1 8 6 4 Ratio 2 * * 2 Attack Latency % time Offense % anesth. intruder attack % inflicted wounding Ratio threat/clinch attack Negatief verband tussen 5-HIAA en agressie (geweld) Agressie versus geweld: serotonine turnover Frontal cortex 1.6 R=-.139 N=41 1.5 P=.13 1.4 Brown & Goodwin et al. (1979, 1982) 5-HIAA/5-HT ratio 1.3 1.2 1.1 1..9.8.7.6.5.4 R= -.54 N= 28 P=.3 Untrained, normal aggressive Trained, non-"violent" Trained, "violent" 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Aggressiveness (% offense) 6
Agressie versus geweld: serotonine turnover Agressie versus geweld: serotonine turnover Frontal cortex 1.6 R=-.139 N=41 1.5 P=.13 1.4 Frontal cortex 1.6 R=-.139 N=41 1.5 P=.13 1.4 1.3 1.3 5-HIAA/5-HT ratio 1.2 1.1 1..9.8.7 R= -.54 N= 28 P=.3 5-HIAA/5-HT ratio 1.2 1.1 1..9.8.7 R= -.54 N= 28 P=.3.6.5 Untrained, normal aggressive Trained, normal aggressive" Trained, "violent".6.5 Untrained, normal aggressive Trained, normal aggressive Trained, "violent".4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Aggressiveness (% offense).4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Aggressiveness (% offense) Prototypisch serotonine neuron: negatieve feedback controle Agressie en 5-HT1a auto-receptor gevoeligheid % decrease in offense 1 R =.78 8 N = 33 p<.1 6 4 2-2 2 4 6 8 1 Aggressiveness (% offense) Gereduceerde serotonine heropname in geweldadige muizen Conclusie [3-H]5-HT uptake (fmole)/ mg prot/ min 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 5 1 15 2 25 3 35 Serotonin conc. (nm) SAL LAL Geweld gaat samen met een verlaagde 5-HT turnover in de prefrontale schors veroorzaakt door een verhoogde negatieve feedback controle en een verlaagde heropname. Hypothese: Desensitisatie van de autoreceptor reduceert geweld D. Natarajan (in prep) 7
Differential changes in aggression after chronic S- 15535, Alnespirone, Fluoxetine and Venlafaxine Conclusies/samenvatting S-15535 Alnespirone Fluoxetine Venlafaxine Change in aggressiveness from vehicle (% time) 5 4 3 2 1-1 -2-3 -4-5 (4 mg/kg/day) (4 mg/kg/day) (2 mg/kg/day) (5 mg/kg/day) Low aggressive Medium aggressive High aggressive Het onderscheid tussen functionele agressie en geweld is essentieel Een proactive coper is vatbaar voor geweld Serotonine is een evolutionair oude modulator van agressie Geweld is geassocieerd met een ontregeling van de negatieve feedback van het serotonerge neuron. Dank u! 8