Encn - 360 n energy- Relighting en Esc: Slim investeren in besparing en cmfrt 8/12/2015 Antwerpen Labratrium vr Lichttechnlgie Het belang van lichtstudies Encn - 360 n energy 8 december 2015 Relighting en Esc: Slim investeren in besparing en cmfrt Wuter Ryckaert KU Leuven Technlgiecampus Gent Labratrium vr Lichttechnlgie Gebr. De Smetstraat 1, 9000 Gent Wuter.Ryckaert@kuleuven.be - 09 265 87 13 20 VTE Dienstverlening Onderzek Opleiding Binnenverlichting / Optisch ntwerp / Lichtbrnnen / Appearance (uitzicht van materialen: kleur, textuur, glans) Meetfaciliteiten: gnimeters => metingen vr derden Onafhankelijk kenniscentrum Gren Licht Vlaanderen: cnsrtium > 50 bedrijven 2 Cnsrtium Gren Licht Vlaanderen Lichtplanning? Ndig? Figuur 1: Cnsrtium Gren Licht Vlaanderen - status nvember 2015 3 Verlichtingsntwerp is meer dan dat 5 6
Encn - 360 n energy- Relighting en Esc: Slim investeren in besparing en cmfrt 8/12/2015 Antwerpen Verlichtingsntwerp is meer dan dat Verlichtingsntwerp is meer dan dat Brn: Trilux Case study: Dachser GmbH & C Brn: University f Utah Brn: www.lightingfrpeple.be Brn: Erc Brn: Etap - Case study: Schleswig-Hlstein Netz AG 7 8 Lichtplanningssftware Lichtplanningssftware Merk: Labratrium vr Lichttechnlgie Merk: Labratrium vr Lichttechnlgie 9 10 NORMEN Vaak is ntwerp gebnden aan nrmen: NBN EN 12464-1: Werkplekken binnen NBN EN 12464-2: Werkplekken buiten NBN EN 12193: Sprthallen Nrmering NBN EN 15193: Energie (regeling zal aan- en afwezigheidsdetectie en daglichtregeling) => LENI NBN EN 1838: Ndverlichting 11 12
Encn - 360 n energy- Relighting en Esc: Slim investeren in besparing en cmfrt 8/12/2015 Antwerpen Preventie - Cdex ver het welzijn p het werk Aspect Verlichting EN 12464-1 Titel III Arbeidsplaatsen Hfdstuk I Basiseisen Afdeling III Verlichting (Afdelingen I tt VII: KB van 10 ktber 2012) Art. 35. De werkgever bepaalt, p grnd van de resultaten van een risicanalyse, aan welke vrwaarden de verlichting van de arbeidsplaatsen, al dan niet in pen lucht, evenals van de werkpsten met beantwrden teneinde ngevallen dr de aanwezigheid van vrwerpen f hindernissen en vermeidheid van de gen te vrkmen. De werkgever die de vereisten van de nrm NBN-EN 12464-1 en de nrm NBN EN 12464-2 tepast bij het bepalen van de vrwaarden inzake verlichting wrdt vermed te hebben gehandeld in vereenstemming met het eerste lid. Wanneer de werkgever de nrmen bedeld in het tweede lid niet wenst te te passen, met de verlichting tenminste beantwrden aan de vrwaarden die zijn vastgesteld dr de Minister van Werk (zie artikel 35 van het KB arbeidsplaatsen - http://www.werk.belgie.be/defaulttab.aspx?id=611 ) Sinds juli 2011 van kracht 13 14 NBN EN 12464-1 Criteria vr lichtntwerp NBN EN 12464-1 Drie basiseisen 1) Visueel cmfrt Zich ged velen, hg prductieniveau 2) Visuele prestatie niet eenmaal f eventjes maar gedurende ganse werktijd en nder alle mstandigheden 3) Veiligheid geen ngevallen Verschillende criteria 1) Luminantieverdeling 2) Verlichtingssterkte 3) Verblinding 4) Lichtrichting 5) Kleurweergave en kleur 6) Flikkering 7) Variabiliteit 8) Energie-efficiëntie Verlichtingssterkte & Gelijkmatigheid VERBLINDINGSGRAAD