Inhoud Voorwoord 11 I Inleiding 13 1 Wat is aansprakelijkheid? 13 1.1 Voorbeelden uit de media en de rechtspraak 13 1.2 Omschrijving begrip aansprakelijkheid 15 2 Aansprakelijkheid versus verantwoordelijkheid 16 3 Soorten aansprakelijkheid 16 II Strafrechtelijke aansprakelijkheid 19 1 Kenmerken van de strafrechtelijke aansprakelijkheid 19 2 Gevolgen van strafrechtelijke aansprakelijkheid 21 3 Strafrechtelijke aansprakelijkheid in verkeerszaken 22 III Burgerrechtelijke aansprakelijkheid 27 1 Kenmerken 27 2 Contractuele aansprakelijkheid 28 2.1 Begrip 28 2.2 Bewijslast 29 2.3 Voorwaarden 30 2.4 Gevolgen 30 2.5 Bespreking van concrete casussen 31 2.6 Specifieke vormen van contractuele aansprakelijkheid 32 2.6.1 Beroepsaansprakelijkheid 32 2.6.2 Medische aansprakelijkheid 32 2.6.3 Aansprakelijkheid van aannemers en architecten 33 2.6.4 Productaansprakelijkheid 33 3 Burgerlijke aansprakelijkheid 33 3.1 Inleiding 33 3.2 Begrip 34 3.3 Voorwaarden 35 3.3.1 Algemeen 35 3.3.2 Burgerlijke fout 35 3.3.3 Schade aan een derde 36 3.3.4 Oorzakelijk verband 39 3.4 Soorten burgerlijke aansprakelijkheid 41 Maklu 5
AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT EEN OVERZICHT IV Burgerlijke aansprakelijkheid 43 1 Enkelvoudige aansprakelijkheid 43 1.1 Persoonlijke aansprakelijkheid voor een foutieve daad (artikel 1382 Burgerlijk Wetboek) 43 1.1.1 Omschrijving 43 1.1.2 Voorwaarden 43 1.2 Persoonlijke aansprakelijkheid voor een foutieve nalatigheid of onvoorzichtigheid (artikel 1383 Burgerlijk Wetboek) 45 1.3 Wat vinden we terug in de rechtspraak? 45 1.4 Besluit inzake artikel 1382 en 1383 Burgerlijk Wetboek 47 1.5 Persoonlijke aansprakelijkheid van krankzinnigen (artikel 1386bis Burgerlijk Wetboek) 48 1.5.1 Omschrijving 48 1.5.2 Betekenis 48 2 Samengestelde aansprakelijkheid 49 2.1 Kenmerken 49 2.2 Aansprakelijkheid van ouders voor hun minderjarige kinderen (artikel 1384 lid 2 Burgerlijk Wetboek) 50 2.2.1 Omschrijving 51 2.2.2 Voorwaarden 51 2.3 Weerleggen van het vermoeden van aansprakelijkheid (artikel 1384 lid 5 Burgerlijk Wetboek) 57 2.3.1 Omschrijving 57 2.3.2 Voorwaarden 57 2.3.3 Enkele voorbeelden uit de rechtspraak 58 2.4 Aansprakelijkheid van leerkrachten voor hun leerlingen en van ambachtslieden voor hun leerjongens (artikel 1384 lid 4 Burgerlijk Wetboek) 59 2.4.1 Omschrijving 59 2.4.2 Voorwaarden 59 2.4.3 Enkele voorbeelden uit de rechtspraak 62 2.5 Aansprakelijkheid van aanstellers voor hun aangestelden en van meesters voor hun dienstboden (artikel 1384 lid 3 Burgerlijk Wetboek) 63 2.5.1 Omschrijving 63 2.5.2 Voorwaarden 63 2.6 Aansprakelijkheid voor gebrekkige zaken (artikel 1384 lid 1 Burgerlijk Wetboek) 73 2.6.1 Omschrijving 73 2.6.2 Voorwaarden 73 6 Maklu
Aansprakelijkheid van aannemers en architecten 87 2.7 Aansprakelijkheid voor dieren (artikel 1385 Burgerlijk Wetboek) 77 2.7.1 Omschrijving 77 2.7.2 Voorwaarden 77 2.8 Aansprakelijkheid voor ingestorte gebouwen (artikel 1386 Burgerlijk Wetboek) 81 2.8.1 Omschrijving 81 2.8.2 Voorwaarden 81 2.8.3 Voorbeeldcasus 84 3 Toepassingen burgerlijke aansprakelijkheid 84 V Aansprakelijkheid van aannemers en architecten 87 1 Algemeen 87 1.1 Burgerlijke aansprakelijkheid in de bouwsector 87 1.2 Contractuele aansprakelijkheid in de bouwsector 87 2 De 10-jarige aansprakelijkheid van aannemers en architecten 88 2.1 Aanvang van de 10-jarige periode 88 2.2 Voorlopige oplevering 88 2.3 Definitieve oplevering 