KLEURWEERGAVE Meestal >80 maar bv in ziekenhuizen >90 vereist (cnsultatie) 15 16 NBN EN 12464-1 1) Verlichtingssterkte E m & gelijkmatigheid U Maintained (te garanderen, ten allen tijde, te nderhuden) - He? Mean f gemiddelde? Illuminance f verlichtingssterkte (lx) Bvendien is k de gelijkmatigheid belangrijk. Gelijkmatigheid is de minimale verlichtingsterkte p de gemiddelde verlichtingssterkte. In de praktijk met die in de meeste gevallen grter zijn dan 0,6 Enkele belangrijke ingaveparameters E U gelijkmatigheid E min gem 17
Encn - 360 n energy- Relighting en Esc: Slim investeren in besparing en cmfrt 8/12/2015 Antwerpen 1) Werkvlak & randzne Werkvlak Hrizntaal Hgte: 0,8m Randzne: 0m 1) Werkvlak & randzne Ruimte Lengte: 8m Breedte: 5m Hgte: 3m Randzne Reflecties Plafnd: 70% Muren: 50% Hgte: 20% Randzne 0,0m: E m =536 lx & U = 0,38 Randzne 0,2m: E m =563 lx & U = 0,44 Randzne 0,5m: E m =600 lx & U = 0,51 19 20 2) Reflectiecëfficiënten 2) Reflectiecëfficiënten Reflectiecëfficiënten: 70/70/70 Reflectiecëfficiënten: 35/14/34 Kantrtje: 7m p 6m (3,5m hg) Reflectiecëfficiënten: 70/70/70 Kantrtje: 7m p 6m (3,5m hg) 21 22 3) Depreciatiefactr f nderhudsfactr f maintenancefactr bij ledverlichting 3) Depreciatiefactr f nderhudsfactr f maintenancefactr bij ledverlichting Interpretatie Em=500 lx (eis nrm) p taakppervlak Em: maintained illuminance MF=0,9 versus MF= 0,8 E i 500 Initiële verlichtingssterkte MF Bij MF=0,9: Ei=555 lx Bij MF=0,8: Ei=625 lx Aantal armaturen, geïnstalleerd vermgen, nderhudsksten, Interpretatie: LED-armaturen // Terugdimmen // Merk: Labratrium vr Lichttechnlgie 23 24
Encn - 360 n energy- Relighting en Esc: Slim investeren in besparing en cmfrt 8/12/2015 Antwerpen Maintenance factr, levensduur en ptimale gebruiksduur van led verlichtingstestellen Definitie maintenance factr MF (CIE 097:2005) Bepaald dr vlgende factren: LLMF: lamp maintenance factr f de daling van de lichtstrm van de lamp in de tijd LSF: lamp service life factr f het sterven van lampen LMF: luminaire maintenance factr f de vervuiling/verudering van het armatuur RSMF: Rm service maintenance factr f de vervuiling van het lkaal MF ( LLMF LSF) LMF RSMF De andere cmpnenten die defect kunnen gaan zals ballast/vrschakelapparaat/driver/dimmer/cnstante lichtregeling wrden niet meegenmen in de MF. Er wrdt verndersteld dat deze nmiddellijk vervangen wrden bij defect 26 Onderhudsfactr MF: niet (meer) zmaar een cijfertje Brn: TRILUX handbk Beleuchtungspraxis Innenbeleuchtung Daling lichtstrm () Vb T5-flurescentielamp (EVSA) Bij flurescentielampen: zeer ged bekend en gekend Vrbeeld van een berekening Vr een prpere ruimte (kantr, klaslkaal) met inbuw verlichtingstestellen met T5 flurescentielampen waarbij defecte lampen nmiddellijk vervangen wrden (en/f grepsvervanging na 15.000 gebruiksuren) LLMF (lamp)=0.90 LSF (defecten) = 1 LMF (vervuiling testel) 0,95 (EU 245/2009 vr kantren, 4 jaar nderval) RSMF (vervuiling lkaal) 0,94 vr nderhudsintervallen van 1 6 jaar. MF ( LLMF LSF ) LMF RSMF MF (0.90 1) 0.95 0.94 0.80 Er is een belangrijk verschil tussen de tabellen van CIE 97:2005 en verrdening EU 245/2009. Deze laatste vermeldt: Armaturen hebben een LMF>0,95 bij nrmale graad van vervuiling in kantren met een reinigingscyclus van 4 jaar. Daarm lpen nu nieuwe studies m tt actuelere tabellen te kmen (.a. CEN M/485) 27 28 Onderhudsfactr bij led-armaturen LED-testellen!! Onderhudsfactr bij led-armaturen Vermgen vr 3000 behuden Cntinu Brn: GE armatuur T5 Kantr/Leslkaal als vrbeeld: RSMF (lkaal/ruimte): blijft zelfde LMF (armatuur): iets beter dan TL (vuil p lamp)? 0.95 (EU245/2009) Reinigingscyclus: kelvin LSF (verleven): =1 bij het direct vervangen vlledig defecte armatuur LLMF: behud lichtstrm in tijd De levensduur van de lichtbrn wrdt niet langer bepaald dr de tijdsduur tt gemiddeld defect, maar wel dr de tijdsduur waarbij er nuttige werking is L97 = 50.000u De waarde bvenaan is de maintenance factr MF = LLMF x RSMF x LMF. De waarde nderaan is het vermgen vr 3000 behuden. 29 30
Encn - 360 n energy- Relighting en Esc: Slim investeren in besparing en cmfrt 8/12/2015 Antwerpen Onderhudsfactr bij led-armaturen Vermgen vr 3000 behuden Cntinu Onderhudsfactr bij led-armaturen Vermgen vr 3000 behuden Cntinu armatuur T5-flu armatuur T5-flu L97 = 50.000u L97 = 50.000u De waarde bvenaan is de maintenance factr MF = LLMF x RSMF x LMF. De waarde bvenaan is de maintenance factr MF = LLMF x RSMF x LMF. De waarde nderaan is het vermgen vr 3000 behuden. De waarde nderaan is het vermgen vr 3000 behuden. 31 32 Onderhudsfactr bij led-armaturen Onderhudsfactr bij led-armaturen Vermgen vr 3000 behuden Cntinu Vermgen vr 3000 behuden Cntinu armatuur T5-flu armatuur T5-flu L 97 = 50.000u L 97 = 50.000u De waarde bvenaan is de maintenance factr MF = LLMF x RSMF x LMF. De waarde bvenaan is de maintenance factr MF = LLMF x RSMF x LMF. De waarde nderaan is het vermgen vr 3000 behuden. De waarde nderaan is het vermgen vr 3000 behuden. 33 34 Klaslkaal als vrbeeld LLMF vr led-verlichtingstestellen Afhankelijk van gebruiksduur Expnentiele curve (IES TM-21, TM-28) Afhankelijk van mgevingstemperatuur Vrbeeld klaslkaal met inbuw led-verlichtingstestellen - 9m*9m 500 lx Gebruiksduur van 1400u/jaar (schlen) 25 jaar LMF (vervuiling testel) 0,95 RSMF (vervuiling lkaal) 0,94 vr nderhudsintervallen van 1 6 jaar LSF (defecten) = 1 En de LLMF? Bij testel L 80 =50.000u => LLMF=0,86 na 25 jaar (35000u) MF=0.77 Initieel ntwerpen p 650 lx (t..v. 500 lx) Bij testel L 97 =50.000u => LLMF=0,98 na 25 jaar (35000u) MF=0.88 Initieel ntwerpen p 568 lx (t..v. 500 lx) 35 36
Encn - 360 n energy- Relighting en Esc: Slim investeren in besparing en cmfrt 8/12/2015 Antwerpen Meer lezen? Cnclusies Verlichtingsntwerp: meer dan energiebesparing, lux, terugverdientijd, Lichtstudies: ndig m lichtcncept af te tetsen Veel inputparameters die een schijnbaar beter resultaat pleveren Gebruiksduur versus levensduur bij ledverlichting http://www.lichttechnlgie.be/nl/labratrium/dwnlads-gren-licht-vlaanderen/flders 37 38 Bedankt vr jullie aandacht! Encn - 360 n energy 8 december 2015 Relighting en Esc: Slim investeren in besparing en cmfrt Wuter Ryckaert KU Leuven Technlgiecampus Gent Labratrium vr Lichttechnlgie Gebr. De Smetstraat 1, 9000 Gent Wuter.Ryckaert@kuleuven.be - 09 265 87 13