89 2.4 Draagwijdte van de 10-jarige aansprakelijkheid 90 2.5 Aansprakelijkheidscriteria 91 2.5.1 Opvattingsfouten 91 2.5.2 Uitvoeringsfouten 92 VI Samenloop van aansprakelijkheden 95 1 Inleiding 95 2 Samenloop burgerlijke en contractuele aansprakelijkheid 95 3 Samenloop strafrechtelijke en burgerlijke aansprakelijkheid 97 VII Productaansprakelijkheid 99 1 Inleiding 99 2 Artikel 1641 t.e.m. 1648 Burgerlijk Wetboek 100 2.1 Algemeen 100 2.2 Artikel 1641 Burgerlijk Wetboek 100 2.3 Artikel 1643 Burgerlijk Wetboek 101 2.4 Artikel 1645 Burgerlijk Wetboek 101 2.5 Artikel 1648 Burgerlijk Wetboek 102 2.6 Vergelijking tussen artikel 1641 e.v. Burgerlijk Wetboek en artikel 1382-1383 Burgerlijk Wetboek 102 2.7 Toepassingen 103 Maklu 7
AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT EEN OVERZICHT 3 Wet van 1 september 2004 betreffende de bescherming van de consument bij verkoop van consumptiegoederen 103 3.1 Inleiding 103 3.2 Voorwaarden 104 3.2.1 Consumptiegoederen 104 3.2.2 Gebreken 104 3.2.3 Garantietermijn 104 3.2.4 Bewijslast 105 3.2.5 Procedure 105 3.2.6 Garantie 105 3.3 De wet consumentenbescherming versus artikel 1641 ev. Burgerlijk Wetboek 106 3.4 Verschil wettelijke garantie en commerciële garantie 106 4 Wet van 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken 107 4.1 Inleiding 107 4.2 Voorwaarden 107 4.2.1 Gebrek 108 4.2.2 Product 108 4.2.3 Producent 108 4.2.4 Schade 109 4.2.5 Aansprakelijkheid 110 4.2.6 Verweermiddelen 110 4.2.7 Enkele voorbeelden uit de rechtspraak 110 5 Samenloop van aansprakelijkheden 112 5.1 Samenloop tussen artikel 1641 ev. Burgerlijk Wetboek en de wet productaansprakelijkheid 112 5.2 Casus productaansprakelijkheid en aansprakelijkheid van aannemers en architecten 112 IX Medische aansprakelijkheid 115 1 Inleiding 115 2 Wet betreffende de vergoeding van schade als gevolg van gezondheidszorg 117 IX Exoneratiebedingen 119 1 Voorbeelden 119 2 Afwenteling 119 2.1 Contractuele aansprakelijkheid 119 2.2 Burgerlijke aansprakelijkheid 120 3 Geldigheidsvereisten 120 4 Vormvereisten 121 8 Maklu
Andere vormen van aansprakelijkheid 123 X Andere vormen van aansprakelijkheid 123 1 Disciplinaire aansprakelijkheid 123 2 Hoofdelijke aansprakelijkheid 123 2.1 Soorten 123 2.1.1 Actieve hoofdelijkheid 123 2.1.2 Passieve hoofdelijkheid 124 2.2 Afstand van (passieve) hoofdelijkheid 124 2.2.1 Uitdrukkelijk 124 2.2.2 Stilzwijgend 125 3 Aansprakelijkheid in solidum 125 4 Gedeelde aansprakelijkheid 126 5 Objectieve aansprakelijkheid 126 XI Aansprakelijkheid wegens overmatige burenhinder 129 1 Kenmerk 130 2 Grondslag 130 3 Voorwaarden 130 4 Enkele belangrijke opmerkingen 132 XII Bestuurdersaansprakelijkheid 133 1 Inleiding 133 2 Vennootschap in moeilijkheden, los van faillissement 133 2.1 Algemene aansprakelijkheidsgronden 133 2.2 Aansprakelijkheid wegens miskenning van de vennootschapswet of de statuten 134 2.3 Aansprakelijkheid wegens fiscale schulden 135 3 Vennootschap in moeilijkheden, gepaard gaand met een faillissement 136 4 Strafrechtelijke aansprakelijkheid van bestuurders 136 XIII Aansprakelijkheid van en voor vrijwilligers 139 1 Inleiding 139 2 Definitie van vrijwilligerswerk 139 2.1 Activiteit 139 2.2 Vrijwillig 140 2.3 In de context van een organisatie 140 3 Aansprakelijkheid en verzekeringen 140 3.1 Aansprakelijkheid 140 3.1.1 Burgerlijke aansprakelijkheid 140 3.1.2 Strafrechtelijke aansprakelijkheid 142 3.2 Verzekeringsplicht 142 Maklu 9
AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT EEN OVERZICHT Bijlage De verschillende vormen van aansprakelijkheid schematisch voorgesteld 143 Bibliografie 145 10 Maklu
Voorwoord Deze uitgave vormt een goede basis voor eenieder die zich wil oriënteren in het aansprakelijkheidsrecht. Het is in het bijzonder geschikt voor het onderwijs in het aansprakelijkheidsrecht binnen een professionele bacheloropleiding. We denken hierbij voornamelijk aan de afstudeerrichtingen Rechtspraktijk en Financie- en Verzekeringswezen van de opleiding Bedrijfsmanagement, waar het aansprakelijkheidsrecht geenszins mag ontbreken. Voorliggend boek biedt een antwoord op de volgende vragen: wat is aansprakelijkheid; wanneer ben je contractueel aansprakelijk; wat zijn de gevolgen van strafrechtelijke aansprakelijkheid; wat is een onrechtmatige daad; wanneer ben je aansprakelijk voor je eigen foutieve daad of foutieve nalatigheid, voor de fout van je minderjarige kinderen, je leerlingen of leerjongens en je aangestelden; wie is aansprakelijk voor schade toegebracht door dieren, gebrekkige zaken of instorting van gebouwen; wanneer kan je aansprakelijk gesteld worden voor burenhinder? Daarnaast komen ook heel wat specifieke topics inzake aansprakelijkheid in kort bestek aan bod, zoals de exoneratiebedingen, verschillende vormen van aansprakelijkheid (hoofdelijk, in solidum, gedeeld, objectief, disciplinair, ), productaansprakelijkheid, aansprakelijkheid van aannemers en architecten, aansprakelijkheid van bestuurders, samenloop van aansprakelijkheden en aansprakelijkheid van en voor vrijwilligers. In deze laatste uitgave werden daar nog de thema s van de medische aansprakelijkheid en de strafrechtelijke aansprakelijkheid in verkeerszaken aan toegevoegd. Nieuw aan deze uitgave is ook dat heel wat theoretische uiteenzettingen worden ingeleid of afgerond met concrete voorbeelden uit de rechtspraak of de media. Graag bedank ik hiervoor mijn collega Saskia Breuval die een enorme hulp is geweest bij het aanleveren van deze illustraties. In een praktische docentenhandleiding, te verkrijgen door de docent die dit boek als leidraad voor zijn studenten hanteert, worden de algemene principes met betrekking tot de diverse vormen van aansprakelijkheid geïllustreerd aan de hand van 158 eenvoudige voorbeelden en toepassingen. Maklu 11
AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT EEN OVERZICHT Met behulp van deze concrete handleiding krijgen de hoorcolleges een meer praktische invulling, is er een betere interactie met de studenten mogelijk en kunnen de theoretische beschouwingen van de cursus verduidelijkt worden. Dit boek beoogt een basisvorming voor de professionele bachelor. Dit impliceert dat academische weerspiegelingen, complexere gevallen, verwijzingen naar rechtspraak en rechtsleer, evenals technisch ingewikkelde constructies niet werden opgenomen in deze tekst. Op heel wat punten wordt er dan ook bewust gezwegen over de vele denkbare complicaties, uitzonderingsgevallen en uitweidingen. Anderzijds betekent deze beperking dat elke professionele bachelor in wiens studieprogramma de verschillende vormen van aansprakelijkheid aan bod komen, minstens deze basisbeginselen onder de knie moet hebben. Suggesties voor een volgende editie, zijn welkom bij de auteur op kathleen. duerinckx@ucll.be. Alle constructieve opmerkingen worden in dank aanvaard. 12 Maklu